Ηθική και Ευτυχία

Η σύνδεση ανάμεσα στην ευτυχία και στην ηθική φαίνεται ξεκάθαρη, αν και είναι σαφές ότι το να είσαι ευτυχής σημαίνει περισσότερα από το να είσαι απλώς ηθικός. Δεν υπάρχει λόγος να πιστεύουμε ότι ένα άτομο που δεν λέει ποτέ ψέματα, δεν εξαπατά και δεν κλέβει, έχει κάποια εγγύηση ότι θα είναι περισσότερο ευτυχισμένο από ένα άτομο που διαπράττει αυτά τα αμαρτήματα χωρίς ενδοιασμούς.

Όλοι γνωρίζουμε ότι ένα καλό και συμπονετικό άτομο μπορεί να είναι εξαιρετικά άτυχο, και πολλά κτήνη φαίνεται να έχουν πιάσει την τύχη από τα κέρατα. Τα παιδιά που γεννιούνται χωρίς ένα λειτουργικό αντίγραφο του γονιδίου, που παράγει το ένζυμο υποξανθίνη -γουανίνη φωσφοριβοσυλτρανσφεράση, θα υποφέρουν από ένα σύνολο παθήσεων και αδυναμιών που είναι γνωστά ως σύνδρομο Λες-Νίχαν. Θα αυτοακρωτηριάζονται επίσης ανεξέλεγκτα, πιθανώς ως αποτέλεσμα της συσσώρευσης ουρικού οξέος στον οργανισμό τους. Αν αφεθούν ελεύθερα, αυτά τα παιδιά δαγκώνουν τα χείλη τους και τα δάκτυλά τους, και φθάνουν ακόμη στο σημείο να μπήγουν αιχμηρά αντικείμενα στα μάτια τους. Είναι δύσκολο να δει κανείς το πώς η εκπαίδευση στην ηθική θα συνεισφέρει πρακτικά στην ευτυχία τους. Αυτό που χρειάζονται αυτά τα παιδιά δεν είναι καλύτερη ηθική εκπαίδευση, ή περισσότερη αγάπη από τους γονείς. Χρειάζονται υποξανθίνη φωσφοριβοσυλτρανσφεράση.

Χωρίς να αμφισβητούμε ότι η ευτυχία έχει πολλές προϋποθέσεις -καλά γονίδια, ένα νευρικό σύστημα που δεν δυσλειτουργεί τελείως κλπ, μπορούμε να υποθέσουμε ότι, όποιο και αν είναι το επίπεδο της ευτυχίας ενός ατόμου, η κατάστασή του θα βελτιωθεί γενικώς αν αποκτήσει περισσότερη αγάπη και δείξει μεγαλύτερη συμπόνια, επομένως γίνει πιο ηθικό. Αυτός είναι ένας αυστηρά εμπειρικός ισχυρισμός -ένας ισχυρισμός που έχει δοκιμασθεί επί χιλιετηρίδες, από στοχαστές σε διάφορες πνευματικές παραδόσεις, και ιδιαιτέρως στο πλαίσιο του Βουδισμού. Θα μπορούσαμε να αναρωτηθούμε κατά πόσον η ανεξέλεγκτη αύξηση της αγάπης και της συμπόνιας θα μπορούσε να μειώσει την αίσθηση της προσωπικής ευτυχίας κάποιου, μια και τα βάσανα των άλλων γίνονται όλο και περισσότερο δικά του. Μόνο άτομα που έχουν καλλιεργήσει αυτήν την πνευματική κατάσταση σε ακραίο βαθμό θα είναι εις θέσιν να αποφανθούν επάνω σε αυτό το ερώτημα, αλλά σε γενικό επίπεδο, φαίνεται να μην υπάρχει αμφιβολία ότι η αγάπη και η συμπόνια είναι θετικές, χάρη στο ότι μας συνδέουν βαθύτερα με τους άλλους.

Με δεδομένη αυτήν την κατάσταση, μπορούμε να δούμε ότι κάποιος θα μπορούσε να επιθυμεί να έχει περισσότερη αγάπη και συμπόνια για καθαρά εγωιστικούς λόγους. Αυτό είναι, φυσικά, ένα κάποιο παράδοξο, επειδή αυτά τα χαρακτηριστικά υπονομεύουν εξ ορισμού την εγωιστική συμπεριφορά.Επίσης εμπνέουν συμπεριφορές που τείνουν να συμβάλλουν στην ευτυχία άλλων ανθρώπινων υπάρξεων.

Οι εν λόγω ψυχικές καταστάσεις δεν δίνουν μόνο μία καλή αίσθηση αλλά ωθούν σε κοινωνικές σχέσεις που κάνουν τον άνθρωπο να αισθάνεται καλά με τους άλλους, ενώ οδηγεί άλλους στο να αισθάνονται καλά με τον εαυτό τους.

Το μίσος, ο φθόνος, το πείσμα, η απέχθεια, η ντροπή -αυτές δεν είναι πηγές ευτυχίας, στο προσωπικό ή στο κοινωνικό επίπεδο. Η αγάπη και η συμπόνια είναι τέτοιες πηγές. Όπως τόσα άλλα που γνωρίζουμε σε σχέση με τον εαυτό μας, ισχυρισμοί αυτού του είδους δεν χρειάζεται να επιβεβαιωθούν από κάποια λεπτομερή μελέτη. Μπορούμε εύκολα να φαντασθούμε κάποια εξελικτικά αίτια για τους λόγους που τα θετικά κοινωνικά συναισθήματα μας κάνουν να αισθανόμαστε καλά, ενώ τα αρνητικά δεν το κάνουν, αλλά αυτό θα ήταν εκτός θέματος.

Το ζήτημα είναι ότι η διάθεση να λάβεις υπ’ όψιν την ευτυχία του άλλου -για να είσαι ηθικός- φαίνεται να αποτελεί έναν λογικό τρόπο για να αυξήσει κανείς τη δική του ευτυχία. Η συνάρτηση εδώ γίνεται όλο και περισσότερο σημαντική, όσο ανώτερη γίνεται η ευτυχία ενός ατόμου. Η σύνδεση ανάμεσα στην πνευματικότητα -την καλλιέργεια της ευτυχίας με άμεσο τρόπο, μέσω συγκεκριμένων εκλεπτύνσεων της προσοχής μας- και στην ηθική είναι επαρκώς τεκμηριωμένη. Ορισμένες στάσεις και συμπεριφορές φαίνεται να οδηγούν στη στοχαστική ενόραση, ενώ άλλες δεν το κάνουν.

Αυτή δεν είναι μία πρόταση, την οποία χρειάζεται κανείς απλώς να πιστέψει. Είναι, μάλλον, μία υπόθεση που απαιτείται να δοκιμασθεί στο εργαστήριο της ζωής ενός ανθρώπου.