Αποπροσωποποίηση & Αποπραγματοποίηση

Οι διαταραχές αποπροσωποποίησης και αποπραγματοποίησης ανήκουν σε μια μεγάλη κατηγορία διαταραχών που ονομάζονται Διασχιστικές διαταραχές. Βασικό χαρακτηριστικό των διασχιστικών διαταραχών είναι κάποια μεταβολή στις λειτουργίες της ταυτότητας, της μνήμης ή της συνείδησης.

Διασχιστικές Διαταραχές

Επιγραμματικά, αναφέρουμε τις διαταραχές που υπάγονται στην κατηγορία των διασχιστικών: 

• Διαταραχή Πολλαπλής Προσωπικότητας
• Ψυχογενής φυγή
• Ψυχογενής Αμνησία
• Διαταραχή Αποπροσωποποίησης
• Διασχιστική Διαταραχή, μη προσδιοριζόμενη αλλιώς
• Αποπροσωποίηση στην Υπαρξιακή Ψυχολογία

Η αποπροσωποποίηση, σύμφωνα με το ρεύμα της Υπαρξιακής Ψυχολογίας είναι η έλλειψη προσωπικής ταυτότητας στην σύγχρονη κοινωνία.

Πρόκειται για όρο που χρησιμοποιήθηκε για να επισημάνει την "απάνθρωπη" πλευρά των σύγχρονων κοινωνιών.

Τι είναι η Διαταραχή Αποπροσωποίησης (Depersonalization)

Το φαινόμενο ή σύμπτωμα της αποπροσωποποίησης είναι μια διαταραχή της αντίληψης, που συνίσταται σε μεταβολή στη συνηθισμένη αίσθηση πραγματικότητας του ατόμου όσον αφορά τον εαυτό.

Το αποτέλεσμα είναι το άτομο να νιώθει αποξενωμένο ή απομακρυσμένο από τον εαυτό του και σαν να είναι ένας εξωτερικός παρατηρητής των ψυχικών του λειτουργιών ή του σώματος του ή να νιώθει σαν μη πραγματικό, σαν να υπάρχει ή να κινείται μηχανικά ή σαν να είναι μέσα σε όνειρο.

Ακόμα, το άτομο μπορεί να νιώθει ότι δεν ελέγχει τις πράξεις του και να φοβάται μήπως τρελαθεί. Κατά τη διάρκεια ενός επεισοδίου αποπροσωποποίησης, ο έλεγχος της πραγματικότητας παραμένει ανέπαφος.

Το βασικό χαρακτηριστικό της διαταραχής αυτής είναι επίμονα ή/και επαναλαμβανόμενα επεισόδια αποπροσωποποίησης σε βαθμό που να προκαλούν υποκειμενική ενόχληση.

Κι αυτό γιατί ήπια αποπροσωποποίηση χωρίς σημαντική ενόχληση είναι συχνό φαινόμενο - υπολογίζεται ότι συμβαίνει σε κάποια στιγμή στο 60% των νεαρών ενηλίκων ατόμων, συνήθως ύστερα από σοβαρό στρες.

Συχνά η αποπροσωποποίηση (αίσθημα μη πραγματικότητας του εαυτού) συνοδεύεται από αποπραγματοποίηση (αίσθηση μη πραγματικότητας του περιβάλλοντος).

Η Αποπροσωποποίηση και η αποπραγματοποίηση, αποτελούν ουσιαστικά την ίδια διαταραχή.

Ενώ στην αποπροσωποίηση υπάρχει η αίσθηση του ατόμου ότι αποσυνδέεται από τον εαυτό του, σαν να είναι μόνο ένας εξωτερικός παρατηρητής της εαυτού και της ζωής του, στην αποπραγματοποίηση το άτομο βιώνει το εδώ και τώρα, σαν να μην είναι αληθινό/πραγματικό.

Ωστόσο, όπως αναφέραμε και παραπάνω, και τα τα δύο, αποτελούν ουσιαστικά εκφάνεις της ίδιας διαταραχής.

Διαγνωστικά Κριτήρια Διαταραχής Αποπροσωποποίησης

• Επίμονες ή/και επαναλαμβανόμενες εμπειρίες αποπροσωποποίησης - το άτομο αισθάνεται ότι είναι ένας εξωτερικός παρατηρητής των ψυχικών λειτουργιών του ή του σώματος του.
• Επίμονες ή/και επαναλαμβανόμενες εμπειρίες όπου το άτομο αισθάνεται να λειτουργεί μηχανικά, σαν να βρίσκεται σε όνειρο ή σε ταινία.
• Κατά τη διάρκεια του επεισοδίου, το άτοιμο διατηρεί ανέπαφο τον έλεγχο της πραγματικότητας.
• Η αποπροσωποποίηση είναι τόσο σοβαρή και επίμονη ώστε να προκαλεί στο άτομο σημαντική, έντονη υποκειμενική ενόχληση.
• Η εμπειρία αποπροσωποποίησης είναι η πρεξάρχουσα διαταραχή και δεν είναι σύμπτωμα κάποιας άλλης διαταραχής (οργανικό ψυχοσύνδρομο ή ψύχωση ή διαταραχή πανικού).

Αξίζει εδώ να σημειωθεί, πως η αποπροσωποποίηση, πέρα από ξεχωριστή και αυτόνομη διαγνωστική ονότητα, εμφανίζεται και ως σύμπτωμα σε άλλες διαταραχές, όπως για παράδειγμα στη διαταραχή πανικού ή στη διαταραχή μετατραυματικού στρες.

Αίτια και Προδιαθεσικοί Παράγοντες της Αποπροσωποποίησης

Κατά μία έννοια, η αποπροσωποίηση αποτελεί έναν μηχανισμός άμυνας, έναν μηχανισμό προστασίας του εαυτού που εμφανίζεται μετά από κάποιο τραυματικό, έντονα στρεσογόνο γεγονός (πχ. αυτοκινητιστικό ατύχημα). Ωστόσο, ενοχοποιούνται για την έναρξη των επεισοδίων αποπροσωποποίησης και άλλοι, μη τραυματικοί παράγοντες, όπως για παράδειγμα ο διαλογισμός, ο σωματικός πόνος, η ύπνωση ή ακόμη και η σωματική κούραση.

Έρευνες έχουν αναφέρει έναρξη επεισοδίων και από άλλους προδιαθεσικούς παράγοντες, όπως είναι η κατάθλιψη και η τοξίκωση από ψυχοδραστικές ουσίες, κάποια χειρουργική επέμβαση, φυσικές καταστροφές, σωματική ή ψυχολογική κακοποίηση.

Υπό αυτήν την -σχετικά αυθαίρετη- ερμηνεία της αποπροσωποποίησης ως έναν αμυντικό μηχανισμό, μπορούμε να κατανοήσουμε γιατί τα επεισόδια εμφανίζονται συχνά στη ζωή του ατόμου, κατόπιν στρεσογόνων γεγονότων αλλά και γιατί τα επεισόδια πολλές φορές έρχονται αυτόματα, μηχανικά και απότομα, χωρίς προφανή αιτία.

Αυτός ακριβώς είναι ο τρόπος με τον οποίο ο εαυτός προσπαθεί να μας δώσει το μήνυμα να φροντίσουμε και να θεραπεύσουμε πλευρές του εαυτού μας, όπως ακριβώς συμβαίνει και με τα ψυχοσωματικά συμπτώματα. Άλλωστε, όπως αναφέρουν και οι υπαρξιστές, η ψυχοπαθολογία δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια άκαμπτη αυτοεικόνα που αρνείται να δεχτεί νέες εμπειρίες και αντιλήψεις για τον εαυτό, με συνέπεια να τις απωθεί ή να αδυνατεί να τις επεξεργαστεί και να τις ενσωματώσει στην αυτοεικόνα, προκαλώντας έτσι μια έντονη εσωτερική σύγκρουση που ξεσπά στο σώμα και στην ψυχή, με σωματικά συμπτώματα ή διαταραχές στην αντίληψη, στη μνήμη κτλ.

Μερικά Στατιστικά στοιχεία για τη διαταραχή

Η διαταραχή εμφανίζεται με την ίδια συχνότητα, και στα δύο φύλα. Η μέση ηλικία έναρξης είναι τα 15-17 έτη, υπάρχουν ωστόσο αναφορές και για πρώιμη έναρξη, στην παιδική ηλικία.

Οι περιπτώσεις στις οποίες η διαταραχή ξεκινάει αργότερα, στην ενήλικη ζωή, είναι λίγες. Μάλιστα, η διαταραχή αυτή, είναι ιδιαίτερα σπάνιο να ξεκινά, στην μέση ηλικία. Εάν η ηλικία έναρξης είναι στη μέση ηλικία, τότε θα πρέπει να γίνει διερεύνηση για τυχόν οργανικά/παθολογικά αίτια.

Γενικά, υπολογίζεται πως διαταραχή αποπροσωποποίησης εμφανίζει περίπου το 2% του γενικού πληθυσμού, αν και θεωρείται πως επεισόδια, σύντομης διάρκειας, μπορεί να παρουσιαστούν έως και στο 70% των ανθρώπων.

 
Θεραπεία Αποπροσωποποίησης

Η αποτελεσματικότητα των διάφορων θεραπειών για την διαταραχή της αποπροσωποποίησης είναι υπό αμφισβήτηση. Γενικά ωστόσο, προτείνονται κυρίως υποστηρικτική ψυχοθεραπεία αλλά και αντικαταθλιπτικά φάρμακα (εκλεκτικοί αναστολείς της επαναπρόσληψης της σεροτονίνης (π.χ. φλουοξετίνη).

Στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει συγκεκριμένη αγωγή επιλογής, για τη διαταραχή. Όμως τόσο τα αντικαταθλιπτικά, όσο και τα αγχολυτικά, φαίνεται πως προσφέρουν μια ανακούφιση από συνοδά συμπτώματα της διαταραχής.

Έχει παρατηρηθεί ωστόσο -στις υπαρξιστικές ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις- ότι η διεύρυνση της αυτοεικόνας του ατόμου ή με άλλα λόγια, η αποδοχή της πραγματικότητας όπως αυτή έρχεται, καθώς συμβάλλει στην μείωση των εσωτερικών συγκρούσεων και κατ επέκταση στην μείωση του άγχους, οδηγεί εντέλει στην μείωση ή και στην εξάλειψη των επεισοδίων αποπροσωποποίησης. Ωστόσο, οφείλουμε να αναφέρουμε ότι οι σχετικές έρευνες είναι λιγοστές και η μακροπρόθεσμη αποτελεσματικότητα δεν έχει μελετηθεί.