Οι τρεις πλευρές της ελεύθερης βούλησης

<Ελευθερία του μυαλού -Rene Magritte 1948

Ο άνθρωπος έχει ελεύθερη βούληση, και αυτή είναι τριών ειδών:

Κατ' αρχάς, ήταν ελεύθερος όταν όρισε τη ζωή του· τώρα, βέβαια, δεν μπορεί να γυρίσει πίσω, γιατί δεν είναι πια το ίδιο πρόσωπο που την όρισε, εκτός ίσως υπό τη σχετική έννοια ότι πραγματοποιεί με τη ζωή του αυτά που όρισε.

Δεύτερον, είναι ελεύθερος να επιλέξει τον τρόπο και την κατεύθυνση της εξελικτικής του πορείας μέσα στη ζωή του.

Τρίτον, είναι ελεύθερος κατά το ότι, όντας ο άνθρωπος που θα ξαναγίνει κάποτε, έχει τη βούληση να δοκιμάσει στη ζωή του όλες τις περιστάσεις κι έτσι να βρει το δρόμο προς τον εαυτό του, και κυρίως να διανύσει τη ζωή πραγματικά από τη διαδρομή της επιλογής του, που όμως θα είναι οπωσδήποτε τόσο λαβυρινθώδης, ώστε δεν θα αφήνει κανένα σημείο αυτής της ζωής ανέγγιχτο.

Αυτές είναι οι τρεις πλευρές της ελεύθερης βούλησης, αλλά, επειδή είναι παρούσες ταυτόχρονα, δημιουργούν μία ενότητα, και μάλιστα τόσο ολοκληρωμένη κατά βάθος, ώστε δεν αφήνει περιθώρια για καμία βούληση, είτε ελεύθερη είτε όχι.

Φραντς Κάφκα