Αν δεν έχεις τίποτα να πεις, μη λες τίποτα

Η διανοητική οκνηρία, η ανοησία ή η άγνοια είναι πηγές σύγχυσης και ασάφειας. Η λογόρροια εμφανίζεται για να καλύψει τη νεφελώδη σκέψη. Άλλοτε επιτυχώς, άλλοτε ματαίως. Όσο μας θαμπώνει η ευγλωττία, τόσο πέφτουμε στην παγίδα. Σε συνδυασμό με την πλάνη του κύρους (που περιέγραψα στο προηγούμενο βιβλίο μου), η πολυλογία μπορεί να δημιουργήσει επικίνδυνο κοκτέιλ.

Πόσες φορές έπεσα θύμα του πειρασμού της φλυαρίας! Στα νιάτα μου είχα γοητευτεί από τον Γάλλο φιλόσοφο Ζακ Ντεριντά. Καταβρόχθισα τα βιβλία του αλλά δεν κατάλαβα απολύτως τίποτα ακόμα και μετά από βαθιά σκέψη.

Αυτό προσέδιδε στη φιλοσοφία του την αύρα μιας απόκρυφης επιστήμης. Έφτασα στο σημείο να εκπονήσω διατριβή πάνω σ’ αυτή τη φιλοσοφία. Τώρα που βλέπω τα πράγματα από χρονική απόσταση, ο Ντεριντά και η διατριβή μου, μου φαίνονται ανώφελη πολυλογία. Μέσα στην άγνοιά μου, έγινα και ο ίδιος μια μηχανή παραγωγής νεφελώδους σκέψης.

Η φλυαρία βασιλεύει και στους πανεπιστημιακούς κύκλους. Όσο λιγότερα αποτελέσματα παράγει μια επιστήμη, τόσο μεγαλύτερη τάση έχει προς την αερολογία. Η οικονομία είναι το τέλειο παράδειγμα – αρκεί να ακούσει κανείς τα σχόλια και τις προβλέψεις των οικονομολόγων. Το ίδιο φαινόμενο εμφανίζεται στην οικονομία των επιχειρήσεων: όσο πιο άσχημα πηγαίνει μια επιχείρηση, τόσο ο πρόεδρός της χρησιμοποιεί μεγάλα λόγια κενά νοήματος, στα οποία προστίθενται συχνά πράξεις επίσης κενές νοήματος – αποκαλούμε αυτή τη στάση «πολύ κακό για το τίποτα». «Δεν ξέρετε πόσο δύσκολο είναι να μιλάς καθαρά και απλά. Οι άνθρωποι φοβούνται μην τους περάσουν για βλάκες. Στην πραγματικότητα, συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο».

Συμπέρασμα: Η πολυλογία καλύπτει την άγνοια. Αν ο ομιλητής δεν εκφράζεται καθαρά, είναι γιατί δεν ξέρει για τι πράγμα μιλάει. Η λεκτική έκφραση είναι ο καθρέφτης της σκέψης: αυτό που συλλαμβάνεται σωστά διατυπώνεται με σαφήνεια. Με άλλα λόγια, όταν η σκέψη είναι σαφής, το ίδιο είναι και η έκφρασή της. Όταν η σκέψη είναι θολή, το ίδιο είναι και τα λόγια, εξ’ ου και η τάση προς την περιττολογία. Δυστυχώς, πολύ σπανίως έχουμε σκέψεις πραγματικά σαφείς. Ο κόσμος είναι πολύπλοκος και για να καταλάβεις έστω και μία πλευρά του απαιτεί πολλή σκέψη. Περιμένοντας λοιπόν την έμπνευση, ακολουθήστε τη συμβουλή του Μαρκ Τουαίην: «Αν δεν έχεις τίποτα να πεις, μη λες τίποτα». Η απλότητα είναι το τέρμα ενός μεγάλου και κοπιαστικού δρόμου και όχι η αφετηρία του.