Η Παγκόσμια μέθοδος του τρυπανισμού των κρανίων στην Ελληνική προϊστορία και στον λοιπό κόσμο

Φιλοσοφική ερμηνεία της ασθένειας

Ο Τρυπανισμός του κρανίου υπήρξε μιά από τις πρώτες ιατρικές χειρουργικές διαδικασίες πού αποπειράθηκε ο άνθρωπος και μάλιστα ο παλαιολιθικός άνθρωπος! Άραγε ήταν τόσο πρωτόγονος;

Το κρανίο της Χίου. Ανήκει σε άνδρα και φέρει τρήμα ή οπή 1,62 εκατοστών τρυπανισμού στο αριστερό βρεγματικό οστούν και βρέθηκε σε κιβωτιόσχημο τάφο του 2ου αιώνος π.Χ. στην περιοχή Ατσικής όπου έχει εντοπισθεί Ελληνιστική νεκρόπολη. Το κρανίο εκτίθεται από τις 5 Σεπτεμβρίου 2003 στο αρχαιολογικό μουσείο της Χίου, επιβεβαιώνοντας με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις αναφορές του Ιπποκράτη για
τρυπανισμό.

Κρανίο με τρήμα θεραπευτικού τρυπανισμού της εποχής του σιδήρου.

Η περίμετρος του βρεγματικού τρήματος του κρανίου περιβάλλεται από άλω νεόπλαστου οστικού ιστού (πού τείνει να κλείσει την οπή), δείχνοντας έτσι ότι ο προϊστορικός αυτός ασθενής επέζησε της επέμβασης! Ο λόγος της πανάρχαιας αυτής μεθόδου γινόταν για λόγους αφόρητης κεφαλαλγίας, μη αντιμετωπίσημων ημικρανιών και κατά μερικούς ερευνητές ακόμα και για πνευματιστικούς σκοπούς. Όμως το κυριώτερο ήταν το εγκεφαλικό οίδημα πού με την δημιουργία μιάς οπής η περισσοτέρων ο εγκέφαλος μπορούσε να απλωθεί πος τα έξω ανακουφίζοντας τον ασθενή. Το κρανίο στην ακεραιότητά του εμποδίζει στον εγκέφαλο να «απλώσει το οίδημά του» με αποτέλεσμα ο εγκέφαλος να συμπιέζεται αφόρητα εγκλωβισμένος στη φυσική αυτή σκελετική κοιλότητα.

Η επέμβαση αυτή όμως αφορούσε και την αφαίρεση αιματωμάτων, κυστών, ακόμα και θραυσμάτων όπλων (αιχμών βελών, δοράτων, κλπ). Ο Τρυπανισμός εμφανίζεται ήδη από τη Παλαιολιθική εποχή με αύξηση των επεμβάσεων κατά τη Μεσολιθική εποχή (περί το 20.000 π.χ.) και στην Ελλάδα έχουμε πολλά τέτοια κρανία πού διατηρούνται στα αρχαιολογικά μας μουσεία. Ένα από αυτά είναι το αρχαιολογικό μουσείο του Ρεθύμνου απέναντι από την ενετική Φορτέτζα, όπου φυλλάττονται μερικά τέτοια κρανία με άριστη τεχνική τρυπανισμού, πιθανώς αρχαίων οπλιτών τραυματισμένων από μάχη. Η δημοφιλής αυτή τεχνική και ευρέως διαδεδομένη στην Ελλάδα αλλά και σε όλον τον κόσμο της μεσολιθικής περιόδου τεκμηριώνει την εμπιστοσύνη των ανθρώπων σε αυτήν καθώς πολλοί επιβίωναν μετά την εγχείρηση διάγοντας μιά ζωή με καλή ποιότητα.


Σκελετός πού αποκαλύφθηκε στη Βέροια σε αρχαίο ελληνικό τάφο με πρόδηλα τα σημεία τρυπανισμού στο κρανίο του. Η τεχνική του τρυπανισμού ήταν γνωστή στον Ιπποκράτη, Γαληνό και Κέλσο και ενδέχεται να βρεθούν πολλά ακόμα κρανία με τέτοια τεκμήρια στην ελληνική γή.


Περιγραφική απεικόνιση Τρυπανισμού της περιόδου της Αναγέννησης στη Γερμανία του 1525. Δεξιά, Γαλλική απεικόνιση τρυπανισμού του 18ου αιώνα. Τα εργαλεία γίνονται λεπτότερα και οι κοχλίες τρυπανισμού (βίδες) μετατρέπονται σε φρέζες. Σήμερα είναι ηλεκτρικές!
Ο Τρυπανισμός (Trepanation)

O Τρυπανισμός (γνωστός επίσης με τους αγγλικούς όρους ως trepanning, trephination, trephining ή burr hole) αποτελεί χειρουργική επέμβαση κατά την οποία διανοίγεται μιά τρύπα στο κρανίο έτσι πού να εκτίθεται η σκληρά μήνιγγα, ώστε να αντιμετωπίζονται προβλήματα υγείας σχετιζόμενα με ενδοκρανιακά νοσήματα, άν και στη νεώτερη εποχή χρησιμοποιείται μόνον για την αντιμετώπιση των επισκληριδίων και υποσκληριδίων αιματωμάτων και ως χειρουργική προσπέλαση για κάποιες άλλες νευροχειρουργικές διαδικασίες, όπως η ρύθμιση της ενδοκρανικής πίεσης.

Ο τρυπανισμός τελείτο τόσο για ιατρικούς λόγους όσο και για μυστικιστικές πρακτικές για μιά μακρά περίοδο. Τεκμήρια τρυπανισμού βρέθηκαν σε προϊστορικά ανθρώπινα λείψανα από τη Νεολιθική περίοδο και μετά, σε τοιχογραφίες σπηλαίων δείχνοντας πως ο κόσμος πίστευε ότι η πρακτική αυτή θεράπευε τις επιληπτικές κρίσεις, τις ημικρανίες και τις διανοητικές διαταραχές. Στη προϊστορική περίοδο, ο τρυπανισμός θεωρείτο ότι θεράπευε ασθένειες απελευθερώνοντας τα κακά πνεύματα. Το οστό πού τρυπανιζόταν διατηρείτο από τους προϊστορικούς ανθρώπους και φορείτο σαν φυλακτό για να κρατήσει μακριά τα κακά πνεύματα.

Η νεώτερη ιατρική διαδικασία της χειρουργικής μεταμόσχευσης του κερατοειδούς κάνει χρήση μιάς τεχνικής γνωστής ως τρυπανισμός (trepanning ή trephining), πάντως η επέμβαση διεξάγεται στο μάτι κι όχι στο κρανίο, με ένα εργαλείο πού λέγεται τρύπανο (trephine). Στον νευροχειρουργικό εξοπλισμό, το αβάπτιστον αποτελεί ένα τρύπανο με κωνική αιχμή πού χρησιμοποιείται για τους τρυπανισμούς του κρανίου. Το κωνικό σχήμα αποτρέπει, μόλις διαπεραστεί το ανθεκτικό σκελετικό επίπεδο, την αιχμή να εισχωρήσει αιφνίδια στην εγκεφαλική μάζα πού είναι μαλακής υφής και να προκαλέσει επικίνδυνα τραύματα.


Χειρουργικά εργαλεία τρυπανισμού του κρανίου του 17ου αιώνα. Στο μέσον δύο αβάπτιστα.

Σε μιά αγγλική αναφορά του 1800 το Αβάπτιστον ή Abaptista περιγράφεται σαν χειρουργικό εργαλείο του οποίου η διατρητική μοίρα καλείται Τρύπανον. Το εργαλείο αυτό πού αναφέρεται από τον Γαληνό, τον Φαβρίκιο (Fabricius ab Aquapendente) κι άλλους, ήταν ένα κωνικό πριόνι με κυκλική κόψη. Οι νεώτεροι χειρουργοί (του 1800), πάντως, προτιμούν το κυλινδρικό σχήμα. Διάφορα τεχνάσματα έχουν συσταθεί για την αποφυγή του κινδύνου πού μπορεί να προκύψει από ζήλο επιδεξιότητας κατά την εκτέλεση της επέμβασης του τρυπανισμού, έτσι πού ένα νέο εργαλείο επινοήθηκε αργότερα γι αυτό το σκοπό από τον Mr. Rodman πού ήταν χειρουργός στο Paisley. Έχει τέτοια προδιαγραφή πού μπορεί να κόψει οποιοδήποτε πάχος οστού, δίχως κίνδυνο προσβολής του εγκεφάλου. Τα ατυχήματα πού σημειώθηκαν κάποιες φορές λόγω μή έγκαιρης απομάκρυνσής του κατά τη χρήση, προλαμβάνονται πλήρως. (Philosoph. Mag. April 1800).


Κρανίο ενήλικος ανδρός προκολομβιανής εποχής με οπή τρυπανισμού. Μουσείο Ανθρωπολογίας, Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Λίμα, Περού.


Κρανία Προκολομβιανής περιόδου με τεράστια τρήματα τρυπανισμού. Η μη επούλωση μερικών καταδεικνύει την αποτυχία της προσπάθειας. Αρχαιολογικό Μουσείο Λίμας, Περού.


Δύο παλαιολιθικά κρανία από τη Δανία αποκαλύπτουν ιαμένες και αθεράπευτες οπές τρυπανισμού. Το κρανίο δεξιά δείχνει πώς νέα ανάπτυξη οστού ξεκίνησε στα χείλη της οπής και γέμισε μεγάλο μέρος της οπής ενώ το κρανίο αριστερά δείχνει ότι ο ασθενής πέθανε προτού το οστό προλάβει να αναπτυχθεί εκ νέου.

Εκπληκτική και μοναδική στο είδος της τεχνική τρυπανισμού με αποκοπή τετράγωνου σχήματος οστικών λεμβών των οπισθίων βρεγματικών οστών, πού εκτελέστηκε στο Περού πρίν από 12.000 χρόνια! Η επιβίωση εξαρτάτο από τη περιοχή της διάνοιξης. Εάν αυτή άγγιζε την οβελιαία ραφή (τη μέση γραμμή της κορυφής του κρανίου) συχνά προκαλείτο μοιραία αιμορραγία. (Λόγω πλήξεως του οβελιαίου κόλπου της μεγάλης δηλαδή φλέβας του εγκεφάλου)


Κατά τον μεσαίωνα έδρασαν και ιατροί απατεώνες εκτελώντας τρυπανισμό του κρανίου όπως δείχνει αυτή η χιουμοριστική απεικόνιση του μεγάλου ζωγράφου Hieronymus Bosch (1488-1516), με τίτλο «Η εξαγωγή του Λίθου της Τρέλλας».

Η ΑΣΘΕΝΕΙΑ

Eίναι ανάγκη νά επιβεβαιώσουμε ήδη από τήν αρχή τού παρόντος κεφαλαίου , μία αλήθεια πού ίσως φαίνεται σαφής , αλλά είναι πολύ λιγότερο απ’ότι πιατεύεται.

Η «ασθένεια» δέν είναι κάτι πού ανήκει στόν εξωτερικό κόσμο καί διεισδύει στόν άνθρωπο, ούτε είναι ανεξάρτητη τού ανθρώπου. Όταν μιλάμε γιά ασθένεια, μπαίνουμε στόν πειρασμό τού αφηρημένου, τής εικόνας μίας τεχνητής κατασκευής καί η αφηρημένη έννοια πού προκύπτει αποκηρύσσεται εξ αρχής. Είναι αλήθεια απεναντίας ότι υπάρχουν άνθρωποι «ασθενείς» καί ο καθένας έχει τή «δική του» ασθένεια. Αυτό εξ αιτίας τού γεγονότος ότι κάθε «άτομο» (individuo: από τό «in» καί «dividus»: αδιάχώριστος) κατέχει δικά του μοναδικά χαρακτηριστικά, σωματικά καί λειτουργικά, πού τό διαφοροποιούν από τό όμοιό του καί συνεπώς κατέχει επίσης αντιδράσεις καί συμπεριφορές διαφορετικές σέ σχέση μέ τούς παθογόνους παράγοντες. Πάραυτα στό πρακτικό πεδίο γνωρίζουμε καλά ότι κάθε άνθρωπος είναι εφοδιασμένος μέ μία αιματική κυκλοφορία, μία αναπνοή, μία πέψη, καί πάει λέγοντας. Οι αλλοιώσεις αυτών τών διαδικασιών εξωτερικεύονται σέ «συμπτώματα», πού έχουν όμοιους χαρακτήρες ακόμα καί σέ διαφορετικά άτομα. Παρουσιάζονται στήν παρατήρηση, όπως οι κλινικο – στατιστικές παρατηρήσεις εμφανίζονται σιγά σιγά, αποδεικνύοντας έτσι τούς ίδιους συνδυασμούς καί ευκαιρίες μέ ανάλογους ρυθμούς πού αναπτύσσονται σύμφωνα μέ τούς ίδιους βιολογικούς μηχανισμούς. Οι διαφορετικοί τύποι ασθενειών είναι συνεπώς μία αφηρημένη κατασκευή, πού πραγματοποιείται από τόν άνθρωπο, μέσω τής οποίας συναθροίζονται κλινικά φαινόμενα ή άλλου είδους ταυτόχρονα καί δημιουργούνται έτσι συνθετικές εικόνες μέ παγκόσμιο χαρακτήρα, χρήσιμες, μάλλον απαραίτητες, κατά κύριο λόγο στό πεδίο τής πρακτικής κατανόησης καί γνώσης.

Όντας η ασθένεια μία θεμελιώδης εμπειρία καί αναπόφευκτη στήν πορεία τής ανθρώπινης ύπαρξης, είναι σαφές ότι κάθε περίοδος τού πολιτισμού κατείχε τήν ερμηνευτική έννοια αυτής.

Εν τούτοις δέν είναι δυνατή μία ιστορική ανοικοδόμηση, προοδευτικού χαρακτήρα σ’αυτόν τόν τομέα. Μέ άλλα λόγια δέν κατέχει ιστορική αληθοφάνεια μία περιγραφή πού μάς παρουσιάζει μία «εξέλιξη» τής αντίληψης τής ασθένειας από τήν μαγικο – ανιμιστική σκέψη σ’εκείνη τήν πολύ εκλεπτυσμένη, πού υποβάλλεται από τίς ανιχνεύσεις τών πλέον τελοιποιημένων εργαλείων στήν λειτουργική εκτίμηση τών διαφόρων συστημάτων. Γιά ποιό λόγο; Γιά τό γεγονός ότι στήν ίδια περίοδο συνυπάρχουν πεποιθήσεις καί ερμηνείες τόσο διαφορετικές καί ποικίλες τόσο σέ προέλευση όσο καί σέ περιεχόμενο. Γιά παράδειγμα τό 1971 προχωρούσαμε σέ θαρραλέες αντικαταστάσεις οργάνων βάση ακριβών επιστημονικών γνώσεων καί βιολογικών ντιρεκτίβων από τή μία καί από τήν άλλη εμπιστευόμαστε τίς συμβουλές μάγων ή βοτανογνώστων, ακόμα δεσμευμένων από τόν αρχαίο χυμισμό ή τήν υπερφυσική παρέμβαση. Συνυπάρχουν, όπως καλά φαίνεται, οι επιστημονικές πεποιθήσεις μέ εκείνες τίς παραεπιστημονικές ή μαγικές.


Τρήματα τρυπανισμού σε αρχαιοελληνικά κρανία

ΤΡΥΠΑΝΙΣΜΟΣ ΚΡΑΝΙΟΥ. Πανάρχαια πρακτική αποκατάστασης των οιδημάτων του εγκεφάλου. Τα κρανιακά τρήματα δίνουν χώρο για να απλωθεί ο εγκέφαλος, διαφορετικά ο πονοκέφαλος είναι αφόρητος. (Σήμερα με 400 ml μανιτόλλης σε ενδοφλέβια έγχυση το εγκεφαλικό οίδημα αποκαθίσταται!). Τέτοια προϊστορικά κρανία βρέθηκαν στο Περού, στην Ελλάδα, στην Αφρική κλπ.

Η ΠΡΟΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΑΣΘΕΝΕΙΑΣ

Οι παλαιολιθικές έρευνες μάς πληροφορούν καί εγγυώνται ότι η διανόηση τού πρωτόγονου ανθρώπου, τού προϊστορικού, ήταν θετική, στραμμένη στό συγκεκριμένο καί βασιζόμενη στήν έρευνα μέ τήν χρήση τών πέντε αισθήσεων. Η καθημερινή παρατήρηση επαναλαμβανόμενη, έφερε τόν αρχέγονο πρόγονό μας νά αναγνωρίζει αρκετά άνετα τήν παθογόνο σημασία τών βλαβών, στόν οποίο έφθαναν από τόν εξωτερικό περιβάλλοντα κόσμο. Από τά έντομα, από τό βέλος τού εχθρού, από τήν βροχή, από τόν κεραυνό κλπ. Η πρώτη σκέψη πάνω στήν ασθένεια συνδέθηκε μέ μία «αιτιοπαθογένεση από ξένο σώμα». Ήδη περί τό τέλος τής παλαιολιθικής περιόδου αυτή η ερμηνεία κατέληξε ανεπαρκής. «Εσωτερικές» ασθένειες εκδηλώνονταν καί έφεραν τόν θάνατο στόν άνθρωπο χωρίς νά είναι δυνατόν ν’αναγνωρισθεί μία παθογόνος δράση από τά έξω.

Ο άνθρωπος στό μεταξύ είχε μάθει νά αναγνωρίζει τά αποτελέσματα τής θερμότητας, τού φωτός, καί άλλων φυσικών δυνάμεων καί νά τίς ταυτίζει σιγά – σιγά μέ μυστικές δυνάμεις τής φύσης καί μέ πνεύματα ή δαίμονες πού δρούσαν σ’αυτήν. Γεννιέται η μαγικο–ανιμιστική αντίληψη. Είναι η εποχή τού πολιτισμού τών πασσαλώσεων τών κατοικιών, ή αρχή τής Νεολιθικής περιόδου. Ο ρόλος τού ξένου σώματος, οργανοληπτικά αισθητού, αναλαμβάνεται από ένα όν συχνά άϋλο. Αλλοτε είναι ένα στοιχειωμένο δηλητήριο, μαγικό ή ένας δαίμονας ή ένα κακό πνεύμα. Χαρακτηρίστηκε σάν «οντολογική θεωρία» η αντίληψη, σύμφωνα μέ τήν οποία η ασθένεια θεωρείται σάν ένα quid* εξω από τήν ανθρώπινη σκέψη ή ακόμα σάν μία πραγματική οντότητα προικισμένη από μία αυτόνομη ύπαρξη.

[* Quid: λατινικά «κάτι τι», όρος χρησιμοποιούμενος στήν παγκόσμια ιατρική γιά νά χαρακτηρίσει τούς παθολογικούς παράγοντες, πού είναι αόριστοι.]

Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΤΗΣ ΑΣΘΕΝΕΙΑΣ

Ο Riese μέ βαθειά οξύνοια τόνισε τήν ιπποκρατική προτεραιότητα στήν ιστορική εξέταση τής ασθένειας . Στήν αρχή τού «Προγνωστικόν» σκιαγραφείται, πράγματι, καθαρά, η ιστορική όψη τού νοσηρού φαινομένου. Τά συμπτώματα δέν λαμβάνουν μία περιγραφή καί μία εκτίμηση μεμονωμένη ή αυτόνομη, αλλά ενσωματώνονται στήν «Ιστορία» τού ασθενούς καί τής ασθένειας. Μερικά παραδείγματα ξεκαθαρίζουν τήν σκέψη επί τού θέματος. Πρηνηδόν μέ ύπτια κοιλιά είναι σημείο δυσοίωνο, εκτός εάν υπάρχει συνήθεια σέ τέτοια θέση από υγιείς. Τρίζοντας τά δόντια είναι σύμπτωμα τρέλλας καί θανάτου, εφόσον ο άρρωστος δέν είναι συνηθισμένος νά τό κάνει από παιδί. Τών πληγών είναι χρήσιμη η γνώση τής ημερομηνίας εμφάνισης τους, πρίν από τήν αρρώστεια ή συγχρόνως μ’αυτήν. Τό χρωματικό καί μορφολογικό δεδομένο δείχνουν τά υπόλοιπα.

Η ασθένεια έτσι δέν είναι ένα στατικό γεγονός, αλλά μία δυναμική εξελικτική διαδικασία*. Αυτό εξηγεί τήν αλληλοεξάρτηση τών διαφόρων συμπτωμάτων καθώς καί τήν ποικιλία τους καί τήν μεταβλητότητά τους .

[* Παραπέμπεται ο αναγνώστης στήν φιλοσοφία τού Ηρακλείτου (η ιπποκρατική φυσιολογία είναι Ηρακλείτειας τοποθέτησης), ο οποίος πρώτος στήν ιστορία τής ευρωπαϊκής διανόησης δέχθηκε σάν κοσμική αρχή τό μελλοντικό γίγνεσθαι, τήν αέναη ροή όλων τών πραγμάτων, μέ τήν οποία γίνεται πραγματικό αυτό πού μία στιγμή πρωτύτερα δέν ήταν καί παύει νά είναι πραγματικό αυτό πού μία στιγμή πρίν ήταν. Ο Ηράκλειτος ο Εφέσιος, ο επονομαζόμενος σκοτεινός, κατέχει μια κεντρική θέση στο σύνολο της ελληνικής φιλοσοφίας και σε ολόκληρη την παγκόσμια ιστορία της σκέψης.]

Μέ τήν ιπποκρατική ιατρική εισάγονται στήν ιατρική πράξη οι πρώτες προσωπικές κλινικές ιστορίες (παραπέμπουμε στό περιεχόμενο τών «Αι Επιδημίαι») καί επιδεικνύονται η χρονολογική ερμηνεία τής πορείας τής νόσου καί η παρέμβαση τού χρονολογικού παράγοντα στήν πρόγνωση αυτής καί στήν θεραπευτική της αντιμετώπιση.

Η ΠΑΓΙΑ ΠΑΘΟΛΟΓΙΑΤό άλλο ρεύμα τής σκέψης πού οδήγησε τήν αρχαία παθολογία, παραπέμπει στήν υλιστική σωματιδιακή διδασκαλία. Αναγνώρισε τήν ουσία τής ζωής καί τής αρρώστιας στά στερεά μέρη, στά όργανα τού σώματος καί θεμελίωσε τίς βάσεις της αρχικά σέ φιλοσοφικές προπαντός αρχές. Οι κατευθυντήριες γραμμές τής πάγιας παθολογίας συνοψίζονται εντός ενός απλού πειστικού σχήματος, έστω καί χονδροειδούς! Η ασθένεια εμφανίζεται όταν μεσολαβεί μία διατάραξη στήν σχέση μεταξύ τών αγωγών καί τών σωματιδίων, πού εξαρτάται από μία υπερβολική συστολή ή από μία υπερβολική χάλαση τών μερών, πού μ’αυτόν τόν τρόπο επιβραδύνουν ή διευκολύνουν τήν σωματιδιακή ροή. Η ενόχληση σέ τελευταία ανάλυση ανάγεται σέ μία αλλοίωση τών στερεών μερών. Η χυμική (των χυμών του ανθρωπίνου σώματος) κακουχία είναι όλως δευτερεύουσα. Μέ τό νεώτερο γλωσσικό ιδίωμα θά μπορούσαμε ν’αναγνωρίσουμε μία «φυσική» παρέμβαση αποφασιστική στήν πάγια στερεά κατασκευή, όπως αντίθετα θά μπορούσαμε νά υποθέσουμε μία «χημική» τοποθέτηση στήν χυμική αντίληψη. Η συζήτηση μας είναι κατ’ανάγκην βραχεία σ’αυτό τό θέμα. Αξίζει όμως νά υπογραμμίσουμε ακόμα δύο όψεις.

Πρώτη: Η έννοια ενός status strictus (υπερβολική τάση), ενός status laxus (υπερβολική χάλαση) καί ενός status mixtus (συνδυασμός τών δύο προηγούμενων) σάν παράγοντες υπεύθυνοι στό αιτιοπαθογενετικό πεδίο δέν υπήρξαν προϊόν ιδιότροπων φαντασιών, αλλά αποτέλεσμα ανατομικών καί κλινικών παρατηρήσεων (αλεξανδρινής γένεσης) (παραπομπή στίς εμπύρετες διαδικασίες στίς διάφορες ελονοσιακές μορφές καί στίς σχετικές εναλλαγές από τό κρύο στή ζέστη στόν οργανισμό είτε μέ άφθονες εφιδρώσεις είτε μέ διακοπή τους).

Δεύτερη: Η πάγια άποψη υπήρξε κατά κάποιο τρόπο η κατευθυντήρια γραμμή τής ανάπτυξης τής παθολογίας μέ ανατομική βάση μέχρι τόν Morgagni. Αξίζει νά υπογραμμίσουμε τήν θετική προσφορά τών αρχαίων φυσικών πάγιων διδασκαλιών, πού προτάθηκε από τόν Prospero Alpini (1611) στήν Πάδουα τού 1600, πόλης ήδη ευαισθητοποιημένης από τήν παρουσία τού Γαλιλαίου γιά 18 ολόκληρα χρόνια (1592-1610) στην οποία υπήρξε καθηγητής της αστρονομίας, φυσικής και μαθηματικών.

Η «ΔΥΝΑΜΙΚΗ» ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΤΗΣ ΑΣΘΕΝΕΙΑΣ

Η χυμική καί η πάγια παθολογία, καί η ίδια η «ιστορική έννοια» τής ασθένειας λάμβαναν υπ’όψιν πράγματα καί γεγονότα εσωτερικά στόν οργανισμό, αλλά αυτές οι ερμηνείες δέν ήσαν σέ θέση νά δώσουν καμμία διελεύκανση στήν πραγματική ουσία τής νοσηρής διαδικασίας. Οι Ιπποκρατικοί, είναι αλήθεια, ανέτρεξαν στήν vis naturae adiuvatrix (βοηθητική φυσική δύναμις), ενδιαφέρουσα όμως καί προπαντός στό θεραπευτικό επίπεδο. Οι ιδιότητες τών χυμών ήσαν επίσης κατά τήν άποψή τους ενεργές δυνάμεις, αλλά δευτερεύοντος χαρακτήρα σέ σχέση μέ τίς ιδιότητες τής ύλης.

Μέ τόν Πλάτωνα, γενάρχη τής ιδεαλιστικής φιλοσοφίας, η «ψυχή» είχε προσλάβει έναν θεμελιώδη ρόλο στά πλαίσια ολόκληρου τού ανθρώπινου οργανισμού. Ο άνθρωπος ταυτιζόταν μέ μόνη τήν λογική ψυχή. Γιά τόν Αριστοτέλη η ψυχή είχε γίνει αρχή τής ζωής, οποιουδήποτε οργανισμού, καί όπως ήδη είδαμε, διακρίθηκαν τρία είδη σέ διάφορα επίπεδα. Υπήρξε ο Παράκελσος* (Paracelsus von Hohenheim 1490-1541 μέ τόν ερχομό αυτής τής προσωπικότητας ο γερμανικός πολιτιστικός κόσμος συμπίπτει μέ τήν αρχή τής Αναγέννησης), όχι βέβαια οριστικά, πού κατεδάφισε στό πρώτο ήμισυ τού 1500 τίς αρχαίες δομές καί τοποθέτησε τήν «δύναμη» πάνω από τήν «ύλη». Μία ζωτική αρχή, εξωτερική, σέ σχέση μέ στερεά καί χυμούς, ο archaeus (αρχαίος) προήχθη σέ αρχέγονη στιγμή καί σάν κυρίαρχος τής ζωής κατέστη απαραίτητος παράγοντας στούς διάφορους φυσιολογικούς καί φυσιοπαθολογικούς μηχανισμούς, δρώντας δυνάμει τού σωματικού χημισμού. Μιά υπερφυσική δύναμη, πού επινοήθηκε γιά νά επιτρέψει τήν ανάπτυξη τών φυσικών βιοχημικών λειτουργιών πού επισκιάζονταν κατά εμβρυώδη τρόπο. Στήν ασθένεια αναγνωριζόταν λοιπόν μία βιοχημική βάση, στό βάθος τής οποίας δέν έλειπε ποτέ η ευθύνη τού archaeus.