Οι παιδικές εμπειρίες δεν θα έπρεπε, λογικά, να του καλλιεργήσουν πεσιμιστικά στερεότυπα γύρω από τη δημογραφική ανάπτυξη. Ο Τόμας Ρόμπερτ Μάλθους ήταν το δεύτερο από τα οκτώ τέκνα εύπορης οικογένειας προοδευτικών διανοουμένων, οι οποίοι εμφορούνταν από τα αισιόδοξα, ανθρωπιστικά ιδανικά του Διαφωτισμού. Ο πατέρας του, Ντάνιελ Μάλθους, υπήρξε οπαδός των Γιακωβίνων και επικοινωνούσε τακτικά με τον Βολταίρο, τον Ρουσώ και τον φιλόσοφο Ντέιβιντ Χιουμ.Στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ, ο νεαρός Μάλθους σπούδασε ευρύ φάσμα γνωστικών αντικειμένων. Βραβεύτηκε στα Λατινικά και τα Ελληνικά, διέπρεψε στα Μαθηματικά, ορκίστηκε ιερέας της Αγγλικανικής Εκκλησίας, για να γίνει, τελικά, ο πρώτος Βρετανός καθηγητής πανεπιστημίου στην πολιτική οικονομία, το 1805.
Στο μεταξύ, είχε δημοσιεύσει, το 1798, την πρώτη εκδοχή του κλασικού έργου «Δοκίμιο για την Αρχή του Πληθυσμού». Το βιβλίο του Μάλθους συγκρουόταν μετωπικά με την αισιόδοξη οπτική του κλασικού φιλελευθερισμού. Ο προφήτης του τελευταίου, Ανταμ Σμιθ, έγραψε το περίφημο έργο για τον «Πλούτο των Εθνών», πιστεύοντας ότι η βιομηχανική επανάσταση και το ελεύθερο εμπόριο εγγυώνται ένα μέλλον ευημερίας παρά τις αναπόφευκτες αναταράξεις της μετάβασης.
Αντιθέτως, ο Μάλθους έγραψε, ουσιαστικά, μια ελεγεία για την… Φτώχεια των Εθνών! Κεντρική του θέση ήταν ότι, ενώ η παραγωγή τροφίμων και πρώτων υλών αναπτύσσεται με ρυθμούς αριθμητικής προόδου (π.χ. 1,3,5,7,9,11…), ο πληθυσμός αναπτύσσεται με ρυθμούς γεωμετρικής προόδου (π.χ. 1,2,4,8,16,32…). Ωστόσο, η φύση ενεργοποιεί ρυθμιστικούς μηχανισμούς που αποτρέπουν την καταστροφή: έγκλημα, αρρώστιες, πόλεμος, ανηθικότητα. Αυτοί οι τέσσερις Ιππότες της Αποκαλύψεως λειτουργούν ως δυσάρεστοι μεν, πλην αναγκαίοι ρυθμιστικοί μηχανισμοί, που επαναφέρουν τον δημογραφικό παράγοντα σε θέση ισορροπίας.
Η θεώρηση του χριστιανού ιερέα δεν διακρινόταν για τον ανθρωπισμό της, αλλά άσκησε τεράστια επίδραση. Ο Δαρβίνος στη Βιολογία και ο Σπένσερ στις Κοινωνικές Επιστήμες εμπνεύστηκαν από τον Μάλθους τα κλασικά μοτίβα περί ζωτικού χώρου, αγώνα επιβίωσης, κυριαρχίας του προσαρμοστικότερου και φυσικής επιλογής. Αλλά και ο Ντέιβιντ Ρικάρντο, εκ των θεμελιωτών της κλασικής πολιτικής οικονομίας, οδηγήθηκε από τον Μάλθους στην απαισιόδοξη θεωρία για πτώση του ποσοστού κέρδους λόγω μείωσης της απόδοσης της γης.
Τα εμπειρικά δεδομένα είναι καταπέλτης για τη θεωρία του Μάλθους: η ανάπτυξη της παραγωγικότητας της εργασίας στον 19ο και τον 20ό αιώνα ακολούθησε ρυθμούς εκθετικούς, πολύ ταχύτερους από την αύξηση του πληθυσμού, γεγονός που καταδεικνύει ότι το πραγματικό πρόβλημα της ανθρωπότητας ήταν και είναι όχι ο υπερπληθυσμός, αλλά η παγκόσμια φτώχεια.
Ωστόσο, το γεγονός αυτό δεν εμποδίζει τη νεκρανάσταση των αντιουμανιστικών, μαλθουσιανών απόψεων σε κάθε εποχή κρίσης. Το 1972, η Λέσχη της Ρώμης δημοσιοποίησε την πολύκροτη έκθεση «Τα Ορια της Ανάπτυξης», που επανέφερε τα κλασικά θέματα: υπερπληθυσμός, «εξάντληση» των φυσικών πόρων, κίνδυνοι κοινωνικών ταραχών και μεταναστευτικών κυμάτων. Από τις αρχές της δεκαετίας του ’80, ο νεομαλθουσιανισμός θεωρητικών όπως ο Τζέιμς Γκόλντστοουν και ο Ντέιβιντ Λέμπερτ αναζήτησε τον δημογραφικό παράγοντα πίσω από την αγγλική και τη ρωσική επανάσταση ή και την ισραηλινο-αραβική διένεξη.
Για την ιστορία, παρότι διεκτραγωδούσε τις συνέπειες του «υπερπληθυσμού», ο Μάλθους υπήρξε αδιάλλακτος έναντι της αντισύλληψης. Αντ’ αυτής, συνιστούσε τη σεξουαλική εγκράτεια ή και την ασκητική εγκατάλειψη της προοπτικής του γάμου για το καλό της ανθρωπότητας. Μια αποστολή που αποδείχθηκε πολύ βαριά και για τον ίδιο, αφού παντρεύτηκε την πρώτη του εξαδέλφη και απέκτησε μαζί της τρεις απογόνους.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου