Παχαίνει το άγχος;

Στο σύγχρονο περιβάλλον υπάρχουν πολλές στρεσογόνες καταστάσεις, ψυχολογικές και οργανικές, οι οποίες επιφέρουν ένα μεγάλο εύρος αντιδράσεων στον οργανισμό με άμεσες ή έμμεσες επιπτώσεις στην υγεία. Κάθε στρεσογόνος παράγοντας ή απειλή στη σταθερότητα ή ομοιόσταση στο εσωτερικό περιβάλλον αντιμετωπίζονται με ένα σύνολο προσαρμοστικών εκδηλώσεων του οργανισμού που αποκαλείται απόκριση προσαρμογής.

Το σύστημα απόκρισης αποτελείται απο τον άξονα υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων (ΗΡΑ) και το αυτόνομο νευρικό σύστημα (συμπαθητικό και παρασυμπαθητικό), δύο οδούς που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Το στρες, είτε οξύ είτε χρόνιο, μπορεί να επηρεάσει την όρεξή μας, την ώθησή μας να φάμε και τα είδη των τροφών που είναι πιθανό να επιλέξουμε.
Οξείες επιδράσεις του στρές στην όρεξη

Όταν ένας οργανισμός αντιμετωπίζει ένα στρεσογόνο γεγονός απελευθερώνεται εκλυτική ορμόνη κορτικοτροπίνης (CRH) από τον παρακοιλιακό πυρήνα του υποθαλάμου, η οποία διεγείρει την έκκριση κορτικοτροπίνης (ACTH) από τον πρόσθιο λοβό της υπόφυσης. Η κορτικοτροπίνη ακολούθως διεγείρει την αποδέσμευση γλυκοκορτικοειδών (κορτιζόλη ή κορτικοστερόνη) από τον φλοιό των επινεφριδίων. Τα γλυκοκορτικοειδή βοηθούν στην κινητοποίηση της ενέργειας και εξασφαλίζουν την διατήρηση των επιπέδων γλυκόζης στο αίμα.

Η CRH εκκρίνεται επίσης στον τοξοειδή πυρήνα του υποθαλάμου (ARC) καταστέλοντας τους νευρώνες του νευροπεπτιδίου Υ (NPY) και της πρωτεΐνης που σχετίζεται με Agouti (AgRP) οι οποίοι αποτελούν ισχυρούς διεγέρτες της όρεξης και κατά συνέπεια, εμποδίζει την όρεξη. Επιπλέον, η διέγερση του ΗΡΑ σχετίζεται με την απελευθέρωση κατεχολαμινών, γεγονός που οδηγεί σε αύξηση της καρδιακής παροχής, αύξηση της ροής του αίματος στους σκελετικούς μύες, αύξηση της γλυκόζης του αίματος, κατακράτηση νατρίου, μειωμένη εντερική κινητικότητα, διαστολή των βρόγχων και ενεργοποίηση αντιδράσεων και ανακλαστικών συμπεριφοράς.

Με τον τρόπο αυτό, σε οξύ στρες ο συντονισμός πρόσληψης τροφής από τον HPA επιτρέπει στον οργανισμό να δώσει προτεραιότητα στην αντιμετώπιση του στρεσογόνου ερεθίσματος μέσω μάχης ή φυγής και έπειτα να προβεί στην αναπλήρωση της ενέργειας που δαπανήθηκε.

Χρόνιες επιδράσεις του στρες στην όρεξη
Χρόνια και υψηλά επίπεδα επαναλαμβανόμενου και ανεξέλεγκτου στρες οδηγούν σε απορρύθμιση του HPA, τροποποίηση του μεταβολισμού της γλυκόζης, αντίσταση στην ινσουλίνη, μεταβολή στη δράση των γλυκορτικοειδών και αύξηση των επιπέδων τους, τα οποία ακολούθως επηρεάζουν την ενεργειακή ομοιόσταση και τη διατροφική συμπεριφορά. Την έναρξη ενός συνεχούς στρεσογόνου γεγονότος ακολουθεί η αύξηση της συγκέντρωσης των γλυκοκορτικοειδών στο αίμα γεγονός που οδηγεί στην αποθήκευση, σπλαχνικού κυρίως, λίπους. Όσον αφορά τη διατροφική συμπεριφορά, τα γλυκοκορτικοειδή διεγείρουν την πρόσληψη τροφής αλληλεπιδρώντας με πολλούς ρυθμιστές της όρεξης.

Βοηθούν στην διέγερση των νευρώνων NPY/AgRP, ρυθμιστές κλειδιά της διατροφικής συμπεριφοράς οι οποίοι αποτελούν ισχυρούς διεγέρτες της όρεξης. Επηρεάζουν τη λειτουργία της λεπτίνης, ο φυσιολογικός ρόλος της οποίας είναι η σηματοδότηση του κορεσμού και η καταστολή της όρεξης. Τα γλυκοκορτικοειδή, παρά το γεγονός ότι διεγείρουν την απελευθέρωση λεπτίνης από το λιπώδη ιστό, μειώνουν επίσης την ευαισθησία του εγκεφάλου στην ορμόνη αυτή, συμβάλλοντας σε αντίσταση στη λεπτίνη και μειώνοντας έτσι την ανορεξιογόνο δράση της. Επηρεάζουν επιπλέον τη λειτουργία της ινσουλίνης η οποία δρα συνήθως στον υποθάλαμο μειώνοντας την πρόσληψη τροφής και στην κοιλιακή περιοχή της καλύπτρας του εγκεφάλου (VTA) μειώνοντας το συναίσθημα ευφορίας που προκαλεί η τροφή μέσω των ντοπαμινεργικών νευρώνων. Τα γλυκοκορτικοειδή συντελούν στη μείωση της ικανότητας της ινσουλίνης να αναστείλλει τους νευρώνες NPY/ AgRP στον ARC και συνεπώς, η όρεξη διεγείρεται. Η κατασταλτική δράση της ινσουλίνης στις οδούς επιβράβευσης του εγκεφάλου πιθανόν σημαίνει οτι η τροφή θα πρέπει να είναι ακόμη πιο "πλούσια σε γεύση" για να επιφέρει το ίδιο αποτέλεσμα.

Τα γλυκοκορτικοειδή ενισχύουν την παρορμητική αναζήτηση εξαιρετικά εύγευστων τροφών, την προτίμηση τροφών που αυξάνουν το αίσθημα ευφορίας και επιβράβευσης και τροφών που είναι θερμιδικά πυκνές (πλούσιες σε λιπαρά). Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός οτι αυτές οι εξαιρετικά εύγευστες τροφές οδηγούν επίσης, μέσω του αισθήματος ευφορίας που προκαλούν, σε αρνητική ανατροφοδότηση του άξονα ΗΡΑ ώστε να περιοριστεί η δράση του.

Με τον τρόπο αυτό η παρορμητική κατανάλωση πρόχειρου φαγητού ή γλυκού μπορεί στην πραγματικότητα να ανακουφίσει τα συμπτώματα του στρες.

Τα γλυκοκορτικοειδή αλληλεπιδρούν επιπλέον με τη γκρελίνη, πεπτίδιο που προέρχεται κυρίως από το βλεννογόνο του στομάχου και αποτελεί ιδιαίτερα ισχυρή ορεξιογόνο ουσία. Απελευθερώνεται ως σήμα άμεσης πρόκλησης του αισθήματος της πείνας λίγα λεπτά ακριβώς πριν την έναρξη του γεύματος για να ενεργοποιήσει τη σίτιση. Τα επίπεδά της στην κυκλοφορία του αίματος αυξάνονται κατά την απόκριση του οργανισμού στο στρες, οδηγώντας σε αυξημένη δραστηριότητα των νευρώνων NPY/AgRP και σε αυξημένη πρόσληψη τροφής.

Το χρόνιο στρες επιδρά και στο μεταιχμιακό (ή λιμπικό) σύστημα του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνο για τη ρύθμιση των συναισθημάτων και των παρορμήσεων, της μάθησης και της μνήμης, των γνωστικών, συναισθηματικών και συμπεριφορικών αντιδράσεων. Επηρεάζει τις περιοχές του φλοιικού-μεταιχμιακού συστήματος που ρυθμίζουν το αίσθημα της επιθυμίας και της ευφορίας που προκαλεί η τροφή, ενώ συμπεριφορικές και κλινικές έρευνες υποδεικνύουν ότι οδηγεί στην μείωση του συναισθηματικού και συμπεριφορικού ελέγχου και αυξάνει την παρορμητικότητα, παράγοντες που σχετίζονται με την αναζήτηση εύγευστων, θερμιδικά πυκνών τροφών και την αύξηση επεισοδίων υπερφαγίας.

Το στρες προκαλεί ή συμβάλλει σε πλήθος ασθενειών και διαταραχών και έρευνες δείχνουν ότι η παχυσαρκία και άλλες διατροφικές διαταραχές ενδέχεται να είναι ανάμεσα σ'αυτές. Διαρκές ψυχολογικό στρες και χρόνια υψηλά επίπεδα γλυκοκορτικοειδών μπορούν να οδηγήσουν σε τροποποίηση της διατροφικής συμπεριφοράς και υπερβολική αύξηση βάρους μέσω της νευροβιολογίας του στρες που αλληλεπικαλύπεται με τη νευροβιολογία ρύθμισης της όρεξης και της ομοιόστασης της ενέργειας.
-------------------
Βιβλιογραφία
1. Sominsky, L and Spencer, SJ. Eating behavior and stress: a pathway to obesity. Front. Psychol. 2014 May 13;5:434.
2. Sinha R and Jastreboff, AM. Stress as a common risk factor for obesity and addiction. Biol Psychiatry. 2013 May 1;73(9):827-835.
3. Ranabir S and Reetu K. Stress and hormones. Indian J Endocrinol Metab. 2011 Jan-Mar;15(1):18-22.
4. DiLeone RJ, Taylor JR, Picciotto MR. The drive to eat: comparisons and distinctions between mechanisms of food reward and drug addiction. Nat Neurosci. 2012 Oct;15(10):1330-5.