Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, ΠΟΛΙΤΙΚΑ

(ΑΡΙΣΤ Πολ 1279a22–1281a10: Τα είδη των πολιτευμάτων) 

Τα ορθά πολιτεύματα και οι παρεκκλίσεις από αυτά

Ο Αριστοτέλης όρισε και διερεύνησε τις έννοιες πολίτης και πολιτεία . Σύμφωνα με τον φιλόσοφο, όσα πολιτεύματα αποσκοπούν στο κοινό συμφέρον είναι ορθά, ενώ όσα εξυπηρετούν αποκλειστικά το συμφέρον των αρχόντων ανήκουν στις παρεκκλίσεις των ορθών πολιτευμάτων. Στη συνέχεια αρχίζει να εξετάζει τα είδη των πολιτευμάτων.

Διωρισμένων δὲ τούτων ἐχόμενόν ἐστι τὰς πολιτείας
ἐπισκέψασθαι, πόσαι τὸν ἀριθμὸν καὶ τίνες εἰσί, καὶ πρῶ-
τον τὰς ὀρθὰς αὐτῶν· καὶ γὰρ αἱ παρεκβάσεις ἔσονται
(25) φανεραὶ τούτων διορισθεισῶν. ἐπεὶ δὲ πολιτεία μὲν καὶ
πολίτευμα σημαίνει ταὐτόν, πολίτευμα δ’ ἐστὶ τὸ κύριον τῶν
πόλεων, ἀνάγκη δ’ εἶναι κύριον ἢ ἕνα ἢ ὀλίγους ἢ τοὺς πολ-
λούς, ὅταν μὲν ὁ εἷς ἢ οἱ ὀλίγοι ἢ οἱ πολλοὶ πρὸς τὸ κοι-
νὸν συμφέρον ἄρχωσι, ταύτας μὲν ὀρθὰς ἀναγκαῖον εἶναι
(30) τὰς πολιτείας, τὰς δὲ πρὸς τὸ ἴδιον ἢ τοῦ ἑνὸς ἢ τῶν ὀλί-
γων ἢ τοῦ πλήθους παρεκβάσεις. ἢ γὰρ οὐ πολίτας φατέον
εἶναι τοὺς <μὴ> μετέχοντας, ἢ δεῖ κοινωνεῖν τοῦ συμφέροντος. κα-
λεῖν δ’ εἰώθαμεν τῶν μὲν μοναρχιῶν τὴν πρὸς τὸ κοινὸν
ἀποβλέπουσαν συμφέρον βασιλείαν, τὴν δὲ τῶν ὀλίγων μὲν
(35) πλειόνων δ’ ἑνὸς ἀριστοκρατίαν (ἢ διὰ τὸ τοὺς ἀρίστους ἄρχειν,
ἢ διὰ τὸ πρὸς τὸ ἄριστον τῇ πόλει καὶ τοῖς κοινωνοῦσιν
αὐτῆς), ὅταν δὲ τὸ πλῆθος πρὸς τὸ κοινὸν πολιτεύηται συμ-
φέρον, καλεῖται τὸ κοινὸν ὄνομα πασῶν τῶν πολιτειῶν,
πολιτεία. (συμβαίνει δ’ εὐλόγως· ἕνα μὲν γὰρ διαφέρειν
(40) κατ’ ἀρετὴν ἢ ὀλίγους ἐνδέχεται, πλείους δ’ ἤδη χαλεπὸν
[1279b] ἠκριβῶσθαι πρὸς πᾶσαν ἀρετήν, ἀλλὰ μάλιστα τὴν πολε-
μικήν· αὕτη γὰρ ἐν πλήθει γίγνεται· διόπερ κατὰ ταύτην
τὴν πολιτείαν κυριώτατον τὸ προπολεμοῦν καὶ μετέχουσιν
αὐτῆς οἱ κεκτημένοι τὰ ὅπλα.) παρεκβάσεις δὲ τῶν εἰρη-
(5) μένων τυραννὶς μὲν βασιλείας, ὀλιγαρχία δὲ ἀριστοκρατίας,
δημοκρατία δὲ πολιτείας. ἡ μὲν γὰρ τυραννίς ἐστι μοναρ-
χία πρὸς τὸ συμφέρον τὸ τοῦ μοναρχοῦντος, ἡ δ’ ὀλιγαρ-
χία πρὸς τὸ τῶν εὐπόρων, ἡ δὲ δημοκρατία πρὸς τὸ συμ-
φέρον τὸ τῶν ἀπόρων· πρὸς δὲ τὸ τῷ κοινῷ λυσιτελοῦν
(10) οὐδεμία αὐτῶν.

***

Επακριβώς δε καθορισθέντων τούτων, συνακολουθεί το προς έρευναν περί τας πολιτείας ζήτημα, πόσαι τον αριθμόν και ποίαι την φύσιν είναι, και κατά πρώτον αι ορθαί εκ τούτων· διότι αι παρεκβάσεις θα καταδειχθούν (25) ακριβώς εξ αυτού του καθορισμού των ορθών πολιτειών.

Αφού λοιπόν «πολιτεία» και «πολίτευμα» είναι ταυτόσημα, το πολίτευμα δε είναι η κυρίαρχος των πόλεων εξουσία, κατ' ανάγκην δε η κυρίαρχος αύτη εξουσία εκπροσωπείται ή υπό του ενός ή υπό των ολίγων ή υπό των πολλών, όταν μεν ο είς ή οι ολίγοι ή οι πολλοί προς το κοινόν συμφέρον άρχουν, κατ' ανάγκην (30) αι πολιτείαι αύται είναι ορθαί, αι δε πολιτείαι, καθ' ας η αρχή ασκείται προς το ίδιον συμφέρον ή του ενός ή των ολίγων ή των πολλών, παρεκβάσεις. Διότι το ζήτημα τίθεται ούτως: ή δεν είναι πολίται οι μετέχοντες της πολιτικής κοινωνίας, ή είναι, οπότε πρέπει να κοινωνούν του συμφέροντος. Ονομάζομεν δε συνήθως την μεν μοναρχίαν την αποβλέπουσαν εις το κοινόν συμφέρον βασιλείαν, την αρχήν αφ' ετέρου των ολίγων μεν, (35) πλειόνων δε του ενός, αριστοκρατίαν (ή διά το ότι άρχουν οι άριστοι ή διά το ότι προς το άριστον της πόλεως άρχουν), όταν δε υπό των πολλών ασκήται η εξουσία και προς το κοινόν συμφέρον, ονομάζομεν το πολίτευμα διά του κοινού πασών των πολιτειών ονόματος, πολιτεία. (Και η απορία αύτη είναι εύλογος· διότι είς μεν ή ολίγοι (40) ενδεχόμενον είναι να υπερβαίνουν τους άλλους κατ' αρετήν, δύσκολον όμως οι πολλοί [1279b] να μετέχουν εν ίσω βαθμώ πάσης της αρετής, πλην της πολεμικής, διότι αύτη κατ' εξοχήν εις το πλήθος προσιδιάζει. Διά τον λόγον δ' ακριβώς τούτον την κατ' εξοχήν κυρίαρχον εν τω πολιτεύματι τούτω θέσιν έχει η τάξις των πολεμιστών· διό και των αξιωμάτων μετέχουν ενταύθα μόνον οι δικαιούμενοι να φέρουν τα όπλα). Παρεκβάσεις δε των ειρημένων πολιτειών είναι, της βασιλείας μεν (5) η τυραννίς, της αριστοκρατίας δε η ολιγαρχία, της δε πολιτείας η δημοκρατία· διότι η μεν τυραννίς είναι μοναρχία προς το συμφέρον του μοναρχούντος, η ολιγαρχία προς το συμφέρον των ευπόρων, η δε δημοκρατία προς το συμφέρον των απόρων, (10) ουδεμία δε τούτων προς το κοινόν συμφέρον.