Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΛΥΣΙΑΣ, ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ ΤΟΙΣ ΚΟΡΙΝΘΙΩΝ ΒΟΗΘΟΙΣ

ΛΥΣ 2.61–65

Η κατάλυση του τυραννικού καθεστώτος των Τριάκοντα

Ακολουθώντας τη συνήθη δομή ενός επιτάφιου λόγου, ο ομιλητής ανέτρεξε στο ηρωικό παρελθόν της πόλης και εξιστόρησε τα κατορθώματα των Αθηναίων κατά την περίοδο από το τέλος των Περσικών πολέμων και την ίδρυση της συμμαχίας της Δήλου (478 π.Χ.) μέχρι την ήττα τους στους Αιγός ποταμούς (405 π.Χ.), υποστηρίζοντας ότι επρόκειτο για χρόνια ελευθερίας και δικαιοσύνης για την Ελλάδα. Αντίθετα, κατά την περίοδο της σπαρτιατικής ηγεμονίας, που ακολούθησε την αθηναϊκή ήττα στον Πελοποννησιακό πόλεμο, εγκαθιδρύθηκαν ανελεύθερα καθεστώτα και οι Πέρσες αναμειγνύονταν ενεργά στις Ελληνικές υποθέσεις.

[61] Ἀλλὰ ταῦτα μὲν ἐξήχθην ὑπὲρ πάσης ὀλοφύρασθαι
τῆς Ἑλλάδος· ἐκείνων δὲ τῶν ἀνδρῶν ἄξιον καὶ ἰδίᾳ καὶ
δημοσίᾳ μεμνῆσθαι, οἳ φεύγοντες τὴν δουλείαν καὶ περὶ
τοῦ δικαίου μαχόμενοι καὶ ὑπὲρ τῆς δημοκρατίας στασιά-
σαντες πάντας πολεμίους κεκτημένοι εἰς τὸν Πειραιᾶ κατ-
ῆλθον, οὐχ ὑπὸ νόμου ἀναγκασθέντες, ἀλλ’ ὑπὸ τῆς φύ-
σεως πεισθέντες, καινοῖς κινδύνοις τὴν παλαιὰν ἀρετὴν τῶν
προγόνων μιμησάμενοι, [62] ταῖς αὑτῶν ψυχαῖς κοινὴν τὴν πό-
λιν καὶ τοῖς ἄλλοις κτησόμενοι, θάνατον μετ’ ἐλευθερίας
αἱρούμενοι ἢ βίον μετὰ δουλείας, οὐχ ἧττον ταῖς συμφο-
ραῖς αἰσχυνόμενοι ἢ τοῖς ἐχθροῖς ὀργιζόμενοι, μᾶλλον βου-
ληθέντες ἐν τῇ αὑτῶν ἀποθνῄσκειν ἢ ζῆν τὴν ἀλλοτρίαν
οἰκοῦντες, συμμάχους μὲν ὅρκους καὶ συνθήκας ἔχοντες,
πολεμίους δὲ τοὺς πρότερον ὑπάρχοντας καὶ τοὺς πολίτας
τοὺς ἑαυτῶν. [63] ἀλλ’ ὅμως οὐ τὸ πλῆθος τῶν ἐναντίων φο-
βηθέντες, ἀλλ’ ἐν τοῖς σώμασι τοῖς ἑαυτῶν κινδυνεύσαντες,
τρόπαιον μὲν τῶν πολεμίων ἔστησαν, μάρτυρας δὲ τῆς
αὑτῶν ἀρετῆς ἐγγὺς ὄντας τοῦδε τοῦ μνήματος τοὺς Λακε-
δαιμονίων τάφους παρέχονται. καὶ γάρ τοι μεγάλην μὲν
ἀντὶ μικρᾶς ἀπέδειξαν τὴν πόλιν, ὁμονοοῦσαν δὲ ἀντὶ στα-
σιαζούσης ἀπέφηναν, τείχη δὲ ἀντὶ τῶν καθῃρημένων ἀνέ-
στησαν. [64] οἱ δὲ κατελθόντες αὐτῶν, ἀδελφὰ τὰ βουλεύματα
τοῖς ἔργοις τῶν ἐνθάδε κειμένων ἐπιδεικνύντες, οὐκ ἐπὶ
τιμωρίαν τῶν ἐχθρῶν ἀλλ’ ἐπὶ σωτηρίαν τῆς πόλεως ἐτρά-
ποντο, καὶ οὔτε ἐλαττοῦσθαι δυνάμενοι οὔτ’ αὐτοὶ πλέον
ἔχειν δεόμενοι τῆς μὲν αὑτῶν ἐλευθερίας καὶ τοῖς βουλο-
μένοις δουλεύειν μετέδοσαν, τῆς δ’ ἐκείνων δουλείας αὐτοὶ
μετέχειν οὐκ ἠξίωσαν. [65] ἔργοις δὲ μεγίστοις καὶ καλλίστοις
ἀπελογήσαντο, ὅτι οὐ κακίᾳ τῇ αὑτῶν οὐδ’ ἀρετῇ <τῇ>
τῶν πολεμίων πρότερον ἐδυστύχησεν ἡ πόλις· εἰ γὰρ στα-
σιάσαντες πρὸς ἀλλήλους βίᾳ παρόντων Πελοποννησίων
καὶ τῶν ἄλλων ἐχθρῶν εἰς τὴν αὑτῶν οἷοί τε ἐγένοντο κατ-
ελθεῖν, δῆλον ὅτι ῥᾳδίως ἂν ὁμονοοῦντες πολεμεῖν αὐτοῖς
ἐδύναντο.

***
Αλλά ταύτα μεν παρεσύρθην να θρηνολογήσω υπέρ ολοκλήρου της Ελλάδος· εκείνους δε τους άνδρας και ιδιαιτέρως και δημοσίως πρέπει να αναφέρη κανείς, οι οποίοι φεύγοντες την δουλείαν, και αγωνιζόμενοι υπέρ της ισότητος και της ελευθερίας, και υπέρ της δημοκρατίας επαναστατήσαντες κατήλθον εις τον Πειραιά έχοντες όλους εχθρούς, αν και ουδείς νόμος τους ηνάγκαζε, αλλ' επείσθησαν να πράξουν τούτο υπ' αυτής της φυσικής ορμής (του ανθρώπου) να ανακτήση την πατρίδα του και την ελευθερίαν του, μιμηθέντες την παλαιάν γενναιότητα των προγόνων μας εις καινοφανείς κινδύνους, αφού με θυσίαν της ζωής των κατέστησαν την πόλιν κοινήν και εις τους άλλους, προτιμήσαντες να πεθάνουν ελεύθεροι παρά να ζουν δούλοι, διότι περισσότερον εντρέποντο διά τας συμφοράς (της πόλεως) από όσον ωργίζοντο εναντίον των εχθρών, διότι επεθύμουν περισσότερον να αποθάνουν εις την πατρίδα τους παρά να ζουν κατοικούντες εις ξένας χώρας, έχοντες συμμάχους τους όρκους και τας συνθήκας, εχθρούς δε τους πρότερον υπάρχοντας (τους Σπαρτιάτας) και τους συμπολίτας των. Αλλ' όμως χωρίς να φοβηθούν το πλήθος των εχθρών, αλλά με θυσίαν της ζωής των ενίκησαν τους εχθρούς, παρέχουν δε μάρτυρας της ανδρείας των τους τάφους των Λακεδαιμονίων τους ευρισκομένους πλησίον του νεκροταφείου τούτου. Και βέβαια μεγάλην αντί μικράς την πόλιν ανέδειξαν, και παρουσίασαν αυτήν να ομονοή αντί να σπαράσσεται υπό εμφυλίων πολέμων, και ανήγειραν τείχη αντί εκείνων που είχον καταστραφή. Όσοι δε εξ αυτών επανήλθαν και έζησαν ομοίως σκεπτόμενοι όπως οι ενταύθα κείμενοι ειργάσθησαν, εφρόντισαν όχι διά την τιμωρίαν των εχθρών, αλλά διά την σωτηρίαν της πόλεως, και μη επιθυμούντες να μειονεκτούν των άλλων, ούτε οι ίδιοι θέλοντες να πλεονεκτούν μετέδωσαν την ιδικήν των ελευθερίαν και εις αυτούς που ήθελον να είναι δούλοι, δεν κατεδέχθησαν δε να υποδουλώσουν τους άλλους, όπως έπραξαν (προηγουμένως) εκείνοι (οι ολογαρχικοί). Με έργα δε μέγιστα και κάλλιστα απέδειξαν ότι η πόλις δεν εδυστύχησε πρότερον εξαιτίας της ιδικής των δουλείας ούτε εξαιτίας της γενναιότητος των εχθρών· διότι, εάν περιελθόντες εις εμφύλιον πόλεμον (οι Αθηναίοι), ηδυνήθησαν να επανέλθουν εις την πατρίδα των νικήσαντες τους παρόντας Πελοποννησίους και τους άλλους εχθρούς, φανερόν είναι ότι ηδύναντο, εάν ωμονοούσαν, να νικήσουν αυτούς (τους Σπαρτιάτας).