Αυτή η συνήθως ευχάριστη σωματική επαφή επιτρέπει την ανταλλαγή σύνθετων πληροφοριών μεταξύ των ανθρώπων. Όσο για τους υποψήφιους εραστές, αυτοί φαίνεται πως κυριολεκτικά εναποθέτουν το μέλλον της σχέσης τους στην τρυφερή εξουσία των χειλιών τους: ένα πρώτο απογοητευτικό φιλί είναι ικανό να πνίξει στη γέννησή της μια πολλά υποσχόμενη ερωτική σχέση. Άραγε, πώς εξηγείται η μεγάλη σπουδαιότητα που συχνά αποδίδουμε σε μια τόσο εμφανώς επιφανειακή -αλλά και τόσο «μαγική»- σωματική έκφραση;
Τι ακριβώς σημαίνει ότι φιλάω κάποιον ή κάποια; Μπορεί να σημαίνει οτιδήποτε. Ενδέχεται να είναι έκφραση αγάπης, φιλίας, ερωτικής έλξης, θαυμασμού, υποταγής, ακόμη και απαξίωσης ή προδοσίας -θυμηθείτε το φιλί τού κάθε «Ιούδα».
Υπάρχουν λοιπόν διάφορα είδη φιλιών, το καθένα με τη δική του ξεχωριστή ιστορία και σημασία. Ετσι, ένα φιλί μπορεί να δοθεί πάνω στα χείλη, στο μάγουλο, στο λαιμό ή και στα γεννητικά όργανα. Μπορεί να εμπλέκει ή όχι τη γλώσσα, και να είναι ηχηρό ή σιωπηλό, ρουφηχτό ή πιπιλιστό, βαθύ ή σκαστό, υγρό ή ξερό.
Καμία απολύτως σχέση δεν φαίνεται να υπάρχει ανάμεσα στα «ψυχρά» φιλιά μεταξύ φίλων, στα τρυφερά φιλιά που δίνει η μητέρα στα παιδιά της και στα φλογερά φιλιά που ανταλλάσσουν οι εραστές. Είναι όμως προφανές ότι κάτι κοινό συνδέει όλες αυτές τις εκδηλώσεις, και αυτό βέβαια δεν εξαντλείται στο ότι όλα τα φιλιά εμπλέκουν τα χείλη ούτε στο ότι όλα ανεξαιρέτως αποκρυσταλλώνουν συγκεκριμένες κοινωνικές σχέσεις.
Αυτό που θα θέλαμε να εξετάσουμε είναι αν όντως υπάρχει κάτι κοινό που να συνδέει αυτές τις τόσο διαφορετικές στοματικές εκδηλώσεις, που κάπως αόριστα περιγράφουμε ως «φιλιά».
Οι περισσότεροι άνθρωποι σήμερα χρησιμοποιούν τα φιλιά για να εκφράσουν κάποια συναισθήματα, όχι όμως όλοι. Για παράδειγμα, ήδη από τις αρχές του 20ού αιώνα ο Δανός ερευνητής Kristoffer Nyrop (1858-1931) περιέγραψε στο βιβλίο του «Η ιστορία του φιλιού» κάποιες φινλανδικές φυλές, τα μέλη των οποίων -άνδρες και γυναίκες- ενώ συνήθιζαν να κάνουν μπάνιο μαζί γυμνοί, θεωρούσαν τα φιλιά ως εντελώς απρεπή κοινωνική συμπεριφορά.
Την ίδια εποχή, το 1897, ο Γάλλος ανθρωπολόγος Paul d’Enjoy περιέγραψε τη συμπεριφορά πολλών κινεζικών πληθυσμών που θεωρούσαν το φιλί στο στόμα ως ταμπού, μια τρομαχτική πρακτική που τους θύμιζε κανιβαλισμό. Σε ορισμένες μάλιστα περιφερειακές περιοχές της Κίνας εξακολουθεί να αποτελεί ακόμη και σήμερα ταμπού, ενώ στις κινεζικές μητροπόλεις αυτή η συμπεριφορά έγινε ανεκτή μόνο τα τελευταία χρόνια.
Και τα περισσότερα ζώα, όμως, δεν υιοθετούν τα φιλιά ως έκφραση ερωτικής τρυφερότητας ή γονεϊκής στοργής, μολονότι είναι βέβαιο ότι διαθέτουν αυτά τα συναισθήματα. Λαμπρές εξαιρέσεις στο ζωικό βασίλειο αποτελούν οι μεγάλοι πίθηκοι (γορίλες, χιμπαντζήδες, μπονόμπο), δηλαδή οι στενότεροι εξελικτικά συγγενείς μας. Οι μπονόμπο μάλιστα θεωρούνται, από αυτή την άποψη, οι πλέον εξελιγμένοι πίθηκοι, αφού χρησιμοποιούν συστηματικά το φιλί με τη γλώσσα (το γαλλικό φιλί!) για να εκφράζουν τα πιο ευγενή συναισθήματά τους!
Υπάρχει χημεία ανάμεσά μας
Δεν υπάρχει τίποτα το εκπληκτικό στο γεγονός ότι διάφορα πρωτεύοντα θηλαστικά, όπως και εμείς οι άνθρωποι, επιδεικνύουν συχνότατα αυτή τη συμπεριφορά. Οι περισσότεροι μάλιστα ειδικοί επιστήμονες -οι εξελικτικοί βιολόγοι και οι ηθολόγοι που μελετούν τη ζωική συμπεριφορά- θεωρούν ότι αυτό είναι απολύτως φυσικό.
Οτιδήποτε κι αν συμβαίνει μέσα μας ενώ φιλάμε με πάθος ένα παιδί ή τον/την αγαπημένο/η μας, σε αυτήν την τόσο τρυφερή ή ρομαντική συμπεριφορά μας ενυπάρχει πάντοτε η εξελικτική μας ιστορία.
Ήδη από τη δεκαετία του ’60 ο διάσημος Βρετανός ζωολόγος και συγγραφέας Desmond Morris προσπάθησε να μας πείσει ότι το ανθρώπινο φιλί ίσως να προέκυψε εξελικτικά από μια κοινή μητρική πρακτική των ανθρωποειδών μας προγόνων: η μητέρα μασά πρώτα την τροφή και μετά την προσφέρει στόμα με στόμα στα μικρά της (βλ. D. Morris «Ο γυμνός πίθηκος», εκδ. Κέδρος). Η ίδια πρακτική είναι ευρέως διαδεδομένη στους σημερινούς μεγάλους πιθήκους. Και δεδομένης της στενής εξελικτικής συγγένειας του ανθρώπου με αυτούς, είναι απολύτως λογικό να σκεφτεί κανείς ότι και οι πρωτοάνθρωποι ενδέχεται να χρησιμοποιούσαν την ίδια μέθοδο διατροφής των μικρών τους.
Το να πιέζει λοιπόν η ανθρωποειδής μητέρα τα χείλη της πάνω στα χείλη των πεινασμένων ή φοβισμένων μικρών της, για να τα παρηγορεί ή να τα καθησυχάζει, ίσως υπήρξε το επόμενο βήμα για τη διαμόρφωση της μετέπειτα διαφοροποιημένης και υψηλής συναισθηματικής αξίας του φιλιού. Από εδώ και πέρα η σύνδεση αυτής της αρχικά απολαυστικής και καθησυχαστικής συμπεριφοράς με μη διατροφικά ήθη -τρυφερότητα, ερωτική συμπεριφορά- ήταν ζήτημα χρόνου.
Αν αυτή ήταν η εξελικτική πορεία της συγκεκριμένης συμπεριφοράς, δηλαδή η φυλογένεσή της, τότε απομένει να εξηγηθεί με ποιους συγκεκριμένους βιοχημικούς μηχανισμούς υλοποιείται αυτή η συμπεριφορά.
Ανάμεσα στις πολυάριθμες βιοχημικές ουσίες που παράγει ένας οργανισμός είναι και οι φερομόνες. Πρόκειται για ορμόνες που εντοπίζονται στο δέρμα, τα ούρα και τον ιδρώτα και είναι γνωστό ότι παίζουν αποφασιστικό ρόλο στη γένεση της ερωτικής έλξης και ενδεχομένως εμπλέκονται στην ανάπτυξη συγκεκριμένων χημικών σημάτων που ενεργοποιούνται κάθε φορά που δίνουμε ή δεχόμαστε ένα φιλί.
Έχει διαπιστωθεί ότι διάφορα ζώα και φυτά χρησιμοποιούν διαφορετικές φερομόνες για να επικοινωνούν χημικά με τους οργανισμούς που ανήκουν στο ίδιο είδος. Το ζήτημα είναι ότι μέχρι στιγμής οι ειδικοί δεν γνωρίζουν επακριβώς με ποιο τρόπο οι άνθρωποι μπορούν να αντιλαμβάνονται αυτά τα μικρά και άοσμα πτητικά μόρια. Σχετικά πρόσφατες έρευνες της μοριακής βιολόγου Sarah Woodley έδειξαν ότι μπορούμε να αντιλαμβανόμαστε τις φερομόνες από τη μύτη.
Αυτή η ανακάλυψη ίσως εξηγεί μια σειρά από περίεργα φαινόμενα «συγχρονισμού»: διαπιστώθηκε ότι γυναίκες που ζουν μαζί στο ίδιο σπίτι έχουν την τάση να συγχρονίζουν τον εμμηνορροϊκό τους κύκλο, καθώς και ότι ορισμένες γυναίκες νιώθουν συχνά ακαταμάχητη έλξη για τη μυρωδιά από φανελάκια που έχουν φορεθεί από άντρες με συμβατό με αυτές ανοσοποιητικό σύστημα.
Αν, όπως φαίνεται, οι φερομόνες παίζουν σημαντικό ρόλο κατά την ανθρώπινη ερωτοτροπία και την ερωτική πράξη, όπως εξάλλου συμβαίνει στα ζώα, τότε τα ερωτικά φιλιά αποτελούν τη βασιλική οδό για τη διάδοσή τους μεταξύ των εραστών. Και γι’ αυτή την πολύτιμη προσφορά τους στην αναγνώριση του κατάλληλου ερωτικού συντρόφου τα φιλιά εξελίχθηκαν σε βασικό ερωτικό μηχανισμό.
Ο έρωτας είναι τυφλός
Για να αναδειχθούν όμως τα φιλιά σε βασικό συναισθηματικό και ερωτικό μηχανισμό, έπρεπε παράλληλα να δημιουργηθούν και οι κατάλληλες νευροεγκεφαλικές δομές. Τα χείλη όχι μόνο διαθέτουν ένα εξαιρετικά λεπτό στρώμα επιθηλιακού ιστού, αλλά περιέχουν έναν πολύ μεγάλο αριθμό από αισθητήριους νευρώνες.
Κατά τη διάρκεια ενός φιλιού αυτοί οι νευρώνες, καθώς και αυτοί που βρίσκονται στη γλώσσα, στο στόμα και στη μύτη, στέλνουν συνεχώς νευρικά σήματα στον εγκέφαλο, πυροδοτώντας έτσι τα αισθήματα ηδονής και άλλα πιο σύνθετα συναισθήματα, που με τη σειρά τους προκαλούν τις κατάλληλες σωματικές αντιδράσεις.
Για παράδειγμα, σε πρόσφατη εκτεταμένη έρευνα που πραγματοποιήθηκε στις ΗΠΑ από τους Wendy L. Hill και Carey Α. Wilson, μέτρησαν τα επίπεδα συγκέντρωσης δύο σημαντικών ορμονών πριν και μετά από ένα φιλί και διαπίστωσαν ότι σε ετερόφυλα ζευγάρια φοιτητών η ωκυτοκίνη εμπλέκεται στην ανάπτυξη κοινωνικών δεσμών ενώ η δεύτερη ορμόνη, η κορτικοτροπίνη, σχετίζεται άμεσα με τη ρύθμιση των επιπέδων άγχους.
Οι δύο Αμερικανοί ερευνητές προέβλεπαν ότι ένα φιλί θα οδηγούσε στην αύξηση των επιπέδων της ωκυτοκίνης, η οποία επηρεάζει τόσο τους κοινωνικούς δεσμούς όσο και τον ανδρικό και γυναικείο οργασμό. Επίσης προέβλεπαν ότι το αποτέλεσμα αυτό θα ήταν ιδιαίτερα εμφανές στις γυναίκες που συμμετείχαν στο πείραμα. Τέλος, προέβλεπαν ότι θα υπήρχε μια σημαντική μείωση της συγκέντρωσης κορτικοτροπίνης, αφού τα φιλιά περιορίζουν το άγχος.
Αντίθετα όμως με ό,τι είχαν προβλέψει, οι Hill και Wilson διαπίστωσαν ότι η ωκυτοκίνη αυξανόταν μόνο στους άντρες, ενώ παραδόξως μειωνόταν στις γυναίκες. Κατέληξαν λοιπόν στο συμπέρασμα ότι συνήθως οι γυναίκες χρειάζονται κάτι περισσότερο από ένα απλό φιλί για να νιώσουν ότι εμπλέκονται συναισθηματικά σε μια ερωτική σχέση! Ωστόσο, η πρόβλεψή τους σχετικά με τη μείωση των επιπέδων συγκέντρωσης κορτικοτροπίνης επαληθεύθηκαν, αποδεικνύοντας την ευεργετική επιρροή των φιλιών στη μείωση του άγχους.
Ορισμένοι αναγνώστες μπορεί να βρίσκουν άκρως ενοχλητική ή και αποτρόπαιη την ιδέα ότι όλη η ερωτική μας συμπεριφορά, και ειδικότερα οι πιο ρομαντικές εκδηλώσεις της, όπως π.χ. τα γεμάτα πάθος φιλιά, ενδέχεται να ακολουθούν τυφλά κάποιες νευροχημικές διεργασίες που συντελούνται στο εσωτερικό του εγκεφάλου μας χωρίς ποτέ να το συνειδητοποιούμε. Ίσως φοβούνται πως αυτή η λεπτομερής ανατομία του έρωτα μπορεί τελικά να σκοτώσει το ερωτικό πάθος.
Πάντως, παρά τις τεράστιες προόδους που έχει κάνει, η επιστήμη απέχει ακόμη πολύ από το να εξηγεί ικανοποιητικά όλους τους ερωτικούς μηχανισμούς και τη λειτουργία τους, πόσω μάλλον από το να αποκαλύπτει τα υποκειμενικά μυστικά της ερωτικής μαγείας.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου