Πόσο έξυπνα μπορεί να είναι τα συναισθήματα;

Η προσωπική νοημοσύνη δε θα έπρεπε να αγνοηθεί, κυρίως γιατί έχει και διαισθητικό και λογικό νόημα.

Για παράδειγμα, όταν ο Ρόμπερτ Στέρνμπεργκ, ένας ψυχολόγος του Γέηλ, ζήτησε από ανθρώπους να του περιγράφουν ένα «ευφυές άτομο», τα πρώτα χαρακτηριστικά που του ανέφεραν ήταν οι πρακτικές δεξιότητες. Μια πιο συστηματική έρευνα οδήγησε τον Στέρνμπεργκ πίσω στο συμπέρασμα του Θορντάικ:

ότι η κοινωνική νοημοσύνη είναι ταυτόχρονα και διακριτική των ακαδημαϊκών ικανοτήτων και ένα ενδεικτικό στοιχείο τού τι κάνει τους ανθρώπους να τα πηγαίνουν καλά στην πρακτική πλευρά της ζωής. Ανάμεσα στις πρακτικές μορφές νοημοσύνης που τόσο πολύ εκτιμώνται, για παράδειγμα στους χώρους εργασίας, είναι και το είδος της ευαισθησίας που επιτρέπει στους αποτελεσματικούς μάνατζερ να συλλαμβάνουν τα σιωπηρά μηνύματα.

Τα τελευταία χρόνια, μια ομάδα ψυχολόγων, που μεγαλώνει σε αριθμό όλο και περισσότερο, κατέληξε σε παρόμοια συμπεράσματα, συμφωνώντας, με τον Γκάρντνερ, ότι δηλαδή οι παλιές αντιλήψεις περί Δείκτη Νοημοσύνης αφορούσαν μόνο μια περιορισμένη κλίμακα γλωσσικών και μαθηματικών δεξιοτήτων, και ότι η επιτυχία στα τεστ νοημοσύνης ήταν ένας σχεδόν άμεσος δείκτης επιτυχίας στην τάξη ή στην ακαδημαϊκή έδρα, που είχε όμως όλο και μικρότερη σημασία όσο το μονοπάτι της ζωής απέκλινε από τα θρανία.

Αυτοί οι ψυχολόγοι — μεταξύ των οποίων ήταν και οι Στέρνμπεργκ και Σάλοβι— εξέφρασαν μια ευρύτερη άποψη της νοημοσύνης, επιχειρώντας να την επαναπροσδιορίσουν με βάση το τι χρειάζεται για μια πετυχημένη ζωή. Και αυτή η μορφή έρευνας μας επαναφέρει σε μια εκτίμηση του πόσο ουσιαστική είναι η «προσωπική» ή συναισθηματική νοημοσύνη, η νοημοσύνη της καρδιάς.

Ο Σάλοβι εντάσσει τα είδη της προσωπικής νοημοσύνης στο βασικό του ορισμό περί συναισθηματικής νοημοσύνης, επεκτείνοντας αυτές τις ικανότητες σε πέντε βασικούς τομείς:

• Γνώση των συναισθημάτων μας. Η αυτοεπίγνωση —η αναγνώριση ενός συναισθήματος την ώρα που δημιουργείται— είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της συναισθηματικής νοημοσύνης. Η ικανότητα να αντιλαμβανόμαστε και να αναγνωρίζουμε κάθε στιγμή τα συναισθήματα είναι καίρια για την ψυχολογική ενόραση και αυτοκατανόηση. Η τυχόν ανικανότητά μας να παρατηρήσουμε τα πραγματικά μας αισθήματα μάς αφήνει στο έλεος τους. Άνθρωποι που νιώθουν πιο σίγουροι με τα συναισθήματά τους διευθύνουν καλύτερα τη ζωή τους και αποκτούν μια πιο προσγειωμένη αίσθηση και επίγνωση των αποφάσεων που παίρνουν για τον εαυτό τους, από το ποιον θα διαλέξουν για σύντροφό τους μέχρι ποιο επάγγελμα θα ασκήσουν.
• Έλεγχος των συναισθημάτων. Το να χειραγωγούμε και να ελέγχουμε τα συναισθήματα μας έτσι, ώστε να είναι τα κατάλληλα ανά πάσα στιγμή, είναι μια ικανότητα που οικοδομείται πάνω στην αυτοεπίγνωση. Θα εξετάσουμε την ικανότητα του ατόμου να ηρεμεί, να απαλλάσσεται από το ανεξέλεγκτο άγχος, την κατήφεια ή τον εύκολο θυμό. Θα δούμε επίσης τις συνέπειες της αποτυχίας σε αυτή τη βασική συναισθηματική προσπάθεια. Άτομα που στερούνται αυτής της ικανότητας μάχονται πάντα τα αισθήματα της κατάθλιψης, ενώ όσοι διακρίνονται για αυτή τους την ικανότητα μπορούν πολύ πιο γρήγορα να ξεπεράσουν τα πισωγυρίσματα και τις απογοητεύσεις της ζωής.
• Εξεύρεση κινήτρων για τον εαυτό μας. Ο έλεγχος των συναισθημάτων που αποσκοπεί στην εξυπηρέτηση ενός στόχου είναι ουσιαστικός στην προσήλωση της προσοχής, στην εξεύρεση κινήτρων, στην αυτοκυριαρχία και στη δημιουργικότητα. Ο συναισθηματικός αυτοέλεγχος —η καθυπόταξη της ανυπομονησίας μας και η χαλιναγώγηση της παρορμητικότητας— βρίσκεται πίσω από κάθε είδους επίτευγμα. Και η ικανότητα του ατόμου να μπαίνει σ’ αυτή την κατάσταση «ροής» επιτρέπει εκπληκτικές επιδόσεις σε όλους τους τομείς. Οι άνθρωποι που έχουν αυτή την ικανότητα τείνουν να είναι πολύ περισσότερο παραγωγικοί και αποτελεσματικοί σε οτιδήποτε καταπιαστούν να κάνουν.
• Αναγνώριση των συναισθημάτων των άλλων. Η ενσυναίσθηση, μια άλλη ικανότητα που έχει τη βάση της στη συναισθηματική αυτοεπίγνωση, είναι η θεμελιώδης «ανθρώπινη δεξιότητα». Τα «μεθεκτικά» ή «ενσυναισθητικά» άτομα είναι πιο δεκτικά στα σιωπηλά κοινωνικά σήματα που υποδεικνύουν τι θέλουν ή τι έχουν ανάγκη οι άλλοι. Αυτό τους κάνει καλύτερους σε επαγγέλματα που έχουν σχέση με κοινωνική προσφορά, διδασκαλία, πωλήσεις και διοίκηση.
• Χειρισμός των σχέσεων. Η τέχνη των διαπροσωπικών σχέσεων είναι, σε μεγάλο βαθμό, η δεξιότητα του χειρισμού των συναισθημάτων των άλλων. Είναι οι ικανότητες που βρίσκονται πίσω από τη δημοτικότητα, την ηγετική δεινότητα και τη διαπροσωπική επιτυχία. Άτομα που διαθέτουν σε μεγάλο βαθμό αυτές τις ικανότητες διαπρέπουν σε ό,τι αφορά την ομαλή αλληλεπίδρασή τους με τους άλλους και λάμπουν πάντα στο κοινωνικό στερέωμα.

Φυσικά, οι άνθρωποι διαφέρουν ως προς τις ικανότητες τους σε καθέναν από αυτούς τους τομείς. Μερικοί από εμάς μπορεί να είμαστε πολύ επιδέξιοι στο να χειριζόμαστε, ας πούμε, τα άγχη μας, αλλά συγκριτικά ανεπίδεκτοι στο να κατευνάσουμε τη δυστυχία του άλλου. Το θεμελιακό στοιχείο του επιπέδου επιδεξιότητάς μας είναι αναμφίβολα νευρωνικό, αλλά, ο εγκέφαλος είναι εντυπωσιακά εύπλαστος και μαθαίνει ακατάπαυστα. Πολλά κενά στις συναισθηματικές δεξιότητες μπορούν να καλυφθούν: σε ευρεία κλίμακα, καθένας από αυτούς τους τομείς αντιπροσωπεύει ένα σύνολο συμπεριφορών και αντιδράσεων που, με τη σωστή προσπάθεια, μπορούν να βελτιώνονται αδιάκοπα.