Λειτουργούμε και κάνουμε τις επιλογές μας βάσει των ερεθισμάτων μας

Λειτουργούμε και κάνουμε τις επιλογές μας βάσει των ερεθισμάτων μας και η μυθοπλασία που αποτυπώνεται κινηματογραφικά αποτελεί σταθερή πηγή προσλαμβανουσών για μένα. Βέβαια, ήδη παρατηρώ στην πρόταση που μόλις διατύπωσα την πρώτη μου ένσταση-αυτοαναίρεση. Ένσταση που ενδεχομένως δεν θα προέβαλλα μερικές ώρες πριν -οπότε και δεν είχα φάει ακόμα ένα γερό «Westworld» χαστούκι- και η οποία εδράζεται σε μια μάλλον θλιβερή σκέψη· ή μήπως λυτρωτική; «Κάνουμε τις επιλογές μας».

Επιλογή. Ελευθερία. Ελεύθερη βούληση. Μας απασχολούν τόσο πολύ αυτές οι έννοιες. Τις έχουμε τόσο μεγάλη ανάγκη. Έχει χυθεί τόσο μελάνι και τόσο αίμα για να γράψει την ιστορία τους. Αλλά, τελικά, σε τι έγκειται αυτή η ελεύθερη βούληση; Πώς προκύπτει ότι υπάρχει; Γεννιέσαι με έναν ενσωματωμένο κώδικα, το DNA σου. Και βιώνεις κάποιες εμπειρίες. Κάτι απ’ αυτές αποτυπώνεται κάπως στο σύστημά σου. Γίνεται η ιστορία σου και η οπτική σου περί αλήθειας. Εντέλει, λειτουργείς βάσει αυτού του συνδυασμού, βάσει του κώδικά σου και της μορφής με την οποία αποθηκεύτηκαν κάποιες πληροφορίες στον σκληρό σου δίσκο, του τρόπου που τις διάβασε ο δικός σου επεξεργαστής. Δεν επέλεξες τίποτα απ’ αυτά. Τουλάχιστον όχι μέχρι μια κάποια ηλικία, έστω αυτήν κατά την οποία άρχισες να έχεις την αίσθηση ότι μπορείς να ορίζεις εσύ την πορεία της ζωής σου. Το ερώτημα είναι κατά πόσο μπορείς να ισχυρίζεσαι ότι επέλεξες ελεύθερα όλα τα άλλα, όλα αυτά τα μονοπάτια που ακολούθησες, αφότου κατέστης δεκτικός καταλογισμού και που θεωρείς ότι σε καθιστούν αυτό που είσαι σήμερα. Και για να απαντηθεί αυτό το ερώτημα πρέπει να αναρωτηθείς τι σε ωθεί στην εκάστοτε επιλογή σου.

Κάποτε κάποια μου είχε πει πως θεωρεί ότι η τέλεια κατάσταση, η ολοκληρωμένη, για έναν άνθρωπο είναι η απουσία «θέλω». Πως οι άνθρωποι είναι μεν πολύ πιο ενδιαφέροντες, πολύ πιο αξιόλογοι και ευχάριστοι όταν βάλλονται από πάθη και ισχυρούς πόθους, αλλά δεν είναι ελεύθεροι. Αντέτεινα πως η έννοια της ελευθερίας έχει ως προαπαιτούμενο τη δυνατότητα επιλογής. Η έννοια της επιλογής έχει ως προαπαιτούμενο τον καθορισμό των θέλω σου. Αν δεν έχεις θέλω δεν έχεις κριτήριο επιλογής. Αν δεν έχεις κριτήριο επιλογής η επιλογή είναι τυχαία. Αν η επιλογή είναι τυχαία δεν είναι απότοκος ελευθερίας. Αυτή η συλλογιστική εξακολουθεί να μου φαίνεται λογική. Ωστόσο τώρα πάω ένα βήμα παραπέρα και διερωτώμαι… Σε καθεστώς ελευθερίας οι επιλογές μας καθορίζονται βάσει των θέλω μας. Τα θέλω μας όμως; Αυτά πώς καθορίζονται;

«Η αλήθεια είναι ότι ο άνθρωπος δεν είναι παρά ένας σύντομος αλγόριθμος. 10.247 γραμμές. Είναι απατηλά απλοί. Άπαξ και τους μάθεις, η συμπεριφορά τους είναι αρκετά προβλέψιμη». Αν η ουσία της εν λόγω ντετερμινιστικής κατευθύνσεως εκ Westworld αλιευμένης ρήσης δεν μοιάζει και τόσο αλλόκοτη, ακόμα κι αν φαντάζει κάπως δύσπεπτη, το ερώτημα αλλάζει και πάλι μορφή και διατυπώνεται ως εξής : Μπορούμε να αλλάξουμε τον προγραμματισμό μας; Κι αν όχι, πόσο ελεύθεροι είμαστε; Κι αν, τελικά, δεν είμαστε ελεύθεροι, έχει καμιά σημασία ή αρκεί η ψευδαίσθηση της ελευθερίας, που δύσκολα θα απαρνηθούμε ακόμα και με τις πλέον αδιάσειστες αποδείξεις, ακόμα και αν ισχυριστούμε ότι αποδεχτήκαμε την ανελευθερία μας; Σε τελευταία ανάλυση, η λαχτάρα για την ελευθερία, η ανάγκη να πιστεύουμε ότι έχουμε τον έλεγχο του εαυτού και της ζωής μας είναι γραμμένη στον κώδικά μας…