ΙΣΟΚΡ 8.75–94
(ΙΣΟΚΡ 8. Πίστις: §17–144) Οι καταστροφικές συνέπειες της ιμπεριαλιστικής πολιτικής των Αθηναίων
[75] Ἡ μὲν τοίνυν πολιτεία τοσούτῳ βελτίων ἦν καὶ
κρείττων ἡ τότε τῆς ὕστερον καταστάσης, ὅσῳ περ Ἀρισ-
τείδης καὶ Θεμιστοκλῆς καὶ Μιλτιάδης ἄνδρες ἀμείνους
ἦσαν Ὑπερβόλου καὶ Κλεοφῶντος καὶ τῶν νῦν δημηγο-
ρούντων· τὸν δὲ δῆμον εὑρήσετε τὸν τότε πολιτευόμενον
οὐκ ἀργίας οὐδ’ ἀπορίας οὐδ’ ἐλπίδων κενῶν ὄντα μεστόν,
[76] ἀλλὰ νικᾶν μὲν δυνάμενον ἐν ταῖς μάχαις ἅπαντας
τοὺς εἰς τὴν χώραν εἰσβάλλοντας, ἀριστείων δ’ ἀξιού-
μενον ἐν τοῖς ὑπὲρ τῆς Ἑλλάδος κινδύνοις, οὕτω δὲ πισ-
τευόμενον ὥστε τὰς πλείστας αὐτῷ τῶν πόλεων ἑκούσας
ἐγχειρίσαι σφᾶς αὐτάς. [77] τούτων δ’ ὑπαρχόντων, ἀντὶ
μὲν τῆς πολιτείας τῆς παρὰ πᾶσιν εὐδοκιμούσης ἐπὶ
τοιαύτην ἀκολασίαν ἡ δύναμις ἡμᾶς αὕτη προήγαγεν, ἣν
οὐδεὶς ἂν ἀνθρώπων ἐπαινέσειεν· ἀντὶ δὲ τοῦ νικᾶν τοὺς
ἐπιστρατεύοντας οὕτω τοὺς πολίτας ἐπαίδευσεν, ὥστε μηδὲ
πρὸ τῶν τειχῶν τολμᾶν ἐπεξιέναι τοῖς πολεμίοις· [78] ἀντὶ
δὲ τῆς εὐνοίας τῆς παρὰ τῶν συμμάχων αὐτοῖς ὑπαρ-
χούσης καὶ τῆς δόξης τῆς παρὰ τῶν ἄλλων Ἑλλήνων εἰς
τοσοῦτον μῖσος κατέστησεν, ὥστε παρὰ μικρὸν ἐλθεῖν ἐξαν-
δραποδισθῆναι τὴν πόλιν, εἰ μὴ Λακεδαιμονίων τῶν ἐξ
ἀρχῆς πολεμούντων εὐνουστέρων ἐτύχομεν ἢ τῶν πρότερον
ἡμῖν συμμάχων ὄντων. [79] οἷς οὐκ ἂν δικαίως ἐγκαλοῖμεν
ὅτι χαλεπῶς πρὸς ἡμᾶς διετέθησαν· οὐ γὰρ ὑπάρχοντες
ἀλλ’ ἀμυνόμενοι καὶ πολλὰ καὶ δεινὰ παθόντες τοιαύτην
γνώμην ἔσχον περὶ ἡμᾶς· τίς γὰρ ἂν ὑπέμεινεν τὴν ἀσέλ-
γειαν τῶν πατέρων τῶν ἡμετέρων, οἳ συναγαγόντες ἐξ
ἁπάσης τῆς Ἑλλάδος τοὺς ἀργοτάτους καὶ τοὺς ἁπα-
σῶν τῶν πονηριῶν μετέχοντας, πληροῦντες τούτων τὰς
τριήρεις, ἀπηχθάνοντο τοῖς Ἕλλησιν, καὶ τοὺς μὲν βελ-
τίστους τῶν ἐν ταῖς ἄλλαις πόλεσιν ἐξέβαλλον, τοῖς
δὲ πονηροτάτοις τῶν Ἑλλήνων τἀκείνων διένεμον;
[80] Ἀλλὰ γὰρ εἰ τολμήσαιμι περὶ τῶν ἐν ἐκείνοις τοῖς
χρόνοις γενομένων ἀκριβῶς διελθεῖν, ὑμᾶς μὲν ἴσως ἂν
ποιήσαιμι βέλτιον βουλεύσασθαι περὶ τῶν παρόντων, αὐτὸς
δ’ ἂν διαβληθείην· εἰώθατε γὰρ μισεῖν οὐχ οὕτω τοὺς
αἰτίους τῶν ἁμαρτημάτων ὡς τοὺς κατηγοροῦντας αὐτῶν.
[81] τοιαύτην οὖν ὑμῶν γνώμην ἐχόντων, δέδοικα μὴ πει-
ρώμενος ὑμᾶς εὐεργετεῖν αὐτὸς ἀπολαύσω τι φλαῦρον. οὐ
μὴν ἀποστήσομαι παντάπασιν ὧν διενοήθην, ἀλλὰ τὰ μὲν
πικρότατα καὶ μάλιστ’ ἂν ὑμᾶς λυπήσοντα παραλείψω,
μνησθήσομαι δὲ τούτων μόνον ἐξ ὧν γνώσεσθε τὴν ἄνοιαν
τῶν τότε πολιτευομένων.
[82] Οὕτω γὰρ ἀκριβῶς εὕρισκον ἐξ ὧν ἄνθρωποι
μάλιστ’ ἂν μισηθεῖεν, ὥστ’ ἐψηφίσαντο τὸ περι-
γιγνόμενον τῶν πόρων ἀργύριον, διελόντες κατὰ
τάλαντον, εἰς τὴν ὀρχήστραν τοῖς Διονυσίοις εἰσφέ-
ρειν ἐπειδὰν πλῆρες ᾖ τὸ θέατρον· καὶ ταῦτ’ ἐποίουν, καὶ
παρεισῆγον τοὺς παῖδας τῶν ἐν τῷ πολέμῳ τετελευτηκότων,
ἀμφοτέροις ἐπιδεικνύοντες τοῖς μὲν συμμάχοις τὰς τιμὰς
τῆς οὐσίας αὐτῶν ὑπὸ μισθωτῶν εἰσφερομένης, τοῖς δ’ ἄλλοις
Ἕλλησι τὸ πλῆθος τῶν ὀρφανῶν καὶ τὰς συμφορὰς τὰς
διὰ τὴν πλεονεξίαν ταύτην γιγνομένας. [83] καὶ ταῦτα
δρῶντες αὐτοί τε τὴν πόλιν εὐδαιμόνιζον, καὶ πολλοὶ τῶν
νοῦν οὐκ ἐχόντων ἐμακάριζον αὐτήν, τῶν μὲν συμβήσεσθαι
διὰ ταῦτα μελλόντων οὐδεμίαν ποιούμενοι πρόνοιαν, τὸν δὲ
πλοῦτον θαυμάζοντες καὶ ζηλοῦντες, ὃς ἀδίκως εἰς τὴν
πόλιν εἰσελθὼν καὶ τὸν δικαίως ὑπάρξαντα διὰ ταχέων
ἤμελλε προσαπολεῖν. [84] εἰς τοῦτο γὰρ κατέστησαν τῶν
μὲν οἰκείων ἀμελείας τῶν δ’ ἀλλοτρίων ἐπιθυμίας, ὥστε
Λακεδαιμονίων εἰσβεβληκότων εἰς τὴν χώραν καὶ τοῦ
τείχους ἤδη τοῦ Δεκελειᾶσιν ἑστηκότος εἰς Σικελίαν
τριήρεις ἐπλήρουν, καὶ οὐκ ᾐσχύνοντο τὴν μὲν πατρίδα
τεμνομένην καὶ πορθουμένην περιορῶντες, ἐπὶ δὲ τοὺς
οὐδὲν πώποτ’ εἰς ἡμᾶς ἐξαμαρτόντας στρατιὰν ἐκπέμ-
ποντες, [85] ἀλλ’ εἰς τοῦτ’ ἀφροσύνης ἦλθον, ὥστε τῶν
προαστείων τῶν οἰκείων οὐ κρατοῦντες Ἰταλίας καὶ
Σικελίας καὶ Καρχηδόνος ἄρξειν προσεδόκησαν. τοσοῦτον
δὲ διήνεγκαν ἀνοίᾳ πάντων ἀνθρώπων, ὥστε τοὺς μὲν
ἄλλους αἱ συμφοραὶ συστέλλουσι καὶ ποιοῦσιν ἐμφρονεσ-
τέρους, ἐκεῖνοι δ’ οὐδ’ ὑπὸ τούτων ἐπαιδεύθησαν. [86] Καί-
τοι πλείοσιν καὶ μείζοσιν περιέπεσον ἐπὶ τῆς ἀρχῆς ταύτης
τῶν ἐν ἅπαντι τῷ χρόνῳ τῇ πόλει γεγενημένων. εἰς
Αἴγυπτον μέν γε διακόσιαι πλεύσασαι τριήρεις αὐτοῖς τοῖς
πληρώμασιν διεφθάρησαν, περὶ δὲ Κύπρον πεντήκοντα καὶ
ἑκατόν· ἐν δὲ τῷ Δεκελεικῷ πολέμῳ μυρίους ὁπλίτας αὑτῶν καὶ
τῶν συμμάχων ἀπώλεσαν, ἐν Σικελίᾳ δὲ τέτταρας μυριάδας
καὶ τριήρεις τετταράκοντα καὶ διακοσίας, τὸ δὲ τελευταῖον
ἐν Ἑλλησπόντῳ διακοσίας. [87] τὰς δὲ κατὰ δέκα καὶ
πέντε καὶ πλείους τούτων ἀπολλυμένας καὶ τοὺς κατὰ
χιλίους καὶ δισχιλίους ἀποθνήσκοντας τίς ἂν ἐξαριθμή-
σειεν; πλὴν ἓν ἦν τοῦτο τῶν ἐγκυκλίων, ταφὰς ποιεῖν καθ’
ἕκαστον τὸν ἐνιαυτόν, εἰς ἃς πολλοὶ καὶ τῶν ἀστυγει-
τόνων καὶ τῶν ἄλλων Ἑλλήνων ἐφοίτων, οὐ συμπενθή-
σοντες τοὺς τεθνεῶτας, ἀλλὰ συνησθησόμενοι ταῖς ἡμε-
τέραις συμφοραῖς. [88] τελευτῶντες δ’ ἔλαθον σφᾶς
αὐτοὺς τοὺς μὲν τάφους τοὺς δημοσίους τῶν πολιτῶν ἐμπλή-
σαντες, τὰς δὲ φρατρίας καὶ τὰ γραμματεῖα τὰ ληξιαρχικὰ
τῶν οὐδὲν τῇ πόλει προσηκόντων. γνοίη δ’ ἄν τις ἐκεῖθεν
μάλιστα τὸ πλῆθος τῶν ἀπολλυμένων· τὰ γὰρ γένη τῶν
ἀνδρῶν τῶν ὀνομαστοτάτων καὶ τοὺς οἴκους τοὺς μεγίσ-
τους, οἳ καὶ τὰς τυραννικὰς στάσεις καὶ τὸν Περσικὸν
πόλεμον διέφυγον, εὑρήσομεν ἐπὶ τῆς ἀρχῆς, ἧς ἐπιθυ-
μοῦμεν, ἀναστάτους γεγενημένους. [89] ὥστ’ εἴ τις
σκοπεῖσθαι βούλοιτο περὶ τῶν ἄλλων, ὥσπερ πρὸς δεῖγμα
τοῦτ’ ἀναφέρων, φανεῖμεν ἂν μικροῦ δεῖν ἀντηλλαγμένοι.
καίτοι χρὴ πόλιν μὲν εὐδαιμονίζειν μὴ τὴν ἐξ ἁπάν-
των ἀνθρώπων εἰκῇ πολλοὺς πολίτας ἀθροίζουσαν,
ἀλλὰ τὴν τὸ γένος τῶν ἐξ ἀρχῆς τὴν πόλιν οἰκισάντων
μᾶλλον τῶν ἄλλων διασῴζουσαν, ἄνδρας δὲ ζηλοῦν μὴ
τοὺς τὰς τυραννίδας κατέχοντας μηδὲ τοὺς μείζω δυνασ-
τείαν τοῦ δικαίου κεκτημένους, ἀλλὰ τοὺς ἀξίους μὲν
ὄντας τῆς μεγίστης τιμῆς, στέργοντας δ’ ἐπὶ ταῖς ὑπὸ
τοῦ πλήθους διδομέναις. [90] ταύτης γὰρ ἕξιν οὔτ’ ἀνὴρ
οὔτε πόλις λαβεῖν ἂν δύναιτο σπουδαιοτέραν οὐδ’ ἀσφαλεσ-
τέραν οὐδὲ πλείονος ἀξίαν· ἥνπερ οἱ περὶ τὰ Περσικὰ
γενόμενοι σχόντες οὐχ ὁμοίως τοῖς λῃσταῖς ἐβίωσαν,
τοτὲ μὲν πλείω τῶν ἱκανῶν ἔχοντες, τοτὲ δ’ ἐν σιτοδείαις
καὶ πολιορκίαις καὶ τοῖς μεγίστοις κακοῖς καθεστῶτες,
ἀλλὰ περὶ μὲν τὴν τροφὴν τὴν καθ’ ἡμέραν οὔτ’ ἐν ἐνδείαις
οὔτ’ ἐν ὑπερβολαῖς ὄντες, ἐπὶ δὲ τῇ τῆς πολιτείας δικαιο-
σύνῃ καὶ ταῖς ἀρεταῖς ταῖς αὑτῶν φιλοτιμούμενοι καὶ τὸν
βίον ἥδιον τῶν ἄλλων διάγοντες.
[91] Ὧν ἀμελήσαντες οἱ γενόμενοι μετ’ ἐκείνους οὐκ
ἄρχειν ἀλλὰ τυραννεῖν ἐπεθύμησαν, ἃ δοκεῖ μὲν
τὴν αὐτὴν ἔχειν δύναμιν, πλεῖστον δ’ ἀλλήλων
κεχώρισται· τῶν μὲν γὰρ ἀρχόντων ἔργον ἐστὶν τοὺς
ἀρχομένους ταῖς αὑτῶν ἐπιμελείαις ποιεῖν εὐδαιμονε-
στέρους, τοῖς δὲ τυράννοις ἔθος καθέστηκεν τοῖς
τῶν ἄλλων πόνοις καὶ κακοῖς αὑτοῖς ἡδονὰς παρασκευάζειν.
ἀνάγκη δὲ τοὺς τοιούτοις ἔργοις ἐπιχειροῦντας τυραννι-
καῖς καὶ ταῖς συμφοραῖς περιπίπτειν, καὶ τοιαῦτα πάσ-
χειν οἷά περ ἂν καὶ τοὺς ἄλλους δράσωσιν. [92] ἃ καὶ
τῇ πόλει συνέπεσεν· ἀντὶ μὲν γὰρ τοῦ φρουρεῖν τὰς τῶν
ἄλλων ἀκροπόλεις, τῆς αὑτῶν ἐπεῖδον τοὺς πολεμίους
κυρίους γενομένους· ἀντὶ δὲ τοῦ παῖδας ὁμήρους λαμβάνειν,
ἀποσπῶντες ἀπὸ πατέρων καὶ μητέρων, πολλοὶ τῶν πολι-
τῶν ἠναγκάσθησαν τοὺς αὑτῶν ἐν τῇ πολιορκίᾳ χεῖρον
παιδεύειν καὶ τρέφειν ἢ προσῆκεν αὐτοῖς· ἀντὶ δὲ τοῦ
γεωργεῖν τὰς χώρας τὰς ἀλλοτρίας, πολλῶν ἐτῶν οὐδ’ ἰδεῖν
αὐτοῖς ἐξεγένετο τὴν αὑτῶν.
[93] Ὥστ’ εἴ τις ἡμᾶς ἐρωτήσειε εἰ δεξαίμεθ’ ἂν
τοσοῦτον χρόνον ἄρξαντες τοιαῦτα παθοῦσαν τὴν
πόλιν ἐπιδεῖν, τίς ἂν ὁμολογήσειεν, πλὴν εἴ τις
παντάπασιν ἀπονενοημένος ἐστὶ καὶ μήθ’ ἱερῶν
μήτε γονέων μήτε παίδων μήτ’ ἄλλου μηδενὸς φρον-
τίζει πλὴν τοῦ χρόνου μόνον τοῦ καθ’ ἑαυτόν; ὧν οὐκ
ἄξιον τὴν διάνοιαν ζηλοῦν, ἀλλὰ πολὺ μᾶλλον τῶν πολλὴν
πρόνοιαν ποιουμένων, καὶ μηδὲν ἧττον ὑπὲρ τῆς κοινῆς
δόξης ἢ τῆς ἰδίας φιλοτιμουμένων, καὶ προαιρουμένων
μέτριον βίον μετὰ δικαιοσύνης μᾶλλον ἢ μέγαν πλοῦτον
μετ’ ἀδικίας. [94] καὶ γὰρ οἱ πρόγονοι τοιούτους αὑτοὺς
παρασχόντες τήν τε πόλιν εὐδαιμονεστάτην τοῖς ἐπιγιγνο-
μένοις παρέδοσαν καὶ τῆς αὑτῶν ἀρετῆς ἀθάνατον τὴν
μνήμην κατέλιπον. ἐξ ὧν ἀμφότερα ῥᾴδιόν ἐστι καταμα-
θεῖν, καὶ τὴν χώραν ἡμῶν, ὅτι δύναται τρέφειν ἄνδρας
ἀμείνους τῶν ἄλλων, καὶ τὴν καλουμένην μὲν ἀρχὴν οὖσαν
δὲ συμφοράν, ὅτι πέφυκε χείρους ἅπαντας ποιεῖν τοὺς
χρωμένους αὐτῇ.
κρείττων ἡ τότε τῆς ὕστερον καταστάσης, ὅσῳ περ Ἀρισ-
τείδης καὶ Θεμιστοκλῆς καὶ Μιλτιάδης ἄνδρες ἀμείνους
ἦσαν Ὑπερβόλου καὶ Κλεοφῶντος καὶ τῶν νῦν δημηγο-
ρούντων· τὸν δὲ δῆμον εὑρήσετε τὸν τότε πολιτευόμενον
οὐκ ἀργίας οὐδ’ ἀπορίας οὐδ’ ἐλπίδων κενῶν ὄντα μεστόν,
[76] ἀλλὰ νικᾶν μὲν δυνάμενον ἐν ταῖς μάχαις ἅπαντας
τοὺς εἰς τὴν χώραν εἰσβάλλοντας, ἀριστείων δ’ ἀξιού-
μενον ἐν τοῖς ὑπὲρ τῆς Ἑλλάδος κινδύνοις, οὕτω δὲ πισ-
τευόμενον ὥστε τὰς πλείστας αὐτῷ τῶν πόλεων ἑκούσας
ἐγχειρίσαι σφᾶς αὐτάς. [77] τούτων δ’ ὑπαρχόντων, ἀντὶ
μὲν τῆς πολιτείας τῆς παρὰ πᾶσιν εὐδοκιμούσης ἐπὶ
τοιαύτην ἀκολασίαν ἡ δύναμις ἡμᾶς αὕτη προήγαγεν, ἣν
οὐδεὶς ἂν ἀνθρώπων ἐπαινέσειεν· ἀντὶ δὲ τοῦ νικᾶν τοὺς
ἐπιστρατεύοντας οὕτω τοὺς πολίτας ἐπαίδευσεν, ὥστε μηδὲ
πρὸ τῶν τειχῶν τολμᾶν ἐπεξιέναι τοῖς πολεμίοις· [78] ἀντὶ
δὲ τῆς εὐνοίας τῆς παρὰ τῶν συμμάχων αὐτοῖς ὑπαρ-
χούσης καὶ τῆς δόξης τῆς παρὰ τῶν ἄλλων Ἑλλήνων εἰς
τοσοῦτον μῖσος κατέστησεν, ὥστε παρὰ μικρὸν ἐλθεῖν ἐξαν-
δραποδισθῆναι τὴν πόλιν, εἰ μὴ Λακεδαιμονίων τῶν ἐξ
ἀρχῆς πολεμούντων εὐνουστέρων ἐτύχομεν ἢ τῶν πρότερον
ἡμῖν συμμάχων ὄντων. [79] οἷς οὐκ ἂν δικαίως ἐγκαλοῖμεν
ὅτι χαλεπῶς πρὸς ἡμᾶς διετέθησαν· οὐ γὰρ ὑπάρχοντες
ἀλλ’ ἀμυνόμενοι καὶ πολλὰ καὶ δεινὰ παθόντες τοιαύτην
γνώμην ἔσχον περὶ ἡμᾶς· τίς γὰρ ἂν ὑπέμεινεν τὴν ἀσέλ-
γειαν τῶν πατέρων τῶν ἡμετέρων, οἳ συναγαγόντες ἐξ
ἁπάσης τῆς Ἑλλάδος τοὺς ἀργοτάτους καὶ τοὺς ἁπα-
σῶν τῶν πονηριῶν μετέχοντας, πληροῦντες τούτων τὰς
τριήρεις, ἀπηχθάνοντο τοῖς Ἕλλησιν, καὶ τοὺς μὲν βελ-
τίστους τῶν ἐν ταῖς ἄλλαις πόλεσιν ἐξέβαλλον, τοῖς
δὲ πονηροτάτοις τῶν Ἑλλήνων τἀκείνων διένεμον;
[80] Ἀλλὰ γὰρ εἰ τολμήσαιμι περὶ τῶν ἐν ἐκείνοις τοῖς
χρόνοις γενομένων ἀκριβῶς διελθεῖν, ὑμᾶς μὲν ἴσως ἂν
ποιήσαιμι βέλτιον βουλεύσασθαι περὶ τῶν παρόντων, αὐτὸς
δ’ ἂν διαβληθείην· εἰώθατε γὰρ μισεῖν οὐχ οὕτω τοὺς
αἰτίους τῶν ἁμαρτημάτων ὡς τοὺς κατηγοροῦντας αὐτῶν.
[81] τοιαύτην οὖν ὑμῶν γνώμην ἐχόντων, δέδοικα μὴ πει-
ρώμενος ὑμᾶς εὐεργετεῖν αὐτὸς ἀπολαύσω τι φλαῦρον. οὐ
μὴν ἀποστήσομαι παντάπασιν ὧν διενοήθην, ἀλλὰ τὰ μὲν
πικρότατα καὶ μάλιστ’ ἂν ὑμᾶς λυπήσοντα παραλείψω,
μνησθήσομαι δὲ τούτων μόνον ἐξ ὧν γνώσεσθε τὴν ἄνοιαν
τῶν τότε πολιτευομένων.
[82] Οὕτω γὰρ ἀκριβῶς εὕρισκον ἐξ ὧν ἄνθρωποι
μάλιστ’ ἂν μισηθεῖεν, ὥστ’ ἐψηφίσαντο τὸ περι-
γιγνόμενον τῶν πόρων ἀργύριον, διελόντες κατὰ
τάλαντον, εἰς τὴν ὀρχήστραν τοῖς Διονυσίοις εἰσφέ-
ρειν ἐπειδὰν πλῆρες ᾖ τὸ θέατρον· καὶ ταῦτ’ ἐποίουν, καὶ
παρεισῆγον τοὺς παῖδας τῶν ἐν τῷ πολέμῳ τετελευτηκότων,
ἀμφοτέροις ἐπιδεικνύοντες τοῖς μὲν συμμάχοις τὰς τιμὰς
τῆς οὐσίας αὐτῶν ὑπὸ μισθωτῶν εἰσφερομένης, τοῖς δ’ ἄλλοις
Ἕλλησι τὸ πλῆθος τῶν ὀρφανῶν καὶ τὰς συμφορὰς τὰς
διὰ τὴν πλεονεξίαν ταύτην γιγνομένας. [83] καὶ ταῦτα
δρῶντες αὐτοί τε τὴν πόλιν εὐδαιμόνιζον, καὶ πολλοὶ τῶν
νοῦν οὐκ ἐχόντων ἐμακάριζον αὐτήν, τῶν μὲν συμβήσεσθαι
διὰ ταῦτα μελλόντων οὐδεμίαν ποιούμενοι πρόνοιαν, τὸν δὲ
πλοῦτον θαυμάζοντες καὶ ζηλοῦντες, ὃς ἀδίκως εἰς τὴν
πόλιν εἰσελθὼν καὶ τὸν δικαίως ὑπάρξαντα διὰ ταχέων
ἤμελλε προσαπολεῖν. [84] εἰς τοῦτο γὰρ κατέστησαν τῶν
μὲν οἰκείων ἀμελείας τῶν δ’ ἀλλοτρίων ἐπιθυμίας, ὥστε
Λακεδαιμονίων εἰσβεβληκότων εἰς τὴν χώραν καὶ τοῦ
τείχους ἤδη τοῦ Δεκελειᾶσιν ἑστηκότος εἰς Σικελίαν
τριήρεις ἐπλήρουν, καὶ οὐκ ᾐσχύνοντο τὴν μὲν πατρίδα
τεμνομένην καὶ πορθουμένην περιορῶντες, ἐπὶ δὲ τοὺς
οὐδὲν πώποτ’ εἰς ἡμᾶς ἐξαμαρτόντας στρατιὰν ἐκπέμ-
ποντες, [85] ἀλλ’ εἰς τοῦτ’ ἀφροσύνης ἦλθον, ὥστε τῶν
προαστείων τῶν οἰκείων οὐ κρατοῦντες Ἰταλίας καὶ
Σικελίας καὶ Καρχηδόνος ἄρξειν προσεδόκησαν. τοσοῦτον
δὲ διήνεγκαν ἀνοίᾳ πάντων ἀνθρώπων, ὥστε τοὺς μὲν
ἄλλους αἱ συμφοραὶ συστέλλουσι καὶ ποιοῦσιν ἐμφρονεσ-
τέρους, ἐκεῖνοι δ’ οὐδ’ ὑπὸ τούτων ἐπαιδεύθησαν. [86] Καί-
τοι πλείοσιν καὶ μείζοσιν περιέπεσον ἐπὶ τῆς ἀρχῆς ταύτης
τῶν ἐν ἅπαντι τῷ χρόνῳ τῇ πόλει γεγενημένων. εἰς
Αἴγυπτον μέν γε διακόσιαι πλεύσασαι τριήρεις αὐτοῖς τοῖς
πληρώμασιν διεφθάρησαν, περὶ δὲ Κύπρον πεντήκοντα καὶ
ἑκατόν· ἐν δὲ τῷ Δεκελεικῷ πολέμῳ μυρίους ὁπλίτας αὑτῶν καὶ
τῶν συμμάχων ἀπώλεσαν, ἐν Σικελίᾳ δὲ τέτταρας μυριάδας
καὶ τριήρεις τετταράκοντα καὶ διακοσίας, τὸ δὲ τελευταῖον
ἐν Ἑλλησπόντῳ διακοσίας. [87] τὰς δὲ κατὰ δέκα καὶ
πέντε καὶ πλείους τούτων ἀπολλυμένας καὶ τοὺς κατὰ
χιλίους καὶ δισχιλίους ἀποθνήσκοντας τίς ἂν ἐξαριθμή-
σειεν; πλὴν ἓν ἦν τοῦτο τῶν ἐγκυκλίων, ταφὰς ποιεῖν καθ’
ἕκαστον τὸν ἐνιαυτόν, εἰς ἃς πολλοὶ καὶ τῶν ἀστυγει-
τόνων καὶ τῶν ἄλλων Ἑλλήνων ἐφοίτων, οὐ συμπενθή-
σοντες τοὺς τεθνεῶτας, ἀλλὰ συνησθησόμενοι ταῖς ἡμε-
τέραις συμφοραῖς. [88] τελευτῶντες δ’ ἔλαθον σφᾶς
αὐτοὺς τοὺς μὲν τάφους τοὺς δημοσίους τῶν πολιτῶν ἐμπλή-
σαντες, τὰς δὲ φρατρίας καὶ τὰ γραμματεῖα τὰ ληξιαρχικὰ
τῶν οὐδὲν τῇ πόλει προσηκόντων. γνοίη δ’ ἄν τις ἐκεῖθεν
μάλιστα τὸ πλῆθος τῶν ἀπολλυμένων· τὰ γὰρ γένη τῶν
ἀνδρῶν τῶν ὀνομαστοτάτων καὶ τοὺς οἴκους τοὺς μεγίσ-
τους, οἳ καὶ τὰς τυραννικὰς στάσεις καὶ τὸν Περσικὸν
πόλεμον διέφυγον, εὑρήσομεν ἐπὶ τῆς ἀρχῆς, ἧς ἐπιθυ-
μοῦμεν, ἀναστάτους γεγενημένους. [89] ὥστ’ εἴ τις
σκοπεῖσθαι βούλοιτο περὶ τῶν ἄλλων, ὥσπερ πρὸς δεῖγμα
τοῦτ’ ἀναφέρων, φανεῖμεν ἂν μικροῦ δεῖν ἀντηλλαγμένοι.
καίτοι χρὴ πόλιν μὲν εὐδαιμονίζειν μὴ τὴν ἐξ ἁπάν-
των ἀνθρώπων εἰκῇ πολλοὺς πολίτας ἀθροίζουσαν,
ἀλλὰ τὴν τὸ γένος τῶν ἐξ ἀρχῆς τὴν πόλιν οἰκισάντων
μᾶλλον τῶν ἄλλων διασῴζουσαν, ἄνδρας δὲ ζηλοῦν μὴ
τοὺς τὰς τυραννίδας κατέχοντας μηδὲ τοὺς μείζω δυνασ-
τείαν τοῦ δικαίου κεκτημένους, ἀλλὰ τοὺς ἀξίους μὲν
ὄντας τῆς μεγίστης τιμῆς, στέργοντας δ’ ἐπὶ ταῖς ὑπὸ
τοῦ πλήθους διδομέναις. [90] ταύτης γὰρ ἕξιν οὔτ’ ἀνὴρ
οὔτε πόλις λαβεῖν ἂν δύναιτο σπουδαιοτέραν οὐδ’ ἀσφαλεσ-
τέραν οὐδὲ πλείονος ἀξίαν· ἥνπερ οἱ περὶ τὰ Περσικὰ
γενόμενοι σχόντες οὐχ ὁμοίως τοῖς λῃσταῖς ἐβίωσαν,
τοτὲ μὲν πλείω τῶν ἱκανῶν ἔχοντες, τοτὲ δ’ ἐν σιτοδείαις
καὶ πολιορκίαις καὶ τοῖς μεγίστοις κακοῖς καθεστῶτες,
ἀλλὰ περὶ μὲν τὴν τροφὴν τὴν καθ’ ἡμέραν οὔτ’ ἐν ἐνδείαις
οὔτ’ ἐν ὑπερβολαῖς ὄντες, ἐπὶ δὲ τῇ τῆς πολιτείας δικαιο-
σύνῃ καὶ ταῖς ἀρεταῖς ταῖς αὑτῶν φιλοτιμούμενοι καὶ τὸν
βίον ἥδιον τῶν ἄλλων διάγοντες.
[91] Ὧν ἀμελήσαντες οἱ γενόμενοι μετ’ ἐκείνους οὐκ
ἄρχειν ἀλλὰ τυραννεῖν ἐπεθύμησαν, ἃ δοκεῖ μὲν
τὴν αὐτὴν ἔχειν δύναμιν, πλεῖστον δ’ ἀλλήλων
κεχώρισται· τῶν μὲν γὰρ ἀρχόντων ἔργον ἐστὶν τοὺς
ἀρχομένους ταῖς αὑτῶν ἐπιμελείαις ποιεῖν εὐδαιμονε-
στέρους, τοῖς δὲ τυράννοις ἔθος καθέστηκεν τοῖς
τῶν ἄλλων πόνοις καὶ κακοῖς αὑτοῖς ἡδονὰς παρασκευάζειν.
ἀνάγκη δὲ τοὺς τοιούτοις ἔργοις ἐπιχειροῦντας τυραννι-
καῖς καὶ ταῖς συμφοραῖς περιπίπτειν, καὶ τοιαῦτα πάσ-
χειν οἷά περ ἂν καὶ τοὺς ἄλλους δράσωσιν. [92] ἃ καὶ
τῇ πόλει συνέπεσεν· ἀντὶ μὲν γὰρ τοῦ φρουρεῖν τὰς τῶν
ἄλλων ἀκροπόλεις, τῆς αὑτῶν ἐπεῖδον τοὺς πολεμίους
κυρίους γενομένους· ἀντὶ δὲ τοῦ παῖδας ὁμήρους λαμβάνειν,
ἀποσπῶντες ἀπὸ πατέρων καὶ μητέρων, πολλοὶ τῶν πολι-
τῶν ἠναγκάσθησαν τοὺς αὑτῶν ἐν τῇ πολιορκίᾳ χεῖρον
παιδεύειν καὶ τρέφειν ἢ προσῆκεν αὐτοῖς· ἀντὶ δὲ τοῦ
γεωργεῖν τὰς χώρας τὰς ἀλλοτρίας, πολλῶν ἐτῶν οὐδ’ ἰδεῖν
αὐτοῖς ἐξεγένετο τὴν αὑτῶν.
[93] Ὥστ’ εἴ τις ἡμᾶς ἐρωτήσειε εἰ δεξαίμεθ’ ἂν
τοσοῦτον χρόνον ἄρξαντες τοιαῦτα παθοῦσαν τὴν
πόλιν ἐπιδεῖν, τίς ἂν ὁμολογήσειεν, πλὴν εἴ τις
παντάπασιν ἀπονενοημένος ἐστὶ καὶ μήθ’ ἱερῶν
μήτε γονέων μήτε παίδων μήτ’ ἄλλου μηδενὸς φρον-
τίζει πλὴν τοῦ χρόνου μόνον τοῦ καθ’ ἑαυτόν; ὧν οὐκ
ἄξιον τὴν διάνοιαν ζηλοῦν, ἀλλὰ πολὺ μᾶλλον τῶν πολλὴν
πρόνοιαν ποιουμένων, καὶ μηδὲν ἧττον ὑπὲρ τῆς κοινῆς
δόξης ἢ τῆς ἰδίας φιλοτιμουμένων, καὶ προαιρουμένων
μέτριον βίον μετὰ δικαιοσύνης μᾶλλον ἢ μέγαν πλοῦτον
μετ’ ἀδικίας. [94] καὶ γὰρ οἱ πρόγονοι τοιούτους αὑτοὺς
παρασχόντες τήν τε πόλιν εὐδαιμονεστάτην τοῖς ἐπιγιγνο-
μένοις παρέδοσαν καὶ τῆς αὑτῶν ἀρετῆς ἀθάνατον τὴν
μνήμην κατέλιπον. ἐξ ὧν ἀμφότερα ῥᾴδιόν ἐστι καταμα-
θεῖν, καὶ τὴν χώραν ἡμῶν, ὅτι δύναται τρέφειν ἄνδρας
ἀμείνους τῶν ἄλλων, καὶ τὴν καλουμένην μὲν ἀρχὴν οὖσαν
δὲ συμφοράν, ὅτι πέφυκε χείρους ἅπαντας ποιεῖν τοὺς
χρωμένους αὐτῇ.
***
Η τότε πολιτειακή μας οργάνωση ήταν τόσο καλύτερη και ανώτερη από κείνη που εγκαταστάθηκε αργότερα, όσο ακριβώς ο Αριστείδης και ο Θεμιστοκλής και ο Μιλτιάδης ήταν άνδρες ανώτεροι από τον Υπέρβολο και τον Κλεοφώντα και τους άλλους σημερινούς δημαγωγούς· και το λαό εκείνης της εποχής θα βρείτε πως δεν ήταν γεμάτος από τεμπελιά και φτώχεια και κούφιες ελπίδες, μα αντίθετα πως στις μάχες ήταν ικανός να νικάει όλους τους εισβολείς στη χώρα, πως ήταν άξιος του βραβείου της νίκης στους αγώνες υπέρ της ελευθερίας της Ελλάδας και πως ενέπνεε τόσην εμπιστοσύνη, ώστε οι περισσότερες πόλεις θεληματικά παραδόθηκαν στην ηγεμονία του (= δέχτηκαν την αρχηγία του). Αλλά ενώ είχαμε όλα αυτά τα πλεονεκτήματα, αντί του πολιτεύματος που θαυμάστηκε από όλους, αυτή η δύναμη μας οδήγησε σε τέτοια ακολασία που κανένας άνθρωπος δεν μπορεί να επαινέσει· και αντί να νικάμε εκείνους που εκστρατεύουν εναντίον της χώρας, κατά τέτοιο τρόπο εκπαίδευσε τους πολίτες, ώστε ούτε μπροστά στα τείχη να τολμούμε να καταδιώκουμε τους εχθρούς· και αντί της αγάπης που είχαμε από τη μεριά των συμμάχων και της υπολήψεως από τους άλλους Έλληνες, σε τόσο μίσος μας περιήγαγε, ώστε λίγο έλειψε να καταστραφεί η πόλη μας, αν δεν βρίσκαμε τους Λακεδαιμόνιους, τους από την αρχή εχθρούς μας, περισσότερο ευνοϊκούς από τους πρώην συμμάχους μας. Αυτούς δε τους πρώην συμμάχους μας δεν μπορούμε δίκαια να τους κατηγορήσουμε που φέρθηκαν σκληρά απέναντι μας· γιατί δεν σχημάτισαν για μας τέτοια κακή γνώμη επιτιθέμενοι πρώτοι αλλά αμυνόμενοι και αφού έπαθαν πολλά και φοβερά πράγματα· ποιος, αλήθεια, θα μπορούσε να υπομείνει την αυθάδεια των πατέρων μας, οι οποίοι αφού μάζεψαν από όλην την Ελλάδα τους πιο τεμπέληδες και τα μεγαλύτερα καθάρματα κι αφού γέμιζαν με αυτούς τις τριήρεις γίνονταν μισητοί στους Έλληνες και τους άριστους πολίτες των πόλεων τους εξόριζαν και τις περιουσίες τους τις μοίραζαν στους πιο φαύλους από τους Έλληνες;
Αλλά αν τολμήσω να διηγηθώ με λεπτομέρειες όσα έγιναν εκείνη την εποχή, εσάς ίσως θα μπορέσω να σας κάνω να σκεφτείτε καλύτερα για την τωρινή κατάσταση, εγώ όμως μπορεί να κατηγορηθώ, γιατί συνηθίζετε να μισείτε όχι τόσο τους αίτιους των σφαλμάτων αλλά εκείνους που τα κατηγορούν. Αφού λοιπόν σεις έτσι σκέφτεστε, φοβάμαι μήπως, προσπαθώντας να σας κάνω καλό, πάθω κάποιο κακό. Εντούτοις δεν θα παραιτηθώ τελείως από όσα σκέφτηκα, αλλά όσα είναι πολύ πικρά και θα μπορούσαν πολύ να σας λυπήσουν θα τα παραλείψω και θα μνημονεύσω μόνο εκείνα, από τα οποία θα αντιληφθείτε την αφροσύνη των τότε πολιτικών.
Εφεύρισκαν λοιπόν εκείνοι με τόσην ακρίβεια εκείνες τις αιτίες από τις οποίες οι άνθρωποι μπορούν να μισηθούν, ώστε εψήφισαν το περίσσεμα των φόρων αφού το διαιρέσουν σε τάλαντα να το παρουσιάζουν στην ορχήστρα στα Διονύσια, όταν το θέατρο είναι γεμάτο· και δεν έκαναν μόνο αυτό, αλλά και παρουσίαζαν τα παιδιά εκείνων που είχαν σκοτωθεί στον πόλεμο, δείχνοντας έτσι με τις δυο αυτές πράξεις στους συμμάχους μεν πως η αξία της περιουσίας τους φερόταν από πληρωμένους υπηρέτες και στους άλλους Έλληνες το πλήθος των ορφανών και τις συμφορές που πηγάζουν από αυτή την πλεονεξία. Και ενώ έκαναν αυτά και οι ίδιοι θεωρούσαν ευτυχισμένη την πόλη και πολλοί ανόητοι την καλοτύχιζαν, χωρίς να σκέφτονται καθόλου όσα επρόκειτο να συμβούν εξαιτίας αυτών, ενώ αντίθετα θαύμαζαν και ζήλευαν τον πλούτο, ο οποίος επειδή είχε μπει στην πόλη άδικα επρόκειτο γρήγορα να καταστρέψει μαζί και κείνον που αποχτήθηκε δίκαια. Γιατί τόσο πολύ παραμέλησαν τα δικά τους και επιθυμούσαν τα ξένα, ώστε ενώ οι Λακεδαιμόνιοι είχαν εισβάλει στην περιοχή της Αττικής και το φρούριο είχε πια ανεγερθεί στη Δεκέλεια αυτοί εξόπλιζαν στόλο εναντίον της Σικελίας και δεν ντρέπονταν να βλέπουν με αδιαφορία την πατρίδα να λεηλατείται και να καταστρέφεται, ενώ αυτοί να εκστρατεύουν εναντίον εκείνων που δεν μας έβλαψαν ποτέ σε κάτι και έφτασαν σε τέτοιο σημείο ανοησίας, ώστε ενώ δεν ήταν κύριοι των προαστείων τους ήλπισαν πως θα καταλάβουν την Ιταλία και τη Σικελία και την Καρχηδόνα. Και τόσο πολύ ξεπέρασαν σε αφροσύνη όλους τους ανθρώπους, ώστε ενώ τους άλλους οι συμφορές τούς κάνουν να συνέλθουν και να γίνουν πιο συνετοί, εκείνοι ούτε από αυτές διδάχτηκαν. Και φυσικά την εποχή αυτής της ηγεμονίας περιέπεσαν σε συμφορές περισσότερες και μεγαλύτερες από όλες όσες έπληξαν την πόλη σε όλη της την ιστορία. Γιατί στην Αίγυπτο οι διακόσιες τριήρεις που έπλευσαν καταστράφηκαν με όλα τους τα πληρώματα και γύρω στην Κύπρο εκατόν πενήντα· και στο Δεκελεικό πόλεμο έχασαν δέκα χιλιάδες οπλίτες δικούς τους και των συμμάχων, στη Σικελία σαράντα χιλιάδες και διακόσιες σαράντα τριήρεις και τέλος στον Ελλήσποντο διακόσιες. Και τις τριήρεις που χάνονταν πέντε–πέντε και δέκα–δέκα και τους οπλίτες που πέθαιναν χίλιοι–χίλιοι και δυο–δυο χιλιάδες, ποιος μπορεί να τους αριθμήσει; Πλην όμως υπήρχε ένα πράγμα που επαναλαμβανόταν, ότι δηλαδή κάθε χρόνο έκαναν τελετές ταφής με δημόσια δαπάνη, στις οποίες πολλοί και από τους γείτονες της πόλης μας και από τους άλλους Έλληνες σύχναζαν όχι για να πενθήσουν μαζί μας τους νεκρούς, αλλά για να χαρούν για τις συμφορές μας. Και στο τέλος, χωρίς να το καταλάβουν, γέμισαν με πολίτες τους δημόσιους τάφους και τις φατρίες και τα ληξιαρχικά βιβλία με ονόματα ανθρώπων που δεν έχουν καμιά σχέση με την πόλη μας. Και μπορεί κανείς να μάθει το πλήθος όσων χάθηκαν από το εξής προπάντων· θα διαπιστώσουμε δηλαδή πως οι οικογένειες των πιο ονομαστών ανδρών και τα πιο μεγάλα σπίτια, που σώθηκαν και κατά τις επαναστάσεις των τυράννων και κατά τον περσικό πόλεμο, καταστράφηκαν κατά την ηγεμονία που τώρα επιθυμούμε. Επομένως, αν κάποιος θα ήθελε να εξετάσει προσεχτικά και τα άλλα, παίρνοντας αυτό σαν δείγμα, εμείς θα φαινόμαστε πως έχουμε σχεδόν τελείως αλλάξει (πως είμαστε ένας νέος πληθυσμός).
Κι όμως πρέπει κανείς να μακαρίζει όχι μια πόλη που μαζεύει όπως τύχει πολλούς πολίτες από όλους τους ανθρώπους, αλλά εκείνη την πόλη που διασώζει το γένος εκείνων που την κατοίκησαν από την αρχή περισσότερο από τα άλλα γένη, και πρέπει να ζηλεύει όχι εκείνους που έχουν τυραννική εξουσία ούτε εκείνους που έχουν δύναμη μεγαλύτερη από το δίκαιο, αλλά εκείνους που είναι άξιοι του πιο μεγάλου αξιώματος, μένουν όμως ευχαριστημένοι με τα αξιώματα που τους δίνει ο λαός. Γιατί ούτε άνδρας ούτε πόλη θα μπορούσε να αποχτήσει ένα τέτοιο ήθος σπουδαιότερο ούτε ασφαλέστερο ούτε μεγαλύτερης αξίας· αυτό ακριβώς το ήθος έχοντας όσοι έζησαν κατά τους περσικούς πολέμους δεν έζησαν σαν ληστές, άλλοτε δηλ. έχοντας περισσότερα από όσα χρειάζονταν κι άλλοτε περιπίπτοντας σε σιτοδείες και πολιορκίες και μέγιστες συμφορές, αλλά σχετικά με την καθημερινή τροφή ζώντας ούτε μέσα σε ένδεια ούτε μέσα σε αφθονία, και υπερηφανευόμενοι για την δικαιοσύνη της πολιτείας και τις αρετές τους και περνώντας τη ζωή τους πιο ευχάριστα από τους άλλους.
Αυτά ακριβώς παραμέλησαν οι απόγονοί τους και θέλησαν όχι να είναι άρχοντες αλλά τύραννοι, πράγματα που φαίνονται πως έχουν την ίδια σημασία, διαφέρουν όμως πάρα πολύ το ένα από το άλλο· γιατί έργο των αρχόντων είναι με τις δικές τους φροντίδες να κάνουν τους υπηκόους τους ευτυχέστερους, ενώ για τους τυράννους έχει γίνει συνήθεια με τους κόπους και τις συμφορές των άλλων να παρασκευάζουν για τους εαυτούς τους ηδονές. Κατ' ανάγκη όμως όσοι επιχειρούν τέτοια έργα περιπίπτουν και σε συμφορές άξιες τυράννων και παθαίνουν ακριβώς τέτοια, όποια κάνουν στους άλλους. Αυτά λοιπόν έγιναν και στην πόλη μας· αντί δηλαδή να φρουρούν τις ακροπόλεις των άλλων, είδαν τους εχθρούς να γίνονται κύριοι της δικής τους ακροπόλεως· κι αντί να παίρνουν ως ομήρους παιδιά, αποσπώντας τα από τους πατεράδες και τις μανάδες τους, πολλοί πολίτες αναγκάστηκαν κατά την πολιορκία να εκπαιδεύουν τα δικά τους παιδιά και να τα ανατρέφουν χειρότερα από όσο τους ταίριαζε· κι αντί να καλλιεργούν τις ξένες περιοχές, για πολλά χρόνια δεν τους δόθηκε η ευκαιρία ούτε να δουν τη δική τους γη (τα δικά τους κτήματα).
Επομένως, αν κάποιος μας ρωτούσε αν θα δεχόμαστε, κρατώντας την εξουσία τόσο χρόνο, να δούμε ύστερα την πόλη μας να πάθει τέτοιες συμφορές, ποιος θα δεχόταν, εκτός αν είναι κάποιος τελείως απελπισμένος και δεν ενδιαφέρεται ούτε για τα ιερά ούτε για τους γονείς του ούτε για τα παιδιά του ούτε για τίποτε άλλο παρά μόνο για τα χρόνια της ζωής του; Αυτών όμως τη σκέψη δεν αξίζει να τη ζηλεύει κανείς αλλά πολύ περισσότερο (πρέπει να ζηλεύει τη σκέψη) εκείνων που καταβάλλουν μεγάλες φροντίδες και περηφανεύονται περισσότερο για την κοινή δόξα παρά για τη δική τους και που προτιμούν μια ζωή μέτρια με δικαιοσύνη παρά μεγάλον πλούτο με αδικία. Και, όπως είναι γνωστό, οι πρόγονοι επειδή υπήρξαν τέτοιοι και την πόλη γεμάτην ευτυχία την παρέδωσαν στους απογόνους τους κι άφησαν την ανάμνηση της αρετής τους αθάνατη. Από αυτά λοιπόν είναι εύκολο να διδαχθούμε ένα διπλό μάθημα, και ότι η χώρα μας μπορεί να ανατρέφει άνδρες καλύτερους από τους άλλους και ότι η ονομαζόμενη ηγεμονία που στην πραγματικότητα είναι συμφορά από τη φύση της κάνει όλους όσους την ασκούν χειρότερους.
Η τότε πολιτειακή μας οργάνωση ήταν τόσο καλύτερη και ανώτερη από κείνη που εγκαταστάθηκε αργότερα, όσο ακριβώς ο Αριστείδης και ο Θεμιστοκλής και ο Μιλτιάδης ήταν άνδρες ανώτεροι από τον Υπέρβολο και τον Κλεοφώντα και τους άλλους σημερινούς δημαγωγούς· και το λαό εκείνης της εποχής θα βρείτε πως δεν ήταν γεμάτος από τεμπελιά και φτώχεια και κούφιες ελπίδες, μα αντίθετα πως στις μάχες ήταν ικανός να νικάει όλους τους εισβολείς στη χώρα, πως ήταν άξιος του βραβείου της νίκης στους αγώνες υπέρ της ελευθερίας της Ελλάδας και πως ενέπνεε τόσην εμπιστοσύνη, ώστε οι περισσότερες πόλεις θεληματικά παραδόθηκαν στην ηγεμονία του (= δέχτηκαν την αρχηγία του). Αλλά ενώ είχαμε όλα αυτά τα πλεονεκτήματα, αντί του πολιτεύματος που θαυμάστηκε από όλους, αυτή η δύναμη μας οδήγησε σε τέτοια ακολασία που κανένας άνθρωπος δεν μπορεί να επαινέσει· και αντί να νικάμε εκείνους που εκστρατεύουν εναντίον της χώρας, κατά τέτοιο τρόπο εκπαίδευσε τους πολίτες, ώστε ούτε μπροστά στα τείχη να τολμούμε να καταδιώκουμε τους εχθρούς· και αντί της αγάπης που είχαμε από τη μεριά των συμμάχων και της υπολήψεως από τους άλλους Έλληνες, σε τόσο μίσος μας περιήγαγε, ώστε λίγο έλειψε να καταστραφεί η πόλη μας, αν δεν βρίσκαμε τους Λακεδαιμόνιους, τους από την αρχή εχθρούς μας, περισσότερο ευνοϊκούς από τους πρώην συμμάχους μας. Αυτούς δε τους πρώην συμμάχους μας δεν μπορούμε δίκαια να τους κατηγορήσουμε που φέρθηκαν σκληρά απέναντι μας· γιατί δεν σχημάτισαν για μας τέτοια κακή γνώμη επιτιθέμενοι πρώτοι αλλά αμυνόμενοι και αφού έπαθαν πολλά και φοβερά πράγματα· ποιος, αλήθεια, θα μπορούσε να υπομείνει την αυθάδεια των πατέρων μας, οι οποίοι αφού μάζεψαν από όλην την Ελλάδα τους πιο τεμπέληδες και τα μεγαλύτερα καθάρματα κι αφού γέμιζαν με αυτούς τις τριήρεις γίνονταν μισητοί στους Έλληνες και τους άριστους πολίτες των πόλεων τους εξόριζαν και τις περιουσίες τους τις μοίραζαν στους πιο φαύλους από τους Έλληνες;
Αλλά αν τολμήσω να διηγηθώ με λεπτομέρειες όσα έγιναν εκείνη την εποχή, εσάς ίσως θα μπορέσω να σας κάνω να σκεφτείτε καλύτερα για την τωρινή κατάσταση, εγώ όμως μπορεί να κατηγορηθώ, γιατί συνηθίζετε να μισείτε όχι τόσο τους αίτιους των σφαλμάτων αλλά εκείνους που τα κατηγορούν. Αφού λοιπόν σεις έτσι σκέφτεστε, φοβάμαι μήπως, προσπαθώντας να σας κάνω καλό, πάθω κάποιο κακό. Εντούτοις δεν θα παραιτηθώ τελείως από όσα σκέφτηκα, αλλά όσα είναι πολύ πικρά και θα μπορούσαν πολύ να σας λυπήσουν θα τα παραλείψω και θα μνημονεύσω μόνο εκείνα, από τα οποία θα αντιληφθείτε την αφροσύνη των τότε πολιτικών.
Εφεύρισκαν λοιπόν εκείνοι με τόσην ακρίβεια εκείνες τις αιτίες από τις οποίες οι άνθρωποι μπορούν να μισηθούν, ώστε εψήφισαν το περίσσεμα των φόρων αφού το διαιρέσουν σε τάλαντα να το παρουσιάζουν στην ορχήστρα στα Διονύσια, όταν το θέατρο είναι γεμάτο· και δεν έκαναν μόνο αυτό, αλλά και παρουσίαζαν τα παιδιά εκείνων που είχαν σκοτωθεί στον πόλεμο, δείχνοντας έτσι με τις δυο αυτές πράξεις στους συμμάχους μεν πως η αξία της περιουσίας τους φερόταν από πληρωμένους υπηρέτες και στους άλλους Έλληνες το πλήθος των ορφανών και τις συμφορές που πηγάζουν από αυτή την πλεονεξία. Και ενώ έκαναν αυτά και οι ίδιοι θεωρούσαν ευτυχισμένη την πόλη και πολλοί ανόητοι την καλοτύχιζαν, χωρίς να σκέφτονται καθόλου όσα επρόκειτο να συμβούν εξαιτίας αυτών, ενώ αντίθετα θαύμαζαν και ζήλευαν τον πλούτο, ο οποίος επειδή είχε μπει στην πόλη άδικα επρόκειτο γρήγορα να καταστρέψει μαζί και κείνον που αποχτήθηκε δίκαια. Γιατί τόσο πολύ παραμέλησαν τα δικά τους και επιθυμούσαν τα ξένα, ώστε ενώ οι Λακεδαιμόνιοι είχαν εισβάλει στην περιοχή της Αττικής και το φρούριο είχε πια ανεγερθεί στη Δεκέλεια αυτοί εξόπλιζαν στόλο εναντίον της Σικελίας και δεν ντρέπονταν να βλέπουν με αδιαφορία την πατρίδα να λεηλατείται και να καταστρέφεται, ενώ αυτοί να εκστρατεύουν εναντίον εκείνων που δεν μας έβλαψαν ποτέ σε κάτι και έφτασαν σε τέτοιο σημείο ανοησίας, ώστε ενώ δεν ήταν κύριοι των προαστείων τους ήλπισαν πως θα καταλάβουν την Ιταλία και τη Σικελία και την Καρχηδόνα. Και τόσο πολύ ξεπέρασαν σε αφροσύνη όλους τους ανθρώπους, ώστε ενώ τους άλλους οι συμφορές τούς κάνουν να συνέλθουν και να γίνουν πιο συνετοί, εκείνοι ούτε από αυτές διδάχτηκαν. Και φυσικά την εποχή αυτής της ηγεμονίας περιέπεσαν σε συμφορές περισσότερες και μεγαλύτερες από όλες όσες έπληξαν την πόλη σε όλη της την ιστορία. Γιατί στην Αίγυπτο οι διακόσιες τριήρεις που έπλευσαν καταστράφηκαν με όλα τους τα πληρώματα και γύρω στην Κύπρο εκατόν πενήντα· και στο Δεκελεικό πόλεμο έχασαν δέκα χιλιάδες οπλίτες δικούς τους και των συμμάχων, στη Σικελία σαράντα χιλιάδες και διακόσιες σαράντα τριήρεις και τέλος στον Ελλήσποντο διακόσιες. Και τις τριήρεις που χάνονταν πέντε–πέντε και δέκα–δέκα και τους οπλίτες που πέθαιναν χίλιοι–χίλιοι και δυο–δυο χιλιάδες, ποιος μπορεί να τους αριθμήσει; Πλην όμως υπήρχε ένα πράγμα που επαναλαμβανόταν, ότι δηλαδή κάθε χρόνο έκαναν τελετές ταφής με δημόσια δαπάνη, στις οποίες πολλοί και από τους γείτονες της πόλης μας και από τους άλλους Έλληνες σύχναζαν όχι για να πενθήσουν μαζί μας τους νεκρούς, αλλά για να χαρούν για τις συμφορές μας. Και στο τέλος, χωρίς να το καταλάβουν, γέμισαν με πολίτες τους δημόσιους τάφους και τις φατρίες και τα ληξιαρχικά βιβλία με ονόματα ανθρώπων που δεν έχουν καμιά σχέση με την πόλη μας. Και μπορεί κανείς να μάθει το πλήθος όσων χάθηκαν από το εξής προπάντων· θα διαπιστώσουμε δηλαδή πως οι οικογένειες των πιο ονομαστών ανδρών και τα πιο μεγάλα σπίτια, που σώθηκαν και κατά τις επαναστάσεις των τυράννων και κατά τον περσικό πόλεμο, καταστράφηκαν κατά την ηγεμονία που τώρα επιθυμούμε. Επομένως, αν κάποιος θα ήθελε να εξετάσει προσεχτικά και τα άλλα, παίρνοντας αυτό σαν δείγμα, εμείς θα φαινόμαστε πως έχουμε σχεδόν τελείως αλλάξει (πως είμαστε ένας νέος πληθυσμός).
Κι όμως πρέπει κανείς να μακαρίζει όχι μια πόλη που μαζεύει όπως τύχει πολλούς πολίτες από όλους τους ανθρώπους, αλλά εκείνη την πόλη που διασώζει το γένος εκείνων που την κατοίκησαν από την αρχή περισσότερο από τα άλλα γένη, και πρέπει να ζηλεύει όχι εκείνους που έχουν τυραννική εξουσία ούτε εκείνους που έχουν δύναμη μεγαλύτερη από το δίκαιο, αλλά εκείνους που είναι άξιοι του πιο μεγάλου αξιώματος, μένουν όμως ευχαριστημένοι με τα αξιώματα που τους δίνει ο λαός. Γιατί ούτε άνδρας ούτε πόλη θα μπορούσε να αποχτήσει ένα τέτοιο ήθος σπουδαιότερο ούτε ασφαλέστερο ούτε μεγαλύτερης αξίας· αυτό ακριβώς το ήθος έχοντας όσοι έζησαν κατά τους περσικούς πολέμους δεν έζησαν σαν ληστές, άλλοτε δηλ. έχοντας περισσότερα από όσα χρειάζονταν κι άλλοτε περιπίπτοντας σε σιτοδείες και πολιορκίες και μέγιστες συμφορές, αλλά σχετικά με την καθημερινή τροφή ζώντας ούτε μέσα σε ένδεια ούτε μέσα σε αφθονία, και υπερηφανευόμενοι για την δικαιοσύνη της πολιτείας και τις αρετές τους και περνώντας τη ζωή τους πιο ευχάριστα από τους άλλους.
Αυτά ακριβώς παραμέλησαν οι απόγονοί τους και θέλησαν όχι να είναι άρχοντες αλλά τύραννοι, πράγματα που φαίνονται πως έχουν την ίδια σημασία, διαφέρουν όμως πάρα πολύ το ένα από το άλλο· γιατί έργο των αρχόντων είναι με τις δικές τους φροντίδες να κάνουν τους υπηκόους τους ευτυχέστερους, ενώ για τους τυράννους έχει γίνει συνήθεια με τους κόπους και τις συμφορές των άλλων να παρασκευάζουν για τους εαυτούς τους ηδονές. Κατ' ανάγκη όμως όσοι επιχειρούν τέτοια έργα περιπίπτουν και σε συμφορές άξιες τυράννων και παθαίνουν ακριβώς τέτοια, όποια κάνουν στους άλλους. Αυτά λοιπόν έγιναν και στην πόλη μας· αντί δηλαδή να φρουρούν τις ακροπόλεις των άλλων, είδαν τους εχθρούς να γίνονται κύριοι της δικής τους ακροπόλεως· κι αντί να παίρνουν ως ομήρους παιδιά, αποσπώντας τα από τους πατεράδες και τις μανάδες τους, πολλοί πολίτες αναγκάστηκαν κατά την πολιορκία να εκπαιδεύουν τα δικά τους παιδιά και να τα ανατρέφουν χειρότερα από όσο τους ταίριαζε· κι αντί να καλλιεργούν τις ξένες περιοχές, για πολλά χρόνια δεν τους δόθηκε η ευκαιρία ούτε να δουν τη δική τους γη (τα δικά τους κτήματα).
Επομένως, αν κάποιος μας ρωτούσε αν θα δεχόμαστε, κρατώντας την εξουσία τόσο χρόνο, να δούμε ύστερα την πόλη μας να πάθει τέτοιες συμφορές, ποιος θα δεχόταν, εκτός αν είναι κάποιος τελείως απελπισμένος και δεν ενδιαφέρεται ούτε για τα ιερά ούτε για τους γονείς του ούτε για τα παιδιά του ούτε για τίποτε άλλο παρά μόνο για τα χρόνια της ζωής του; Αυτών όμως τη σκέψη δεν αξίζει να τη ζηλεύει κανείς αλλά πολύ περισσότερο (πρέπει να ζηλεύει τη σκέψη) εκείνων που καταβάλλουν μεγάλες φροντίδες και περηφανεύονται περισσότερο για την κοινή δόξα παρά για τη δική τους και που προτιμούν μια ζωή μέτρια με δικαιοσύνη παρά μεγάλον πλούτο με αδικία. Και, όπως είναι γνωστό, οι πρόγονοι επειδή υπήρξαν τέτοιοι και την πόλη γεμάτην ευτυχία την παρέδωσαν στους απογόνους τους κι άφησαν την ανάμνηση της αρετής τους αθάνατη. Από αυτά λοιπόν είναι εύκολο να διδαχθούμε ένα διπλό μάθημα, και ότι η χώρα μας μπορεί να ανατρέφει άνδρες καλύτερους από τους άλλους και ότι η ονομαζόμενη ηγεμονία που στην πραγματικότητα είναι συμφορά από τη φύση της κάνει όλους όσους την ασκούν χειρότερους.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου