ΑΡΡΙΑΝΟΣ - Ἀλεξάνδρου Ἀνάβασις (4.5.2-4.5.9)

[4.5.2] Οἱ δὲ ἐν Μαρακάνδοις ἐν τῇ ἄκρᾳ φρουρούμενοι Μακεδόνες προσβολῆς γενομένης τῇ ἄκρᾳ ἐκ Σπιταμένους τε καὶ τῶν ἀμφ᾽ αὐτὸν ἐπεκδραμόντες ἀπέκτεινάν τε τῶν πολεμίων ἔστιν οὓς καὶ ἀπώσαντο ξύμπαντας, καὶ αὐτοὶ ἀπαθεῖς ἀπεχώρησαν ἐς τὴν ἄκραν. [4.5.3] ὡς δὲ καὶ οἱ ὑπ᾽ Ἀλεξάνδρου ἐσταλμένοι ἐς Μαράκανδα ἤδη προσάγοντες Σπιταμένει ἐξηγγέλλοντο, τὴν μὲν πολιορκίαν ἐκλείπει τῆς ἄκρας, αὐτὸς δὲ ὡς ἐς τὰ βόρεια τῆς Σογδιανῆς ἀνεχώρει. Φαρνούχης δὲ καὶ οἱ ξὺν αὐτῷ στρατηγοὶ σπεύδοντες ἐξελάσαι αὐτὸν παντάπασιν ἐπί τε τὰ ὅρια τῆς Σογδιανῆς ξυνείποντο ὑποχωροῦντι καὶ εἰς τοὺς Νομάδας τοὺς Σκύθας οὐδενὶ λογισμῷ ξυνεσβάλλουσιν. [4.5.4] ἔνθα δὴ προσλαβὼν ὁ Σπιταμένης τῶν Σκυθῶν ἱππέων ἐς ἑξακοσίους προσεπήρθη ὑπὸ τῆς ξυμμαχίας τῆς Σκυθικῆς δέξασθαι ἐπιόντας τοὺς Μακεδόνας· παραταξάμενος δὲ ἐν χωρίῳ ὁμαλῷ πρὸς τῇ ἐρήμῳ τῆς Σκυθικῆς ὑπομεῖναι μὲν τοὺς πολεμίους ἢ αὐτὸς ἐς αὐτοὺς ἐμβαλεῖν οὐκ ἤθελε, περιϊππεύων δὲ ἐτόξευεν ἐς τὴν φάλαγγα τῶν πεζῶν. [4.5.5] καὶ ἐπελαυνόντων μὲν αὐτοῖς τῶν ἀμφὶ Φαρνούχην ἔφευγεν εὐπετῶς, οἷα δὴ ὠκυτέρων τε αὐτοῖς καὶ ἐν τῷ τότε ἀκμαιοτέρων ὄντων τῶν ἵππων, τοῖς δὲ ἀμφὶ Ἀνδρόμαχον ὑπό τε τῆς ξυνεχοῦς πορείας καὶ ἅμα χιλοῦ ἀπορίᾳ κεκάκωτο ἡ ἵππος· μένουσι δὲ ἢ ὑποχωροῦσιν ἐπέκειντο εὐρώστως οἱ Σκύθαι.

[4.5.6] ἔνθα δὴ πολλῶν μὲν τιτρωσκομένων ἐκ τῶν τοξευμάτων, ἔστι δὲ ὧν καὶ πιπτόντων, ἐς πλαίσιον ἰσόπλευρον τάξαντες τοὺς στρατιώτας ἀνεχώρουν ὡς ἐπὶ τὸν ποταμὸν τὸν Πολυτίμητον, ὅτι νάπος ταύτῃ ἦν, ὡς μήτε τοῖς βαρβάροις εὐπετὲς ἔτι εἶναι ἐκτοξεύειν ἐς αὐτούς, σφίσι τε οἱ πεζοὶ ὠφελιμώτεροι ὦσι.
[4.5.7] Κάρανος δὲ ὁ ἱππάρχης οὐκ ἀνακοινώσας Ἀνδρομάχῳ διαβαίνειν ἐπεχείρησε τὸν ποταμὸν ὡς ἐς ἀσφαλὲς ταύτῃ καταστήσων τὴν ἵππον· καὶ οἱ πεζοὶ αὐτῷ ἐπηκολούθησαν, οὐκ ἐκ παραγγέλματος, ἀλλὰ φοβερά τε καὶ οὐδενὶ κόσμῳ ἐγένετο αὐτοῖς ἡ ἔσβασις ἡ ἐς τὸν ποταμὸν κατὰ κρημνώδεις τὰς ὄχθας. [4.5.8] καὶ οἱ βάρβαροι αἰσθόμενοι τὴν ἁμαρτίαν τῶν Μακεδόνων αὐτοῖς ἵπποις ἔνθεν καὶ ἔνθεν ἐσβάλλουσιν ἐς τὸν πόρον. καὶ οἱ μὲν τῶν ἤδη διαβεβηκότων καὶ ἀποχωρούντων εἴχοντο, οἱ δὲ τοὺς διαβαίνοντας ἀντιμέτωποι ταχθέντες ἀνείλουν ἐς τὸν ποταμόν, [4.5.9] οἱ δὲ ἀπὸ τῶν πλαγίων ἐξετόξευον ἐς αὐτούς, οἱ δὲ τοῖς ἔτι ἐσβαίνουσιν ἐπέκειντο, ὥστε ἀπορίᾳ πάντοθεν ξυνεχόμενοι οἱ Μακεδόνες ἐς νῆσόν τινα τῶν ἐν τῷ ποταμῷ ξυμφεύγουσιν οὐ μεγάλην. καὶ περιστάντες αὐτοὺς οἱ Σκύθαι τε καὶ οἱ ξὺν Σπιταμένει ἱππεῖς ἐν κύκλῳ πάντας κατετόξευσαν· ὀλίγους δὲ ἠνδραποδίσαντο αὐτῶν, καὶ τούτους πάντας ἀπέκτειναν.

***

[4.5.2] Οι πολιορκούμενοι στην ακρόπολη των Μαρακάνδων Μακεδόνες, όταν ο Σπιταμένης και οι άνδρες του επιτέθηκαν στην ακρόπολη, επιχείρησαν έξοδο, σκότωσαν μερικούς εχθρούς και εκδίωξαν όλους. Αποσύρθηκαν έπειτα οι ίδιοι στην ακρόπολη χωρίς τίποτε να πάθουν. [4.5.3] Μόλις πληροφόρησαν τον Σπιταμένη ότι πλησίαζαν οι δυνάμεις που είχε στείλει ο Αλέξανδρος στα Μαράκανδα, εκείνος εγκατέλειψε την πολιορκία της ακρόπολης και αποσύρθηκε στα βόρεια της Σογδιανής. Αλλά ο Φαρνούχης και οι στρατηγοί που ήταν μαζί του, στη βιασύνη τους να τον διώξουν τελείως, τον ακολούθησαν από κοντά ως τα σύνορα της Σογδιανής, ενώ υποχωρούσε, και απερίσκεπτα εισέβαλαν μαζί του στη χώρα των Νομάδων Σκυθών. [4.5.4] Τότε, λοιπόν, ο Σπιταμένης, επειδή ενισχύθηκε με εξακόσιους περίπου Σκύθες ιππείς, πήρε θάρρος από τη σκυθική συμμαχία για να αντιμετωπίσει τους Μακεδόνες που κινούνταν εναντίον του. Αφού παρέταξε τον στρατό του σε ομαλό τόπο κοντά στη σκυθική έρημο, δεν θέλησε να περιμένει την επίθεση των εχθρών ή να επιτεθεί ο ίδιος, αλλά ίππευε γύρω τους και έριχνε βέλη στη φάλαγγα των πεζών. [4.5.5] Κάθε φορά που ο στρατός του Φαρνούχη επιχειρούσε επίθεση εναντίον του, ο Σπιταμένης έφευγε εύκολα, επειδή τα άλογά του ήταν πράγματι ταχύτερα και πιο ακμαία κατά την ώρα εκείνη, ενώ τα άλογα των ανδρών του Ανδρόμαχου είχαν καταπονηθεί από τη συνεχή πορεία και συγχρόνως από την έλλειψη χόρτου. Όταν όμως οι Μακεδόνες παρέμεναν στη θέση τους ή υποχωρούσαν, οι Σκύθες εφορμούσαν με σφοδρότητα.
[4.5.6] Επειδή, λοιπόν, τραυματίζονταν τότε πολλοί Μακεδόνες από τα βέλη, μερικοί μάλιστα και σκοτώνονταν, παρέταξαν οι στρατηγοί τους στρατιώτες σε τετράγωνο σχηματισμό και άρχισαν να υποχωρούν προς τον ποταμό Πολυτίμητο. Καθώς εκεί υπήρχε φαράγγι, δεν ήταν πλέον εύκολο για τους βαρβάρους να ρίχνουν εναντίον τους βέλη, ενώ αντίθετα ήταν γι᾽ αυτούς πιο χρήσιμοι οι πεζοί στρατιώτες.
[4.5.7] Ο Κάρανος, ο διοικητής του ιππικού, χωρίς να ειδοποιήσει τον Ανδρόμαχο επιχείρησε να περάσει τον ποταμό, επειδή νόμιζε ότι εκεί θα έβρισκε ασφαλέστερο μέρος για την παραμονή του ιππικού του. Τον ακολούθησαν και οι πεζοί χωρίς να λάβουν εντολή, αλλά η είσοδός τους στον ποταμό έγινε με πανικό και χωρίς τάξη από τις όχθες που ήταν απόκρημνες. [4.5.8] Όταν αντιλήφθηκαν οι βάρβαροι το σφάλμα των Μακεδόνων, όρμησαν έφιπποι στο πέρασμα του ποταμού και από δύο αντικρυστές κατευθύνσεις. Άλλοι ακολουθούσαν από κοντά τους Μακεδόνες που είχαν πλέον περάσει τον ποταμό και υποχωρούσαν, και άλλοι παρατάχθηκαν αντιμέτωποι σε όσους περνούσαν εκείνη τη στιγμή και τους έσπρωχναν προς τον ποταμό· [4.5.9] άλλοι τους έριχναν βέλη από τα πλάγια και άλλοι έκαναν επιθέσεις σε όσους έμπαιναν ακόμη στον ποταμό, έτσι ώστε όλοι μαζί οι Μακεδόνες, επειδή τους πίεζε από παντού η αμηχανία, κατέφυγαν σε κάποιο μικρό νησί από εκείνα που υπήρχαν στον ποταμό. Οι Σκύθες και οι ιππείς του Σπιταμένη τους περικύκλωσαν και τους σκότωσαν όλους με τα βέλη. Αιχμαλώτισαν και λίγους Μακεδόνες, αλλά και αυτούς όλους τους σκότωσαν.