Όσο διασκεδαστική και αν φαίνεται μια ψευδοεπιστήμη, όσο σίγουροι και αν είμαστε ότι δε θα φανούμε ποτέ τόσο αφελείς ώστε να παρασυρθούμε από μια τέτοια διδασκαλία, ξέρουμε πολύ καλά ότι ανθίζει γύρω μας.
Ο Υπερβατικός Διαλογισμός και η Αούμ Σινρίκυο φαίνεται πως έχουν προσελκύσει έναν μεγάλο αριθμό μορφωμένων ανθρώπων, που μερικοί μάλιστα έχουν και ανώτατα πτυχία φυσικής ή μηχανικής. Δεν είναι διδασκαλίες για ηλίθιους. Κάτι άλλο συμβαίνει.
Επιπλέον, κανείς απ’ όσους ενδιαφέρονται για το τι είναι οι θρησκείες και πώς άρχισαν, δεν μπορεί να τις αγνοήσει. Μολονότι τεράστια τείχη μπορεί φαίνεται ότι υψώνονται ανάμεσα στην ντόπια, μονοδιάστατη επιχειρηματολογία της ψευδοεπιστήμης και σε κάτι σαν μια παγκόσμια θρησκεία, οι διαφορές -είναι πολύ λεπτές. Ο κόσμος μας γεννά σχεδόν αξεπέραστα προβλήματα. Μια τεράστια γκάμα από λύσεις προσφέρονται, μερικές με πολύ περιορισμένη κοσμοθεωρία και άλλες με επιβλητικό εκτόπισμα. Στις συνήθεις Δαρβινικές θεωρίες περί φυσικής επιλογής, μερικές ευδοκιμούν για κάποιο διάστημα αλλά εξαφανίζονται το ίδιο γρήγορα. Κάποιες όμως - μερικές φορές, όπως απέδειξε η Ιστορία - οι πιο άθλιες και λιγότερο ελκυστικές από αυτές, μπορεί να έχουν τη δύναμη να αλλάξουν σε βάθος την Ιστορία του κόσμου.
Η συνεχής εξάπλωση της κακώς εφαρμοσμένης επιστήμης, της ψευδο-επιστήμης και των προλήψεων (της Νέας Εποχής ή και της Παλιάς) μέχρι την αξιοσέβαστη μυστηριακή θρησκεία που βασίζεται στην αποκάλυψη, είναι ακαθόριστη. Προσπαθώ να μη χρησιμοποιώ τη λέξη “cult” σε αυτό. με τη συνήθη σημασία μιας θρησκείας που ο ομιλών απεχθάνεται, αλλά αντίθετα προσπαθώ να φτάσω στον ακρογωνιαίο λίθο της γνώσης - άραγε ξέρουν πραγματικά αυτά που ισχυρίζονται ότι γνωρίζουν; Όπως αποδεικνύεται, όλοι έχουν μια σχετική εμπειρία.
Σε ορισμένα σημεία αυτού του βιβλίου θα κάνω κριτική στην υπερβολή της θεολογίας, γιατί είναι δύσκολο να διακρίνει κανείς την ψευδό επιστήμη από την αυστηρή, δογματική θρησκεία όταν φθάνουν στα άκρα. Παρόλα αυτά να αναγνωρίσω εξαρχής την τεράστια ποικιλία και πολυπλοκότητα της θρησκευτικής σκέψης και πρακτικής ανά τους αιώνες, την ανάπτυξη της φιλελεύθερης θρησκείας και της οικουμενικής αδελφότητας τον τελευταίο αιώνα το γεγονός ότι - όπως στην Προτεσταντική Μεταρρύθμιση, την άνοδο του Αναμορφωμένου Ιουδαϊσμού, το Βατικανό II και την επονομαζόμενοι υψηλή κριτική της Βίβλου - η θρησκεία έχει αντιπαλέψει (με κυμαινόμενο βαθμό επιτυχίας) τις ίδιες της τις υπερβολές. Αλλά παράλληλα με αρκετούς επιστήμονες που δείχνουν απρόθυμοι να συζητήσουν ή έστω να αναφέρουν δημόσια την ψευδό επιστήμη, πολλοί συνήγοροι των κυρίαρχων θρησκειών είναι επιφυλακτικοί να αποδεχτούν τους ακραία συντηρητικούς ή φονταμενταλιστές. Αν αυτή η τάση συνεχιστεί, πιθανώς το πεδίο να είναι δικό τους. Μπορούν να κερδίσουν τη διαμάχη ερήμην.
Ένας θρησκευτικός ηγέτης μου έγραψε για τη λαχτάρα του όσον αφορά στην "πειθαρχημένη ακεραιότητα” στη θρησκεία:
Γίναμε πάρα πολύ συναισθηματικοί... Αφοσίωση και φτηνή ψυχολογία από τη μια, αλαζονεία και δογματική αδιαλλαξία από την άλλη, διαστρεβλώνουν τον αυθεντικό θρησκευτικό βίο. Μερικές φορές πλησιάζω στην απελπισία, αλλά τότε αντιδρώ με πείσμα και ελπίδα... Η ειλικρινής θρησκεία, που είναι πιο κοντά απ’ όσο οι κριτικοί της στις διαστρεβλώσεις και τους παραλογισμούς που διαπράττονται στο όνομά της, έχει ενεργό ενδιαφέρον να ενθαρρύνει τον υγιή σκεπτικισμό για το δικό της συμφέρον... Υπάρχει πιθανότητα η θρησκεία και η επιστήμη να σφυρηλατήσουν μια ισχυρή συμμαχία ενάντια στην ψευδοεπιστήμη και την ψευδοθρησκεία.
Η ψευδό επιστήμη διαφέρει από την εσφαλμένη επιστήμη. Η επιστήμη βρίθει από λάθη αποκλείοντάς τα το ένα μετά το άλλο. Λανθασμένα συμπεράσματα συνάγονται -πάντα, αλλά συνάγονται προσωρινά. Οι υποθέσεις είναι περιορισμένες και έτσι είναι σε θέση να ανασκευαστούν. Μια αλληλουχία από εναλλακτικές υποθέσεις αντιπαρατίθεται στο πείραμα και την παρατήρηση. Η επιστήμη πηγαίνει ψηλαφώντας και σκουντουφλώντας προς τη βελτιωμένη αντίληψη. Τα αισθήματα κυριότητας οπωσδήποτε προσβάλλονται όταν ανασκευαστεί-μια επιστημονική υπόθεση, αλλά αυτές οι απορρίψεις θεωρούνται - στην επιστημονική επιχείρηση.
Η ψευδό επιστήμη είναι το ακριβώς αντίθετο. Οι υποθέσεις είναι συχνά με ακρίβεια οριοθετημένες έτσι ώστε να παραμένουν ανέπαφες από κάθε πειραματισμό που προσφέρει μια προοπτική απόρριψης και έτσι ακόμα και εξ ορισμού δεν μπορούν να αναιρεθούν. Οι επαγγελματίες είναι επιφυλακτικοί και προσεχτικοί. Η σκεπτικιστική σχολαστικότητα καταπολεμάται. Όταν η ψευδό-επιστημονική υπόθεση αποτυγχάνει να διεγείρει τους επιστήμονες, τότε πιστεύεται ότι γίνονται συνομωσίες για την καταστολή της.
Η κινητική ικανότητα σε υγιείς ανθρώπους είναι σχεδόν τέλεια. Σπάνια σκοντάφτουμε και πέφτουμε, εκτός αν είμαστε σε παιδική ή προχωρημένη ηλικία. Μπορούμε να μάθουμε για παράδειγμα να οδηγούμε ποδήλατο ή να κάνουμε σκέιτ ή να παίζουμε κουτσό ή να πηδάμε σκοινάκι ή να οδηγούμε αυτοκίνητο και να διατηρήσουμε αυτή τη δεξιοτεχνία σε όλη μας τη ζωή. Ακόμα και αν περάσει μια δεκαετία χωρίς να την εξασκήσουμε, επανέρχεται αμέσως χωρίς κόπο. Η ακρίβεια και διατήρηση της κινητικής μας ικανότητας, ωστόσο, μας δίνουν μια ψευδαίσθηση αυτοπεποίθησης και στα υπόλοιπα ταλέντα μας. Η αντίληψή μας υπόκειται σε λάθη. Μερικές φορές βλέπουμε κάτι που δεν υπάρχει. Γινόμαστε θύματα οφθαλμαπάτης. Σε ορισμένες περιπτώσεις έχουμε παραισθήσεις. Είμαστε επιρρεπείς σε σφάλματα.
Ένα εξαιρετικά διαφωτιστικό βιβλίο με τίτλο: Πως Ξέρουμε Ότι Δεν Είναι 'Ετσι: Η Πιθανότητα Σφάλματος της Ανθρώπινης Λογικής στην Καθημερινή Ζωή, του Τόμας Τζίλοβιτς, παρουσιάζει πώς οι άνθρωποι συστηματικά σφάλουν στην κατανόηση των αριθμών, στην απώθηση δυσάρεστων περιστατικών και πώς επηρεάζονται από την γνώμη των άλλων. Είμαστε καλοί σε ορισμένα πράγματα, αλλά όχι σε όλα. Η σοφία έγκειται στην αντίληψη των ορίων μας.
«Ο άνθρωπος είναι ένα επιπόλαιο πλάσμα» μας διδάσκει ο Ουίλιαμ Σαίξπηρ. Να λοιπόν πού υπεισέρχεται η σκεπτικιστική αυστηρότητα της επιστήμης.
Ίσως η πιο ακριβής διάκριση ανάμεσα στην επιστήμη και την ψευδό-επιστήμη είναι ότι η επιστήμη διαθέτει μια πολύ ικανότερη κατανόηση της ανθρώπινης ατέλειας και πιθανότητας σφάλματος απ’ ότι η ψευδό-επιστήμη. Αν αρνιόμαστε αποφασιστικά να αναγνωρίσουμε σε ποια σημεία είμαστε επιρρεπείς να περιπέσουμε σε λάθος, σε σοβαρό σφάλμα, τότε μπορούμε να περιμένουμε σίγουρα ότι το λάθος - ακόμα και το σοβαρό λάθος - θα είναι σύντροφός μας για πάντα. Αν όμως είμαστε ικανοί για μια μικρή θαρραλέα αυτοκριτική, όσο και αν αυτή μπορεί να επιφέρει θλιβερές αντιδράσεις, οι πιθανότητές μας βελτιώνονται εξαιρετικά.
Αν διδάσκουμε μόνο τις ανακαλύψεις και τα προϊόντα της επιστήμης -αδιάφορο από το πόσο χρήσιμες και ενθαρρυντικές μπορεί να είναι - χωρίς να εμβαθύνουμε στις κριτικές της μεθόδους, πώς είναι δυνατόν ο μέσος άνθρωπος να διακρίνει την επιστήμη από την ψευδό-επιστήμη; Τότε και οι δυο παρουσιάζονται ως αστήρικτοι ισχυρισμοί. Στη Ρωσία και την Κίνα ήταν κάποτε εύκολο. Η αυθεντική επιστήμη ήταν αυτή που διδασκόταν. Η διάκριση ανάμεσα στην επιστήμη και την ψευδό-επιστήμη γινόταν από άλλους και όχι από το ίδιο το άτομο. Αλλά όταν προέκυψαν οι βαθιές πολιτικές αλλαγές και η δομή της ελεύθερης σκέψης χαλάρωσε, μια στρατιά από βέβαιους ή χαρισματικούς ισχυρισμούς - ειδικά από αυτούς που μας λένε αυτό που θέλουμε να ακούσουμε-κέρδισε τεράστια απήχηση. Κάθε ιδέα, έστω και απίθανη, απέκτησε εγκυρότητα.
Είναι μια μεγάλη πρόκληση για τους εκλαϊκευτές της επιστήμης να καταστήσουν σαφή την πραγματική διαστρεβλωμένη ιστορία των μεγάλων της ανακαλύψεων, όπως επίσης τις παρεξηγήσεις και περιστασιακές επιμονές αρνήσεις των επαγγελματιών που ασχολούνται με αυτή να αλλάξουν λογική. Είναι ένα θέμα το οποίο αρκετά ίσως τα περισσότερα, επιστημονικά βιβλία για τους μελλοντικούς επιστήμονες, το προσπερνούν βιαστικά .Είναι απείρως ευκολότερο να παρουσιάσεις με ελκυστικό τρόπο το απόσταγμα της ανά τους αιώνες σοφίας της υπομονετικής και συλλογικής εξέτασης της Φύσης, πάρα να εκθέσεις λεπτομερώς τον χαώδη μηχανισμό απόσταξης. Η επιστημονική μέθοδος όσο και αν φαίνεται δύσπεπτη και κατηφής, είναι πολύ πιο σημαντική από τις ίδιες τις ανακαλύψεις της επιστήμης.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου