Πότε η ονειροπόληση γίνεται δυσλειτουργική και πότε αποτελεί δεξιότητα

Ένα δημοφιλές κινηματογραφικό τέχνασμα δείχνει μια σκηνή να εκτυλίσσεται με σοκαριστικό ή απροσδόκητο τρόπο, απεικονίζοντας κάποιον που «ξεφεύγει από το χαρακτήρα του», λέγοντας κάτι που συνήθως δεν θα έλεγε ποτέ, ή ενεργώντας με τρόπο που κλονίζει τον «τέταρτο τοίχο». Καθώς εκτυλίσσεται η σκηνή, ο θεατής δυσπιστεί με την τόλμη του. Και τότε, το πλάνο γυρίζει πίσω, πριν από εκείνη τη στιγμή, αποκαλύπτοντας ότι αυτό που παρουσιάστηκε ήταν η φαντασίωση του χαρακτήρα, όχι αυτό που συνέβη.

Ο κινηματογράφος είναι μια προέκταση του νου, μια έκφραση της αλληλεπίδρασης μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας, που δημιουργείται από τα βάθη της ψυχής και του ασυνείδητου του καλλιτέχνη. Τέτοιες σκηνές είναι συνηθισμένες επειδή είναι αντιπροσωπευτικές της ανθρώπινης τάσης για ονειροπόληση.

Η ονειροπόληση μπορεί να σημαίνει έλλειψη συγκέντρωσης ή διαφυγή από τις δυσκολίες της ζωής. Αλλά δεν είναι όλες οι ονειροπολήσεις κακές ή επιβλαβείς. Ορισμένοι ψυχολόγοι μάλιστα ενθαρρύνουν την ονειροπόληση, λόγω της δυνατότητάς της να αποτελεί πλούσια πηγή δημιουργικότητας και εφευρετικότητας. Μελέτες έχουν βρει ακόμη και ισχυρούς συσχετισμούς μεταξύ της ονειροπόλησης και της ευφυΐας. Το ερώτημα είναι, πότε η ονειροπόληση γίνεται πρόβλημα;

Όταν η ονειροπόληση είναι δεξιότητα

Η ονειροπόληση είναι η διαδικασία βύθισης σε νοητικές εικόνες με τρόπο που αποσυνδέει από το παρόν. Η εσωτερική ζωή που έρχεται στην επιφάνεια κατά τη διάρκεια της εγρήγορσης αφαιρεί την προσοχή από το περιβάλλον μας. Οι ονειροπολήσεις μπορεί να περιλαμβάνουν χαρούμενες σκέψεις για έναν εραστή, αναστοχασμό για μια πρόσφατη σύγκρουση ή βίωση αυθόρμητων φαντασιώσεων που μας πιάνουν απροετοίμαστους. Δεν είναι όλες οι ονειροπολήσεις ίδιες και οι άνθρωποι τείνουν να χρησιμοποιούν διαφορετική γλώσσα για να περιγράψουν παρόμοιες διαδικασίες.

Υπάρχει μια κλίμακα βύθισης στις ονειροπολήσεις. Το πλήρες «space out» είναι μια μορφή αποστασιοποίησης, έχει επιζήμιο αντίκτυπο και συχνά έχει τις ρίζες της στο τραύμα. Βέβαια, η έρευνα που συνδέει την ονειροπόληση με τη νοημοσύνη διαπίστωσε ότι οι άνθρωποι με υψηλότερη νοημοσύνη απαιτούν λιγότερη εγκεφαλική ισχύ για απλές εργασίες, πράγμα που σημαίνει ότι μπορούν να αποδίδουν σε υψηλό επίπεδο, ενώ παράλληλα ασχολούνται με εσωτερικές διεργασίες.

Θα μπορούσατε να το φανταστείτε αυτό ως έναν έμπειρο οδηγό που είναι σε θέση να κάνει πολλαπλές εργασίες, επειδή η οδήγηση είναι ενστικτώδης, ενώ ένας μαθητευόμενος οδηγός θα δυσκολευτεί να κάνει μια συζήτηση ενώ εστιάζει στο δρόμο.

Πολλοί φιλόσοφοι, για παράδειγμα, επαινούν τη σοφία και τη διαύγεια της σκέψης που προέρχεται από το περπάτημα. Όπως είπε ο Φρίντριχ Νίτσε, «Όλες οι πραγματικά σπουδαίες σκέψεις συλλαμβάνονται περπατώντας». Δεν είναι ότι ο Νίτσε αποσυνδεόταν κατά τη διάρκεια των περιπάτων του, αλλά αντίθετα, εκτελούσε μια εύκολη δραστηριότητα που επέτρεπε στο μυαλό του, μαζί με το σώμα του, να «περιπλανηθεί».

Αυτό δεν είναι αποκλειστικότητα των φιλοσόφων που περπατούν στη φύση. Πολλοί μεγάλοι στοχαστές, από καλλιτέχνες, συγγραφείς έως και επιστήμονες, βιώνουν την αλληλεπικάλυψη ιδεών και εμπειριών. Η μυρωδιά μιας αγοράς τροφίμων μπορεί να μεταφέρει έναν συγγραφέα σε μια σκηνή για το νέο του μυθιστόρημα. Ένα μήλο που πέφτει από ένα δέντρο μπορεί να πυροδοτήσει μια ευρηματική στιγμή γύρω από τη φυσική. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η ονειροπόληση είναι απαραίτητη.

Η προσέγγιση του Καρλ Γιουνγκ στις ονειροπολήσεις

Ο Καρλ Γιουνγκ, αναμφισβήτητα ένας από τους σημαντικότερους οραματιστές της ανθρωπότητας όσον αφορά το ασυνείδητο και τα όνειρα, είδε τις ονειροπολήσεις υπό ένα ιδιαίτερο πρίσμα. Γι’ αυτόν, τα όνειρα ημέρας παρουσιάζουν περιεχόμενα του ασυνείδητου κατά τη διάρκεια της εγρήγορσης. Ο Γιουνγκ δεν πίστευε στην τύχη (άλλωστε αυτός επινόησε τον όρο συγχρονικότητα), αλλά αντίθετα θεωρούσε ότι τα περιεχόμενα είχαν έναν σκοπό ή ένα μήνυμα σχετικά με μια βαθύτερη ψυχολογική διαδικασία. Κατά συνέπεια, όταν η ονειροπόληση γίνεται υπερβολική, σηματοδοτεί ότι υπάρχουν ασυνείδητες διεργασίες που αγνοούνται ή καταπιέζονται.

Η ονειροπόληση είναι μια προέκταση του ονείρου. Ο Γιουνγκ είδε τα όνειρα ως μορφές επικοινωνίας από το ασυνείδητο, όχι απλώς τυχαία συναρμολογημένες αναμνήσεις από την εμπειρία της ζωής, αλλά τη δική του μορφή νοημοσύνης, που σας καθοδηγεί στην ανάπτυξη και στην κίνηση προς την ολότητα. Συνήθως, αυτά τα μηνύματα παραμένουν εντός των ορίων του ύπνου, αλλά όταν τα μηνύματα αγνοούνται για αρκετό χρονικό διάστημα, διαχέονται στην ημέρα. Έβλεπε την υπερβολική ονειροπόληση ως ανάγκη για βαθύτερη εσωτερική εργασία λόγω απώλειας της εσωτερικής ισορροπίας και ρύθμισης, συχνά επειδή ένα μέρος του ψυχισμού έχει εκτοπιστεί στη σκιά.

Δυσλειτουργικές ονειροπολήσεις

Στην ψυχολογία αυτή η υπερβολή, η δυσπροσαρμοστική ονειροπόληση, συνεπάγεται υπερβολική εμβάθυνση και εμπλοκή σε πολύπλοκους φανταστικούς κόσμους, προκαλώντας δυσφορία και επηρεάζοντας τη λειτουργικότητα. Η ονειροπόληση του Νεύτωνα ή του Αϊνστάιν ή του Μότσαρτ δεν επηρεάζει τη λειτουργικότητα ούτε προκαλεί δυσφορία, αλλά οδηγεί σε βαθύτερη ολοκλήρωση και σύνδεση με τον σκοπό. Υπάρχουν βαθμοί απορρόφησης στη φαντασία. Η δυσπροσαρμοστική ονειροπόληση γίνεται ζήτημα όταν αφαιρεί την προσοχή από την πραγματικότητα σε τακτική βάση.

Η δυσπροσαρμοστική ονειροπόληση έχει συνδεθεί με ένα ευρύ φάσμα διαταραχών της ψυχικής υγείας, όπως η ψύχωση, η σχιζοφρένεια, η ΔΕΠΥ, η Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή και διάφορες αποσυνδετικές διαταραχές, οι οποίες συχνά συνδέονται με παιδικά τραύματα και την επιθυμία να ξεφύγει κανείς από μια οδυνηρή εμπειρία στον φυσικό κόσμο.

Λόγω της σχέσης της με την προσοχή, πρόσφατη έρευνα προσπάθησε να βρει συσχετισμούς μεταξύ της δυσπροσαρμοστικής ονειροπόλησης και της διαταραχής ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ). Ανακάλυψαν ότι μόνο το 20% των συμμετεχόντων με ΔΕΠΥ πληρούσε τα κριτήρια για την κακή προσαρμογή στην ονειροπόληση, κάνοντας λόγο για την ανάγκη διάκρισης μεταξύ των δύο και για πρόσθετη έρευνα.

Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι όλοι ονειροπολούν, είναι υγιές. Ορισμένες μελέτες εκτιμούν ότι οι περισσότεροι άνθρωποι ονειροπολούν μεταξύ 20-50% του χρόνου. Ωστόσο, οι δυσπροσαρμοστικές ονειροπολήσεις επιχειρούν να εισέλθουν στη σφαίρα της αυταπάτης και της ψευδαίσθησης. Αυτό που κάνει την ονειροπόληση να διαφέρει από διαταραχές όπως η ψύχωση και η σχιζοφρένεια είναι ότι το άτομο κατανοεί το όριο μεταξύ του ονείρου και της πραγματικότητας.

Τα όνειρα εξυπηρετούν έναν σκοπό. Η απόρριψή τους ως άχρηστη φαντασίωση ενέχει τον κίνδυνο να κλείσει μια ουσιαστική μορφή επικοινωνίας με το ασυνείδητο και την ψυχή. Είμαι βέβαιος ότι σε πολλούς ανθρώπους που ονειροπολούν πολύ, συμπεριλαμβανομένου και εμού, τους έλεγαν ως παιδιά να προσέχουν όταν παρασύρονται λίγο. Αλλά οι μελέτες δείχνουν ότι η ικανότητα του μυαλού να περιπλανιέται συχνά έχει πολλά και σπουδαία οφέλη.

Η προσοχή και η διάκριση οδηγούν στην κατανόηση του ρόλου που παίζουν οι ονειροπολήσεις στη ζωή σας. Αυτό περιλαμβάνει το περιεχόμενο των ονειροπολήσεων, τον τρόπο με τον οποίο εμφανίζονται, τον τρόπο με τον οποίο επηρεάζουν τη συγκέντρωσή σας και το πόσο σκόπιμες είναι. Συνθέτοντας όλα αυτά μαζί, μπορείτε να δημιουργήσετε τη δική σας απογραφή των ονειροπολήσεων, όπου αποκρυπτογραφείτε τον ρόλο που μπορούν να διαδραματίσουν οι ονειροπολήσεις στην αυτοανάπτυξή σας. Είναι πιθανό, αν έχετε ενεργή φαντασία, να βιώνετε περιστασιακά όλο το φάσμα, από τη σοφία που προκαλεί δέος κατά τη διάρκεια ενός περιπάτου, μέχρι την έλλειψη συγκέντρωσης όταν μιλάτε με ένα αγαπημένο σας πρόσωπο.

Ξεκαθαρίστε τι θα θέλατε να αλλάξετε. Χρειάζεται να διαθέσετε χρόνο για να δώσετε προσοχή στο περιεχόμενο που αναδύεται στην επιφάνεια; Αν σας πιάνουν συχνά δημιουργικές σκέψεις, πώς μπορείτε να δημιουργήσετε ισχυρότερα όρια, ώστε να μην παρεμβαίνει στον χρόνο που περνάτε με άλλους ανθρώπους ή σε εργασίες που απαιτούν την εστίασή σας; Θα μπορούσατε να δείτε την ονειροπόληση σαν ένα κατοικίδιο ζώο που πρέπει να πειθαρχήσετε, αλλά εξακολουθεί να χρειάζεται να το βγάζετε βόλτα, να το ταΐζετε και να ικανοποιούνται οι άλλες ανάγκες του.

Η ενσωμάτωση του κόσμου των ονείρων απαιτεί ένα μείγμα περιέργειας, αποδοχής, πειθαρχίας και εφαρμογής. Με την πάροδο του χρόνου, όμως, μπορείτε να αναπτύξετε τη δεξιότητα της ονειροπόλησης, να βάλετε τη χώρα της φαντασίας στη θέση που της αρμόζει και να μετατρέψετε τους θησαυρούς της φαντασίας σε ισχυρό σύμμαχο για να ζήσετε μια υγιή, πολυμήχανη και δημιουργική ζωή.