Αρχαίες ελληνικές παραδόσεις για τον πελαργό

Ετυμολογία του ονόματος
Ήδη το Μεγάλο Ετυμολογικό 659.7 συνέδεε το όνομα του πελαργού με τα μαύρα και άσπρα φτερά του. Έτσι στα νεότερα χρόνια ο Kretschmer ανέλυσε τη λέξη σε δύο συνθετικά. Το δεύτερο συνθετικό είναι η λέξη ἀργός που σημαίνει «λευκός» και το πρώτο συνθετικό είναι ο υποθετικός τύπος *πελαwός, ο οποίος συγγενεύει με τα επίθετα πολιός, πελιός, πελιδνός, πελλός, λέξεις που δηλώνουν το μαύρο ή το γκρίζο ή το ωχρό. Στα Νέα Ελληνικά το συνώνυμο... λέλεκας ή λελέκι θεωρείται ότι έχει τουρκική και απώτερη αραβική καταγωγή. Ωστόσο, όπως επισημαίνει ο συγγραφέας D'Αrcy Wentworth Thompson, A Glossary οf Greek Birds, η πραγματική καταγωγή της λέξης μπορεί να ανάγεται στους Λέλεγες, καθώς οι τελευταίοι ταυτίζονταν με τους Πελασγούς, των οποίων το όνομα συνδέεται πολλές φορές από τους αρχαίους με τους πελαργούς, γι’ αυτό και το Πελασγικό Τείχος στην Αθήνα αποκαλούνταν και Πελαργικό.

Μετακινήσεις και κατοικία
Ο πελαργός ήταν φημισμένος για το γεγονός ότι επέστρεφε πάντα στην ίδια φωλιά. Επίσης θεωρούνταν ότι διέθετε μεγάλη ακρίβεια στην αναχώρηση και στην άφιξή του που περνούσαν και οι δύο γενικά απαρατήρητες. Ο Αιλιανός, Περί ζώων 3.23, σημειώνει ότι οι πελαργοί, όταν περάσει το κρύο και επιστρέφουν πίσω, αναγνωρίζουν ο καθένας τη φωλιά του, όπως οι άνθρωποι την κατοικία τους.

Στον Πλούταρχο 518D ο Λούκουλλος απευθύνεται στον Πομπήιο και του λέει ότι έχει λιγότερο μυαλό από τους γερανούς και τους πελαργούς, με αποτέλεσμα να μην αλλάζει την κατοικία του κατά την εποχή που είναι ταιριαστό. Ο Καλλίμαχος στο απόσπασμα 475 αποκαλεί τον πελαργό αλήτη με την έννοια του περιπλανώμενου. Σύμφωνα με τον Στράβωνα οι πελαργοί συνδέονταν με τους Πελασγούς οι οποίοι ήταν ένα νομαδικό γένος. Παράβαλε Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς 1.28.

Σεβασμός των παιδιών προς τον γονιό
Ο Αριστοφάνης στους Όρνιθες 1355 αναφέρει ότι αφού ο πατέρας πελαργός αναθρέψει τα παιδιά του και τα κάνει ικανά να πετούν, στη συνέχεια οι νεοσσοί οφείλουν με τη σειρά τους να θρέψουν τον πατέρα τους.

Ο Αιλιανός στο χωρίο που προαναφέρθηκε συμπληρώνει ότι οι πελαργοί σ’ αυτό το θέμα συμπεριφέρονται όπως οι άνθρωποι, ωστόσο αυτή η συμπεριφορά τους δεν οφείλεται σε κάποια νομοθεσία, αλλά στη φύση τους. Γι’ αυτό ο πελαργός θεωρείται ευσεβές πουλί, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις υπονοείται ότι ήταν ένας παλαιός νομοθέτης.

Σύμφωνα με τον Ωραπόλλωνα 2.55 και οι Αιγύπτιοι θεωρούν τον πελαργό ως σύμβολο της ευσέβειας και όταν θέλουν να δηλώσουν κάποιον άνθρωπο, ο οποίος φρόντισε τον πατέρα του, ζωγραφίζουν έναν πελαργό. Τα σκήπτρα τους έχουν στο πάνω μέρος έναν πελαργό και στο κάτω μέρος έναν ιπποπόταμο.

Άλλες παραδόσεις
Ο πελαργός θεωρούνταν ότι καταπολεμά τα φίδια γι' αυτό και οι Θεσσαλοί τον τιμούσαν. Η Θεσσαλία γέμισε κάποτε από τόσα φίδια, ώστε αν δεν υπήρχαν οι πελαργοί, οι Θεσσαλοί θα ήταν αναγκασμένοι να αφήσουν τη γη τους. Γι’ αυτό και έχουν βγάλει ένα νόμο με τον οποίο απαγορεύουν το φόνο τους, ενώ ο ένοχος για το φόνο ενός πελαργού θεωρείται ότι είναι ένας ανθρωποκτόνος.

Οι νυχτερίδες κάνουν τα αυγά του πελαργού άγονα, αλλά οι πελαργοί προστατεύουν τα αυγά τους με τη βοήθεια ενός φύλλου πλατάνου ή το καύκαλο μιας χελώνας.

Χρησιμοποιούν τη ρίγανη για να θεραπεύσουν τα τραύματά τους. Από την άλλη το στομάχι ενός πελαργού θεραπεύει λοιμώδεις αρρώστιες των αιγοπροβάτων.

 Ένας νεαρός πελαργός αποτελεί προφυλακτικό μέσο ενάντια στην οφθαλμία. Βλέπε Πλίνιος, NH 29.33 και 29.38.

Σύμφωνα με τον Πορφύριο, Περί αποχής εμψύχων 3.5, ο πελαργός αποτελεί αγγελιαφόρο της θεάς Αθηνάς. Κατά τον Αιλιανό, Περί ζώων 8.20, κάποτε ένας πελαργός τιμώρησε μια γυναίκα η οποία ήταν άπιστη. Ο σύζυγός της είχε φύγει για ταξίδι, ενώ αυτή στο σπίτι είχε συνάψει σχέσεις με έναν από το προσωπικό. Ο πελαργός, ο οποίος συνδεόταν με τον συγκεκριμένο σπίτι, θύμωσε και τύφλωσε την άπιστη γυναίκα ορμώντας πάνω στο πρόσωπό της.

Όταν ο Ηρακλής θεράπευσε το σπασμένο πόδι ενός πελαργού, ο τελευταίος την επόμενη χρονιά τού έφερε έναν μαγικό λίθο (Αιλιανός ό.π. 22), ο οποίος έλαμπε σαν δάδα. Πρόκειται πιθανώς για την πέτρα που ονομάζεται λύχνις ή λυχνίτης λίθος.

Ο Φιλόστρατος στον βίο του Απολλώνιου του Τυανέα (2.14) ισχυρίζεται ότι οι πελαργοί δεν φτιάχνουν φωλιά, προτού στερεώσουν σ’ αυτήν τον λυχνίτη λίθο.

Σύμφωνα πάλι με τον Αιλιανό (ό.π. 3.23), όταν οι πελαργοί φτάνουν στα γηρατειά τους, πηγαίνουν στις Ωκεανίτιδες νήσους και εκεί αλλάζουν την όψη τους σε μορφή ανθρώπου ως ανταμοιβή για την ευσέβειά τους προς τους γονείς τους.