Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΞΕΝΟΦΩΝ, ΑΓΗΣΙΛΑΟΣ

ΞΕΝ Αγ 7.1–7.7

Μια ακόμη αρετή του Αγησίλαου: η φιλοπατρία του

Μετά την ευσέβεια και τη δικαιοσύνη στις οικονομικές συναλλαγές, ο Ξενοφώντας αναφέρθηκε στην εγκράτεια και τις ηγετικές ικανότητες του Αγησίλαου. Στη συνέχεια αναφέρεται σε μία ακόμη αρετή του Σπαρτιάτη βασιλιά, τη φιλοπατρία.

[7.1] Ὥς γε μὴν φιλόπολις ἦν καθ’ ἓν μὲν ἕκαστον μακρὸν ἂν
εἴη γράφειν· οἴομαι γὰρ οὐδὲν εἶναι τῶν πεπραγμένων αὐτῷ
ὅ τι οὐκ εἰς τοῦτο συντείνει. ὡς δ’ ἐν βραχεῖ εἰπεῖν,
ἅπαντες ἐπιστάμεθα ὅτι Ἀγησίλαος, ὅπου ᾤετο τὴν πατρίδα
τι ὠφελήσειν, οὐ πόνων ὑφίετο, οὐ κινδύνων ἀφίστατο, οὐ
χρημάτων ἐφείδετο, οὐ σῶμα, οὐ γῆρας προὐφασίζετο, ἀλλὰ
καὶ βασιλέως ἀγαθοῦ τοῦτο ἔργον ἐνόμιζε, τὸ τοὺς ἀρχο-
μένους ὡς πλεῖστα ἀγαθὰ ποιεῖν. [7.2] ἐν τοῖς μεγίστοις δὲ
ὠφελήμασι τῆς πατρίδος καὶ τόδε ἐγὼ τίθημι αὐτοῦ, ὅτι
δυνατώτατος ὢν ἐν τῇ πόλει φανερὸς ἦν μάλιστα τοῖς
νόμοις λατρεύων. τίς γὰρ ἂν ἠθέλησεν ἀπειθεῖν ὁρῶν τὸν
βασιλέα πειθόμενον; τίς δ’ ἂν ἡγούμενος μειονεκτεῖν νεώ-
τερόν τι ἐπεχείρησε ποιεῖν εἰδὼς τὸν βασιλέα νομίμως καὶ
τὸ κρατεῖσθαι φέροντα; [7.3] ὃς καὶ πρὸς τοὺς διαφόρους ἐν τῇ
πόλει ὥσπερ πατὴρ πρὸς παῖδας προσεφέρετο. ἐλοιδορεῖτο
μὲν γὰρ ἐπὶ τοῖς ἁμαρτήμασιν, ἐτίμα δ’ εἴ τι καλὸν πράτ-
τοιεν, παρίστατο δ’ εἴ τις συμφορὰ συμβαίνοι, ἐχθρὸν μὲν
οὐδένα ἡγούμενος πολίτην, ἐπαινεῖν δὲ πάντας ἐθέλων, σῴ-
ζεσθαι δὲ πάντας κέρδος νομίζων, ζημίαν δὲ τιθεὶς εἰ καὶ
ὁ μικροῦ ἄξιος ἀπόλοιτο· εἰ δ’ ἐν τοῖς νόμοις ἠρεμοῦντες
διαμένοιεν, δῆλος ἦν εὐδαίμονα μὲν αἰεὶ ἔσεσθαι τὴν πατρίδα
λογιζόμενος, ἰσχυρὰν δὲ τότε ὅταν οἱ Ἕλληνες σωφρονῶσιν.
[7.4] εἴ γε μὴν αὖ καλὸν Ἕλληνα ὄντα φιλέλληνα εἶναι, τίνα τις
οἶδεν ἄλλον στρατηγὸν ἢ πόλιν οὐκ ἐθέλοντα αἱρεῖν, ὅταν
οἴηται πορθήσειν, ἢ συμφορὰν νομίζοντα τὸ νικᾶν ἐν τῷ
πρὸς Ἕλληνας πολέμῳ; [7.5] ἐκεῖνος τοίνυν, ἀγγελίας μὲν
ἐλθούσης αὐτῷ ὡς ἐν τῇ <ἐν> Κορίνθῳ μάχῃ ὀκτὼ μὲν
Λακεδαιμονίων, ἐγγὺς δὲ μύριοι τεθναῖεν <τῶν πολεμίων>,
οὐκ ἐφησθεὶς φανερὸς ἐγένετο, ἀλλ’ εἶπεν ἄρα· Φεῦ <σου>,
ὦ Ἑλλάς, ὁπότε οἱ νῦν τεθνηκότες ἱκανοὶ ἦσαν ζῶντες νικᾶν
μαχόμενοι πάντας τοὺς βαρβάρους. [7.6] Κορινθίων γε μὴν τῶν
φευγόντων λεγόντων ὅτι ἐνδιδοῖτο αὐτοῖς ἡ πόλις, καὶ
μηχανὰς ἐπιδεικνύντων αἷς πάντως ἤλπιζον <ἂν> ἑλεῖν τὰ
τείχη, οὐκ ἤθελε προσβάλλειν, λέγων ὅτι οὐκ ἀνδραποδί-
ζεσθαι δέοι Ἑλληνίδας πόλεις ἀλλὰ σωφρονίζειν. εἰ δὲ
τοὺς ἁμαρτάνοντας, ἔφη, ἡμῶν αὐτῶν ἀφανιοῦμεν, ὁρᾶν χρὴ
μὴ οὐδ’ ἕξομεν μεθ’ ὅτου τῶν βαρβάρων κρατήσομεν. [7.7] εἰ
δ’ αὖ καλὸν καὶ μισοπέρσην εἶναι, ὅτι καὶ ὁ πάλαι ἐξεστρά-
τευσεν ὡς δουλωσόμενος τὴν Ἑλλάδα καὶ ὁ νῦν συμμαχεῖ
μὲν τούτοις μεθ’ ὁποτέρων ἂν οἴηται μείζω βλάψειν,
δωρεῖται δ’ ἐκείνοις οὓς ἂν νομίζῃ λαβόντας πλεῖστα κακὰ
τοὺς Ἕλληνας ποιήσειν, εἰρήνην δὲ συμπράττει ἐξ ἧς ἂν
ἡγῆται μάλιστα ἡμᾶς ἀλλήλοις πολεμήσειν, ὁρῶσι μὲν οὖν
ἅπαντες ταῦτα· ἐπεμελήθη δὲ τίς ἄλλος πώποτε πλὴν
Ἀγησίλαος ἢ ὅπως φῦλόν τι ἀποστήσεται τοῦ Πέρσου ἢ
ὅπως τὸ ἀποστὰν μὴ ἀπόληται ἢ τὸ παράπαν ὡς καὶ βασι-
λεὺς κακὰ ἔχων μὴ δυνήσεται τοῖς Ἕλλησι πράγματα παρ-
έχειν; ὃς καὶ πολεμούσης τῆς πατρίδος πρὸς Ἕλληνας ὅμως
τοῦ κοινοῦ ἀγαθοῦ τῇ Ἑλλάδι οὐκ ἠμέλησεν, ἀλλ’ ἐξέπλευ-
σεν ὅ τι δύναιτο κακὸν ποιήσων τὸν βάρβαρον.

***

Πολύ αν ηθέλομεν να γράψωμεν λεπτομερώς περί του πατριωτισμού του, διότι νομίζω ότι δεν υπάρχει καμμία πράξις του η οποία να μη συνέτεινε προς τον σκοπόν αυτόν. Εν βραχυλογία λοιπόν ας είπωμεν ότι, όλοι γνωρίζομεν ότι ο Αγησίλαος, όπου επίστευε ότι θα ωφελούσε την πατρίδα του, δεν απέφευγε τους κόπους, δεν απεμακρύνετο από τους κινδύνους, δεν εφείδετο χρημάτων, ούτε επροφασίζετο την υγείαν του και το γήρας, αλλ' εσκέπτετο ότι καθήκον του αγαθού βασιλέως είναι να κάμνη εις τους υποτελείς του όσον το δυνατόν περισσότερα καλά. Μεταξύ δε των μεγαλυτέρων υπηρεσιών τας οποίας προσέφερε εις την πατρίδα εγώ τάσσω και το ότι, ενώ ήτο δυνατώτατος εις την πόλιν, εφαίνετο εν τούτοις φανερά υποτασσόμενος εις τους νόμους. Διότι ποίος θα ετόλμα να απειθήση ενώ έβλεπε τον βασιλέα υπακούοντα εις αυτούς; Ποίος δε θεωρών τον εαυτόν του μειονεκτούντα θα επεχείρει να καινοτομήση, βλέπων τον βασιλέα υπακούοντα εις τα κρατούντα νόμιμα και φερόμενον προς τους διαφόρους πολίτας ως πατήρ προς τα τέκνα του; Διότι τους επέπληττε διά τα παραπτώματά των, τους αντήμειβε δε εάν έκαμναν κάτι καλόν, και τους συνέδραμε εάν συνέβαινε καμμία συμφορά, μη θεωρών κανένα πολίτην ως εχθρόν, θέλων δε να επαινή όλους, νομίζων κέρδος να διάγουν καλώς όλοι, θεωρών ως απώλειαν και αν ακόμη εχάνετο ο ολιγώτερον άξιος λόγου. Εάν δε παρέμενον εν ηρεμία υποτεταγμένοι εις τους νόμους, φανερά διεκήρυττε ότι η πατρίς θα είναι μεν αιωνίως ευτυχής, ισχυρά δε θα είναι όταν οι Έλληνες φέρωνται με φρόνησιν.

Εάν επίσης είναι καλόν δι' ένα Έλληνα να αγαπά την πατρίδα του, ποίος εγνώρισε άλλον τινά στρατηγόν ο οποίος να μη θέλη να κυριεύση μίαν πόλιν εκ φόβου μήπως λεηλατηθή ή ο οποίος να νομίζη συμφοράν την νίκην εις ένα πόλεμον εναντίον Ελλήνων; Εκείνος λοιπόν όταν του ανηγγέλθη ότι εις την εν Κορίνθω μάχην εφονεύθησαν οκτώ μεν Λακεδαιμόνιοι δέκα δε περίπου χιλιάδες από τους εχθρούς, δεν έδειξε χαράν, αλλ' είπε: «Αλλοίμονόν σου, Ελλάς, που οι σήμερον αποθανόντες ήσαν ικανοί μαχόμενοι να νικήσουν όλους τους βαρβάρους».

Όταν δε οι Κορίνθιοι φυγάδες του έλεγον ότι η πόλις θα παρεδίδετο εις αυτούς και του επεδείκνυον μηχανάς με τας οποίας ήλπιζον ωρισμένως να κυριεύσουν τα τείχη, ούτος ηρνήθη να επιτεθή κατ' αυτής ειπών ότι δεν πρέπει να εξολοθρεύωνται ελληνικαί πόλεις, αλλά να σωφρονίζωνται. «Εάν δε, είπε, εξοντώσωμεν όλους εκείνους από τους ιδικούς μας οι οποίοι σφάλλουν, πρέπει να ίδωμεν μήπως δεν θα έχωμεν πλέον άνδρας με τους οποίους να νικήσωμεν τους βαρβάρους!»

Εάν δε πάλιν είναι καλόν να μισή κανείς τους Πέρσας, διότι παλαιότερον είς μονάρχης των εξεστράτευσε διά να υποδουλώση την Ελλάδα, ο δε σημερινός μονάρχης της συμμαχεί μεν με τους λαούς εκείνους με τους οποίους νομίζει ότι θα βλάψη περισσότερον την χώραν μας, παρέχει δε τα μέσα εις εκείνους που νομίζει ότι διά της τοιαύτης παροχής θα προξενήσουν πλείστα κακά εις τους Έλληνας, μας προσφέρει δε ειρήνην όταν νομίζη ότι από αυτήν θα προκληθή ο εμφύλιος ημών πόλεμος (αυτά τα βλέπουν όλοι), ποίος άλλος ποτέ περισσότερον από τον Αγησίλαον εφρόντισε ή λαός τις να αποστατήση από τον Πέρσην ή ο αποστατήσας να μη καταστραφή ή γενικώς ν' απασχολήση τον βασιλέα της Περσίας εις την χώραν του, ώστε να μη δυνηθή να ενοχλήση τους Έλληνας; Ούτος, μολονότι η πατρίς του επολεμούσε με Έλληνας, εν τούτοις, φροντίζων διά το γενικόν καλόν της Ελλάδος, εξεστράτευσε διά να προξενήση εις τον βάρβαρον όσον κακόν ηδύνατο.