Αλλά η ικανοποίηση για το πώς πηγαίνουν τα πράγματα είναι διαφορετική από την ευτυχία. Η ικανοποίηση έχει να κάνει με την ποιότητα και τις ρυθμίσεις στη ζωή που μας κάνουν να θέλουμε να σηκωθούμε από το κρεβάτι το πρωί, να μάθουμε τι συμβαίνει στον κόσμο και να συνεχίσουμε με ό,τι φέρνει η μέρα. Υπάρχουν εμπόδια στην ικανοποίηση και μπορούν, εάν δεν αφαιρεθούν εντελώς, τουλάχιστον να μειωθούν. Μερικοί συγγραφείς υποστηρίζουν ότι η ικανοποίηση εξαρτάται κυρίως από τα γονίδιά μας, πού ζούμε, από την εποχή του χρόνου, ή από το πώς μας αντιμετωπίζουν οι άλλοι, συμπεριλαμβανομένης της κυβέρνησης μας. Ωστόσο, η ψυχολογία και η μετάδοση προσωπικών εμπειριών που αποκτήθηκαν από γενιά σε γενιά, μπορούν πραγματικά να βοηθήσουν.
Το ίδιο μπορεί και η φιλοσοφία. Οι μεγάλες σχολές φιλοσοφίας στην αρχαιότητα – ο πλατωνισμός, ο στωικισμός, ο αριστοτελισμός και, ο αγαπημένος μου, ο επικουρισμός, έθιξαν το ζήτημα της καλής ζωής, άμεσα. Όλοι οι φιλόσοφοι προσυπέγραψαν ένα ιδανικό τρόπο ζωής «σύμφωνα με τη φύση», με την οποία εννοούσαν τόσο την ανθρώπινη όσο και τη μη ανθρώπινη φύση, ενώ διαφωνούσαν μεταξύ τους για όσα αυτό συνεπάγεται. Τα πρωτότυπα γραπτά τους, τα περισσότερα από τα οποία είναι ευρέως προσβάσιμα, ευανάγνωστα και πρόκληση για σκέψη, παραμένουν πηγές, όχι μόνο για φοιτητές φιλοσοφίας και ειδικούς, αλλά για όλους όσους ενδιαφέρονται για τα θέματα της φύσης, της κοινωνίας και της ευημερίας.
Τι ήταν μια «σχολή» φιλοσοφίας για τους αρχαίους Έλληνες και τους Ρωμαίους; Ουσιαστικά, ήταν μια ομάδα που μοιράζονταν κοινές πεποιθήσεις και αξίες. Τα μέλη της συναντιόνταν τακτικά για να ακούσουν διαλέξεις από τον πρωτεργάτη της, να συζητήσουν τα φιλοσοφικά ζητήματα μεταξύ τους αλλά και με περιστασιακούς επισκέπτες, και να επεξεργαστούν πώς να υπερασπιστούν τις απόψεις τους ενάντια στις αντιρρήσεις των σχολών των ανταγωνιστών τους. Οι καταγραφές των διαλέξεων και των συζητήσεων τους μπορεί να κατέληγαν ως γραπτά κείμενα, που επιμελούνταν από τον δάσκαλο ή τους μαθητές του. Η φιλοσοφία δεν ήταν, ωστόσο, μια μορφή δημόσιας εκπαίδευσης. Ο πληθυσμός της Αθήνας τους πρώτους αιώνες π.κ.χ. ήταν σκλάβοι (άντρες και γυναίκες) σε ποσοστό μεταξύ του 40 – 80%. Μερικοί από αυτούς μπορεί να υπηρετούσαν ή να βοηθούσαν σε εκδηλώσεις διασκέδασης εντός των φιλοσοφικών σχολών, αλλά δεν συμμετείχαν.
Ο Πλάτων, ο οποίος συγκέντρωσε τις σκέψεις και τις συζητήσεις του δασκάλου του Σωκράτη στον 5ο αιώνα π.κ.χ., τόνισε την καλλιέργεια των τεσσάρων αρετών: της σοφίας, του θάρρους, της μετριοπάθειας και της δικαιοσύνης. Ο Πλάτων θεώρησε αυτές τις αρετές και άλλες «μορφές» όπως η αλήθεια και η ομορφιά, πιο πραγματικές από οτιδήποτε αποτελείται από την ύλη. Η αρετή, σκέφτηκε, ήταν η διαδρομή και η μόνη διαδρομή προς την ευδαιμονία, που συνήθως μεταφράζεται ως «ευημερία» ή «ευδοκίμηση». Η ανεντιμότητα, η δειλία, η λαιμαργία, η λαχτάρα, η ανεπιθύμητη συμπεριφορά και η κακομεταχείριση άλλων θα μπορούσαν να παράγουν μόνο μια διαταραγμένη και δυστυχισμένη προσωπικότητα.
Το κοινό στο οποίο ήθελαν να απευθυνθούν οι Σωκράτης και Πλάτωνας αποτελείτο συνήθως από φιλόδοξους και κακομαθημένους νεαρούς από υψηλές αθηναϊκές οικογένειες που έπρεπε να αναθεωρήσουν τις στάσεις τους. Ήταν η θεωρία του Πλάτωνα για τη βελτίωση του ανθρώπου μέσω της αρετής εφαρμόσιμη και για τις γυναίκες; Ο Πλάτων, ο Αριστοτέλης και οι Στωικοί ίδρυσαν καθαρά ανδρικές ακαδημίες. Οι γυναίκες της εποχής ήταν σε μεγάλο βαθμό περιορισμένες στο νοικοκυριό, τουλάχιστον όσες θεωρούνταν άξιες σεβασμού. Οι οικιακές τους ασχολίες δεν θα τους είχαν δώσει την ευκαιρία να επιδείξουν θάρρος (ως επί το πλείστον κατανοητό ως θάρρος στη μάχη), ή σοφία (καθώς δεν είχαν εκπαίδευση και εμπειρία του κόσμου έξω από το σπίτι), ή μετριοπάθεια (καθώς δεν είχαν σεξουαλική ελευθερία και τη δυνατότητα να συμμετέχουν σε πάρτι με μεγάλη κατανάλωση οινοπνευματωδών ποτών) ή στη δικαιοσύνη (καθώς δεν είχαν περιθώρια να κρίνουν ενήλικες άνδρες και να αποδίδουν αμοιβές ή ποινές). Ο μαθητής του Πλάτωνα, ο Αριστοτέλης, που έγραφε τον 4ο αιώνα π.κ.χ., δήλωνε ρητά ότι η αρετή ήταν διαφορετική για τους άνδρες και τις γυναίκες. Για τις γυναίκες, η υπακοή ήταν η κορυφαία αρετή και ήταν πιθανώς ευνοϊκή για τη βελτίωσή τους.
Ο Αριστοτέλης έγραψε για ένα πολύ ευρύτερο φάσμα θεμάτων από ό,τι είχε γράψει ο Πλάτων, από τη θαλάσσια βιολογία έως την αναπαραγωγή του ανθρώπου, από την πολιτική οργάνωση έως το δράμα και τη ρητορική. Στην ηθική, επεσήμανε ότι ορισμένες υποτιθέμενες αρετές θα μπορούσαν να είναι υπερβολές. Πάρα πολύ θάρρος ήταν ανοησία, πάρα πολύ μετριοπάθεια ήταν φιλαργυρία και ασκητισμός. Η υπερβολική σοφία μπορεί να σας κάνει να φαίνεστε πομπώδης, υποθέτω, και μια φανατική προσήλωση στη δικαιοσύνη θα απόκλειε το έλεος και τη συγχώρεση, τα οποία θεωρούνται ενάρετα. Ωστόσο, η κύρια συμβολή του Αριστοτέλη στην ηθική φιλοσοφία θεωρείται συχνά η άποψη ότι είναι για να είστε ευτυχισμένοι πρέπει να είστε και κάπως τυχεροί. Εάν γεννηθείτε με μια φοβερή, εξελισσόμενη ασθένεια, ή στη μέση ενός πολέμου, ή εάν τυχαίνει να έχετε ισχυρούς εχθρούς που εμποδίζουν τις επιλογές σας, οι πιθανότητές σας για βελτίωση είναι χαμηλότερες. Για την ευδαιμονία, δεν πρέπει μόνο να εξασκείτε την αρετή, χρειάζεστε φίλους, την υγεία σας και ένα αξιοπρεπές εισόδημα.
Οι Επικούρειοι δεν έδειχναν καμιά υπομονή απέναντι στο Στωικό ισχυρισμό ότι οι άνθρωποι μπορεί να είναι αυτάρκεις, χωρίς να χρειάζονται την καλή θέληση των άλλων.
Μια τρίτη μεγάλη σχολή φιλοσοφίας, ο Στωϊκισμός, που εκπροσωπείται από έναν αριθμό δασκάλων και συγγραφέων στην ελληνική και ρωμαϊκή παράδοση, συμπεριλαμβανομένων του Επίκτητου και του Σενέκα, επέστρεψε στην πλατωνική άποψη ότι τα εξωτερικά γεγονότα δεν μπορούν να μειώσουν την ευημερία του αγαθού ανθρώπου. Ο κόσμος, νόμιζαν, κυβερνάται από πρόνοια. Ό,τι συμβαίνει είναι προκαθορισμένο να συμβεί και πρέπει να αποδεχθούμε τις ατομικές μας μοίρες όπως και το παρελθόν και το μέλλον που έχει καθοριστεί για εμάς. Καθώς τα πράγματα δεν θα μπορούσαν να είχαν συμβεί διαφορετικά, η λύπη και η μετάνοια για τις προηγούμενες αποφάσεις και ενέργειες είναι άσκοπες.
Όχι μόνο η λύπη, αλλά όλα τα συναισθήματα, συμπεριλαμβανομένου του θυμού, του οίκτου και της αγάπης, είναι «ασθένειες» της ψυχής που χρειάζονται θεραπεία, αν και μια γενική καλοσύνη προς την ανθρωπότητα ήταν επιτρεπτή. Μια συναισθηματική αντίδραση, υποστήριξαν, συνεπάγεται πάντα την ψευδαίσθηση ότι κάποιο εξωτερικό γεγονός, μια επιστολή απόρριψης ή μια προδοσία ενός φίλου ή η συνάντηση με κάποιον φανταστικό ή βασανισμένο άνθρωπο, είναι αντικειμενικά κακό ή καλό για εσάς. Ένα συναίσθημα, είπαν, είναι απλώς μια σωματική διαταραχή που προκαλεί ψυχική διαταραχή. Για να αποκατασταθεί η ηρεμία, πρέπει να θυμόμαστε ότι αυτά τα πράγματα συμβαίνουν συνεχώς, ότι ήταν προκαθορισμένο να συμβούν και ότι ο εαυτός μας είναι ένα «εσωτερικό κάστρο» που μπορεί να αντέξει οποιαδήποτε επίθεση.
Ο Στωικισμός έχει πολλούς υποστηρικτές ακόμη και σήμερα, επειδή προσφέρει σαφείς μηχανισμούς αντιμετώπισης για πολλές καθημερινές αντιξοότητες. Οι ψυχοθεραπευτικές τεχνικές που περιλαμβάνουν τη δημιουργία απόστασης ή την εναλλακτική οπτική για μεμονωμένα προβλήματα έχουν πολλές αλληλεπικαλύψεις με τις τεχνικές των Στωικών. Υπάρχουν όμως πολλά προβλήματα με τον Στωικισμό - και την ψυχοθεραπεία. Το σημαντικότερο, κατά τη γνώμη μου, είναι ότι αυτές οι τεχνικές δεν έχουν αποδειχθεί. Δεν έχω βρει καμία καλά σχεδιασμένη και μεθοδολογικά ορθή εμπειρική μελέτη που να δείχνει ότι τα άτομα με συναισθηματικά προβλήματα που υποβάλλονται σε θεραπεία που χρησιμοποιεί την εναλλακτική οπτική είναι καλύτερα, μετά από κάποιο χρονικό διάστημα, από τα άτομα που απλά περιμένουν μόνο το χρόνο να θεραπεύσει τις πληγές τους.
Ένα δεύτερο πρόβλημα με τις στωικές πρακτικές είναι ότι τα συναισθήματα κάνουν τη ζωή άξια να τη ζήσει κανείς. Το συναισθηματικό μούδιασμα και η απουσία κινήτρων είναι το κύριο χαρακτηριστικό της κατάθλιψης. Τα φάρμακα που μειώνουν αυτήν την ευαισθησία δεν είναι δημοφιλή σε ασθενείς που τους συνταγογραφούνται. Πρόσφατη εμπειρική εργασία υποδηλώνει ότι χρειαζόμαστε τα συναισθήματα για τη λήψη αποφάσεων. Διαφορετικά, απλά φλυαρούμε ατελείωτα, συνθέτοντας λογικά και μη – λογικά σχέδια για κάποια πορεία δράσης. Και τέλος, ο στωικός ισχυρισμός ότι ο οίκτος για τα προβλήματα των άλλων απλώς σε κάνει να νιώθεις άσχημα με τον εαυτό σου, είναι βαθιά απάνθρωπος.
Η τέταρτη μεγάλη φιλοσοφία της αρχαιότητας αναπτύχθηκε τον 3ο αιώνα π.κ.χ. στην Αθήνα από τον Επίκουρο και διαδόθηκε τον 1ο αιώνα π.κ.χ. από τον Ρωμαίο Τίτο Λουκρήτιο Κάρο, συγγραφέα του σπουδαίου έργου «Περί της Φύσεως των Πραγμάτων». Ο Επικουρισμός αμφισβήτησε τόσο τη συνολική οργάνωση όσο και τους αποτελέσματα για τους τρόπους επίτευξης της ευδαιμονίας των άλλων φιλοσοφικών σχολών. Ο Επίκουρος και οι οπαδοί του δημιούργησαν ένα είδος κοινότητας στην οικία του Επικούρου, που περιβαλλόταν από έναν «Κήπο», έξω από τα τείχη της πόλης. Οι Επικούρειοι έπαιρναν τα γεύματά τους μαζί, συζητούσαν για την επιστήμη και την ηθική και κοινωνικοποιούνταν . Οι γυναίκες συμπεριλήφθηκαν στην ομάδα και η διαδικασία βελτίωσή τους δεν θεωρούταν διαφορετική από εκείνη των ανδρών. Ο Επίκουρος ήταν γνωστός για τις εξωσυζυγικές του σχέσεις που συνδύαζαν το σεξ και τη φιλοσοφία.
Ο Πλάτωνας, ο Αριστοτέλης και οι Στωικοί έδωσαν χώρο στα συστήματά τους για έναν θεό, ή για ένθεη νοημοσύνη, ως δημιουργούς ή κυρίαρχους του κόσμου. Και με τους διάφορους τρόπους τους, όλοι συμφώνησαν ότι η ύλη από μόνη της ήταν νεκρή, απατηλή και χωρίς κανένα χαρακτηριστικό εκτός από το ότι ήταν ένα κομμάτι μάζας. Οι πνευματικές οντότητες, όπως οι ιδέες του Πλάτωνα, ή οι ψυχές του Αριστοτέλη, ή το πνεύμα που ζωντανεύει στον κόσμο των Στωικών, συμπεριελήφθησαν για να εξηγήσουν τη ζωή, τη σκέψη και τις αλλαγές που παρατηρούνται στη φύση.
Ο Επίκουρος, αντιθέτως, ήταν υλιστής. Όλα όσα υπήρχαν, δήλωνε, ήταν άφθαρτα άτομα – μικροσκοπικά κινητά σωματίδια, αόρατα με γυμνό μάτι, με διάφορα σχήματα και μεγέθη, αλλά χωρίς χρώμα, οσμή, γεύση και ήχο, και διακρίνονταν από τον κενό χώρο. Όταν συνδυάζονταν δημιούργησαν τον φυσικό κόσμο και όλα τα φαινόμενα, συμπεριλαμβανομένης της σκέψης και της αντίληψης. Τα άτομα είχαν σχηματίσει τον κόσμο από μόνα τους – αρχικά ενωμένα τυχαία και εξελίχθηκαν σε μεγαλύτερα σταθερά σύμπλοκα. Αν υπήρχαν θεοί, ήταν επίσης φτιαγμένοι από άτομα. Αλλά δεν υπήρχε ανάγκη να απευθυνθούμε στους θεούς για να εξηγήσουμε τα γεγονότα στη Γη ή στον ουρανό – ή για το ίδιο θέμα, στην ιστορία ή στην προσωπική ζωή κάποιου. Η ψυχή αποτελούνταν επίσης από άτομα, διασκορπιζόταν στον αέρα κατά το θάνατο, κι έτσι δεν υπήρχε αθανασία, ανάσταση, ή μετεμψύχωση.
Η φυσική θεωρία είχε ηθικές συνέπειες για τους Επικούρειους. Η προσευχή ήταν άχρηστη και δεν υπήρχε κόλαση, ανεξάρτητα από το τι δίδασκαν οι ιερείς, για τους κακούς. Η ζωή της ευδαιμονίας ήταν απλώς μια ζωή στην οποία κυριαρχούσε η ευχαρίστηση από τον πόνο. Αυτό απαιτούσε σύνεση και την ικανότητα να διακρίνει κανείς τη διαφορά μεταξύ εμπειριών και ασχολιών που συμβατικά θεωρούνται ευχάριστες από εκείνες που ήταν πραγματικά ευχάριστες.
Οι Επικούρειοι δεν είχαν υπομονή προς τον Στωικό ισχυρισμό ότι τα ανθρώπινα όντα είναι αυτάρκη, χωρίς να χρειάζονται την έγκριση, την καλή θέληση ή τη βοήθεια άλλων. Αμφισβήτησαν ότι το μυαλό θα μπορούσε ή θα έπρεπε να προσπαθήσει να καταστείλει ή να διαλύσει τα συναισθήματα. Για να είμαστε ευτυχισμένοι, επέμειναν, πρέπει να ασχοληθούμε με εξωτερικά πράγματα και με άλλους ανθρώπους. Όταν τα πράγματα πάνε άσχημα, θα υποφέρουμε και δεν υπάρχει πραγματική θεραπεία εκτός από το χρόνο και την απόσπαση της προσοχής. Επομένως, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε τις συχνότερες εξωτερικές αιτίες ατυχίας και να τις αποφεύγουμε πριν συμβούν. Καθώς το μέλλον δεν είναι προκαθορισμένο, και καθώς οι άνθρωποι έχουν ελεύθερη βούληση, αυτό είναι δυνατό.
Εάν η ζωή περιορίζεται σε αυτήν τη ζωή, και εάν αρετές όπως η δικαιοσύνη είναι μόνο αφηρημένες ιδέες, γιατί να είμαστε ηθικοί;
Η πολιτική φιλοδοξία και η αναζήτηση πλούτου προκαλούν σχεδόν πάντα άγχος και απογοήτευση. Το ίδιο συμβαίνει και με τη ρομαντική αγάπη όταν είναι χωρίς ανταπόκριση, όπως οι κοινωνιολόγοι μας λένε ότι ισχύει τις περισσότερες φορές. Γι’ αυτό προσπαθήστε να μην πέσετε σε παγίδα ή να μην παραμείνετε παγιδευμένοι! (Η εμμονή με κάποιον που δεν είναι διαθέσιμος θα εξασθενίσει γρηγορότερα χωρίς επαφή σύμφωνα με τον Επίκουρο, ενώ σύμφωνα με τον Λουκρήτιο μπορεί επίσης να βοηθήσει η προσωρινή επαφή με σχεδόν οποιονδήποτε διαθέσιμο παρευρισκόμενο). Πολλές οδυνηρές ασθένειες μπορούν να αποφευχθούν με συνετή συμπεριφορά και σωστή επιλογή τροφής και ποτού, και, όταν αυτές συμβούν παρά τις καλύτερες προσπάθειές μας, οι έντονοι πόνοι είναι βραχύβιοι και οι μακροχρόνιοι πόνοι είναι ήπιοι.
Αντί να στοχεύουν ειδικά στη μεγιστοποίηση της ευχαρίστησης, οι Επικούρειοι επικεντρώθηκαν στην ελαχιστοποίηση των πόνων, αυτών που προκύπτουν από αστοχίες «επιλογής και αποφυγής». Ήξεραν ότι η άμεση διαίσθηση για το κόστος και τα οφέλη είναι αναξιόπιστη. Κάποιος πρέπει μερικές φορές να θυσιάσει ελκυστικά φαγητά και ποτά βραχυπρόθεσμα για να αποφύγει τους μακροχρόνιους πόνους εθισμού και την κακή υγεία, όπως επίσης να θυσιάσει μια σεξουαλική ευκαιρία για να αποφύγει την ταπείνωση, τον θυμό ή τις κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις. Αλλά δεν υπάρχει καμία αρετή στη φτώχεια και τη στέρηση όπως και καμία δυστυχία δεν αξίζει ποτέ. Το μαρτύριο για έναν σκοπό είναι άσκοπο, και, αν τιμωρήσουμε τους παραβάτες, θα πρέπει να είναι μόνο για λόγους αποτροπής και όχι για εκδίκηση – εάν η τιμωρία δε λειτουργεί σε αυτήν την κατεύθυνση, είναι ηθικά λάθος να κάποιος να τιμωρηθεί.
Αλλά εάν η ζωή περιορίζεται σε αυτήν τη ζωή, και εάν αρετές όπως η σοφία, ο μετριοπάθεια και η δικαιοσύνη είναι μόνο αφηρημένες ιδέες, γιατί να γιατί να είμαστε ηθικοί;
Οι Επικούρειοι είχαν δύο απαντήσεις σε αυτήν την ερώτηση. Το ένα ήταν ότι οι άνθρωποι γύρω σας δυσαρεστούνται με την ανοησία, τη δειλία, την εξεύρεση δικαιολογιών και την αδικία – τα αντίθετα των παραδοσιακών αρετών. Έτσι, εάν συνηθίζετε να εμπλέκεστε σε τέτοιες συμπεριφορές, θα βρεθείτε κοινωνικά αποκλεισμένοι και ίσως ακόμη και τιμωρημένοι από το νόμο. Η μη συμμόρφωση με την ηθική φέρνει πόνο.
Η άλλη απάντηση ήταν ότι είναι δυνατόν να ζήσουμε μια εντελώς ευχάριστη ζωή χωρίς να προκαλέσουμε δεινά σε άλλους μέσω ανεντιμότητας, έλλειψης μετριοπάθειας ή άλλων κακών. Οι πηγές της αθώας ευχαρίστησης βρίσκονται γύρω μας: στην αισθητική απόλαυση της μουσικής, της τροφής, των τοπίων και των έργων τέχνης, και ειδικά, όπως ο Επίκουρος σκέφτηκε, στη μελέτη της φύσης και της κοινωνίας και στη συνομιλία με φίλους. Σε αντίθεση με τον Αριστοτέλη, που πίστευε ότι οι φίλοι του πρέπει να επιλέγονται για την αρετή τους (και όχι για τα πλεονεκτήματά τους), ο Επίκουρος πίστευε ότι οι φίλοι ήταν απλώς άνθρωποι που σκέφτονται λίγο πολύ με τον ίδιο τρόπο που κάνετε εσείς, και ο οποίος τυχαίνει να σας αρέσει.
Αν και λίγοι από εμάς θα θέλαμε να αποσυρθούμε και να ενταχθούμε σε έναν περιφερειακό φιλοσοφικό τρόπο ζωής, η μεταφορά της επικούρειας οπτικής στην καθημερινή μας ζωή μπορεί να έχει προσωπική αξία.
Ένα πρώτο σημείο εκκίνησης για να σκεφτούμε τον Επικουρισμό σε ένα σύγχρονο πλαίσιο είναι το γεγονός ότι ο ανταγωνισμός για εξουσία, η αποδοχή και η οικονομική επιβράβευση (κανένα από τα οποία δεν θεωρείται από τους Επικούρειους ως πραγματικά αγαθά) είναι ενσωματωμένο σε κάθε πτυχή της κοινωνίας μας.
Καλούμαστε να αγωνιζόμαστε για προαγωγές και καλύτερους μισθούς, για τα καλύτερούς βαθμούς απολυτηρίων, βαθμολογίες εξετάσεων και θέσεις πανεπιστημίου, για αναγνώριση και έγκριση από συναδέλφους μας, για τον καλύτερο δυνατό σύντροφο από άποψη εμφάνισης και κατάστασης. Οι διαφημίσεις στο μετρό της Νέας Υόρκης με ωθούν να πάρω δίπλωμα, να κάνω προσφορά για κατασκευαστικά συμβόλαια, να ξεκινήσω και να κερδίσω προσοδοφόρες αγωγές και να διορθώσω το πρόσωπό μου και την εικόνα μου. Το γυαλιστερό περιοδικό αποφοίτων δοξάζει εκείνους τους καθηγητές που ανακάλυψαν ή εφεύραν κάτι που μπορεί να κατοχυρωθεί με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας ή που φαίνεται τουλάχιστον να είναι σε καλό δρόμο για να το πράξουν, και η διαφήμισή με παροτρύνει να επενδύσω τον πλούτο μου σε σημαντικές εταιρείες για να αποκτήσω ακόμη περισσότερο πλούτο. Τα καλύτερα βιβλία αυτοβοήθειας που διαφημίζονται στο Amazon, και τα ράφια των περιοδικών ειδήσεων στο αεροδρόμιο, υπόσχονται να με ανεβάσουν σε μια κορυφαία θέση όπου μπορώ να παίρνω όλες τις αποφάσεις, να ξεχωρίζω από τους άλλους, και να συντρίψω την αυτοκαταστροφική συμπεριφορά μου που με εμποδίζει να βρω την αγάπη που έχει διάρκεια.
Αυτό το επίκεντρο της επιτυχίας της σύγχρονης ζωής συμπληρώνεται από την εστίαση στην παθητική κατανάλωση υποτιθέμενων αντικειμένων που οδηγούν σε άνεση και ευχαρίστηση, όπως ειδικά στρώματα και κάλτσες από ίνες μπαμπού. Εμείς οι γυναίκες καλούμαστε να αναζητήσουμε ανακούφιση από την προκατάληψη και την παρεμπόδιση στον εταιρικό κόσμο, αντιμετωπίζοντας ή εκθέτοντας τον εαυτό μας σε κολλώδη επιδόρπια και περίπλοκα κοκτέιλ, αρωματικά λοσιόν, φίλτρα, κεριά και κάθε είδους προσωπικές υπηρεσίες.
Η συσσωρευτική, ανταγωνιστική κοινωνία που αναζητά πολυτέλεια μας έφερε, όλοι θα συμφωνήσουν, ομορφιά και χρησιμότητα, ζεστό και κρύο τρεχούμενο νερό, νέα φάρμακα για την ανακούφιση των οδυνηρών και απενεργοποιητικών συνθηκών, υπέροχες νέες συσκευές επικοινωνίας και ψυχαγωγίας, καθώς και σπαράγγια και φράουλες εκτός σεζόν. Ο Λουκρήτιος αναφέρει τους δρόμους, την αρχιτεκτονική και τη γλυπτική ως τα πλεονεκτήματα που παράγονται από τον πολιτισμό στην εποχή του. Θα μπορούσαμε να προσθέσουμε ταξίδια με τζετ, κυλιόμενες σκάλες και τον κινηματογράφο, μαζί με πολλά άλλα. Όμως, οι έντονες προσπάθειες για αλλαγή του κόσμου, που συχνά υποκινούνται από τη φιλοδοξία και την ελπίδα οικονομικού κέρδους παρά από την καθαρή καλοσύνη, μας έφεραν επίσης πόλεμο και την τεράστια οικονομική σπατάλη της στρατιωτικής ετοιμότητας, την εκμετάλλευση εργαζομένων ανδρών και γυναικών, τη φτώχεια και τη στέρηση καθώς και περιβαλλοντική καταστροφή.
Η φήμη και ο πλούτος είναι κατάσταση μηδενικού αθροίσματος. Για να είναι μερικοί πλούσιοι, ισχυροί και διάσημοι, άλλοι πρέπει να είναι φτωχοί, υπάκουοι και αγνοημένοι. Και αν τα χρήματα, η φήμη και τα πολυτελή είδη πραγματικά έκαναν τους ανθρώπους ευτυχισμένους, θα έπρεπε να λάβουμε υπόψη και το πολιτικό κόστος των σύγχρονων φιλοδοξιών και συνηθειών μας. Ωστόσο, η απόδειξη είναι ότι μια ευχάριστη ζωή δεν εξαρτάται ούτε από τα επιτεύγματα ούτε από κοσμικά αγαθά, και δεν εξυπηρετείται από ελκυστικά συσκευασμένα προϊόντα επίδειξης, υποσχόμενα παραπλανητικά να μας οδηγήσουν σε μια άλλη διάσταση αρμονίας και χαλάρωσης.
Όλοι όσοι τους έχουν αποκομίσει κάτι από τα ανωτέρω, θα συμφωνήσουν ότι είναι ευχάριστο να λαμβάνουμε μια προσφορά, μια αύξηση, μια ευνοϊκή ειδοποίηση, μια επιχορήγηση, ένα βραβείο ή μια πρόσκληση. Η επιθυμία για επικύρωση από τους συναδέλφους για την προσωπικότητα ή τα επιτεύγματα μας φαίνεται να είναι ενσωματωμένη στις ψυχές μας. Όμως όλοι μπορούν να συμφωνήσουν επίσης ότι η ευχαρίστηση της αναγνώρισης, της εκτίμησης και της ανταμοιβής, αν και είναι επίσης προσωρινή, διαφέρει από τις πραγματικά μεθυστικές στιγμές της ευτυχίας τις οποίες νιώθουμε όταν είμαστε συντονισμένοι με ένα άλλο άτομο ή όταν απορροφηθούμε εντελώς από κάτι έξω από τον εαυτό μας. Σε αντίθεση με αυτό που εξακολουθεί να θεωρείται σε ορισμένους κύκλους διοίκησης, οι εξωτερικές ανταμοιβές δεν είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικές. Τα κίνητρα και η αφοσίωση μπορούν να προκύψουν μόνο από την πραγματική ευχαρίστηση από μια δραστηριότητα, είτε αυτή πραγματοποιείται σε κάποιο γραφείο ή σε κάποιο γήπεδο ή κατάστημα ή στούντιο ή εργοτάξιο.
Μια Επικούρεια στρατηγική για την αποφυγή άσκοπης κατανάλωσης είναι να θεωρείτε τις αγορές σας ως εμπειρία επίσκεψης σε μουσείο.
Ο Επίκουρος τόνισε τις απολαύσεις της μάθησης και της θεώρησης της φύσης και της κοινωνίας, και ο Λουκρέτιος επεσήμανε ότι αυτό που ήταν εξαιρετικό για τα ανθρώπινα όντα ήταν η δημιουργικότητα και η χειροτεχνία τους. Οι άνθρωποι απολαμβάνουν να κατανοούν τα πράγματα και να τα κάνουν να δουλεύουν ή απλά να κάνουν τα πράγματα να φαίνονται, να ακούγονται και να προσφέρουν καλύτερες γεύσεις, για τον εαυτό τους και για τους άλλους. Η πραγματική απόλαυση προκύπτει από δραστηριότητες που ενεργοποιούν τη συγκέντρωση, που απαιτούν πρακτική και δεξιότητα και που προσφέρουν αισθητηριακή απόλαυση. Η ικανότητα των χεριών μας να χειρίζονται μικρά αντικείμενα με ταχύτητα και ακρίβεια είναι μια μοναδική μας ικανότητα. Μαζί με την εκτίμηση της ομορφιάς στο χρώμα και τη μορφή, αυτή η ικανότητα προσθέτει τις τέχνες στις επιστήμες, ως το καλύτερο που μπορούν να κάνουν οι άνθρωποι.
Μία από τις τραγωδίες της ζωής στον πολιτισμό μας είναι ότι οι περισσότερες εργασίες δεν απαιτούν ούτε αναπτύσσουν την ανθρώπινη επινοητικότητα και την καλλιτεχνία. Ωστόσο, κάθε άνθρωπος που δεν ζει σε συνθήκες απόλυτης πολιτιστικής στέρησης μπορεί να τα ενεργοποιήσει. Τα παραδοσιακά χόμπι της παιδικής ηλικίας ήταν δραστηριότητες που πραγματοποιήθηκαν για το σκοπό αυτό: χειροτεχνίες και παζλ, ανάγνωση για τα ζώα, ιστορίες, μακρινά μέρη και το μέλλον, εξερεύνηση σε εξωτερικούς χώρους και βοήθεια σε ενήλικες και μικρότερα παιδιά. Τα ισοδύναμα για ενήλικες βρίσκονται σε κουζίνες, αίθουσες ραπτικής, γκαράζ και εργαστήρια, μαζί με βιβλιοθήκες και αίθουσες διαλέξεων. Το να φτιάχνεις πράγματα όπως κεραμικά, κοσμήματα, πλεκτά, κεντήματα ή προϊόντα ραπτικής όπως και να επισκευάζεις πράγματα της οικίας είναι μια βαθιά πηγή ανθρώπινης ικανοποίησης. Σε αυτές τις δραστηριότητες, τα χέρια, τα μάτια και το μυαλό ασχολούνται με τον υλικό κόσμο, και το δικό γούστο και η κρίση μας καθορίζουν το αποτέλεσμα. Δεν χρειάζεται να κερδίσει κανείς ένα βραβείο στις Κάννες.
Δεκαετίες έρευνας έδειξαν ότι ο πλούτος πάνω από ένα συγκεκριμένο επίπεδο δεν αυξάνει την ικανοποίηση ενός ατόμου με τη ζωή, και ηλικιωμένοι που έχουν επιτύχει σημαντική παγκόσμια αναγνώριση συχνά αναφέρουν ότι η ανατροφή των παιδιών τους και η απόλαυση με τις παρέες τους, τούς έχει δώσει περισσότερη ικανοποίηση από οποιαδήποτε αναγνώριση σταδιοδρομίας έλαβαν. Ωστόσο, οι ανακαλύψεις των ερευνητών της ευτυχίας μοιάζουν με αυτές των διατροφολόγων. Θεωρούνται ως υπαρκτές, αλλά δεν έχουν την ικανότητα να παρακινούν.
Οι άνθρωποι γνωρίζουν - κατ' αρχήν - τι είναι καλό για την τροφή τους. Εάν τους δώσετε ένα τεστ με ερωτήσεις όπως: «Ποιο είναι καλύτερο για εσάς: φρούτα, λαχανικά, δημητριακά ολικής αλέσεως και ζωικές πρωτεΐνες με μέτρο; Ή muffins, μπισκότα, έτοιμα γεύματα, fast food και αναψυκτικά; σχεδόν όλοι θα δώσουν τη σωστή απάντηση. Και αν ρωτήσατε: Ποια είναι η βάση μιας καλύτερης ζωής: φιλίες, δημιουργικές δραστηριότητες υπό τον δικό σας έλεγχο, έρευνα και μάθηση, νόστιμο φαγητό και δροσιστικό ποτό και επαφή με τη φύση; Ή status, επιρροή, χρήματα και h αγορά όσο το δυνατόν περισσότερων αγαθών και υπηρεσιών; οι περισσότεροι άνθρωποι θα έδιναν επίσης τη σωστή απάντηση.
Γιατί λοιπόν είναι τόσο δύσκολο να εσωτερικοποιηθεί και να επιλεγεί για δράση η αλήθεια; Στην περίπτωση της διατροφής, πρέπει να καταπολεμήσετε τη γενική κουλτούρα, με όλη την προπαγάνδα της, τις δελεαστικές επιδείξεις και τα κίνητρα της. Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση της προσωπικής ευημερίας.
Μια Επικούρεια στρατηγική για την αποφυγή άσκοπης κατανάλωση, παρά την περιέργεια που οι περισσότεροι από εμάς έχουμε σχετικά με τον υλικό κόσμο και τα κίνητρά για αγοράζουμε, να αγοράζουμε, να αγοράζουμε, είναι να θεωρήσουμε τα ψώνια ως εμπειρία μουσείου. Μπορείτε να εξετάσετε όλα αυτά τα αντικείμενα με τη συχνά διακοσμητική συσκευασία και να αισθανθείτε όλες τις ελπίδες και τους φόβους με τους οποίους συνδέονται συμβολικά και μαγικά. Υπάρχουν στρώματα που φαινομενικά μπορούν να κάνουν τους βαρετούς γάμους ή κάποιους ταλαίπωρους εργένηδες πιο ευτυχείς, και φυσικά κρέμες και λοσιόν για την αιώνια νεότητα. Μπορείτε να απολαύσετε την ψηλάφηση ή ίσως τη χρήση αυτών των αντικειμένων, χωρίς να είναι απαραίτητα να τα αγοράσετε και να τα αποθηκεύσετε.
Η αξία της φιλοσοφίας είναι ότι συνήθως αποτελεί πρόκληση για τις συμβατικές και κοινωνικά ισχυρές ιδέες. Στην καλύτερη περίπτωση, προσπαθεί να τις αντικαταστήσει με πιο δύσκολες, λιγότερο εύγευστες, αλλά καλύτερες ιδέες. Η Επικούρεια φιλοσοφία περιέγραψε έναν υλικό, συνεχώς εξελισσόμενο κόσμο χωρίς κάποια δίκαιη και καλοσυνάτη θεότητα – και μια μακρά ανθρώπινη ιστορία κυριαρχίας και εξαπάτησης. Αυτό φαινόταν σκληρό για τους πολλούς κριτικούς της, και ο Επικουρισμός συνδέθηκε με τον «ακατέργαστο υλισμό», τον «υποβιβασμό» και με μια πικάντικη, αυτοεμφανιζόμενη μορφή ηδονισμού, χαρακτηρισμοί που μόνο μια επιστροφή στα αρχικά κείμενα μπορεί να διορθώσει πλήρως. Ο Επίκουρος, αντί να μας κάνει να νιώθουμε νάνοι, με την εκτεταμένη και αντικειμενική άποψη του, μπορεί να μας δώσει μια εικόνα για τη δική μας κατάσταση και δυνατότητες. Όπως και άλλες καλές φιλοσοφίες, μας παροτρύνει να αφήσουμε τις αποφάσεις και τις ενέργειές μας να ρέουν αυθόρμητα από την κατανόησή μας για τη «φύση των πραγμάτων» και τον τρόπο που πραγματικά λειτουργεί ο κόσμος.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου