ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΣΟΦΟΚΛΗΣ - Φιλοκτήτης (1263-1307)

ΦΙ. τίς αὖ παρ᾽ ἄντροις θόρυβος ἵσταται βοῆς;

τί μ᾽ ἐκκαλεῖσθε; τοῦ κεχρημένοι, ξένοι;
1265 ὤμοι· κακὸν τὸ χρῆμα. μῶν τί μοι νέα
πάρεστε πρὸς κακοῖσι πέμποντες κακά;
ΝΕ. θάρσει· λόγους δ᾽ ἄκουσον οὓς ἥκω φέρων.
ΦΙ. δέδοικ᾽ ἔγωγε. καὶ τὰ πρὶν γὰρ ἐκ λόγων
καλῶν κακῶς ἔπραξα, σοῖς πεισθεὶς λόγοις.
1270 ΝΕ. οὔκουν ἔνεστι καὶ μεταγνῶναι πάλιν;
ΦΙ. τοιοῦτος ἦσθα τοῖς λόγοισι χὥτε μου
τὰ τόξ᾽ ἔκλεπτες, πιστός, ἀτηρὸς λάθρᾳ.
ΝΕ. ἀλλ᾽ οὔ τι μὴν νῦν· βούλομαι δέ σου κλύειν,
πότερα δέδοκταί σοι μένοντι καρτερεῖν,
1275 ἢ πλεῖν μεθ᾽ ἡμῶν. ΦΙ. παῦε, μὴ λέξῃς πέρα.
μάτην γὰρ ἃν εἴπῃς γε πάντ᾽ εἰρήσεται.
ΝΕ. οὕτω δέδοκται; ΦΙ. καὶ πέρα γ᾽ ἴσθ᾽ ἢ λέγω.
ΝΕ. ἀλλ᾽ ἤθελον μὲν ἄν σε πεισθῆναι λόγοις
ἐμοῖσιν· εἰ δὲ μή τι πρὸς καιρὸν λέγων
1280 κυρῶ, πέπαυμαι. ΦΙ. πάντα γὰρ φράσεις μάτην·
οὐ γάρ ποτ᾽ εὔνουν τὴν ἐμὴν κτήσῃ φρένα,
ὅστις γ᾽ ἐμοῦ δόλοισι τὸν βίον λαβὼν
ἀπεστέρηκας· κᾆτα νουθετεῖς ἐμὲ
ἐλθών, ἀρίστου πατρὸς αἴσχιστος γεγώς.
1285 ὄλοισθ᾽, Ἀτρεῖδαι μὲν μάλιστ᾽, ἔπειτα δὲ
ὁ Λαρτίου παῖς, καὶ σύ. ΝΕ. μὴ ᾽πεύξῃ πέρα·
δέχου δὲ χειρὸς ἐξ ἐμῆς βέλη τάδε.
ΦΙ. πῶς εἶπας; ἆρα δεύτερον δολούμεθα;
ΝΕ. ἀπώμοσ᾽ ἁγνὸν Ζηνὸς ὑψίστου σέβας.
1290 ΦΙ. ὦ φίλτατ᾽ εἰπών, εἰ λέγεις ἐτήτυμα.
ΝΕ. τοὔργον παρέσται φανερόν. ἀλλὰ δεξιὰν
πρότεινε χεῖρα, καὶ κράτει τῶν σῶν ὅπλων.
ΟΔ. ἐγὼ δ᾽ ἀπαυδῶ γ᾽, ὡς θεοὶ ξυνίστορες,
ὑπέρ τ᾽ Ἀτρειδῶν τοῦ τε σύμπαντος στρατοῦ.
1295 ΦΙ. τέκνον, τίνος φώνημα, μῶν Ὀδυσσέως,
ἐπῃσθόμην; ΟΔ. σάφ᾽ ἴσθι· καὶ πέλας γ᾽ ὁρᾷς,
ὅς σ᾽ ἐς τὰ Τροίας πεδί᾽ ἀποστελῶ βίᾳ,
ἐάν τ᾽ Ἀχιλλέως παῖς ἐάν τε μὴ θέλῃ.
ΦΙ. ἀλλ᾽ οὔ τι χαίρων, ἢν τόδ᾽ ὀρθωθῇ βέλος.
1300 ΝΕ. ἆ, μηδαμῶς, μή, πρὸς θεῶν, μεθῇς βέλος.
ΦΙ. μέθες με, πρὸς θεῶν, χεῖρα, φίλτατον τέκνον.
ΝΕ. οὐκ ἂν μεθείην. ΦΙ. φεῦ· τί μ᾽ ἄνδρα πολέμιον
ἐχθρόν τ᾽ ἀφείλου μὴ κτανεῖν τόξοις ἐμοῖς;
ΝΕ. ἀλλ᾽ οὔτ᾽ ἐμοὶ τοῦτ᾽ ἐστὶν οὔτε σοὶ καλόν.
1305 ΦΙ. ἀλλ᾽ οὖν τοσοῦτόν γ᾽ ἴσθι, τοὺς πρώτους στρατοῦ,
τοὺς τῶν Ἀχαιῶν ψευδοκήρυκας, κακοὺς
ὄντας πρὸς αἰχμήν, ἐν δὲ τοῖς λόγοις θρασεῖς.

***

ΦΙΛ. Τί ᾽ναι αυτή πάλ᾽ η αντάρα κι οι φωνές
που εδώ έξω ακούω; τί με φωνάζετ᾽ έτσι;
τί θέλετ᾽ από μένα εσείς; ω αλί μου,
κακό που βλέπω· μήπως έρχεστε
καμιά μεγάλη ακόμα δυστυχία
να φέρετε, πάνω στις άλλες πὄχω;
ΝΕΟ. Μη φοβάσαι· μ᾽ άκου τα λόγια πού ηρθα
να σου φέρω. ΦΙΛ. Και πώς να μη φοβούμαι;
μήπως και πριν απ᾽ τα καλά τα λόγια
δε χάθηκα, που πήα να σε πιστέψω;
ΝΕΟ. Τάχα και δε μπορεί ποτέ κανένας
1270 να μετανιώσει; ΦΙΛ. Έτσι έδειχνες και τότε
που μου ᾽κλεβες τα τόξα· όλο ειλικρίνεια
στα λόγια και στο βάθος προδοσία.
ΝΕΟ. Τώρα όχι πια· μα θα ᾽θελα ν᾽ ακούσω
τί έχεις αποφασίσει· εδώ να μείνεις
οριστικά ή να ᾽ρθεις μαζί μας; ΦΙΛ. Πάψε,
μήτε μια λέξη παραπάνω· κι όσα
να πεις, όλα θα πήγαιναν χαμένα.
ΝΕΟ. Ώστε αποφάσισες; ΦΙΛ. Και πιο πολύ
απ᾽ όσο λέγω, νιώσε το. ΝΕΟ. Μα εγώ
θα ᾽θελα να μπορούσαν να σε πείσουν
τα λόγια μου, μ᾽ αφού δεν χρησιμεύουν
τίποτα, παύω. ΦΙΛ. Κι άδικα θα χάσεις
1280 τον κόπο σου μ᾽ όσα κι αν πεις, γιατί
ποτέ δε θα κερδίσεις την καρδιά μου,
συ που με δόλους τη ζωή μου εμένα
μου έχεις στερήσει, και τολμάς ακόμα
να δίνεις συμβουλές, εσύ, το ανάξιο
παιδί ενός τέτοιου ασύγκριτου πατέρα.
Στ᾽ ανάθεμα όλοι σας, οι Ατρείδες πρώτοι,
έπειτα του Λαέρτη ο γιος και συ.
ΝΕΟ. Πάψε να καταριέσαι και νά, πάρε
απ᾽ το δικό μου χέρι αυτά τα τόξα.
ΦΙΛ. Πώς είπες; μήπως μας δολώνουν πάλι;
ΝΕΟ. Όχι, μά τ᾽ άγιο σέβας του Ύψιστου Δία.
1290 ΦΙΛ. Ω τί λαχτάρα, λόγια αν λες αλήθεια!
ΝΕΟ. Νά ευτύς κι η απόδειξη· άπλωσε το χέρι
και κράτα να ᾽χεις τα όπλα που σου ανήκουν.
ΟΔΥ. Μα εγώ το απαγορεύω —μάρτυρές μου
οι θεοί— εξ ονόματος των Ατρειδών
κι όλου μας του στρατού. ΦΙΛ. Τίνος, παιδί μου,
είναι η φωνή; δεν είναι του Λαέρτη
π᾽ άκουσα ο γιος; ΟΔΥ. Εγώ όλος κι όλος, νά ᾽μαι
κι εμπρός σου να με δεις, εγώ που θα σε
στείλω στης Τροίας τους κάμπους με τη βία
κι αν του Αχιλλέα ο γιος θέλει ή δε θέλει.
ΦΙΛ. Μα δε θα το χαρείς, αν ίσια πάει
αυτό το βέλος. ΝΕΟ. Μη, για το Θεό,
1300 στάσου, μη ρίχνεις. ΦΙΛ. Άφησ᾽ με, παιδί μου,
σε ξορκίζω, μη μου βαστάς το χέρι.
ΝΕΟ. Όχι· δε θα σ᾽ αφήσω. ΦΙΛ. Αχ, τον εχθρό μου
κι αντίμαχο γιατί να μ᾽ εμποδίσεις
με τα βέλη μου αυτά να τον σκοτώσω;

ΟΜΗΡΟΣ: Ἰλιάς (9.114-9.204)

Τὸν δ᾽ αὖτε προσέειπεν ἄναξ ἀνδρῶν Ἀγαμέμνων·

115 «ὦ γέρον, οὔ τι ψεῦδος ἐμὰς ἄτας κατέλεξας·
ἀασάμην, οὐδ᾽ αὐτὸς ἀναίνομαι. ἀντί νυ πολλῶν
λαῶν ἐστὶν ἀνὴρ ὅν τε Ζεὺς κῆρι φιλήσῃ,
ὡς νῦν τοῦτον ἔτεισε, δάμασσε δὲ λαὸν Ἀχαιῶν.
ἀλλ᾽ ἐπεὶ ἀασάμην φρεσὶ λευγαλέῃσι πιθήσας,
120 ἂψ ἐθέλω ἀρέσαι δόμεναί τ᾽ ἀπερείσι᾽ ἄποινα.
ὑμῖν δ᾽ ἐν πάντεσσι περικλυτὰ δῶρ᾽ ὀνομήνω,
ἕπτ᾽ ἀπύρους τρίποδας, δέκα δὲ χρυσοῖο τάλαντα,
αἴθωνας δὲ λέβητας ἐείκοσι, δώδεκα δ᾽ ἵππους
πηγοὺς ἀθλοφόρους, οἳ ἀέθλια ποσσὶν ἄροντο.
125 οὔ κεν ἀλήϊος εἴη ἀνὴρ ᾧ τόσσα γένοιτο,
οὐδέ κεν ἀκτήμων ἐριτίμοιο χρυσοῖο,
ὅσσα μοι ἠνείκαντο ἀέθλια μώνυχες ἵπποι.
δώσω δ᾽ ἑπτὰ γυναῖκας ἀμύμονα ἔργα ἰδυίας,
Λεσβίδας, ἃς ὅτε Λέσβον ἐϋκτιμένην ἕλεν αὐτὸς
130 ἐξελόμην, αἳ κάλλει ἐνίκων φῦλα γυναικῶν.
τὰς μέν οἱ δώσω, μετὰ δ᾽ ἔσσεται ἣν τότ᾽ ἀπηύρων,
κούρη Βρισῆος· ἐπὶ δὲ μέγαν ὅρκον ὀμοῦμαι
μή ποτε τῆς εὐνῆς ἐπιβήμεναι ἠδὲ μιγῆναι,
ἣ θέμις ἀνθρώπων πέλει, ἀνδρῶν ἠδὲ γυναικῶν.
135 ταῦτα μὲν αὐτίκα πάντα παρέσσεται· εἰ δέ κεν αὖτε
ἄστυ μέγα Πριάμοιο θεοὶ δώωσ᾽ ἀλαπάξαι,
νῆα ἅλις χρυσοῦ καὶ χαλκοῦ νηησάσθω
εἰσελθών, ὅτε κεν δατεώμεθα ληΐδ᾽ Ἀχαιοί,
Τρωϊάδας δὲ γυναῖκας ἐείκοσιν αὐτὸς ἑλέσθω,
140 αἵ κε μετ᾽ Ἀργείην Ἑλένην κάλλισται ἔωσιν.
εἰ δέ κεν Ἄργος ἱκοίμεθ᾽ Ἀχαιϊκόν, οὖθαρ ἀρούρης,
γαμβρός κέν μοι ἔοι· τίσω δέ μιν ἶσον Ὀρέστῃ,
ὅς μοι τηλύγετος τρέφεται θαλίῃ ἔνι πολλῇ.
τρεῖς δέ μοί εἰσι θύγατρες ἐνὶ μεγάρῳ εὐπήκτῳ,
145 Χρυσόθεμις καὶ Λαοδίκη καὶ Ἰφιάνασσα,
τάων ἥν κ᾽ ἐθέλῃσι φίλην ἀνάεδνον ἀγέσθω
πρὸς οἶκον Πηλῆος· ἐγὼ δ᾽ ἐπὶ μείλια δώσω
πολλὰ μάλ᾽, ὅσσ᾽ οὔ πώ τις ἑῇ ἐπέδωκε θυγατρί·
ἑπτὰ δέ οἱ δώσω εὖ ναιόμενα πτολίεθρα,
150 Καρδαμύλην Ἐνόπην τε καὶ Ἱρὴν ποιήεσσαν,
Φηράς τε ζαθέας ἠδ᾽ Ἄνθειαν βαθύλειμον,
καλήν τ᾽ Αἴπειαν καὶ Πήδασον ἀμπελόεσσαν.
πᾶσαι δ᾽ ἐγγὺς ἁλός, νέαται Πύλου ἠμαθόεντος·
ἐν δ᾽ ἄνδρες ναίουσι πολύρρηνες πολυβοῦται,
155 οἵ κέ ἑ δωτίνῃσι θεὸν ὣς τιμήσουσι
καί οἱ ὑπὸ σκήπτρῳ λιπαρὰς τελέουσι θέμιστας.
ταῦτά κέ οἱ τελέσαιμι μεταλήξαντι χόλοιο.
δμηθήτω —Ἀΐδης τοι ἀμείλιχος ἠδ᾽ ἀδάμαστος·
τοὔνεκα καί τε βροτοῖσι θεῶν ἔχθιστος ἁπάντων—
160 καί μοι ὑποστήτω, ὅσσον βασιλεύτερός εἰμι
ἠδ᾽ ὅσσον γενεῇ προγενέστερος εὔχομαι εἶναι.»
Τὸν δ᾽ ἠμείβετ᾽ ἔπειτα Γερήνιος ἱππότα Νέστωρ·
«Ἀτρεΐδη κύδιστε, ἄναξ ἀνδρῶν Ἀγάμεμνον,
δῶρα μὲν οὐκέτ᾽ ὀνοστὰ διδοῖς Ἀχιλῆϊ ἄνακτι·
165 ἀλλ᾽ ἄγετε, κλητοὺς ὀτρύνομεν, οἵ κε τάχιστα
ἔλθωσ᾽ ἐς κλισίην Πηληϊάδεω Ἀχιλῆος.
εἰ δ᾽ ἄγε, τοὺς ἂν ἐγὼ ἐπιόψομαι, οἱ δὲ πιθέσθων.
Φοῖνιξ μὲν πρώτιστα Διῒ φίλος ἡγησάσθω,
αὐτὰρ ἔπειτ᾽ Αἴας τε μέγας καὶ δῖος Ὀδυσσεύς·
170 κηρύκων δ᾽ Ὀδίος τε καὶ Εὐρυβάτης ἅμ᾽ ἑπέσθων.
φέρτε δὲ χερσὶν ὕδωρ, εὐφημῆσαί τε κέλεσθε,
ὄφρα Διὶ Κρονίδῃ ἀρησόμεθ᾽, αἴ κ᾽ ἐλεήσῃ.»
Ὣς φάτο, τοῖσι δὲ πᾶσιν ἑαδότα μῦθον ἔειπεν.
αὐτίκα κήρυκες μὲν ὕδωρ ἐπὶ χεῖρας ἔχευαν,
175 κοῦροι δὲ κρητῆρας ἐπεστέψαντο ποτοῖο,
νώμησαν δ᾽ ἄρα πᾶσιν ἐπαρξάμενοι δεπάεσσιν.
αὐτὰρ ἐπεὶ σπεῖσάν τ᾽ ἔπιόν θ᾽ ὅσον ἤθελε θυμός,
ὁρμῶντ᾽ ἐκ κλισίης Ἀγαμέμνονος Ἀτρεΐδαο.
τοῖσι δὲ πόλλ᾽ ἐπέτελλε Γερήνιος ἱππότα Νέστωρ,
180 δενδίλλων ἐς ἕκαστον, Ὀδυσσῆϊ δὲ μάλιστα,
πειρᾶν ὡς πεπίθοιεν ἀμύμονα Πηλεΐωνα.
Τὼ δὲ βάτην παρὰ θῖνα πολυφλοίσβοιο θαλάσσης
πολλὰ μάλ᾽ εὐχομένω γαιηόχῳ ἐννοσιγαίῳ
ῥηϊδίως πεπιθεῖν μεγάλας φρένας Αἰακίδαο.
185 Μυρμιδόνων δ᾽ ἐπί τε κλισίας καὶ νῆας ἱκέσθην,
τὸν δ᾽ εὗρον φρένα τερπόμενον φόρμιγγι λιγείῃ,
καλῇ δαιδαλέῃ, ἐπὶ δ᾽ ἀργύρεον ζυγὸν ἦεν,
τὴν ἄρετ᾽ ἐξ ἐνάρων πόλιν Ἠετίωνος ὀλέσσας·
τῇ ὅ γε θυμὸν ἔτερπεν, ἄειδε δ᾽ ἄρα κλέα ἀνδρῶν.
190 Πάτροκλος δέ οἱ οἶος ἐναντίος ἧστο σιωπῇ,
δέγμενος Αἰακίδην, ὁπότε λήξειεν ἀείδων.
τὼ δὲ βάτην προτέρω, ἡγεῖτο δὲ δῖος Ὀδυσσεύς,
στὰν δὲ πρόσθ᾽ αὐτοῖο· ταφὼν δ᾽ ἀνόρουσεν Ἀχιλλεὺς
αὐτῇ σὺν φόρμιγγι, λιπὼν ἕδος ἔνθα θάασσεν.
195 ὣς δ᾽ αὔτως Πάτροκλος, ἐπεὶ ἴδε φῶτας, ἀνέστη.
τὼ καὶ δεικνύμενος προσέφη πόδας ὠκὺς Ἀχιλλεύς·
«χαίρετον· ἦ φίλοι ἄνδρες ἱκάνετον· ἦ τι μάλα χρεώ,
οἵ μοι σκυζομένῳ περ Ἀχαιῶν φίλτατοί ἐστον.»
Ὣς ἄρα φωνήσας προτέρω ἄγε δῖος Ἀχιλλεύς,
200 εἷσεν δ᾽ ἐν κλισμοῖσι τάπησί τε πορφυρέοισιν.
αἶψα δὲ Πάτροκλον προσεφώνεεν ἐγγὺς ἐόντα·
«μείζονα δὴ κρητῆρα, Μενοιτίου υἱέ, καθίστα,
ζωρότερον δὲ κέραιε, δέπας δ᾽ ἔντυνον ἑκάστῳ·
οἱ γὰρ φίλτατοι ἄνδρες ἐμῷ ὑπέασι μελάθρῳ.»

***

Και προς αυτόν απάντησεν ο μέγας Αγαμέμνων:
115 «Όλες μου είπες γέροντα, σωστά τες αμαρτίες.
Έσφαλα, ναι, τ΄ ομολογώ· αντί πολλών αξίζει
λαών ο άνθρωπος που ο Ζευς ολόψυχ΄ αγαπήσει.
Ως τώρα τούτον τίμησε, κι εμάς έχει αφανίσει,
αλλ΄ αν και τόσο ελεεινά τυφλώθη τότε ο νους μου
120 να το διορθώσω επιθυμώ με ξαγοράν πλουσίαν.
Και ιδού τα δώρα υπέρλαμπρα, που εγώ θα του προσφέρω·
άκαυτοι τρίποδες επτά, χρυσού τάλαντα δέκα,
είκοσι λέβητες λαμπροί και δώδεκα γενναίοι
ίπποι που εκέρδισαν πολλά τα πόδια των βραβεία·
125 αγροί και πολυτίμητο χρυσάφι δεν θα ελείπαν
του ανδρός, οπού θα ελάμβανε τα πλούτη απ᾽ τα βραβεία,
όσ᾽ απ᾽ τες νίκες έλαβα των μονονύχων ίππων,
κι επτά Λεσβίδες άξιες σ᾽ έργα λαμπρά θα δώσω,
που όταν την Λέσβον πόρθησεν αυτός, είχε διαλέξει
130 εύμορφες που των γυναικών το γένος ενικούσαν.
Τούτες θα δώσω και μ᾽ αυτές θα είναι η Βρισηίδα
οπού του επήρα· κι ενταυτώ θα ομόσω μέγαν όρκον,
ότι στην κλίνην της ποτέ μαζί της δεν ανέβην
ως των ανθρώπων, γυναικών και ανδρών, το θέλει ο πόθος.
135 Και τούτ᾽ αμέσως θα δοθούν· και αν οι θεοί θελήσουν
την υψηλήν να ρίξομεν την πόλιν του Πριάμου,
ας πάρει, όταν οι Αχαιοί τα λάφυρα μοιράσουν,
από χρυσόν και χάλκωμα γεμάτο ένα καράβι,
κι είκοσι Τρωαδίτισσες γυναίκες ας διαλέξει,
140 που μόν᾽ η Ελέν᾽ η Άργισσα στο κάλλος θα υπερβαίνει.
και στ᾽ Άργος το Αχαϊκόν, της γης μαστάρι, αν φθάσει,
γαμπρόν τον θέλω αγαπητόν, ως έχω τον Ορέστην,
που χαίρετ᾽ όλα τα καλά μονάκριβό μου αγόρι.
Στο στερεό μου μέγαρο τρεις έχω θυγατέρες·
145 από τες τρεις αδώρητα στο σπίτι του Πηλέως
ας φέρ᾽ ή την Χρυσόθεμιν ή και την Λαοδίκην
ή και την Ιφιάνασσαν και θα της δώσω δώρα
όσα κανείς στην κόρη του δεν έδωκε πατέρας.
Κι οι εξής είναι οι περίφημες που θα του δώσω χώρες:
150 Φηρές το θείον πόλισμα, Ενόπη, Καρδαμύλη,
Ιρή χλοώδης, Πήδασος αμπελοφόρος όλη,
Αίπεια λαμπρή και Άνθεια με το παχύ γρασίδι.
Όλες ακρόγιαλα σιμά, με την αμμώδη Πύλον.
Κι οι εγκάτοικοι πολύαρνοι, πολύμοσχοι με δώρα
155 θα τον τιμήσουν ως θεόν και αφθόνως θα του δίδουν
τα διορισμένα δίκαια, στο σκήπτρον αποκάτω.
Τούτα τα υπόσχομαι, αν αυτός απ᾽ τον θυμόν του παύσει.
Ας πραϋνθεί —απράυντος και άσπονδος είν᾽ ο Άδης,
δια τούτο μόνος των θεών μισείται απ᾽ τους ανθρώπους—
160 σ᾽ εμέν᾽ ας κλίνει, ανώτερος ως είμαι βασιλέας,
και ως δια την ηλικίαν μου να προτιμώμαι αρμόζει».
Και ο Νέστωρ ο Γερήνιος ιππότης του αποκρίθη:
«Ω Αγαμέμνον΄ αρχηγέ, τρισένδοξε Ατρείδη,
τα δώρα δεν είναι μικρά που δίδεις του Πηλείδη·
165 και άνδρες ας στείλουμ᾽ εκλεκτούς στον θείον Αχιλλέα,
και ας ξεκινήσουν γρήγορα να φθάσουν στην σκηνήν του.
Και ακούτε να τους δείξω εγώ, κι εκείνοι ας υπακούσουν.
Ο Φοίνιξ ο διίφιλος θα ᾽ναι οδηγός και πρώτος,
ο μέγας Αίας έπειτα και ο θείος Οδυσσέας,
170 κατόπιν των οι κήρυκες Οδίος κι Ευρυβάτης.
Νίψιμο φέρτε και σιγήν κηρύξετ᾽ ευλαβείας
δια να ευχηθούμεν έλεος προς τον πατέρα Δία».
Είπε και εις όλους αρεστός εφάνη εκείνου ο λόγος.
Και τα νερά τούς έχυσαν οι κήρυκες στα χέρια,
175 και αφού κρατήρες με κρασί στεφάνωσαν οι νέοι
έδωκε σ᾽ όλους απαρχήν στα γεμιστά ποτήρια,
και αφού σπονδίσαν κι έπιαν όσ᾽ ήθελε η ψυχή των,
από του Ατρείδη την σκηνήν εβγήκαν κι εκινήσαν.
Και ο Νέστωρ σύσταινε σ᾽ αυτούς με λόγον και με ντύμα
180 στον Οδυσσέα μάλιστα πολύ να προσπαθήσουν
να πείσουν όπως δύνανται τον άψογον Πηλείδην.
Και ως πήγαιναν ακρόγιαλα στον Ποσειδώνα ευχόνταν
την μεγαλόκαρδην ψυχήν να πείσουν του Αχιλλέως.
Στων Μυρμιδόνων τες σκηνές εφθάσαν και στα πλοία,
185 κι ήβραν αυτόν το πνεύμα του να τέρπει με γλυκείαν
καλήν κιθάραν τεχνικήν μ᾽ ολάργυρον τον πήχυν,
που διάλεξ᾽ απ᾽ τα λάφυρα την πόλιν όταν πήρε
του Αετίωνος· αυτός και την ψυχήν μ᾽ εκείνην
ιλάρωνε, και των ανδρών τες δόξες ετραγούδα.
190 Και ο Πάτροκλος εκάθονταν απέναντί του μόνος
σιωπηλός κι ανάμενε να παύσει το τραγούδι.
Ωστόσο αυτοί προχώρησαν, και πρώτος ο Οδυσσέας,
κι εμπρός του εστάθηκαν ορθοί· πετάχθη ξιπασμένος,
απ᾽ το θρονί του μ᾽ όλην του τη φόρμιγγα ο Πηλείδης·
195 ο Πάτροκλος σηκώθηκε και αυτός άμα τους είδε.
«Χαίρετε, ω φίλοι μου ακριβοί, τους είπεν ο Αχιλλέας,
—θα είναι ανάγκη φοβερή— σεις είσθε αγαπητοί μου,
όσο κανείς των Αχαιών, και ας είμαι χολωμένος».
Παράμερα τους έμπασεν ο θείος Αχιλλέας
200 και τους εκάθισε εις θρονιά με τάπητες ωραίους,
και του Πατρόκλου είπεν ευθύς: «Τρανότερον κρατήρα,
Μενοιτιάδη, στήσε τους, και με κρασί γενναίο
συγκέρνα τον, κι ετοίμασε του καθενός ποτήρι.
Ότ᾽ είναι άνδρες ακριβοί στην σκέπην μου αποκάτω».

Friedrich Nietzsche: Η καλύτερη δοκιμή της ανεξαρτησίας μας

Πρέπει να θέσει υπό έλεγχο κανείς τον εαυτό του για να διαπιστώσει αν είναι προορισμένος για ανεξαρτησία και διοίκηση- και πρέπει να το κάνει αυτό την κατάλληλη στιγμή. Δεν πρέπει να αποφύγει κανείς τους ελέγχους του, αν και ίσως να είναι το πιο επικίνδυνο παιχνίδι που μπορεί να παίξει κανείς, και τελικά είναι έλεγχοι που γίνονται μπροστά σε μας ως μάρτυρες και σε κανέναν άλλο δικαστή.

Να μην προσκολλόμαστε σε ένα πρόσωπο: κι ας είναι το πιο αγαπημένο — κάθε πρόσωπο είναι μια φυλακή και μαζί μια γωνιά.

Να μην προσκολλόμαστε σε μια πατρίδα: κι ας είναι η πιο βασανισμένη κι ας χρειάζεται επειγόντως βοήθεια — είναι ήδη λιγότερο δύσκολο να αποκόψει κανείς την καρδιά του από μια θριαμβεύουσα πατρίδα.

Να μην προσκολλόμαστε σε ένα αίσθημα οίκτου: έστω κι αν πρόκειται για ανώτερους ανθρώπους των οποίων το σπάνιο μαρτύριο και την αίσθηση του αβοήθητου μπορέσαμε να δούμε κατά τύχη.

Να μην προσκολλόμαστε σε μια επιστήμη: έστω κι αν μας γοητεύει με τις πιο πολύτιμες ανακαλύψεις που φαινομενικά κρατήθηκαν για μας.

Να μην προσκολλόμαστε στην ίδια μας την απόσπαση, σ' εκείνο το φιλήδονο ξεμάκρεμα και ξένωση του πουλιού, που πετά ολοένα και περισσότερο στα ύψη, ώστε να βλέπει ολοένα και περισσότερα πράγματα κάτω του — ο κίνδυνος εκείνου που πετάει.

Να μην προσκολλόμαστε στις ίδιες μας τις αρετές και να γινόμαστε ως σύνολο θύματα κάποιου μέρους του εαυτού μας, για παράδειγμα της «φιλοξενίας» μας, που είναι ο κίνδυνος των κινδύνων για ανώτερες και πλούσιες ψυχές, οι οποίες ξοδεύονται σπάταλα, σχεδόν αδιάφορα, και φέρνουν την αρετή της γενναιοδωρίας στο σημείο να γίνει ελάττωμα.

Πρέπει να ξέρουμε πώς να συντηρούμε τους εαυτούς μας: αυτή είναι η καλύτερη δοκιμή της ανεξαρτησίας.

Friedrich Wilhelm Nietzsche, Πέρα από το καλό και το κακό

Όσκαρ Ουάιλντ: Η σιωπή του έρωτα

Έτσι όπως συχνά ο ήλιος με την εντυπωσιακή του λάμψη
διώχνει το θαμπό φεγγάρι, όσο και αν αντιστέκεται
στη σκοτεινή σπηλιά του, χωρίς να ακούσει
ούτε ένα τραγούδι από το αηδόνι
έτσι η ομορφιά σου μου σφραγίζει τα χείλη
και κάνει παράφωνα για μένα τα πιο όμορφα τραγούδια

Κι όπως την αυγή πάνω από τα λιβάδια
περνά ο άνεμος με τα ορμητικά του φτερά
και σπάει τα καλάμια με τα δυνατά φιλιά του
που αυτά μόνο, μπορούν να γίνουν όργανα τραγουδιού
έτσι τα ορμητικά μου πάθη, παραδέρνουν συνέχεια μέσα μου
και η τόσο μεγάλη αγάπη κάνει την αγάπη μου βουβή

Όμως τα μάτια μου σου έδειξαν εσένα
γιατί είμαι σιωπηλός και η λύρα μου ακούρδιστη
πριν γίνει ο χωρισμός μας μοιραίος
και πριν μας αναγκάσει να φύγουμε
εσύ για άλλα χείλη που τραγουδούν με αρμονία
κι εγώ εδώ να αναπολώ μάταια
φιλιά που δεν έδωσα, τραγούδια που δεν είπα.

Oscar Wilde, Silentium Amoris

As oftentimes the too resplendent sun
Hurries the pallid and reluctant moon
Back to her sombre cave, ere she hath won
A single ballad from the nightingale,
So doth thy Beauty make my lips to fail,
And all my sweetest singing out of tune.

And as at dawn across the level mead
On wings impetuous some wind will come,
And with its too harsh kisses break the reed
Which was its only instrument of song,
So my too stormy passions work me wrong,
And for excess of Love my Love is dumb.

But surely unto Thee mine eyes did show
Why I am silent, and my lute unstrung;
Else it were better we should part, and go,
Thou to some lips of sweeter melody,
And I to nurse the barren memory
Of unkissed kisses, and songs never sung.

Η Μαγεία του να κάνεις μια ευχή

Υπάρχει κάτι αθώο και μαγικό σχετικά με το να κάνει κάποιος μια ευχή. Κάτι που ανακαλεί στην μνήμη την ενέργεια της παιδικής ηλικίας.

Η ευχή δεν έχει να κάνει με τον σχηματισμό ενός σχεδίου και την πιστή εφαρμογή του βήμα βήμα μέχρι να επιτευχθεί ένας στόχος, κάτι που ανήκει στον κόσμο της ενηλικίωσης.

Η ευχή είναι περισσότερο σαν παιχνιδιάρικος καταιγισμός στο σύμπαν, μια πρόσκληση για παιχνίδι. Η αναμονή για την απάντηση είναι ένα κομμάτι ζωτικής σημασίας της διαδικασίας.

Η ευχή εμπνέει ένα αθώο άνοιγμα στην πιθανότητα της μαγείας καθώς περιμένουμε να δούμε αν το αόρατο βασίλειο θα φέρει την ευχή μας στην ζωή. Αυτό το άνοιγμα είναι μια υπέροχη χειρονομία ανεξαρτήτως του αποτελέσματος.

Βάζουμε τον εαυτό μας σε ένα μαγικό νου και αυτός ο νους είναι πιθανώς όσο υπέροχος όσο η εκπλήρωση της ίδιας μας της ευχής.

Στην ξεκάθαρα προσανατολισμένη στις πράξεις κοινωνία, ίσως έχουμε την τάση να απορρίπτουμε τη δύναμη αυτής της φαινομενικά παθητικής διαδικασίας, ωστόσο η δύναμη της ευχής είναι ευρέως γνωστή με την φράση «Πρόσεχε τι εύχεσαι».

Αν έχετε σταματήσει να εύχεστε εξαιτίας των ασχολιών σας στην ενήλικη ζωή σας, ίσως να θέλετε να φέρετε την μαγεία της ευχής πίσω στη ζωή σας.

Την επόμενη φορά που θα δείτε το πρώτο αστέρι του απογεύματος ή θα είστε μπροστά από μια τούρτα γενεθλίων με κεράκια που καίνε, δώστε στον εαυτό σας το δώρο του μαγικού κόσμου που ξέρατε τόσο καλά ως παιδί. Κλείστε τα μάτια σας, ανοίξτε το μυαλό σας και κάντε την ευχή σας.

Αρνητικά συναισθήματα: δεν υπάρχει τίποτα άχρηστο και άνευ σκοπού

Τελικά τα αρνητικά συναισθήματα είναι χρήσιμα; Ή πρέπει να τα αποφεύγουμε;

Σκέψου μια κλίμακα με τρία βασικά σημεία και πολλές διαβαθμίσεις στα ενδιάμεσα:

– Πάνω (θετικά)

– Μηδέν (φλατ – αδιάφορα)

– Κάτω (Αρνητικά)

Το πάνω κομμάτι είναι το σημείο που σε ενδιαφέρει: χαρά, αγάπη, ευδαιμονία, πληρότητα, σιγουριά, αυτοπεποίθηση, μια θετικά φορτισμένη εμπειρία ζωής. Στη μέση είσαι στην ανηδονία, τα πράγματα έρχονται περνούν και φεύγουν, δε σε αγγίζει κάτι ιδιαίτερα.

Στο κάτω μέρος της κλίμακας ξεκινάει το κάθε θέμα που ανάλογα με το πόσο θα μείνεις σε αυτό αλλά και το πως θα το διαχειριστείς εσωτερικά, θα γίνει τοίχος η σκαλοπάτι, πρόβλημα ή λύση, τραύμα ή μάθημα και αναβάθμιση.

Δεν υπάρχει τίποτα άχρηστο και άνευ σκοπού.

Έτσι και τα αρνητικά συναισθήματα είναι από τη μία μέρος της ανθρώπινης φύσης και εμπειρίας από την άλλη πυξίδες που σου δείχνουν κάτι.

– που να κοιτάξεις

– προς τα που να πας

– τι να αποφύγεις ή από τι να φύγεις μακριά

– τι λειτουργεί και σου είναι ωφέλιμο και τι όχι

– αλλά και τι πρέπει να αλλάξεις μέσα σου ή έξω σου

Το κλειδί είναι αφού βιώσεις το συναίσθημα, να μην μείνεις εκεί.

Το μωρό ή η γάτα καταλαβαίνει ότι το μάτι καίει, και τη γλιτώνει με ένα μικρό έγκαυμα. ΔΕΝ χρειάζεται να φτάσει κόκκαλο.

Από την άλλη, κάποιοι από εμάς χρειάζεται να επιτρέψουμε στον πόνο ή στο αρνητικό συναίσθημα να φτάσει πολύ βαθιά, ανάλογα του πόσο βαθιά έχουμε τον διακόπτη που ανοίγει την πύλη για το μάθημα ή για την δράση / αντίδραση. Και σε αυτή την περίπτωση ασφαλώς, το ρίσκο περιλαμβάνει συχνά από μια μικρή σωματική ή “ψυχική ουλή”, μέχρι και κουσούρι, αν όχι κάτι χειρότερο.

Η δουλειά σου είναι να το αξιοποιήσεις, όπως ένας σέρφερ το κύμα, είτε είναι μισό μέτρο είτε δεκαπέντε. Όπως ένας καπετάνιος θαλασσόλυκος τον άνεμο, είτε είναι ήρεμος, ούριος, ή άγριος κι αντίθετος. Το ιστιοφόρο και η σανίδα θα υπακούσουν εσένα, αν αξιοποιήσεις με τις κατάλληλες μανούβρες και διαχείριση, και εκείνα, και τις συνθήκες στις οποίες βρίσκεσαι. Διαφορετικά, θα σε κάνουν εκείνες ό,τι θέλουν. Το να είσαι έρμαιο δεν είναι όμορφη κατάσταση, ούτε ευχάριστη.

Σημαντικό: στην αδυναμία ζητάμε βοήθεια.

Αυτό που δε πρέπει να ξεχνάς είναι πως το σώμα σου σου μιλάει.

– Στην πάνω μεριά της κλίμακας υπάρχει νεότητα, αυξημένη ενέργεια, ενδορφίνες, σεροτονίνη, υγεία, θετική διάθεση, όρεξη για ζωή, χρώματα και φωτεινότητα, καλύτερο ανοσοποιητικό.

– Στη μέση μια κατά ένα τρόπο κανονικότητα – ουδετερότητα.

– Στην κάτω μεριά (φόβος, άγχος, οργή, θλίψη, ανησυχία) υπάρχει μειωμένη διάθεση για ζωή και δραστηριότητες, μειωμένη ενέργεια και ζωτικότητα (ή αυξημένη προσωρινά με την ανάλογη τοξικότητα κορτιζόλης – αδρεναλίνης), γήρας τόσο εξωτερικό όσο και εσωτερικό, κούραση, δυσκολία στην επικοινωνία και σκέψη, μαυρίλα, εξασθενημένο ανοσοποιητικό.

Τα αρνητικά συναισθήματα λοιπόν είναι χρήσιμα. Και πρέπει όχι μόνο να τα αποδεχτείς αλλά και να τα καλωσορίσεις αν σε επισκεφτούν. Όσο αρνείσαι και αντιστέκεσαι, η αντίσταση και η ένταση αυξάνεται. Η μόνη επιτρεπτή και εν σοφία παράδοση σε κάτι τέτοιο είναι μόνο για το λεγόμενο πνευματικό τζούντο: να αξιοποιήσεις αυτή την ενέργεια προς όφελός σου. Όχι να παραδοθείς ολοκληρωτικά και να γίνουν μια ταφόπλακα, αλλά ένα μαρμάρινο σκαλοπάτι σου καθώς ανεβαίνεις στην κλίμακα τόσο της αυτογνωσίας όσο και της εσωτερικής σου πληρότητας.

Οι άνθρωποι φανερώνουν τον πραγματικό τους εαυτό όταν πια δεν σε χρειάζονται

Μετά την πρώτη «ψυχρολουσία» ψάχνεις να βρεις τη δική σου αντίδραση σε αυτό που συμβαίνει. Να μιλήσεις, να προκαλέσεις, να σιωπήσεις, να αγνοήσεις ή να απομακρυνθείς; Ό,τι και να διαλέξεις, μέσα σου γνωρίζεις ότι τίποτα δεν θα είναι το ίδιο πια. Αποστασιοποιείσαι συναισθηματικά κι από εδώ και πέρα είσαι πάντα πιο προσεκτικός ως προς το τι κάνεις και ως προς το τι λες. Χάνεις, δηλαδή, τη δική σου αυθεντικότητα και τον αυθορμητισμό. Νιώθεις πιο σφιγμένος, πιο μαζεμένος. Αρχίζεις, δυστυχώς, και εσύ να σκέφτεσαι καχύποπτα και δεν νιώθεις άνετα να μένεις πολύ ώρα με αυτούς τους ανθρώπους.

Πολλές φορές θα συναντήσουμε στη ζωή μας ανθρώπους που άλλα λένε όταν είμαστε παρόντες κι άλλα όταν λείπουμε. Είναι πολύ λυπηρό να διαπιστώνεις πόση υποκρισία μπορεί να κρύβεται πίσω από μια συμπεριφορά. Στην αρχή δυσκολεύεσαι να το πιστέψεις κι αναρωτιέσαι μήπως έχει γίνει κάποιο λάθος. Όταν, όμως, επιβεβαιώνεσαι σοκάρεσαι και στη συνέχεια απογοητεύεσαι. Απογοητεύεσαι, γιατί δεν το περίμενες από τα συγκεκριμένα άτομα, γιατί αισθάνεσαι ότι δεν έχεις κάνει κάτι ώστε να αξίζεις μια τέτοια αντιμετώπιση.

Αναρωτιέσαι ποια είναι εκείνη η αιτία που κάνει τα άτομα να προσποιούνται, να λένε άλλα από αυτά που εννοούν, ενώ θα μπορούσαν να είναι πιο ευθείς, πιο ειλικρινείς. Αν δεν συμπαθείς κάποιον, δεν χρειάζεται να του δείχνεις καταναγκαστικά ότι τον συμπαθείς. Με ευγενικό και διακριτικό τρόπο μπορείς να απέχεις και να αποφεύγεις. Δεν υπάρχει λόγος να γίνεσαι καυστικός, κακοπροαίρετος πίσω από την πλάτη του.

Οι ανθρώπινες σχέσεις πλήττονται από το ψέμα, την υποκρισία, την ανεντιμότητα. Γιατί τόσος κόπος, όμως, να διατηρήσουμε σχέσεις που δεν μας αρέσουν ή δεν μας ταιριάζουν; Γιατί μπαίνουμε στη διαδικασία να δώσουμε μια διαφορετική εικόνα στον άλλο από εκείνη που πραγματικά ισχύει;

Μπορεί να θέλουμε να κερδίσουμε κάτι, να θέλουμε να αποφύγουμε τσακωμούς και φασαρίες ή μπορεί να μην γίνεται να χαλάσουμε σχέσεις συγγενικές ίσως. Ό,τι και να ισχύει, το μόνο σίγουρο είναι ότι στο τέλος με κάποιον τρόπο η αλήθεια θα αποκαλυφθεί. Κάποια στιγμή θα γίνει αντιληπτό αν κάποιος πραγματικά μας φέρεται αυθεντικά ή καταβάλλει προσπάθεια να φανεί «σωστός» απέναντί μας.

Παρά τα όσα θα συναντήσουμε, παρά τις απογοητεύσεις που θα βιώσουμε, δεν θα πρέπει να πέσουμε στην παγίδα να βλέπουμε όλους τους ανθρώπους καχύποπτα. Όποιας κατηγορίας ανθρώπους και να συναντήσουμε, εμείς οφείλουμε να παραμείνουμε πιστοί στην αλήθειά μας.

Δεν χρειάζεται να υιοθετήσουμε το μοντέλο που ακολουθούν οι άλλοι. Δε χρειάζεσαι τα ψέματα για να αγαπήσεις και να αγαπηθείς, για να εξελιχθείς, για να επιβιώσεις. Είναι πιο έντιμο να είσαι ειλικρινής και να πορευτείς χωρίς την ανάγκη να αρέσεις σε όλους. Υπερασπίζεσαι αυτό που είσαι –δεχόμενος φυσικά και την καλοπροαίρετη κριτική-, αλλά δεν θα πρέπει να επιδιώκεις διακαώς να γίνεις συμπαθής από όλους ή να τα έχεις καλά με όλους.

Με «όπλα» την ευγένεια, τη διακριτικότητα, την αξιοπρέπεια, την ακεραιότητα και την ωριμότητά σου μπορείς να αντιμετωπίσεις κάθε λογής ανθρώπους. Δεν είναι εύκολο να παραμείνεις αυθεντικός. Ωστόσο, αν το χάσεις αυτό, κινδυνεύεις να χάσεις την αλήθεια σου, την ουσία σου.

Αν έχεις ανάγκη από κολακείες και ψεύτικα λόγια, μπορεί εύκολα να παρασυρθείς και να αναζητάς συνεχώς την επιβεβαίωση, ακόμα κι αν βαθιά μέσα σου ξέρεις ότι δεν είναι αληθινή. Αν, όμως, αντέχεις την απόρριψη, τη μη αποδοχή από ανθρώπους που ίσως τελικά ούτε και εσύ θα ήθελες να έχεις στη ζωή σου, τότε δεν χρειάζεται να στεναχωριέσαι για σχέσεις που αποδεικνύονται ανάξιες των προσδοκιών σου.

Άλλωστε, δεν χρειαζόμαστε πολλούς ανθρώπους γύρω μας, αλλά μόνο αυτούς που το ενδιαφέρον τους, ο λόγος τους, η έγνοια τους για σένα είναι τόσο γνήσια που δεν γίνεται να μην το νιώσεις. Η καλοσύνη και η αγάπη σε «διαπερνούν» και σε «αγγίζουν» τόσο πολύ που σε κάνουν να ξεχωρίζεις οτιδήποτε άλλο είναι ψεύτικο και προσποιητό. Ας εστιάσουμε, λοιπόν, στις σχέσεις που μας γεμίζουν και μας εμπνέουν κι ας αφήσουμε όλους τους άλλους που κακοπροαίρετα μιλούν για εμάς να παραμείνουν αυτό που είναι, γιατί ίσως αυτό έχουν μάθει να είναι…

Αυτή η έλλειψη μέτρου μάς σαγηνεύει αλλά επίσης μας καταστρέφει

Εδώ και πενήντα χρόνια ζούμε μια παράξενη περιπέτεια των ηθών: μια χειραφέτηση που απελευθερώνει και ταυτοχρόνως καταπιέζει.

Πολλά ταμπού έχουν ξεπεραστεί, καινούργιες επιταγές και απαιτήσεις έχουν συσσωρευτεί. Αυτές χαρακτηρίζονται από το ότι δεν απαγορεύουν κάτι· εκβιάζουν όμως πολλά και δημιουργούν μια συνεχή τάση μεγιστοποίησης. Πρέπει να απολαμβάνουμε περισσότερο, να αγαπάμε περισσότερο, να κερδίζουμε περισσότερο, να καταναλώνουμε περισσότερο, να στοχαζόμαστε περισσότερο, να παίζουμε περισσότερο, να ζούμε περισσότερο χωρίς νεκρούς χρόνους.

Σε όλα αυτά τα πεδία, η υπερβολή οφείλεται σε μια λογική του κέρδους που είναι γνώρισμα του συστήματος της αγοράς.

Παντού οι θεωρητικοί του παροξυσμού μετράνε, θα έλεγε κανείς, με το “παροξυσμόμετρο”.

Παράξενη αυτή η ατυχία για τη γενιά μας, που παρασύρθηκε από το μυθιστορηματικό στοιχείο της ζωής, που αγάπησε τη δικαιοσύνη για να διαπιστώσει – λίγο αργά – ότι οι επαναστατικές λέξεις – ο πυρετός στο αίμα, η ένταση, η έκσταση – έγιναν διαφημιστικά συνθήματα και ότι ο ηδονισμός εξελίχθηκε στο έσχατο στάδιο του καπιταλισμού.

Αυτό που πρέπει να επινοήσουμε σήμερα είναι ένας ηδονισμός μη αγοραίος, που περικλείεει την έκπληξη, την ισορροπία, τη σκέψη και το μέτρο και που είναι κατ’ αρχήν μια τέχνη της ζωής ανάμεσα σε άλλες και όχι αυτοσκοπός.

Καλούμαστε λοιπόν διαρκώς να μην είμαστε ικανοποιημένοι από όσα αισθανόμαστε και να πρέπει να προχωρούμε πιο πέρα.

Αυτή η έλλειψη μέτρου μάς σαγηνεύει αλλά επίσης μας καταστρέφει, δηλητηριάζει τις μικρότερες χαρές μας, μας παραδίδει σε μια αχόρταγη αναζήτηση. Η αντίσταση σ’ αυτές τις πλάνες πρέπει να γίνει η φρόνηση του σήμερα.

Μια αχαλίνωτη απελευθέρωση αντιφάσκει εξαρχής και στήνει το σκηνικό της ίδιας της της ήττας: χρειάζονται λοιπόν όρια.

Στις εποχές της λογοκρισίας των ηθών πρέπει να υπερασπιζόμαστε το δικαίωμα στην επιθυμία, στις εποχές της “επιτρεπτικότητας” πρέπει να υπερασπιζόμαστε την αρχή της ευγένειας και της ευπρέπειας.

Εφόσον η κοινωνία έπαψε να μας περιορίζει αλλά επιμένει να μας χειρίζεται, ο καθένας μας πρέπει να τοποθετήσει τους κανόνες του.

Τα καλύτερα όπλα μας είναι η επιείκεια και η αβρότητα: να συγχωρούμε τις αδυναμίες των άλλων και να μην πληγώνουμε εκείνους που αγαπάμε.

Ας τους αφήσουμε να ζουν τη ζωή τους κι ας μας δέχονται κι εκείνοι όπως είμαστε.

Αυτό σημαίνει γλυκύτητα της ζωής, τέχνη της διαβίωσης.

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ: Ο Αλέξανδρος δεν γέμισε από αλαζονεία

Και γενικά απέναντι στους βαρβάρους ήταν σοβαρός και φαινόταν ότι ήταν εντελώς πεπεισμένος για τη γέννησή του από θεό και την καταγωγή του, ενώ στους Έλληνες με μετριοφροσύνη και με κάποια πειθώ εκθείαζε τον εαυτό του. Ωστόσο γράφοντας στους Αθηναίους για τη Σάμο είπε: “Εγώ δεν θα σας έδινα πόλη ελεύθερη και ένδοξη- την έχετε όμως, αφού την πήρατε από τον τότε κύριο και επονομαζόμενο πατέρα μου”, εννοώντας τον Φίλιππο. Αργότερα όμως, όταν πληγώθηκε από βέλος και πονούσε πολύ, είπε: “Αυτό, φίλοι μου, που ρέει είναι αίμα και όχι ιχώρας1 που ρέει στις φλέβες των  μακάριων θεών”. Κι όταν κάποτε έγινε μεγάλη βροντή και όλοι οι παρόντες τρόμαξαν, ο σοφιστής Ανάξαρχος2, που ήταν παρών, του είπε: Μήπως είσαι εσύ, γιε του Δία, που βροντάς έτσι; Εκείνος τότε γέλασε και είπε: “Δεν θέλω να είμαι φοβερός στους φίλους μου, όπως με προτρέπεις εσύ που υποτιμάς το δείπνο μου, γιατί βλέπεις στο τραπέζι μου επάνω να είναι βαλμένα ψάρια και όχι κεφάλια σατραπών”. Γιατί πραγματικά λένε ότι ο Ανάξαρχος, όταν στάλθηκαν μερικά ψάρια από το βασιλιά στον Ηφαιστίωνα”3, είπε τον παραπάνω λόγο εξευτελίζοντας κατά κάποιον τρόπο και περιπαίζοντας αυτούς που επιδιώκουν με μεγάλους κόπους και κινδύνους τα θαυμαζόμενα απ’ όλους, ότι καθόλου ή πολύ λίγο ξεπερνούν τους άλλους στις ηδονές και τις απολαύσεις. Ο Αλέξανδρος λοιπόν από τα λεχθέντα είναι φανερό πως ο ίδιος δεν έπαθε τίποτε ούτε γέμισε από αλαζονεία, αλλά τη φήμη της θεϊκής καταγωγής του τη μεταχειριζόταν μόνον για να υποδουλώσει τους άλλους.

Όταν γύρισε από την Αίγυπτο στη Φοινίκη, τέλεσε θυσίες και πομπές στους θεούς και αγώνες κυκλικών χορών και τραγικών, που για τις προετοιμασίες τους και το συναγωνισμό αναδείχτηκαν λαμπροί. Γιατί χορηγοί ήταν οι βασιλείς των Κυπρίων, όπως στην Αθήνα αυτοί που κληρώνονταν στις φυλές και αγωνίζονταν με θαυμαστή φιλοτιμία μεταξύ τους. Και προπάντων διαγωνίστηκαν ο Νικοκρέοντας ο Σαλαμίνιος4 και ο Πασικράτης ο Σόλιος5. Γιατί αυτοί έτυχε με κλήρο να είναι χορηγοί των πιο ένδοξων υποκριτών, ο Πασικράτης του Αθηνοδώρου και ο Νικοκρέοντας του Θεσσαλού6, που ο ίδιος ο Αλέξανδρος ανησυχούσε για την επιτυχία του. Το ενδιαφέρον του όμως γι’ αυτόν δεν το έδειξε πρωτύτερα, αφού αναγορεύτηκε με ψηφοφορία νικητής ο Αθηνόδωρος. Τότε όμως, όπως φαίνεται, φεύγοντας είπε ότι επαινεί τους κριτές, αλλά με ευχαρίστηση θα άφηνε ένα μέρος της βασιλείας του, για να μην ιδεί τον Θεσσαλό νικημένο. Κι όταν ο Αθηνόδωρος τιμωρήθηκε με πρόστιμο από τους Αθηναίους, γιατί δεν παρουσιάστηκε στον αγώνα των Διονυσίων, είχε την αξίωση να γράψει γι’ αυτό ο βασιλιάς. Αυτό βέβαια δεν το έκαμε, έστειλε όμως το πρόστιμο από το δικό του ταμείο. Όταν ο Λύκωνας, ο γιος του Σκαρφέα, που κι αυτός ευδοκιμούσε στο θέατρο, έβαζε σε μια κωμωδία έναν στίχο που περιείχε αίτηση για δέκα τάλαντα, γέλασε και τα έδωσε.

Ο Δαρείος τού έστειλε επιστολή και φίλους να τον παρακαλέσουν να πάρει δέκα χιλιάδες τάλαντα για την απόλυση των αιχμαλώτων και να έχει όλη τη χώρα μέχρι τον Ευφράτη και, αφού παντρευτεί μια από τις θυγατέρες του, να είναι φίλος του και σύμμαχος. Κι αυτά τα ανακοίνωσε στους εταίρους. Κι ο Παρμενίωνας είπε: “Εγώ, αν ήμουν Αλέξανδρος, θα τα έπαιρνα”, “Κι εγώ, μα τον Δία, είπε ο Αλέξανδρος, αν ήμουν Παρμενίωνας”. Και στον Δαρείο έγραψε ότι θα βρει κάθε φιλοφροσύνη, αν έρθει κοντά του. Αλλιώς αυτός θα πορευθεί εναντίον του.
---------------------
Σημειώσεις

1. Ιχώρ, το αίμα των θεών, αιθέριος χυμός που έτρεχε στις φλέβες τους.

2. Ανήξαρχος ο σοφιστής, ο Αβδηρίτης, κατά τον Διογένη τον Ακέρτιο, μαθητής του Διογένη του Σμυρναίου, δάσκαλος του Πύρρωνα του Ηλείου. Έγραψε Περί βασιλείας.

3. Ηφαιστίων ο Αμύντορος, παιδικός φίλος και εταίρος του Αλεξάνδρου, Πελλαίος, ένας από τους οχτώ σωματοφύλακές του. Μετά το φόνο του Κλείτου, πήρε τη θέση του. Συμμετείχε σε όλες τις εκστρατείες του Αλεξάνδρου και διακρίθηκε τόσο στη Συγδιανή όσο και στην Ινδική. Μετά το θάνατό του, που τον πένθησε βαρύτατα, ο Αλέξανδρος άφησε τη θέση του κενή.

4. Νικοκρέων, βασιλιάς της κυπριακής Σαλαμίνας από το 332/31 π.Χ., γιος του Πυνταζόρη. Ακολούθησε τον Αλέξανδρο στην εκστρατεία της Ινδικής.

5. Πισικράτης, βασιλιάς των Σόλων της Κύπρου.

6. Ο Θεσσαλός, ήταν ο αγαπημένος ηθοποιός του Αλεξάνδρου. Τον είχε στείλει μάλιστα, πριν γίνει βασιλιάς, σε μια περίπτωση στην Καρία, να διαπραγματευθεί το γάμο του με την κόρη του Πιξωδάρου (παραγκωνίζοντας έτσι τον Αρριδαίο, με τον οποίο ήθελε να παντρέψει την κόρη του Πιξωδάρου ο Φίλιππος). Αργότερα ακολούθησε τον Αλέξανδρο μαζί με άλλους ηθοποιούς (την ομάδα του Λύκωνα, τον Αριστόκριτο, τον Αθηνόδωρο κ.ά.).

Ο μύθος της αρχαίας Ατλαντίδας υπό το πρίσμα της έννοιας της μίμησης

Ο μύθος της χαμένης Ατλαντίδας διερευνάται υπό το πρίσμα μιας πρωτότυπης αισθητικής θεώρησης με κεντρικό άξονα την έννοια της μίμησης.

Σύμφωνα με την έρευνα, εφόσον η μόνη πληροφόρησή μας για την Ατλαντίδα προέρχεται από τον Πλάτωνα και δεν επιδέχεται ιστορική τεκμηρίωση και εφόσον ανάγεται σε πολύ μακρινό τόπο και χρόνο, κρίνεται αναγκαίο να διαλευκανθεί η γνωσιολογική προφάνεια της ιστορίας της Ατλαντίδας. Αυτό γίνεται με βάση τους χαρακτηρισμούς που δίνει ο Πλάτων για την Ατλαντίδα στον πρόλογο του Τίμαιου και του Κριτία και με αναφορές στο σύνολο του πλατωνικού έργου πάνω στην έννοια της μίμησης και άλλες συναφείς, που αποκτούν για τη διήγηση καίρια σημασία.

Στον πρόλογο του Τίμαιου, όπου τονίζεται το αληθές της ιστορίας της Ατλαντίδας, ο Σωκράτης ζητά από τους συνομιλητές του να αναπαραστήσουν την πόλη που περιέγραψαν θεωρητικά σε κίνηση και δράση, εξιστορώντας τους άθλους και τους ανταγωνισμούς της με άλλες πόλεις. Παρατηρεί ότι είναι πολύ δύσκολο να μιμηθεί κανείς καλά με λέξεις πράγματα που είναι πέραν των εμπειριών του. Παρόλα αυτά, από τον Τίμαιο δηλώνεται ότι αρκεί να καταλήγουμε σε εικότας λόγους ή μύθους που δεν αποσκοπούν στην ακλόνητη αλήθεια, αλλά στη μέγιστη δυνατή αληθοφάνεια και δεν φιλοδοξούν να εξομοιώνονται με την αντικειμενική αλήθεια, αλλά απλώς με την εικόνα της.

Στον ομώνυμο διάλογο, ο Κριτίας επικαλείται την έννοια της μίμησης, δηλώνοντας ότι όσα έχουν λεχθεί από όλους είναι υπόθεση μίμησης και απεικόνισης και παραλληλίζει το λόγο του με τη ζωγραφική, με την έννοια ότι και τα δύο αποτελούν μιμήσεις-αντίγραφα απλώς- ή είδωλα της πραγματικότητας, την οποία απεικονίζουν ή περιγράφουν. Αν λάβουμε υπόψη ότι η μίμηση είναι τρεις φορές απομακρυσμένη από την αλήθεια σύμφωνα με την Πολιτεία, η οποία αποτελεί την αφετηρία της συζήτησης στον Τίμαιο, θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι η ιστορία της Ατλαντίδας απέχει πολύ από την αλήθεια, γιατί είναι μίμηση που, ως τέτοια, μοιάζει αληθινή, χωρίς να είναι. Προκειμένου να διαφωτισθεί η σύγχυση που δημιουργεί ο Πλάτων σε λεκτικό επίπεδο γύρω από την υπόθεση της Ατλαντίδας– δηλαδή, από το ένα μέρος, οι διαβεβαιώσεις του ότι η εν λόγω ιστορία είναι αληθινή και, από το άλλο, οι επισημάνσεις του σχετικά με τη μίμηση και τον εικότα λόγον– εξετάζονται οι διάφορες σημασίες που αποκτούν οι έννοιες της μίμησης και της εικόνας μέσα στο πλατωνικό έργο. Η εξέταση αυτή οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η συσχέτιση της ιστορίας της Ατλαντίδας με τη μίμηση μπορεί να συνεπάγεται μεγαλύτερη ή μικρότερη ομοιότητα, όχι, όμως, ταύτιση με την αλήθεια.

Μπορεί να γνωρίζουμε και οι επιθυμίες να εξακολουθούν να συγκρούονται

Μελετώντας τον άνθρωπο στην τωρινή του κατάσταση ύπνου, απουσίας, ενότητας, μηχανικότητας και έλλειψης ελέγχου, βρίσκουμε και διάφορες άλλες κακές λειτουργίες που είναι το αποτέλεσμα της κατάστασής του· ιδιαίτερα το γεγονός ότι λέει συνέχεια ψέματα στον εαυτό του και στους άλλους. Την ψυχολογία του συνηθισμένου ανθρώπου θα μπορούσαμε να την ονομάσουμε και μελέτη του ψέματος, διότι ο άνθρωπος λέει ψέματα περισσότερο από οτιδήποτε άλλο· και στην πραγματικότητα, δεν μπορεί να πει την αλήθεια. Δεν είναι τόσο απλό να λέμε την αλήθεια· πρέπει να μάθουμε πως να το κάνουμε και καμιά φορά χρειάζεται πάρα πολύς καιρός.

Ψέμα είναι να σκεφτόμαστε ή να μιλάμε για πράγματα που δεν γνωρίζουμε· αυτή είναι η αρχή του ψέματος. Δεν σημαίνει το ψέμα που λέγεται σκόπιμα – να λέμε παραμύθια, όπως για παράδειγμα, ότι υπάρχει μια αρκούδα στο άλλο δωμάτιο. Μπορούμε να πάμε στο άλλο δωμάτιο και να δούμε πως δεν υπάρχει αρκούδα. Αλλά αν συγκεντρώσουμε όλες τις θεωρίες που διατυπώνουν οι άνθρωποι για οποιοδήποτε θέμα, χωρίς να γνωρίζουν τίποτε σχετικά, θα δούμε που αρχίζει το ψέμα. Ο άνθρωπος δεν γνωρίζει τον εαυτό του, δεν γνωρίζει τίποτε και όμως έχει θεωρίες για τα πάντα. Οι περισσότερες από τις θεωρίες είναι ψέμα.

Η γνώση από μόνη της δεν είναι αρκετή. Μπορεί να γνωρίζουμε και οι επιθυμίες να εξακολουθούν να συγκρούονται, διότι κάθε επιθυμία αντιπροσωπεύει διαφορετική θέληση. Αυτό που ονομάζουμε θέλησή μας με τη συνηθισμένη έννοια δεν είναι παρά η συνισταμένη επιθυμιών. Η συνισταμένη πολλές φορές φτάνει σε μια συγκεκριμένη γραμμή δράσης και άλλες φορές δεν μπορεί να φτάσει σε καμία γραμμή, διότι μια επιθυμία ακολουθεί μία κατεύθυνση και κάποια άλλη, άλλη κατεύθυνση και δεν μπορούμε να αποφασίσουμε τι να κάνουμε. Αυτή είναι η συνηθισμένη μας κατάσταση. Βέβαια ο μελλοντικός μας στόχος θα πρέπει να είναι να αποτελέσουμε ενότητα αντί να είμαστε πολλοί, διότι για να κάνουμε οτιδήποτε σωστά, για να γνωρίζουμε οτιδήποτε σωστά, για να φτάσουμε οπουδήποτε, πρέπει να γίνουμε ένας. Είναι ένας απώτατος σκοπός και δεν μπορούμε να αρχίσουμε να τον προσεγγίζουμε πριν γνωρίσουμε τον εαυτό μας, διότι, στην κατάσταση που είμαστε τώρα, η άγνοιά μας για τον εαυτό μας είναι τέτοια, που όταν την δούμε αρχίζει να μας πιάνει πανικός μήπως δεν βρούμε το δρόμο μας πουθενά.

Το ανθρώπινο ον είναι μια πολύ περίπλοκη μηχανή και πρέπει να μελετηθεί σαν μηχανή. Αντιλαμβανόμαστε ότι για να ελέγξουμε οποιοδήποτε είδος μηχανής, όπως ένα αυτοκίνητο ή μια μηχανή τρένου, θα πρέπει πρώτα να μάθουμε. Δεν μπορούμε να ελέγχουμε τις μηχανές αυτές ενστικτωδώς, αλλά για κάποιο λόγο νομίζουμε ότι το συνηθισμένο ένστικτο είναι αρκετό για να ελέγχει την ανθρώπινη μηχανή, αν και είναι πολύ πιο περίπλοκη. Αυτή είναι μία από τις πρώτες εσφαλμένες υποθέσεις: δεν αντιλαμβανόμαστε ότι είμαστε υποχρεωμένοι να μάθουμε, ότι ο έλεγχος είναι ζήτημα γνώσης και επιδεξιότητας.

Ποιο είναι το σημαντικότερο επιστημονικό επίτευγμα του 2021

Ως τη σημαντικότερη επιστημονική εξέλιξη του 2021 αναγνωρίζει το περιοδικό Science τη τεχνητή νοημοσύνη της Google που εξέπληξε τους επιστήμονες με την ικανότητά της να προβλέπει τις δομές όλων των ανθρώπινων πρωτεϊνών

Τίποτα δεν λειτουργεί σωστά στα κύτταρα χωρίς τις πρωτεΐνες, μακριές αλυσίδες από αμινοξέα που αναδιπλώνονται σε περίπλοκα, τρισδιάστατα σχήματα. Το σχήμα κάθε πρωτεΐνης είναι αυτό που καθορίζει τον τρόπο που δρα, είτε πρόκειται για δομικές πρωτεΐνες είτε για ενζυματικές πρωτεΐνες που ρυθμίζουν τον μεταβολισμό.

Γι΄ αυτό και η δυνατότητα πρόβλεψης της δομής τους αναμένεται να παίξει σημαντικό ρόλο στη βιολογία, τη βιοχημεία και τελικά την ανάπτυξη φαρμάκων και θεραπειών.

Μέχρι σήμερα, η τρισδιάστατη δομή τους μπορούσε να υπολογιστεί μόνο με απαιτητικές και άκρως χρονοβόρες μεθόδους όπως η κρυσταλλογραφία ακτίνων Χ και η κρυοηλεκτρονική μικροσκοπία.

Η κατάσταση άλλαξε με θεαματικό τρόπο τον Νοέμβριο, όταν η λονδρέζικη εταιρεία DeepMind, η οποία ανήκει πλέον στην Google, παρουσίασε το σύστημα AlphaFold, μια τεχνητή νοημοσύνη που προβλέπει με σχετική ακρίβεια την τρισδιάστατη δομή πρωτεϊνών γνωρίζοντας μόνο την αλληλουχία των αμινοξέων της (η οποία καθορίζεται από το αντίστοιχο γονίδιο).

Το AlphaGo νίκησε κατά κράτος στον διεθνή διαγωνισμό αναδίπλωσης πρωτεϊνών CASP, ο οποίος διεξαγόταν για χρόνια χωρίς μεγάλα βήματα προόδου.

Αναλυτικά: Τεχνητή νοημοσύνη έλυσε έναν από τους μεγαλύτερους γρίφους της Βιολογίας

Η DeepMind συνεργάζεται τώρα με το Ευρωπαϊκό Εργαστήριο Μοριακής Βιολογίας (EMBL), με έδρα τη Χαϊδελβέργη της Γερμανίας, μια συνεργασία που έχει ήδη δώσει εντυπωσιακούς καρπούς.

Tα δύο μέρη παρουσίασαν – και διέθεσαν δωρεάν σε κάθε επιστήμονα – μια βάση δεδομένων που καλύπτει τις δομές του 98,5% των ανθρώπινων πρωτεϊνών.

Μέχρι σήμερα η επιστήμη είχε προσδιορίσει μόνο το ένα τρίτο των περίπου 20.000 ανθρώπινων πρωτεϊνών.

Η βάση περιέχει επίσης δεκάδες χιλιάδες πρωτεΐνες από 20 οργανισμούς μεγάλης βιολογικής σημασίας, όπως το παράσιτο της ελονοσίας και το βακτήριο της φυματίωσης.

Οι καταχωρίσεις στη βάση AlphaFold DB σχεδιάζεται να αυξηθούν τελικά στα 130 εκατομμύρια τρισδιάστατα μοντέλα, ανέφερε το EMBL.

Το ανθρώπινο πνεύμα μισεί να δεχθεί πως βρίσκεται στα χέρια της τύχης

Το ανθρώπινο πνεύμα μισεί να δεχθεί πως βρίσκεται στα χέρια της τύχης, πως δεν είναι τίποτα παραπάνω από ένα περαστικό προϊόν συμπτώσεων που δεν κυβερνάει κανένας Θεός, που προπαντός δεν κυβερνάει το ίδιο. Κάθε ζωή, ακόμα και η πιο ταπεινή, περνάει ένα μέρος της αναζητώντας τους λόγους της ύπαρξης της, τα σημεία απ’ όπου ξεκίνησε, τις πηγές. Ήταν η αδυναμία μου να τις ανακαλύψω που μ’ έκανε μερικές φορές να στραφώ προς μαγικές ερμηνείες, που με έκανε να ψάξω μέσα στα παραληρήματα του απόκρυφου για να βρω αυτό που δε μου έδινε η ανθρώπινη αίσθηση. Όταν όλοι οι πολύπλοκοι υπολογισμοί αποδεικνύονται ψεύτικοι, όταν οι ίδιοι οι φιλόσοφοι δεν έχουν τίποτα να μας πούνε πια, είναι νόμιμο να στρεφόμαστε προς την άσκοπη φλυαρία των πουλιών ή προς το μακρινό αντίβαρο των άστρων.

Πραγματικός τόπος γέννησης μας είναι εκείνος στον οποίο βλέπουμε για πρώτη φορά με καθαρό μάτι τον εαυτό μας. Πρώτες μου πατρίδες ήτανε τα βιβλία. Σ’ ένα μικρότερο βαθμό, τα σχολεία.

Το μεγάλο λάθος μας είναι πώς προσπαθούμε να αποσπάσουμε από τον καθένα αρετές που δεν έχει, παραμελώντας να του καλλιεργήσουμε εκείνες που έχει.

Η ζωή ήταν ένα άλογο που παντρεύεσαι τις κινήσεις του, αφού όμως πρώτα το προπονήσεις όσο μπορείς καλύτερα.

Ορισμένα πλάσματα μετατοπίζουνε τα όρια του πεπρωμένου, αλλάζουν την ιστορία.

Δεχόμουνα τον πόλεμο σαν ένα μέσο που θα έφερνε την ειρήνη, αν οι διαπραγματεύσεις δεν αρκούσαν γι’ αυτό, ακριβώς όπως ένας γιατρός παίρνει την απόφαση να καυτηριάσει αφού πρώτα δοκιμάσει όλα τα βότανα. Είναι τόσο περίπλοκα τα ανθρώπινα, που η ειρηνική ηγεμονία μου θα είχε, κι αυτή, τις πολεμικές περιόδους της, όμοια με τη ζωή ενός μεγάλου καπετάνιου, που θέλει δε θέλει, έχει κι αυτή τα ειρηνικά της διαλείμματα.

Η εξαιρετική ευγένεια μου, στην οποία τα χυδαία πνεύματα διέκριναν μια μορφή αδυναμίας, δειλίας ίσως, φαινόταν τώρα σαν το λείο και στιλπνό θηκάρι της δύναμης. Με εξεθείαζαν που δεχόμουνα τόσο υπομονετικά τις αιτήσεις, που επισκεπτόμουν συχνά τα στρατιωτικά νοσοκομεία, που είχα μια φιλική οικειότητα με τους συνταξιούχους απόμαχους. Τίποτα απ’ όλ’ αυτά δε διέφερε από τον τρόπο με τον οποίο μεταχειρίστηκα σ’ όλη μου τη ζωή τους δούλους μου και τους γεωργούς του κτήματος μου. Καθένας από εμάς έχει περισσότερες αρετές απ’ όσες νομίζουμε, αλλά μόνο η επιτυχία τις φέρνει στο φως, ίσως γιατί τότε περιμένουν να μας δουν να παύουμε να τις εξασκούμε. Όταν τα ανθρώπινα πλάσματα παραξενεύονται που κάποιος κοσμοκράτορας δεν είναι ανόητα άπονος, φαντασμένος ή σκληρός, ομολογούν τη χειρότερη αδυναμία τους.

Όλοι οι λαοί που χάθηκαν ως τα σήμερα, χάθηκαν από μιαν έλλειψη γενναιοδωρίας. Η Σπάρτη θα επιζούσε πολύ περισσότερο, αν είχε κάνει τους είλωτες να ενδιαφερθούν για την επιβίωσή της. Επιμένω: το πιο απόκληρο από τα πλάσματα, ο σκλάβος που καθαρίζει το βόρβορο των πόλεων, ο λιμασμένος βάρβαρος που περιτριγυρίζει τα σύνορα, πρέπει να έχουν το συμφέρον να δουν τη Ρώμη να διαρκεί. Αμφιβάλλω αν ολόκληρη η φιλοσοφία του κόσμου θα φτάσει ποτέ να καταργήσει τη δουλεία. Θα της αλλάξουν το πολύ πολύ όνομα. Μπορώ να φανταστώ μορφές δουλείας, χειρότερες από τη δική μας, γιατί θα είναι πιο δόλιες. Θα καταφέρουν είτε να μεταμορφώσουν τον άνθρωπο σε μια ηλίθια ικανοποιημένη από τον εαυτό της μηχανή, που θα πιστεύεται ελεύθερη τη στιγμή ακριβώς που θα υποτάσσεται, είτε θα του αναπτύξουν, αποκλειστικά με την άνεση και την ηδονή, μια τόσο παράφρονη κλίση προς την εργασία, όσο είναι και το πάθος των βαρβάρων για τον πόλεμο. Απ’ αυτή τη δουλεία του πνεύματος ή της φαντασίας του ανθρώπου, εξακολουθώ να προτιμώ την πραγματική δουλεία μας.

Μερικοί άλλοι άνθρωποι είχαν διασχίσει τη γη πριν από μένα. Ο Πυθαγόρας, ο Πλάτωνας, καμιά δωδεκαριά σοφοί και αρκετοί τυχοδιώκτες. Ήταν η πρώτη φορά όμως που ο ταξιδιώτης ήταν ταυτόχρονα και αφέντης, απόλυτα ελεύθερος να δει, να μεταρρυθμίσει, να δημιουργήσει. Ήταν η τύχη μου, και αντιλαμβανόμουνα πώς θα μπορούσαν να περάσουν αιώνες προτού να ξανασυμπέσει να ταιριάξουν τόσο ευτυχισμένα ένα λειτούργημα, μια ιδιοσυγκρασία, ένας κόσμος. Και τότε κατάλαβα πόσο προνομιούχος είναι ένας άνθρωπος που είναι νέος, που είναι μόνος, πολύ λίγο παντρεμένος, δίχως παιδιά, δίχως σχεδόν προγόνους, ο Οδυσσέας χωρίς άλλη Ιθάκη από εκείνη που έχει μέσα του. Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να σου κάνω μιαν ομολογία που δεν την έχω κάνει σε κανέναν. Ποτέ μου δεν είχα το συναίσθημα ότι ανήκω απόλυτα σε κάποιο μέρος, ούτε και σε αυτή την πολυαγαπημένη μου Αθήνα, ούτε στη Ρώμη καν. Ξένος παντού, δεν ένιωθα ιδιαίτερα αποξενωμένος από κανέναν τόπο.

Η αφοσίωση του σε μια και μοναδική σκέψη, προίκιζε εκείνο το αγόρι των δεκαοχτώ χρονών με μια δύναμη αδιαφορίας που λείπει από τους σοφότερους.

Ο θάνατος είναι αποτρόπαιος. Αλλά και η ζωή είναι. Τα πάντα μορφάζουνε.

Κατάληγα να το βρίσκω φυσικό, αν όχι δίκαιο, ότι έπρεπε να χαθούμε. Τα γράμματα μας εξασθενούνε. Οι τέχνες μας αποκοιμιούνται. Ο Παγκράτης δεν είναι Όμηρος. Ο Αρριανός δεν είναι Ξενοφώντας. Όταν προσπάθησα ν’ αποθανατίσω στην πέτρα τη μορφή του Αντίνοου, δε βρήκα Πραξιτέλη. Οι επιστήμες μας βαδίζουνε σημειωτόν από την εποχή του Αριστοτέλη και του Αρχιμήδη. Η πρόοδος της τεχνολογίας μας δε θ’ αντέξει στις φθορές ενός μακροχρόνιου πολέμου. Η φιληδονία μας μάς κάνει ν’ αηδιάζουμε την ευτυχία. Τα ημερότερα ήθη, οι πιο προοδευτικές ιδέες αυτού του τελευταίου αιώνα, είναι έργα μιας ελάχιστης μειοψηφίας ωραίων πνευμάτων. Η μάζα, παραμένει αγράμματη, άγρια όταν μπορεί, οπωσδήποτε εγωίστρια και στενόμυαλη, και όλα δείχνουνε πως θα μείνει πάντα τέτοια. Πάρα πολλοί αχόρταγοι έμποροι και τελώνες, πάρα πολλοί δύσπιστοι συγκλητικοί πάρα πολλοί κτηνώδεις κεντυριώνες έχουν εκθέσει προκαταβολικά το έργο μας.

Ένας από τους καλύτερους τρόπους να πλάσουμε ξανά τη σκέψη ενός ανθρώπου, είναι να ανασυγκροτήσουμε τη βιβλιοθήκη του.

Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της

2.3.1. Η πρωτοκορινθιακή κεραμική

Οι Κορίνθιοι αγγειογράφοι ήταν οι πρώτοι που, λίγο πριν το τέλος του 8ου αιώνα, εγκατέλειψαν τον γεωμετρικό ρυθμό και υιοθέτησαν τη νέα τεχνική του περιγράμματος για τις ανθρώπινες μορφές· δημιούργησαν έτσι έναν χαρακτηριστικό και εύκολα αναγνωρίσιμο ρυθμό, που τον ονομάζουμε πρωτοκορινθιακό. Την αρχή του πρωτοκορινθιακού ρυθμού την τοποθετούμε γύρω στο 720 π.Χ. και το τέλος του κοντά στο 630 π.Χ. Στο διάστημα αυτό παρατηρούμε μια σημαντική εξέλιξη: μετά την πρώτη γενιά (γύρω στο 690 π.Χ.) οι αγγειογράφοι αρχίζουν να χρησιμοποιούν στα περιγράμματα των μορφών εγχάρακτες γραμμές και να χρωματίζουν τα ανδρικά σώματα με βερνίκι που σκουραίνει στο ψήσιμο. Η εξέλιξη της τεχνικής αυτής θα οδηγήσει στον μελανόμορφο ρυθμό. Αργότερα (γύρω στο 660 π.Χ.) αρχίζουν να προσθέτουν μετά το ψήσιμο χρώματα (λευκό, καστανό, ιώδες), που ζωντανεύουν ακόμη περισσότερο την παράσταση. Τα πρωτοκορινθιακά αγγεία είναι τα πρώτα έργα της αρχαίας ελληνικής τέχνης που μπορούμε να χρονολογήσουμε με σχετική ασφάλεια, αφού κάποια έχουν βρεθεί σε αποικίες της Σικελίας, των οποίων η χρονολογία ίδρυσης μας είναι γνωστή από τη γραπτή παράδοση.

Στη διάρκεια του 7ου αιώνα τα κορινθιακά αγγεία κατακτούν τις ξένες αγορές· τα συναντούμε ακόμη και στα πιο απομακρυσμένα σημεία της Μεσογείου. Το γεγονός αυτό δεν είναι άσχετο με την ανάπτυξη του κορινθιακού αποικισμού στη δυτική Ελλάδα και στη Σικελία. Ξέρουμε ότι οι Κορίνθιοι ίδρυσαν αποικίες στις ακτές του Ιονίου, στο Άκτιο, στη Λευκάδα και στην Κέρκυρα, και λίγο αργότερα στις Συρακούσες στην ανατολική Σικελία. Κατάφεραν έτσι να ελέγχουν σε μεγάλο βαθμό το ελληνικό εμπόριο με την κεντρική και τη δυτική Μεσόγειο. Το μικρό μέγεθος των πρωτοκορινθιακών αγγείων και η μεγάλη συχνότητα του σχήματος με στρογγυλή κοιλιά και πολύ στενό λαιμό (αρύβαλλος) δείχνει ότι χρησιμοποιούνταν για το εμπόριο ακριβών αρωματικών ελαίων, που ήταν το αντίστοιχο των σημερινών αρωμάτων. Αυτό εξηγεί ως ένα σημείο την εξαιρετικά υψηλή τους ποιότητα. Συναντούμε επίσης σχήματα που σχετίζονται με την αριστοκρατική συνήθεια του συμποσίου, όπως οι οινοχόες και οι σκύφοι (ποτήρια για κρασί). Μπορούμε, επομένως, να υποστηρίξουμε ότι τα πρωτοκορινθιακά αγγεία απευθύνονταν σε ένα ευκατάστατο και απαιτητικό αγοραστικό κοινό, ελληνικό και ξένο.

Ορισμένες από τις παραστάσεις που διακοσμούν τα πρωτοκορινθιακά αγγεία παρουσιάζουν ενδιαφέρον όχι μόνο για την τεχνοτροπία αλλά και για τη θεματολογία τους. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι μια μικρή οινοχόη (όλπη) με πολύχρωμο διάκοσμο των μέσων περίπου του 7ου αιώνα π.Χ., που βρέθηκε στην Ιταλία. Η κύρια ζώνη αμέσως κάτω από τον λαιμό μάς δείχνει μια σκηνή μάχης. Εδώ απεικονίζεται για πρώτη φορά ο πιο γνωστός και χαρακτηριστικός σχηματισμός του αρχαίου ελληνικού στρατού: η φάλαγξ. Αυτή η παράταξη μάχης ξέρουμε ότι δημιουργήθηκε στις αρχές του 7ου αιώνα π.Χ. και εξασφάλισε την υπεροχή των Ελλήνων στην πολεμική τακτική για αιώνες. Μια πυκνή σειρά από βαριά οπλισμένους άνδρες, με θώρακα, κράνος, κνημίδες, ασπίδα στο αριστερό χέρι και δόρυ στο δεξί, προχωρεί με ενιαίο βηματισμό, ακολουθώντας τον ρυθμό που δίνει ένας νεαρός αυλητής· είναι σαν ένας κινούμενος αδιάσπαστος τοίχος από ασπίδες, από τον οποίο εξέχουν τα μυτερά δόρατα. Η δημιουργία της φάλαγγας προϋποθέτει την ύπαρξη μιας αρκετά πολυάριθμης τάξης πολιτών, που είχαν την ευχέρεια να πληρώσουν τον απαιτούμενο βαρύ οπλισμό, και γι᾽ αυτό ονομάζονταν οπλίτες· αυτοί οι ευκατάστατοι πολίτες και ταυτόχρονα πολεμιστές αποτελούσαν τη σπονδυλική στήλη της κοινωνίας των αρχαίων ελληνικών πόλεων, για τις οποίες μιλήσαμε πιο πάνω. Στη ζώνη κάτω από τη φάλαγγα των οπλιτών υπάρχουν δύο παραστάσεις, που παραπέμπουν σε έναν κόσμο αριστοκρατικό και ηρωικό: μια παρέλαση νεαρών ιππέων, μπροστά από τους οποίους πηγαίνει ένα τέθριππο άρμα, και ένα κυνήγι λιονταριού. Η σκηνή της τελευταίας και στενότερης ζώνης, το κυνήγι του λαγού με τη βοήθεια σκύλων, μας φέρνει πιο κοντά στην καθημερινή ζωή.

Η πρωτοκορινθιακή κεραμική, που χαρακτηρίζεται από πρωτοτυπία και υψηλή ποιότητα, τελειώνει γύρω στο 630 π.Χ., όταν οι Κορίνθιοι αγγειοπλάστες και αγγειογράφοι αρχίζουν να τυποποιούν ολοένα και περισσότερο την παραγωγή τους. Λίγο αργότερα, προς το τέλος του αιώνα, αναπτύσσεται στην Κόρινθο ένας νέος ρυθμός κεραμικής, που τον ονομάζουμε κορινθιακό.

Αρχαίοι Έλληνες Φιλόσοφοι: Ι. ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΑΛΗ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

8.5. Ο συλλογισμός και η επιστημονική γνώση

Ό,τι ισχύει για τη δομή της πρότασης, ισχύει και για τη δομή του ανθρώπινου λόγου. Περιγράφουμε τον κόσμο, εκφέρουμε κρίσεις για πρόσωπα, πράγματα και καταστάσεις, χρησιμοποιώντας σύνολα προτάσεων. Σε κάποιες μάλιστα περιπτώσεις ισχυριζόμαστε ότι οι κρίσεις μας αυτές είναι αληθείς, ότι είμαστε σε θέση να δώσουμε μια απολύτως βέβαιη περιγραφή και εξήγηση της πραγματικότητας, ότι κατέχουμε έγκυρη γνώση. Ο λόγος μας, στις περιπτώσεις αυτές, φιλοδοξεί να είναι επιστημονικός.

Επιστήμη λοιπόν ονομάζουμε ένα σύστημα προτάσεων που περιγράφει και εξηγεί μια περιοχή της πραγματικότητας. Ο Αριστοτέλης προχώρησε πάρα πολύ στην κατανόηση του φαινομένου της επιστήμης, σε τέτοιο σημείο ώστε να θεωρούμε ακόμη και σήμερα τις αναλύσεις του καίριες και διαφωτιστικές. Αντιλήφθηκε λοιπόν ότι όλες οι προτάσεις της επιστήμης δεν είναι ισότιμες. Κάποιες προτάσεις έχουν τον ύψιστο βαθμό γενικότητας, διατυπώνουν τις πρώτες αρχές ή τους γενικούς νόμους κάθε επιστημονικού κλάδου και έχουν απόλυτη ισχύ. Χωρίς αρχές είναι αδύνατη η επιστήμη. Αν δεν ορίσουμε τι είναι αριθμός, δεν μπορούμε να κάνουμε αριθμητική. Χωρίς τους νόμους του Νεύτωνα, δεν μπορεί να υπάρξει η νευτώνια φυσική. Ξεκινώντας τώρα από τις πρώτες αρχές, μπορούμε να φτάσουμε με τον κατάλληλο τρόπο στις υπόλοιπες προτάσεις της επιστήμης, που είναι πλέον πιο ειδικές και αναφέρονται σε συγκεκριμένες πλευρές της πραγματικότητας.

Η μετάβαση από τις γενικότερες προτάσεις της επιστήμης στις ειδικότερες γίνεται με έναν μηχανισμό που ονομάζεται επιστημονικός ή αποδεικτικός «συλλογισμός». Η εισαγωγή και η ανάλυση των συλλογισμών είναι ίσως η μεγαλύτερη συμβολή του Αριστοτέλη στη φιλοσοφία. Το βασικό χαρακτηριστικό της επιστήμης, αυτό που την διακρίνει από κάθε άλλη μορφή γνώσης, είναι ότι καταλήγει στα συμπεράσματά της με έναν απολύτως ασφαλή τρόπο, το γεγονός ότι χρησιμοποιεί «αποδείξεις». Ο επιστήμονας έρχεται αντιμέτωπος με μια πληθώρα φαινομένων, και έργο του είναι η εξήγηση αυτών των φαινομένων. Για να το επιτύχει θα χρησιμοποιήσει έγκυρους συλλογισμούς, μέσω των οποίων το συγκεκριμένο φαινόμενο συνδέεται με τους γενικά αποδεκτούς νόμους της αντίστοιχης επιστήμης.

Τι είναι όμως ακριβώς ο συλλογισμός;

Συλλογισμός είναι ένα είδος λόγου, όπου, όταν τεθούν ορισμένα πράγματα, κάτι άλλο από αυτά που έχουν τεθεί ακολουθεί κατ᾽ ανάγκην, εξαιτίας αυτών ακριβώς που έχουν τεθεί.
Τοπικά 100a25-27

Ονομάζω απόδειξη τον επιστημονικό συλλογισμό· και επιστημονικό συλλογισμό αυτό τον συλλογισμό δια μέσου του οποίου αποκτούμε έγκυρη γνώση.
Αναλυτικά ύστερα 711b18-19

Υποθέστε ότι κάποιος σάς δείχνει το βιβλίο που διαβάζετε αυτή τη στιγμή λέγοντας: Το βιβλίο αυτό είναι βαρετό. Στην ερώτησή σας γιατί είναι βαρετό, απαντά λέγοντας: Γιατί είναι φιλοσοφικό βιβλίο, και όλα τα φιλοσοφικά βιβλία είναι βαρετά. Εσείς μπορείτε να συμφωνείτε ή να διαφωνείτε με τον ισχυρισμό του, δεν μπορείτε όμως να αμφισβητήσετε ότι ο άνθρωπος αυτός σας μίλησε λογικά, προσπάθησε δηλαδή να υποστηρίξει τη θέση του με έναν σωστό τρόπο. Στην ουσία χρησιμοποίησε έναν αριστοτελικό «συλλογισμό», ένα σύστημα δηλαδή τριών συνδεόμενων προτάσεων.

1η πρόταση: Όλα τα φιλοσοφικά βιβλία είναι βαρετά.

2η πρόταση: Το βιβλίο αυτό είναι φιλοσοφικό βιβλίο.

3η πρόταση: Το βιβλίο αυτό είναι βαρετό.

Στον σωστό συλλογισμό, η 3η πρόταση (το «συμπέρασμα») προκύπτει κατ᾽ ανάγκην από τις δύο πρώτες προτάσεις (τις «προκείμενες» του συλλογισμού). Αν ισχύουν δηλαδή οι προκείμενες, δεν μπορεί παρά να ισχύει και το συμπέρασμα. Ακόμη κι αν δεν γνωρίζατε την ακριβή σημασία των λέξεων βαρετό και επιστημονικό βιβλίο, στην υποθετική περίπτωση που τα ελληνικά σας ήταν μέτρια, και πάλι θα αναγνωρίζατε ότι αυτός που σας μίλησε σας μίλησε λογικά, αφού το συμπέρασμά του προκύπτει από τις προκείμενες. Τότε βέβαια ο συλλογισμός του θα ήταν κάπως έτσι:

1η πρόταση: Όλα τα Α είναι Β.

2η πρόταση: Το Γ είναι Α.

3η πρόταση: Το Γ είναι Β.

Οι τρεις αυτές προτάσεις, μολονότι περιέχουν σύμβολα που μας θυμίζουν την αφηρημένη γλώσσα των μαθηματικών, αποτελούν έναν έγκυρο συλλογισμό. Στους συλλογισμούς λοιπόν περισσότερη σημασία έχει η κατασκευή των προτάσεων, ο τρόπος σύνδεσής τους, και λιγότερο οι πληροφορίες που μας δίνουν για τα πράγματα (το εμπειρικό τους περιεχόμενο).

Από τις δύο προκείμενες η πρώτη (όλα τα φιλοσοφικά βιβλία είναι βαρετά, ή όλα τα Α είναι Β) είναι πρόταση γενική, θυμίζει τους γενικούς νόμους της επιστήμης για τους οποίους μιλούσαμε. Δώσαμε λοιπόν μια εξήγηση ενός γεγονότος (γιατί το βιβλίο αυτό είναι βαρετό), συνδέοντάς το μέσω ενός συλλογισμού με μια γενική αρχή, που θεωρήσαμε αποδεκτή.

Κάτι παρόμοιο πρέπει να φανταστούμε ότι κάνει και ο επιστήμονας. Αν πέσω από τον πύργο της Πίζας θα φτάσω στο έδαφος σε 5 δευτερόλεπτα, γιατί και στη δική μου περίπτωση ισχύει ο νόμος της ελεύθερης πτώσης του Γαλιλαίου. Αντιστοίχως, ο γεωμέτρης θα αποδείξει ότι το άθροισμα των γωνιών ενός τριγώνου είναι δύο ορθές, εξάγοντας το ζητούμενο από πιο γενικά θεωρήματα (από τον ορισμό του τριγώνου, από τα θεωρήματα για την ισότητα των γωνιών).

Ο Αριστοτέλης μάς έκανε να αντιληφθούμε ότι το μεγάλο μυστικό του επιστήμονα είναι ο τρόπος που σκέφτεται (ο τρόπος που συλλογίζεται, ο τρόπος που προβαίνει σε αποδείξεις). Οι γενικές αρχές της αριστοτελικής επιστήμης δεν είναι βέβαια επισφαλείς προτάσεις σαν τον ισχυρισμό ότι όλα τα φιλοσοφικά βιβλία είναι βαρετά. Ο Αριστοτέλης δεν διανοήθηκε ποτέ να αποδεσμεύσει την επιστήμη του από την αλήθεια. Αντιθέτως, απαίτησε οι πρώτες αρχές της επιστήμης να είναι αληθείς, καθολικές και αναγκαίες.