Επειδή η προσπάθειά μας περιλαμβάνει παρατηρήσεις ιστορικού και γεωγραφικού χαρακτήρα θα επιχειρήσουμε, με την παράθεση γεωγραφικών πληροφοριών και τοπογραφικών δεδομένων, να ανασυστήσουμε την εικόνα της ομηρικής γεωγραφίας, η οποία, πράγματι, αποτελεί ένα ακανθώδες και αινιγματικό ζήτημα. Πολλές φορές αρχαιολόγοι και ιστορικοί διαφώνησαν για την αξιοπιστία του Ομήρου. Είναι γεγονός ότι τα ομηρικά έπη, συνειδητά ή όχι, αγνοούν σημαντικά στοιχεία της πολιτικής γεωγραφίας του ελλαδικού χώρου, αφού αγνοούν γνωστά ονόματα από την ιστορική αρχαιότητα, όπως π.χ. Θεσσαλία, Λάρισα, Λάρισα Κρεμαστή, Φάρσαλος κ.ά. Όμως, είναι επίσης αξιοπρόσεκτο, ότι οι Έλληνες της ιστορικής αρχαιότητας, από την πλευρά τους, αγνοούσαν τη θέση ενός εξαιρετικά μεγάλου αριθμού ομηρικών τοπωνυμίων, π.χ. ο Ελαιώνας, η πατρίδα του Φοίνικα, ή το Δουλίχι και η Ιθάκη του Οδυσσέα. Κατά την αρχαιότητα, πολλά τοπωνύμια, που η δόξα τους οφείλονταν στα έπη, τα διεκδικούσαν πολλοί ταυτόχρονα και άσχετοι μεταξύ τους τόποι. Έτσι, τρεις Πύλοι, διεκδικούσαν τη δόξα και το όνομα της πρωτεύουσας του Νέστορα, ενώ το ίδιο συνέβαινε και με τα ομηρικά ονόματα των πόλεων της πατρίδας του Αχιλλέα, αφού οι μνηστήρες των ονομασιών ήταν πολλοί.
Η παρερμηνεία των ομηρικών κειμένων για καθαρά τοπικιστικούς και πολιτικούς λόγους, είχε βαθύτατες αλλοιωτικές συνέπειες στη μετα- ομηρική πολιτική γεωγραφία. Η έρευνα αποδεικνύει ότι, τα τοπωνύμια αυτά δεν ήταν από σύμπτωση ίδια με τα ομηρικά. Δόθηκαν σε τόπους, που ομολογημένα είχαν άλλα παρόμοια πρωτύτερα, στα πλαίσια διεκδίκησης επικών τίτλων. Οι ονοματοθεσίες με βάση τα έπη, είχαν ως αποτέλεσμα το συντεταγμένο «εξομηρισμό» της αρχαίας πολιτικής γεωγραφίας.
Αναφερόμενοι στο χωροχρόνο της αρχαίας γεωγραφίας πρέπει να έχουμε υπόψη μας τις παρακάτω παραμέτρους. Οι ομηρικές πόλεις (ανακτορικά κέντρα) δεν ήταν τίποτε περισσότερο από ακροπόλεις, όπου διέμενε ο βασιλιάς, τα συγγενικά μέλη και μια μικρή ομάδα ανωτάτων αξιωματούχων. Είναι γεγονός ότι, μετά το 12ο αιώνα όλα αυτά τα κέντρα καταστράφηκαν, ενώ μετά την καταστροφή και την εγκατάλειψή τους και τις ριζικές ανακατατάξεις στο εσωτερικό της κοινωνίας και τις μετακινήσεις των πληθυσμών, την τοπική ή την ταξική μεταφορά του κοινωνικοοικονομικού κέντρου βάρους, ήταν φυσικό να χάσουν τα ονόματά τους. Μαζί με την καταστροφή τους χάθηκε και η γραφή των Μυκηναίων, η γραμμική Β΄, και μια νέα γραφή αποτυπώνει πλέον την ελληνική γλώσσα κατά τον 8ο αιώνα π. Χ. Οι ιστορικοί πιθανολογούν ότι ίσως επικράτησε ένας μεσαίωνας και το σκοτάδι στη γνώση και στην ιστορία των τόπων για περισσότερα από 400 χρόνια!
Οι πρώτοι που ξανάδωσαν αυτά τα ονόματα σε κάποιες περιοχές ή πολιτείες, δεν ήταν ιστορικοί ή δεινοί ομηριστές, αλλά φιλόδοξοι πολιτικοί, που είχαν κάθε λόγο να διεκδικήσουν, όπου μπορούσαν, τα ένδοξα επικά τοπωνύμια. Επειδή η ψυχική σύνδεση Ομήρου-Ελλήνων ήταν ισχυρότατη, και θα την παρομοίαζε κανείς με αυτή που έχουμε σήμερα ως χριστιανοί με τη βίβλο, για μια πόλη ήταν αρκετή η μνεία της στα κείμενα του Ομήρου, για να μπορέσει να κατοχυρώσει τα σύνορά της, τις διεκδικήσεις της, το παρελθόν της, τη δόξα, την πολιτική της…Το γνωστό παράδειγμα του Σόλωνα, ο οποίος παραχάραξε τους στίχους της Ιλιάδας, βάζοντας ένα νόθο στίχο, για να ισχυροποιήσει (όπως λένε) τις διεκδικήσεις των Αθηναίων, προς τους Μεγαρείς, αποδεικνύει του λόγου το αληθές, ότι για πολιτική σκοπιμότητα αξιοποιήθηκαν οι επικοί τίτλοι και ότι η αυθαιρεσία των Ελλήνων, κατά τους ιστορικούς χρόνους, αλλοίωσε το χάρτη των ονομάτων και των τοπωνυμίων.
Συνεπώς, πρέπει να κατανοήσουμε και να αποδεχθούμε ότι στις επιλογές ονομασιών έγιναν μεγάλες αποκλίσεις από την πραγματική εικόνα των μυκηναϊκών χρόνων, ώστε είναι φυσιολογικό να πιστέψουμε ότι είναι άλλη η εικόνα του Ομήρου για τη Φθία (ως περιοχή) και άλλη είναι η «Φθία» των μεταγενέστερων, που γνωρίζουμε από τους συγγραφείς. Βέβαια, ακόμη και στην Ιλιάδα ο κατάλογος των νεών (πλοίων) με το υπόλοιπο ομηρικό κείμενο, παρουσιάζει αντιφάσεις, όπως π.χ. στο βασίλειο του Οδυσσέα, που έχουν επισημανθεί, όμως θεωρείται δεδομένο ότι ο ποιητής στον κατάλογο μεταφέρει μια αυθεντική εικόνα, γιατί παρόμοιοι κατάλογοι, όπως αυτός ενδεχομένως, να υπήρχαν κάπου σε κοινή θέα, αφού οι Μυκηναίοι γνώριζαν γραφή και ν΄ αποτύπωνε τη μυκηναϊκή πολιτική διαίρεση.
Δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να παραβλέψουμε ότι τα έπη και κυρίως η Ιλιάδα, εκτός από τη φιλολογική τους αξία, περιέχουν και αψευδή στοιχεία ιστορικότητας. Με βάση τις περιγραφές του Ομήρου ο Σλήμαν ανακάλυψε την Τροία και ο Σπυρόπουλος, διενεργώντας ανασκαφές στον Ταϋγετο, ανακάλυψε τα ανάκτορα και τους τάφους του Μενέλαου και της Ελένης, στο δήμο Πέλανα. Μόνο οι βασικοί πρωταγωνιστές των επών, ο Αχιλλέας και ο Οδυσσέας παραμένουν αιωρούμενοι από τόπο σε τόπο, γιατί οι πρωτεύουσές τους και τα ανάκτορά τους δεν έχουν ακόμα αποκαλυφθεί.
Το ερώτημα που τίθεται είναι πώς εκτιμά ο ποιητής ότι χρειάζεται ν΄ αποτυπώσει τη γεωγραφία της μυκηναϊκής Ελλάδας και πώς τελικά αποτυπώνει τη γεωγραφική της εικόνα και ειδικότερα της Φθίας, που ο ίδιος γνωρίζει; Ο Όμηρος λοιπόν ακολουθεί μια πρακτική αποτύπωσης του χώρου αναφέροντας:
· Βασίλεια, μικρά κράτη που έχουν όρια και πολίτευμα (βασιλεία).
· Γεωγραφικά στοιχεία του χώρου: ποτάμια, βουνά, σημαντικές πόλεις.
· Λαούς, που κατοικούν σε μια περιοχή.
Η περιοχή της κεντρικής Ελλάδας ξεχωρίζει στην Ιλιάδα, γιατί αποτυπώνεται με κέντρο το Σπερχειό ποταμό και το βασίλειο του Πηλέα. Η Ομηρική επίσης περιγραφή τοποθετεί βορείως του Σπερχειού, σε μια ασαφή γειτνίαση, οχτώ βασίλεια, νότια το βασίλειο των Λοκρών και χαμηλότερα τα βασίλεια των Μινύων και των Βοιωτών. Ειδικότερα:
Βασίλεια
Βασίλειο του Πηλέα (Μυρμηδόνες- Σπερχειός ποταμός).
Βασίλειο του Πρωτεσίλαου (Φθίοι).
Βασίλειο του Ευρύπυλου (Φθίοι).
Βασίλειο του Εύμηλου (Φερές- Ιωλκός).
Βασίλειο του Φιλοκτήτη (Φθίοι- Θαυμακία- Μηθών).
Βασίλειο του Πρόθου (Μάγνητες)
Βασίλειο του Γουνέα (Αινιάνες- Περραιβοί).
Βασίλειο του Πολυποίτη (Λαπίθες).
Βασίλειο του Μαχάονα-Ποδαλείριου (Οιχαλία, Τρίκη, Ιθώμη).
Νότια:
Βασίλειο του Αίαντα (Λοκροί).
Νοτιότερα:
Βασίλειο των Μινύων.
Βασίλειο των Βοιωτών.
Γεωγραφικά στοιχεία
Τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά που συνδέονται μαζί τους είναι: Ο Σπερχειός, ο Πηνειός, το Πήλιο, η Βοϊβία λίμνη, ο Τιταρήσιος, η Υπερεία, που, όπως είναι φυσικό, αφορούν τη Θεσσαλία συνολικά και όχι μόνο τη Φθία του Πηλέα. Σ΄ αυτό το περιβάλλον ανήκουν πολλές πόλεις, που κατανέμονται στα διάφορα βασίλεια από βορρά προς νότο, μάλιστα τα ονόματά τους είναι γνωστά και από τους μύθους: Ιωλκός, Φερρές, Οπούντα, Ορχομενός, Πλάταια, Γραία, Θέσπεια…
Λαοί
Η πρώτη γεωγραφική προσέγγιση του χώρου, με βάση το ομηρικό κείμενο, επιβάλλει την αποτύπωση του χάρτη των λαών, όπως αυτοί τοποθετούνται από τον Όμηρο, με κέντρο την κοιλάδα του Σπερχειού. Ο ποιητής δείχνει να είναι καλά ενημερωμένος για την ποικιλία των ελληνικών φύλων, την ονομασία των, καθώς και τη γεωγραφική τοποθέτησή των στον ελλαδικό χώρο, ώστε να μας εντυπωσιάζει με τη γνώση του.
Ένα από τα σημαντικά βήματα της έρευνάς μας είναι ν΄ αποτυπώσουμε το χάρτη των λαών στην περιοχή που υπήρξε το βασίλειο του Αχιλλέα, σύμφωνα με την ομηρική μαρτυρία και τις σύγχρονες επιστημονικές γνώσεις.
Οι λαοί στο βασίλειο του Πηλέα
Οι Μυρμηδόνες
Εμφανίζονται ως αρχαίο θεσσαλικό φύλο, που ζούσε στην Αχαϊα Φθιώτιδα, χωρίς να γνωρίζουμε γι΄ αυτό πολλά στοιχεία ή αν ήταν αιολόφωνο. Η μόνη αναφορά που έχουμε γι΄ αυτούς προέρχεται από τον Όμηρο, ο οποίος τους συνδέει στενά με τον Αχιλλέα και διευκρινίζει ότι ονομάζονταν Έλληνες και Αχαιοί (Β 683-685).
Αυτή η τριπλή θεώρηση σημαίνει πολλά για την καταγωγή τους, γιατί τους συνδέει στενά με τους Έλληνες, συνεπώς και με την Ελλάδα (πόλη ή περιοχή), αλλά και με το φύλο των Αχαιών. Οι μύθοι που προαναφέραμε τους σχετίζουν με τον Αιακό και την Αίγινα και την προέλευσή τους από τα μυρμήγκια. Αξιοπρόσεκτη είναι η αναφορά του Ησιόδου προς τον Αιακό, τον οποίο ονομάζει «ιππιοχάρμη», που σημαίνει «αυτός που μάχεται με τους ίππους». Η ιδιότητά του αυτή σχετίζεται στενά με τον Αχιλλέα και τους Μυρμηδόνες του, οι οποίοι στην Τροία διέθεταν πολλά και καλά άλογα. Επίσης ενδιαφέρουσα είναι και η εκτίμηση του Ησύχιου, ότι η λέξη Μυρμηδόνες προέρχεται από το «μύρμος» που σημαίνει φόβος.
Οι Έλληνες
Εμφανίζονται ως λαός πρώτη φορά στον Όμηρο και το όνομά τους φαίνεται να αποτελεί μια παράλληλη ονομασία των Μυρμηδόνων, χωρίς να επεκτείνεται σ΄ άλλα φύλα. Συνδέονται στενά με τον Αχιλλέα και η διάκριση που κάνει ο Όμηρος μεταξύ Ελλάδας και Φθίας, δείχνει ότι είναι οι κάτοικοι της Ελλάδας, ένα κομμάτι των Μυρμηδόνων, γι΄ αυτό και η σύγχρονη έρευνα δέχεται ότι ήταν μόνο ένα μικρό φύλο, που βρισκόταν στην Αχαϊα Φθιώτιδα. Το γεγονός ότι αναφέρεται στην Ιλιάδα τοποθεσία ή πόλη Ελλάς και λαός Έλληνες στην περιοχή του βασιλείου του Αχιλλέα (Φθία), δείχνει ότι η ονομασία συνδέεται στενά με την περιοχή αυτή και με τους λαούς της, με μια μακρόχρονη παράδοση.
Έτσι ο μύθος του κατακλυσμού, ο κοινός γενάρχης των Ελλήνων, ο Έλληνας, που οι γιοι του υπήρξαν οι γενάρχες των ελληνικών φύλων, αποτελούν τη μυθική (;) εκδοχή της ελληνικής φυλής.
Πώς όμως το συγκεκριμένο όνομα επεκράτησε παντού στον ελληνικό χώρο και κάτω από ποιες συνθήκες συνέβη αυτό, είναι ένα μεγάλο ζήτημα, που θα μας απασχολήσει πιο κάτω.
Οι Δόλοπες
Δόλοπες ονομάστηκαν οι κάτοικοι της περιοχής βορείως του Τυμφρηστού, μεταξύ Ευρυτανίας και Φθιώτιδας, που έφερε το όνομα Δολοπία. Συνδέθηκαν από τον Όμηρο με το βασίλειο του Πηλέα (βρισκόταν στα όρια της Φθίας) και ήταν πολυάριθμος λαός (Ι 485). Ο Πηλέας τους στέλνει βασιλιά το Φοίνικα, ο οποίος φέρεται να διοικεί το τέταρτο σώμα των Μυρμηδόνων στην εκστρατεία κατά της Τροίας (Π 195). Αυτό μπορεί να ερμηνευθεί ότι προέρχονταν από τους Δόλοπες.
Ο Θουκυδίδης αναφέρει ότι οι Δόλοπες κατοικούσαν στη Σκύρο μέχρι το 470 π.Χ. Ως βασιλιάς των Δολόπων της Σκύρου εμφανίζεται ο Λυκομήδης. Ο Όμηρος αναφέρει επίσης ότι ο Αχιλλέας κατέκτησε τη Σκύρο, κατά τις εκστρατείες από την Τροία, ότι έζησε στο νησί και παντρεύτηκε την κόρη του Λυκομήδη, αποκτώντας μαζί της τον Νεοπτόλεμο.
Στα ιστορικά χρόνια οι Δόλοπες αναφέρονται ότι συντάχθηκαν το 480 π.Χ. με τον Ξέρξη, το 334 π.Χ. συμμάχησαν με το Φίλιππο Β΄ της Μακεδονίας, το 323 π.Χ. συμμετείχαν στο Λαμιακό πόλεμο και , τέλος, εντάχθηκαν στην Αιτωλική Συμπολιτεία.
Οι Αχαιοί ως ελληνικό φύλο της Φθίας
Οι Αχαιοί ανήκουν σ΄ εκείνα τα ελληνικά φύλα, που αποτέλεσαν την Πρωτο-Αιολική ομάδα, κάτι που συμπεραίνεται από τα κείμενα των μυκηναϊκών πινακίδων, τα οποία μας πληροφορούν, κυρίως, για τη γλώσσα που μιλούσαν. Σύμφωνα με την επιστημονική έρευνα, πρώτα εισήλθαν στη νότια Θεσσαλία, περίπου στα 1900 π.Χ. και εκεί συνάντησαν έναν προελληνικό λαό, τους «Πρωτο-Αχαιούς», τους οποίους υπέταξαν και πήραν από αυτούς το όνομά τους, καθώς, επίσης και δυο λατρείες: του Αχιλλέα (θεού των υδάτων) και της Δήμητρας (θεάς της γης). Γύρω στα 1600, κινήθηκαν προς το νότο, φτάνοντας μέχρι τη βόρεια Πελοπόννησο, άλλοτε εισδύοντας ειρηνικά και άλλοτε κατακτώντας λαούς. Ειρηνική διείσδυση διαφαίνεται στην περίπτωση των Δαναών, γιατί η παράδοση αναφέρει τους γάμους με τις κόρες του Δαναού. Εκεί στην Πελοπόννησο (Αργολίδα), εξέλιξαν την αιολόφωνη γλώσσα τους, η οποία απέκτησε άλλα χαρακτηριστικά (επαφή και με άλλους αρκαδόφωνες).
Οι Αχαιοί είναι φορείς ενός από τους πιο ένδοξους και τους πιο πολυσυζητημένους πολιτισμούς, του Μυκηναϊκού, που άκμασε από 1600-1100 π.Χ., ενώ η γλώσσα τους είναι γλώσσα που διαβάζουμε στις πήλινες πινακίδες.
Η παράδοση και οι μύθοι αναφέρουν ότι, ως φύλο, κατάγονται από το μυθικό γενάρχη «Αχαιό», το γιο του Ξούθου και εγγονού του Έλληνα. Ο Ξούθος, κατά την παράδοση, ήρθε στην Αθήνα και παντρεύτηκε την Κρέουσα, την κόρη του Ερεχθέα. Ο γιος του Αχαιός, ξεκινώντας από την Αθήνα, έδιωξε τους Πελασγούς της Αργολίδας και της Λακωνίας, ενώ κατ΄ άλλες παραδόσεις, επέστρεψε πίσω στη Θεσσαλία, από όπου οι δυο γιοι του, Άρχανδρος και Αρχιτέλης, ήρθαν στην Πελοπόννησο και κυρίευσαν πρώτα το Άργος και στη συνέχεια ολόκληρη την Πελοπόννησο, εκτός από την Αρκαδία. Ο Οβίδιος μνημονεύει Αχαιούς ακόμα και στις βόρειες ακτές του Εύξεινου Πόντου.
Μεγάλη σημασία έχει η αναφορά του Ομήρου, για τους Αχαιούς, αφού στα έπη του μνημονεύει, κυρίως το φύλο των Αχαιών, περιγράφοντάς το ως πολεμικό λαό, που διαχειρίζεται έναν πολιτισμό υψηλού επιπέδου, με στενή σχέση με τη θάλασσα. Κέντρο του αχαϊκού κόσμου είναι οι Μυκήνες, τις οποίες ονομάζει «πολύχρυσες», ενώ με τις συχνές περιγραφές του στα παλάτια των Αχαιών βασιλέων, εκθειάζει το μεγάλο τους πλούτο, κάτι που σήμερα επιβεβαιώθηκε από τα αρχαιολογικά ευρήματα.
Έμμεση αναφορά στους Αχαιούς κάνει και ο Ησίοδος, αναφερόμενος στο γένος των «ηρώων», που έζησε πριν το σιδερένιο γένος (1100 π.Χ. και πριν). Επίσης και ο Ηρόδοτος μιλάει για τους Αχαιούς, τον Αχαιό γενάρχη, που καταγόταν από τη Θεσσαλία…
Οι Αχαιοί, αφού είχαν επικρατήσει απόλυτα στην κυρίως Ελλάδα, εξαπλώνονται αργότερα και κατακτούν την Κρήτη, φθάνοντας μέχρι την Κύπρο, όπου δημιουργούν αποικίες. Κατά την παράδοση εκδιώχτηκαν από την Πελοπόννησο με την κάθοδο των Δωριέων.
Οι Γράικες
Οι Γράικες ή Γραικοί δεν μνημονεύονται από τον Όμηρο, όμως σχετίζονται με την ονομασία των Ελλήνων. Ήταν αρχαίο ελληνικό φύλο, που είχε κοιτίδα την Ήπειρο και τοποθετούνται στην περιοχή της Δωδώνης. Ο Αριστοτέλης αναφέρει ότι έτσι ονομάζονταν οι Έλληνες προ του κατακλυσμού, όταν κατοικούσαν στην αρχαία Ελλάδα, κοντά στη Δωδώνη και στον Αχελώο.
Πιστεύεται ότι ένα τμήμα του φύλου πέρασε από τον Αχελώο και κατόπιν στη Θεσσαλία, όπου έγινε ένδοξο στη Φθία, με τον Αχιλλέα. Κάποιο άλλο τμήμα κατέβηκε νοτιότερα στη Βοιωτία, την Εύβοια και πιθανόν και στην Αττική. Βέβαια κάποιες ομάδες Γραικών παρέμειναν στην Ήπειρο, που αφομοιώθηκαν, ενώ, όπως όλα δείχνουν, ένα τμήμα μετακινήθηκε δυτικά προς την Ιταλία, όπου οι Λατίνοι γνώρισαν πρώτα τους Γραικούς ως ελληνόφωνους, πρώτα από όλους τους Έλληνες. Με το όνομά τους Graeci ονόμασαν κατόπιν όλους τους Έλληνες και έτσι πέρασε στην παράδοση της Δύσης.
Οι λαοί βορείως του Σπερχειού, της ευρύτερης Φθίας
Οι Κένταυροι ήταν τερατώδη όντα, βουνίσια θηρία τα ονόμαζε ο Όμηρος, που κατοικούσαν στο Πήλιο, έως ότου εκδιωχθούν από τους Λαπίθες. Η Κενταυρομαχία και γενικά οι κένταυροι, ήταν το αγαπημένο μυθολογικό θέμα των αρχαίων Ελλήνων.
Οι Λαπίθες ήταν αρχαίο αιολόφωνο φύλο, οι οποίοι από τη Μακεδονία μετακινήθηκαν προς την Πίνδο, τη Θεσσαλία και νοτιότερα. Οι ομηρικές αναφορές τους φέρουν να κατέχουν πόλεις στη βόρεια Πελασγιώτιδα και τη νότια Περραιβία, να συμμετέχουν στον Τρωικό πόλεμο με μεγάλη δύναμη, 40 πλοία και βασιλείς τους Πολυποίτη και Λεοντέα. Αξιοπρόσεκτη είναι συμμετοχή ονομαστών Λαπιθών σε όλες τις συλλογικές ηρωικές δράσεις των Ελλήνων. Πιστεύεται ότι κατοίκησαν και στην κοιλάδα του Σπερχειού, αφού αναφέρεται κάποια πόλη με το όνομα Λαπίθη.
Οι Αινιάνες ήταν αιολικό ελληνικό φύλο, που στα 1900 π.Χ. περίπου μετακινήθηκε από τη δυτική Μακεδονία προς τη Θεσσαλία. Η μαρτυρία του Ομήρου τους τοποθετεί στην περιοχή της Όσσας και να εκστρατεύουν μαζί με τους Περραιβούς κατά της Τροίας, με κοινό αρχηγό το Γουνέα. Εκδιώχθηκαν από εκεί, από άλλα φύλα, και ύστερα από μακροχρόνια περιπλάνηση εγκαταστάθηκαν οριστικά στην κοιλάδα του Σπερχειού, στην περιοχή περί τον Ίναχο, παραπόταμό του, που την ονόμασαν Αινίδα. Στα ιστορικά χρόνια τους συναντάμε με πρωτεύουσα την Υπάτη και μαζί με τους γειτόνους τους Δόλοπες, Μαλιείς, Λοκρούς και Αιτωλούς να ιδρύουν την Πυλαία Αμφικτυονία.
Oι Περραιβοί ήταν αιολικό φύλο που έζησε μαζί με τους Αινιάνες και συμπεριλαμβάνονταν στο βασίλειο του Γουνέα.
Οι Μάγνητες ήταν φύλο συγγενικό με τους Μακεδόνες. Το 1400 π.Χ. φθάνουν στην Πιερία και από εκεί εκτοπίζονται προς την Όσσα και το Πήλιο, ονομάζοντας την περιοχή Μαγνησία. Ο Όμηρος τους τοποθετεί στα Τέμπη και το Πήλιο και αναφέρει ότι πήραν μέρος στον Τρωικό πόλεμο, με αρχηγό τον Πρόθοο και 40 πλοία. Ο Ησίοδος παρουσιάζει γενάρχη τους το Μάγνητα να συνδέεται στενά με τον Έλληνα, αφού ήταν γιος της κόρης του Δευκαλίωνα, της Θυίας και αδερφής του Έλληνα.
Οι Φθίοι. Τους αναφέρει ο Όμηρος, σε ειδικά σημεία και το όνομα καλύπτει τους στρατιώτες των Φιλοκτήτη και Πρωτεσίλαου. Η ονομασία αφορούσε, πιθανόν, και τους υπόλοιπους κατοίκους των άλλων βασιλείων της περιοχής (Εύμηλος-Ευρύπυλος).
Οι λαοί νοτίως του Σπερχειού και του βασιλείου του Πηλέα
Οι Λοκροί ήταν τρία συγγενικά φύλα (Οπούντιοι, Επικνημίδες και Οζόλες) και ανήκαν στο βασίλειο του Αίαντα. Οι επιστήμονες σήμερα εκτιμούν ότι ήταν ηπειρωτικό φύλο και πριν το 1200 π.Χ. μετακινήθηκαν προς τη Στερεά Ελλάδα, όπου ήλθαν σε επιμειξία με τους Λέλεγες, τους οποίους και θα αφομοίωσαν, ενώ θα υιοθετήσουν πολλά έθιμα τους, όπως τη λατρεία της Αριάδνης (μινωικής προέλευσης). Συμμετείχαν στον Τρωικό πόλεμο με αρχηγό τον Αίαντα, που κατά την παράδοση ήταν εγωιστής και αθυρόστομος. Από την Οπούντα ήλθε ο Πάτροκλος στη Φθία, ύστερα από έναν ακούσιο φόνο που διέπραξε.
Οι Μινύες υπήρξαν πρωτοαιολικό φύλο που μετακινήθηκε από τη Θεσσαλία προς τη Βοιωτία, με κεντρική πόλη τον Ορχομενό. Οι ερευνητές παρατηρούν στενή σχέση των Μινύων με τη δράση πολλών πρώιμων ηρωικών μορφών της ελληνικής μυθολογίας και κυρίως της Αργοναυτικής εκστρατείας. Ο Όμηρος τους φέρει να εκστρατεύουν κατά της Τροίας, με αρχηγούς τους Ασκάλαφο και Ιάλμενο, με τόπο διαμονής τους τη δυτική Βοιωτία. Το όνομά τους συνδέθηκε με την «μινυακή κεραμική», ένα από τα καλύτερα είδη προϊστορικής κεραμικής.
Οι Βοιωτοί συμπεριλαμβάνονταν στο βασίλειο των Πηνέλεω, Λήιτου, είχαν κοιτίδα τη βόρεια Πίνδο και μετακινήθηκαν περί το 1200 π.Χ. νότια και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή που ονομάστηκε από αυτούς Βοιωτία.
Η εικόνα των ιστορικών χρόνων –Οι Θεσσαλοί
Οι Θεσσαλοί, στις αρχές του 12ου π.Χ. αιώνα, μετά τον Τρωικό πόλεμο, αρχίζουν να μετακινούνται σταδιακά και καταλαμβάνουν τη χώρα που ονομάσθηκε από αυτούς Θεσσαλία. Ήρθαν από τα σύνορα της Ηπείρου με τη Θεσσαλία, όπου ζούσαν στις αρχές της 2ης χιλιετίας π.Χ.. και εκεί είχαν διαμορφώσει τη δική τους διάλεκτο, που βρίσκεται μεταξύ της δυτικής ηπειρωτικής και αιολικής. Η έλευση των Θεσσαλών επέβαλε τη μετακίνηση σε άλλα φύλα που ζούσαν εκεί, ενώ κάποιοι υποδουλώθηκαν.
Στην αρχή, ο ανώτατος άρχοντάς τους ήταν αιρετός και ονομαζόταν ταγός, όμως μετά χωρίστηκαν σε τέσσερις περιοχές, με επικεφαλείς τους τετράρχες: Θεσσαλιώτιδα, Πελασγιώτιδα, Ισταιώτιδα, Φθιώτιδα ή Αχαϊα Φθιώτιδα. Οι ονομασίες Πελασγιώτιδα- Αχαϊα Φθιώτιδα μας υποψιάζουν για το μυκηναϊκό παρελθόν των περιοχών αυτών.
Αναφερόμενοι στο χωροχρόνο της αρχαίας γεωγραφίας πρέπει να έχουμε υπόψη μας τις παρακάτω παραμέτρους. Οι ομηρικές πόλεις (ανακτορικά κέντρα) δεν ήταν τίποτε περισσότερο από ακροπόλεις, όπου διέμενε ο βασιλιάς, τα συγγενικά μέλη και μια μικρή ομάδα ανωτάτων αξιωματούχων. Είναι γεγονός ότι, μετά το 12ο αιώνα όλα αυτά τα κέντρα καταστράφηκαν, ενώ μετά την καταστροφή και την εγκατάλειψή τους και τις ριζικές ανακατατάξεις στο εσωτερικό της κοινωνίας και τις μετακινήσεις των πληθυσμών, την τοπική ή την ταξική μεταφορά του κοινωνικοοικονομικού κέντρου βάρους, ήταν φυσικό να χάσουν τα ονόματά τους. Μαζί με την καταστροφή τους χάθηκε και η γραφή των Μυκηναίων, η γραμμική Β΄, και μια νέα γραφή αποτυπώνει πλέον την ελληνική γλώσσα κατά τον 8ο αιώνα π. Χ. Οι ιστορικοί πιθανολογούν ότι ίσως επικράτησε ένας μεσαίωνας και το σκοτάδι στη γνώση και στην ιστορία των τόπων για περισσότερα από 400 χρόνια!
Οι πρώτοι που ξανάδωσαν αυτά τα ονόματα σε κάποιες περιοχές ή πολιτείες, δεν ήταν ιστορικοί ή δεινοί ομηριστές, αλλά φιλόδοξοι πολιτικοί, που είχαν κάθε λόγο να διεκδικήσουν, όπου μπορούσαν, τα ένδοξα επικά τοπωνύμια. Επειδή η ψυχική σύνδεση Ομήρου-Ελλήνων ήταν ισχυρότατη, και θα την παρομοίαζε κανείς με αυτή που έχουμε σήμερα ως χριστιανοί με τη βίβλο, για μια πόλη ήταν αρκετή η μνεία της στα κείμενα του Ομήρου, για να μπορέσει να κατοχυρώσει τα σύνορά της, τις διεκδικήσεις της, το παρελθόν της, τη δόξα, την πολιτική της…Το γνωστό παράδειγμα του Σόλωνα, ο οποίος παραχάραξε τους στίχους της Ιλιάδας, βάζοντας ένα νόθο στίχο, για να ισχυροποιήσει (όπως λένε) τις διεκδικήσεις των Αθηναίων, προς τους Μεγαρείς, αποδεικνύει του λόγου το αληθές, ότι για πολιτική σκοπιμότητα αξιοποιήθηκαν οι επικοί τίτλοι και ότι η αυθαιρεσία των Ελλήνων, κατά τους ιστορικούς χρόνους, αλλοίωσε το χάρτη των ονομάτων και των τοπωνυμίων.
Συνεπώς, πρέπει να κατανοήσουμε και να αποδεχθούμε ότι στις επιλογές ονομασιών έγιναν μεγάλες αποκλίσεις από την πραγματική εικόνα των μυκηναϊκών χρόνων, ώστε είναι φυσιολογικό να πιστέψουμε ότι είναι άλλη η εικόνα του Ομήρου για τη Φθία (ως περιοχή) και άλλη είναι η «Φθία» των μεταγενέστερων, που γνωρίζουμε από τους συγγραφείς. Βέβαια, ακόμη και στην Ιλιάδα ο κατάλογος των νεών (πλοίων) με το υπόλοιπο ομηρικό κείμενο, παρουσιάζει αντιφάσεις, όπως π.χ. στο βασίλειο του Οδυσσέα, που έχουν επισημανθεί, όμως θεωρείται δεδομένο ότι ο ποιητής στον κατάλογο μεταφέρει μια αυθεντική εικόνα, γιατί παρόμοιοι κατάλογοι, όπως αυτός ενδεχομένως, να υπήρχαν κάπου σε κοινή θέα, αφού οι Μυκηναίοι γνώριζαν γραφή και ν΄ αποτύπωνε τη μυκηναϊκή πολιτική διαίρεση.
Δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να παραβλέψουμε ότι τα έπη και κυρίως η Ιλιάδα, εκτός από τη φιλολογική τους αξία, περιέχουν και αψευδή στοιχεία ιστορικότητας. Με βάση τις περιγραφές του Ομήρου ο Σλήμαν ανακάλυψε την Τροία και ο Σπυρόπουλος, διενεργώντας ανασκαφές στον Ταϋγετο, ανακάλυψε τα ανάκτορα και τους τάφους του Μενέλαου και της Ελένης, στο δήμο Πέλανα. Μόνο οι βασικοί πρωταγωνιστές των επών, ο Αχιλλέας και ο Οδυσσέας παραμένουν αιωρούμενοι από τόπο σε τόπο, γιατί οι πρωτεύουσές τους και τα ανάκτορά τους δεν έχουν ακόμα αποκαλυφθεί.
Το ερώτημα που τίθεται είναι πώς εκτιμά ο ποιητής ότι χρειάζεται ν΄ αποτυπώσει τη γεωγραφία της μυκηναϊκής Ελλάδας και πώς τελικά αποτυπώνει τη γεωγραφική της εικόνα και ειδικότερα της Φθίας, που ο ίδιος γνωρίζει; Ο Όμηρος λοιπόν ακολουθεί μια πρακτική αποτύπωσης του χώρου αναφέροντας:
· Βασίλεια, μικρά κράτη που έχουν όρια και πολίτευμα (βασιλεία).
· Γεωγραφικά στοιχεία του χώρου: ποτάμια, βουνά, σημαντικές πόλεις.
· Λαούς, που κατοικούν σε μια περιοχή.
Η περιοχή της κεντρικής Ελλάδας ξεχωρίζει στην Ιλιάδα, γιατί αποτυπώνεται με κέντρο το Σπερχειό ποταμό και το βασίλειο του Πηλέα. Η Ομηρική επίσης περιγραφή τοποθετεί βορείως του Σπερχειού, σε μια ασαφή γειτνίαση, οχτώ βασίλεια, νότια το βασίλειο των Λοκρών και χαμηλότερα τα βασίλεια των Μινύων και των Βοιωτών. Ειδικότερα:
Βασίλεια
Βασίλειο του Πηλέα (Μυρμηδόνες- Σπερχειός ποταμός).
Βασίλειο του Πρωτεσίλαου (Φθίοι).
Βασίλειο του Ευρύπυλου (Φθίοι).
Βασίλειο του Εύμηλου (Φερές- Ιωλκός).
Βασίλειο του Φιλοκτήτη (Φθίοι- Θαυμακία- Μηθών).
Βασίλειο του Πρόθου (Μάγνητες)
Βασίλειο του Γουνέα (Αινιάνες- Περραιβοί).
Βασίλειο του Πολυποίτη (Λαπίθες).
Βασίλειο του Μαχάονα-Ποδαλείριου (Οιχαλία, Τρίκη, Ιθώμη).
Νότια:
Βασίλειο του Αίαντα (Λοκροί).
Νοτιότερα:
Βασίλειο των Μινύων.
Βασίλειο των Βοιωτών.
Γεωγραφικά στοιχεία
Τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά που συνδέονται μαζί τους είναι: Ο Σπερχειός, ο Πηνειός, το Πήλιο, η Βοϊβία λίμνη, ο Τιταρήσιος, η Υπερεία, που, όπως είναι φυσικό, αφορούν τη Θεσσαλία συνολικά και όχι μόνο τη Φθία του Πηλέα. Σ΄ αυτό το περιβάλλον ανήκουν πολλές πόλεις, που κατανέμονται στα διάφορα βασίλεια από βορρά προς νότο, μάλιστα τα ονόματά τους είναι γνωστά και από τους μύθους: Ιωλκός, Φερρές, Οπούντα, Ορχομενός, Πλάταια, Γραία, Θέσπεια…
Λαοί
Η πρώτη γεωγραφική προσέγγιση του χώρου, με βάση το ομηρικό κείμενο, επιβάλλει την αποτύπωση του χάρτη των λαών, όπως αυτοί τοποθετούνται από τον Όμηρο, με κέντρο την κοιλάδα του Σπερχειού. Ο ποιητής δείχνει να είναι καλά ενημερωμένος για την ποικιλία των ελληνικών φύλων, την ονομασία των, καθώς και τη γεωγραφική τοποθέτησή των στον ελλαδικό χώρο, ώστε να μας εντυπωσιάζει με τη γνώση του.
Ένα από τα σημαντικά βήματα της έρευνάς μας είναι ν΄ αποτυπώσουμε το χάρτη των λαών στην περιοχή που υπήρξε το βασίλειο του Αχιλλέα, σύμφωνα με την ομηρική μαρτυρία και τις σύγχρονες επιστημονικές γνώσεις.
Οι λαοί στο βασίλειο του Πηλέα
Οι Μυρμηδόνες
Εμφανίζονται ως αρχαίο θεσσαλικό φύλο, που ζούσε στην Αχαϊα Φθιώτιδα, χωρίς να γνωρίζουμε γι΄ αυτό πολλά στοιχεία ή αν ήταν αιολόφωνο. Η μόνη αναφορά που έχουμε γι΄ αυτούς προέρχεται από τον Όμηρο, ο οποίος τους συνδέει στενά με τον Αχιλλέα και διευκρινίζει ότι ονομάζονταν Έλληνες και Αχαιοί (Β 683-685).
Αυτή η τριπλή θεώρηση σημαίνει πολλά για την καταγωγή τους, γιατί τους συνδέει στενά με τους Έλληνες, συνεπώς και με την Ελλάδα (πόλη ή περιοχή), αλλά και με το φύλο των Αχαιών. Οι μύθοι που προαναφέραμε τους σχετίζουν με τον Αιακό και την Αίγινα και την προέλευσή τους από τα μυρμήγκια. Αξιοπρόσεκτη είναι η αναφορά του Ησιόδου προς τον Αιακό, τον οποίο ονομάζει «ιππιοχάρμη», που σημαίνει «αυτός που μάχεται με τους ίππους». Η ιδιότητά του αυτή σχετίζεται στενά με τον Αχιλλέα και τους Μυρμηδόνες του, οι οποίοι στην Τροία διέθεταν πολλά και καλά άλογα. Επίσης ενδιαφέρουσα είναι και η εκτίμηση του Ησύχιου, ότι η λέξη Μυρμηδόνες προέρχεται από το «μύρμος» που σημαίνει φόβος.
Οι Έλληνες
Εμφανίζονται ως λαός πρώτη φορά στον Όμηρο και το όνομά τους φαίνεται να αποτελεί μια παράλληλη ονομασία των Μυρμηδόνων, χωρίς να επεκτείνεται σ΄ άλλα φύλα. Συνδέονται στενά με τον Αχιλλέα και η διάκριση που κάνει ο Όμηρος μεταξύ Ελλάδας και Φθίας, δείχνει ότι είναι οι κάτοικοι της Ελλάδας, ένα κομμάτι των Μυρμηδόνων, γι΄ αυτό και η σύγχρονη έρευνα δέχεται ότι ήταν μόνο ένα μικρό φύλο, που βρισκόταν στην Αχαϊα Φθιώτιδα. Το γεγονός ότι αναφέρεται στην Ιλιάδα τοποθεσία ή πόλη Ελλάς και λαός Έλληνες στην περιοχή του βασιλείου του Αχιλλέα (Φθία), δείχνει ότι η ονομασία συνδέεται στενά με την περιοχή αυτή και με τους λαούς της, με μια μακρόχρονη παράδοση.
Έτσι ο μύθος του κατακλυσμού, ο κοινός γενάρχης των Ελλήνων, ο Έλληνας, που οι γιοι του υπήρξαν οι γενάρχες των ελληνικών φύλων, αποτελούν τη μυθική (;) εκδοχή της ελληνικής φυλής.
Πώς όμως το συγκεκριμένο όνομα επεκράτησε παντού στον ελληνικό χώρο και κάτω από ποιες συνθήκες συνέβη αυτό, είναι ένα μεγάλο ζήτημα, που θα μας απασχολήσει πιο κάτω.
Οι Δόλοπες
Δόλοπες ονομάστηκαν οι κάτοικοι της περιοχής βορείως του Τυμφρηστού, μεταξύ Ευρυτανίας και Φθιώτιδας, που έφερε το όνομα Δολοπία. Συνδέθηκαν από τον Όμηρο με το βασίλειο του Πηλέα (βρισκόταν στα όρια της Φθίας) και ήταν πολυάριθμος λαός (Ι 485). Ο Πηλέας τους στέλνει βασιλιά το Φοίνικα, ο οποίος φέρεται να διοικεί το τέταρτο σώμα των Μυρμηδόνων στην εκστρατεία κατά της Τροίας (Π 195). Αυτό μπορεί να ερμηνευθεί ότι προέρχονταν από τους Δόλοπες.
Ο Θουκυδίδης αναφέρει ότι οι Δόλοπες κατοικούσαν στη Σκύρο μέχρι το 470 π.Χ. Ως βασιλιάς των Δολόπων της Σκύρου εμφανίζεται ο Λυκομήδης. Ο Όμηρος αναφέρει επίσης ότι ο Αχιλλέας κατέκτησε τη Σκύρο, κατά τις εκστρατείες από την Τροία, ότι έζησε στο νησί και παντρεύτηκε την κόρη του Λυκομήδη, αποκτώντας μαζί της τον Νεοπτόλεμο.
Στα ιστορικά χρόνια οι Δόλοπες αναφέρονται ότι συντάχθηκαν το 480 π.Χ. με τον Ξέρξη, το 334 π.Χ. συμμάχησαν με το Φίλιππο Β΄ της Μακεδονίας, το 323 π.Χ. συμμετείχαν στο Λαμιακό πόλεμο και , τέλος, εντάχθηκαν στην Αιτωλική Συμπολιτεία.
Οι Αχαιοί ως ελληνικό φύλο της Φθίας
Οι Αχαιοί ανήκουν σ΄ εκείνα τα ελληνικά φύλα, που αποτέλεσαν την Πρωτο-Αιολική ομάδα, κάτι που συμπεραίνεται από τα κείμενα των μυκηναϊκών πινακίδων, τα οποία μας πληροφορούν, κυρίως, για τη γλώσσα που μιλούσαν. Σύμφωνα με την επιστημονική έρευνα, πρώτα εισήλθαν στη νότια Θεσσαλία, περίπου στα 1900 π.Χ. και εκεί συνάντησαν έναν προελληνικό λαό, τους «Πρωτο-Αχαιούς», τους οποίους υπέταξαν και πήραν από αυτούς το όνομά τους, καθώς, επίσης και δυο λατρείες: του Αχιλλέα (θεού των υδάτων) και της Δήμητρας (θεάς της γης). Γύρω στα 1600, κινήθηκαν προς το νότο, φτάνοντας μέχρι τη βόρεια Πελοπόννησο, άλλοτε εισδύοντας ειρηνικά και άλλοτε κατακτώντας λαούς. Ειρηνική διείσδυση διαφαίνεται στην περίπτωση των Δαναών, γιατί η παράδοση αναφέρει τους γάμους με τις κόρες του Δαναού. Εκεί στην Πελοπόννησο (Αργολίδα), εξέλιξαν την αιολόφωνη γλώσσα τους, η οποία απέκτησε άλλα χαρακτηριστικά (επαφή και με άλλους αρκαδόφωνες).
Οι Αχαιοί είναι φορείς ενός από τους πιο ένδοξους και τους πιο πολυσυζητημένους πολιτισμούς, του Μυκηναϊκού, που άκμασε από 1600-1100 π.Χ., ενώ η γλώσσα τους είναι γλώσσα που διαβάζουμε στις πήλινες πινακίδες.
Η παράδοση και οι μύθοι αναφέρουν ότι, ως φύλο, κατάγονται από το μυθικό γενάρχη «Αχαιό», το γιο του Ξούθου και εγγονού του Έλληνα. Ο Ξούθος, κατά την παράδοση, ήρθε στην Αθήνα και παντρεύτηκε την Κρέουσα, την κόρη του Ερεχθέα. Ο γιος του Αχαιός, ξεκινώντας από την Αθήνα, έδιωξε τους Πελασγούς της Αργολίδας και της Λακωνίας, ενώ κατ΄ άλλες παραδόσεις, επέστρεψε πίσω στη Θεσσαλία, από όπου οι δυο γιοι του, Άρχανδρος και Αρχιτέλης, ήρθαν στην Πελοπόννησο και κυρίευσαν πρώτα το Άργος και στη συνέχεια ολόκληρη την Πελοπόννησο, εκτός από την Αρκαδία. Ο Οβίδιος μνημονεύει Αχαιούς ακόμα και στις βόρειες ακτές του Εύξεινου Πόντου.
Μεγάλη σημασία έχει η αναφορά του Ομήρου, για τους Αχαιούς, αφού στα έπη του μνημονεύει, κυρίως το φύλο των Αχαιών, περιγράφοντάς το ως πολεμικό λαό, που διαχειρίζεται έναν πολιτισμό υψηλού επιπέδου, με στενή σχέση με τη θάλασσα. Κέντρο του αχαϊκού κόσμου είναι οι Μυκήνες, τις οποίες ονομάζει «πολύχρυσες», ενώ με τις συχνές περιγραφές του στα παλάτια των Αχαιών βασιλέων, εκθειάζει το μεγάλο τους πλούτο, κάτι που σήμερα επιβεβαιώθηκε από τα αρχαιολογικά ευρήματα.
Έμμεση αναφορά στους Αχαιούς κάνει και ο Ησίοδος, αναφερόμενος στο γένος των «ηρώων», που έζησε πριν το σιδερένιο γένος (1100 π.Χ. και πριν). Επίσης και ο Ηρόδοτος μιλάει για τους Αχαιούς, τον Αχαιό γενάρχη, που καταγόταν από τη Θεσσαλία…
Οι Αχαιοί, αφού είχαν επικρατήσει απόλυτα στην κυρίως Ελλάδα, εξαπλώνονται αργότερα και κατακτούν την Κρήτη, φθάνοντας μέχρι την Κύπρο, όπου δημιουργούν αποικίες. Κατά την παράδοση εκδιώχτηκαν από την Πελοπόννησο με την κάθοδο των Δωριέων.
Οι Γράικες
Οι Γράικες ή Γραικοί δεν μνημονεύονται από τον Όμηρο, όμως σχετίζονται με την ονομασία των Ελλήνων. Ήταν αρχαίο ελληνικό φύλο, που είχε κοιτίδα την Ήπειρο και τοποθετούνται στην περιοχή της Δωδώνης. Ο Αριστοτέλης αναφέρει ότι έτσι ονομάζονταν οι Έλληνες προ του κατακλυσμού, όταν κατοικούσαν στην αρχαία Ελλάδα, κοντά στη Δωδώνη και στον Αχελώο.
Πιστεύεται ότι ένα τμήμα του φύλου πέρασε από τον Αχελώο και κατόπιν στη Θεσσαλία, όπου έγινε ένδοξο στη Φθία, με τον Αχιλλέα. Κάποιο άλλο τμήμα κατέβηκε νοτιότερα στη Βοιωτία, την Εύβοια και πιθανόν και στην Αττική. Βέβαια κάποιες ομάδες Γραικών παρέμειναν στην Ήπειρο, που αφομοιώθηκαν, ενώ, όπως όλα δείχνουν, ένα τμήμα μετακινήθηκε δυτικά προς την Ιταλία, όπου οι Λατίνοι γνώρισαν πρώτα τους Γραικούς ως ελληνόφωνους, πρώτα από όλους τους Έλληνες. Με το όνομά τους Graeci ονόμασαν κατόπιν όλους τους Έλληνες και έτσι πέρασε στην παράδοση της Δύσης.
Οι λαοί βορείως του Σπερχειού, της ευρύτερης Φθίας
Οι Κένταυροι ήταν τερατώδη όντα, βουνίσια θηρία τα ονόμαζε ο Όμηρος, που κατοικούσαν στο Πήλιο, έως ότου εκδιωχθούν από τους Λαπίθες. Η Κενταυρομαχία και γενικά οι κένταυροι, ήταν το αγαπημένο μυθολογικό θέμα των αρχαίων Ελλήνων.
Οι Λαπίθες ήταν αρχαίο αιολόφωνο φύλο, οι οποίοι από τη Μακεδονία μετακινήθηκαν προς την Πίνδο, τη Θεσσαλία και νοτιότερα. Οι ομηρικές αναφορές τους φέρουν να κατέχουν πόλεις στη βόρεια Πελασγιώτιδα και τη νότια Περραιβία, να συμμετέχουν στον Τρωικό πόλεμο με μεγάλη δύναμη, 40 πλοία και βασιλείς τους Πολυποίτη και Λεοντέα. Αξιοπρόσεκτη είναι συμμετοχή ονομαστών Λαπιθών σε όλες τις συλλογικές ηρωικές δράσεις των Ελλήνων. Πιστεύεται ότι κατοίκησαν και στην κοιλάδα του Σπερχειού, αφού αναφέρεται κάποια πόλη με το όνομα Λαπίθη.
Οι Αινιάνες ήταν αιολικό ελληνικό φύλο, που στα 1900 π.Χ. περίπου μετακινήθηκε από τη δυτική Μακεδονία προς τη Θεσσαλία. Η μαρτυρία του Ομήρου τους τοποθετεί στην περιοχή της Όσσας και να εκστρατεύουν μαζί με τους Περραιβούς κατά της Τροίας, με κοινό αρχηγό το Γουνέα. Εκδιώχθηκαν από εκεί, από άλλα φύλα, και ύστερα από μακροχρόνια περιπλάνηση εγκαταστάθηκαν οριστικά στην κοιλάδα του Σπερχειού, στην περιοχή περί τον Ίναχο, παραπόταμό του, που την ονόμασαν Αινίδα. Στα ιστορικά χρόνια τους συναντάμε με πρωτεύουσα την Υπάτη και μαζί με τους γειτόνους τους Δόλοπες, Μαλιείς, Λοκρούς και Αιτωλούς να ιδρύουν την Πυλαία Αμφικτυονία.
Oι Περραιβοί ήταν αιολικό φύλο που έζησε μαζί με τους Αινιάνες και συμπεριλαμβάνονταν στο βασίλειο του Γουνέα.
Οι Μάγνητες ήταν φύλο συγγενικό με τους Μακεδόνες. Το 1400 π.Χ. φθάνουν στην Πιερία και από εκεί εκτοπίζονται προς την Όσσα και το Πήλιο, ονομάζοντας την περιοχή Μαγνησία. Ο Όμηρος τους τοποθετεί στα Τέμπη και το Πήλιο και αναφέρει ότι πήραν μέρος στον Τρωικό πόλεμο, με αρχηγό τον Πρόθοο και 40 πλοία. Ο Ησίοδος παρουσιάζει γενάρχη τους το Μάγνητα να συνδέεται στενά με τον Έλληνα, αφού ήταν γιος της κόρης του Δευκαλίωνα, της Θυίας και αδερφής του Έλληνα.
Οι Φθίοι. Τους αναφέρει ο Όμηρος, σε ειδικά σημεία και το όνομα καλύπτει τους στρατιώτες των Φιλοκτήτη και Πρωτεσίλαου. Η ονομασία αφορούσε, πιθανόν, και τους υπόλοιπους κατοίκους των άλλων βασιλείων της περιοχής (Εύμηλος-Ευρύπυλος).
Οι λαοί νοτίως του Σπερχειού και του βασιλείου του Πηλέα
Οι Λοκροί ήταν τρία συγγενικά φύλα (Οπούντιοι, Επικνημίδες και Οζόλες) και ανήκαν στο βασίλειο του Αίαντα. Οι επιστήμονες σήμερα εκτιμούν ότι ήταν ηπειρωτικό φύλο και πριν το 1200 π.Χ. μετακινήθηκαν προς τη Στερεά Ελλάδα, όπου ήλθαν σε επιμειξία με τους Λέλεγες, τους οποίους και θα αφομοίωσαν, ενώ θα υιοθετήσουν πολλά έθιμα τους, όπως τη λατρεία της Αριάδνης (μινωικής προέλευσης). Συμμετείχαν στον Τρωικό πόλεμο με αρχηγό τον Αίαντα, που κατά την παράδοση ήταν εγωιστής και αθυρόστομος. Από την Οπούντα ήλθε ο Πάτροκλος στη Φθία, ύστερα από έναν ακούσιο φόνο που διέπραξε.
Οι Μινύες υπήρξαν πρωτοαιολικό φύλο που μετακινήθηκε από τη Θεσσαλία προς τη Βοιωτία, με κεντρική πόλη τον Ορχομενό. Οι ερευνητές παρατηρούν στενή σχέση των Μινύων με τη δράση πολλών πρώιμων ηρωικών μορφών της ελληνικής μυθολογίας και κυρίως της Αργοναυτικής εκστρατείας. Ο Όμηρος τους φέρει να εκστρατεύουν κατά της Τροίας, με αρχηγούς τους Ασκάλαφο και Ιάλμενο, με τόπο διαμονής τους τη δυτική Βοιωτία. Το όνομά τους συνδέθηκε με την «μινυακή κεραμική», ένα από τα καλύτερα είδη προϊστορικής κεραμικής.
Οι Βοιωτοί συμπεριλαμβάνονταν στο βασίλειο των Πηνέλεω, Λήιτου, είχαν κοιτίδα τη βόρεια Πίνδο και μετακινήθηκαν περί το 1200 π.Χ. νότια και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή που ονομάστηκε από αυτούς Βοιωτία.
Η εικόνα των ιστορικών χρόνων –Οι Θεσσαλοί
Οι Θεσσαλοί, στις αρχές του 12ου π.Χ. αιώνα, μετά τον Τρωικό πόλεμο, αρχίζουν να μετακινούνται σταδιακά και καταλαμβάνουν τη χώρα που ονομάσθηκε από αυτούς Θεσσαλία. Ήρθαν από τα σύνορα της Ηπείρου με τη Θεσσαλία, όπου ζούσαν στις αρχές της 2ης χιλιετίας π.Χ.. και εκεί είχαν διαμορφώσει τη δική τους διάλεκτο, που βρίσκεται μεταξύ της δυτικής ηπειρωτικής και αιολικής. Η έλευση των Θεσσαλών επέβαλε τη μετακίνηση σε άλλα φύλα που ζούσαν εκεί, ενώ κάποιοι υποδουλώθηκαν.
Στην αρχή, ο ανώτατος άρχοντάς τους ήταν αιρετός και ονομαζόταν ταγός, όμως μετά χωρίστηκαν σε τέσσερις περιοχές, με επικεφαλείς τους τετράρχες: Θεσσαλιώτιδα, Πελασγιώτιδα, Ισταιώτιδα, Φθιώτιδα ή Αχαϊα Φθιώτιδα. Οι ονομασίες Πελασγιώτιδα- Αχαϊα Φθιώτιδα μας υποψιάζουν για το μυκηναϊκό παρελθόν των περιοχών αυτών.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου