Γιατί αντιστεκόμαστε στις αλλαγές

Επιθυμούμε συχνά και επιδιώκουμε συνειδητά τις προσωπικές αλλαγές. Θέλουμε να αλλάξουμε κακές συνήθειες, να αλλάξουμε τους τρόπους συμπεριφοράς μας, να αλλάξουμε στοιχεία του χαρακτήρα μας, να αλλάξουμε τρόπο σκέψης. Σχεδόν κάθε άνθρωπος θέλει κάτι να αλλάξει σε σχέση με τον εαυτό του. Η επιθυμία για αλλαγή δεν είναι απλή υπόθεση. Εμπεριέχει την συνειδητοποίηση ότι κάτι δεν είναι λειτουργικό στον τρόπο που σκεφτόμαστε και ενεργούμε και την αποδοχή της ευθύνης ότι αυτό το κάτι υπόκειται στον δικό μας έλεγχο. Συχνά η επιθυμία για αλλαγή υποκινείται από την πεποίθηση ότι οφείλουμε να είμαστε αρεστοί ή βολικοί στους σημαντικούς ανθρώπους γύρω μας. Χρεώνουμε στον εαυτό μας λάθη επειδή διαπιστώνουμε ότι τρόπος που σκεφτόμαστε, αισθανόμαστε και εν τέλει ενεργούμε δυσκολεύει τη ζωή του συντρόφου μας και κατά συνέπεια τη δική μας. Ωστόσο η μετατροπή της θέλησης σε πράξη αποδεικνύεται στην πράξη ένα αρκετά δύσκολο ή περίπλοκο εγχείρημα. Οι λόγοι είναι πολλοί.

Δεν έχουμε εντοπίσει τι πρέπει να αλλάξουμε

Το συναίσθημα μας είναι σχεδόν πάντα η σημαντικότερη ένδειξη ότι κάτι δεν πάει καλά. Είμαστε μονίμως αγχωμένοι, κατά κύριο λόγο δυστυχισμένοι, χωρίς διάθεση να κάνουμε πράγματα. Όταν τα συναισθήματα μας είναι σε μεγάλο βαθμό αρνητικά, δυσάρεστα και ανυπόφορα αρχίζουμε να αναρωτιόμαστε και να προβληματιζόμαστε για το τι πάει στραβά. Το ότι θέλουμε όμως να βελτιωθεί η διάθεση μας προς το καλύτερο δεν σημαίνει ότι έχουμε εντοπίσει τις αιτίες. Φταίνε οι γύρω μας για τον τρόπο που μας φέρονται, οι συνάδελφοι στην δουλειά που είναι μίζεροι, τα οικονομικά μας που είναι περιορισμένα, ο σύντροφος μας που μας επικρίνει διαρκώς, οι γονείς μας που δεν μας καταλαβαίνουν; Οι παράγοντες που συμβάλουν στην τωρινή μας κατάσταση μπορεί να είναι αμέτρητοι, οι αιτίες όμως βρίσκονται συνήθως μέσα μας. Αν προσπαθούμε να αλλάξουμε τα λάθος δεδομένα και με τους λάθους τρόπους απλώς διαιωνίζουμε τη δυστυχία μας και εντείνουμε την ανημποριά μας.

Δεν ξέρουμε πώς να είμαστε κάτι άλλο

Ακόμα όμως και αν φτάσουμε στο σημείο να εντοπίσουμε επακριβώς την πηγή των προβλημάτων μας και να αναλάβουμε την ευθύνη των επιλογών μας, δεν σημαίνει πως έχουμε λύσει το πρόβλημα. Μπορεί να ξέρουμε για παράδειγμα πως πρέπει να γίνουμε πιο διεκδικητικοί και να μην υποχωρούμε πάντα στις επιθυμίες και τις επιταγές των άλλων. Δεν το κάνουμε όμως από φόβο μήπως γίνουμε δυσάρεστοι στους άλλους και δεν μας αποδέχονται πλέον αλλά και γιατί δεν ξέρουμε πώς να είμαστε διεκδικητικοί. Αν έχουμε υπάρξει όλη μας τη ζωή υποχωρητικοί δεν έχουμε καλλιεργήσει την δεξιότητα της διεκδικητικότητας και δεν ξέρουμε κατά συνέπεια πώς να συμπεριφερθούμε έτσι. Αυτό σημαίνει πως χρειάζεται να εκπαιδεύσουμε τον εαυτό μας σε νέες συμπεριφορές για να αποχωριστούμε σταδιακά τις παλιές.

Η πιθανή αναταραχή των σχέσεων μας

Η αλλαγή ωστόσο, διαπιστώνουμε σταδιακά όσο την πλησιάζουμε, δεν είναι η γη της επαγγελίας. Το να αλλάξουμε στάση ή συμπεριφορά συνεπάγεται και πιθανές αλλαγές στην στάση των άλλων απέναντι μας. Η υποχωρητικότητα μας και το να μην εκφράζουμε τα συναισθήματα μας μπορεί να είναι πλέον ένα πρόβλημα για μας αλλά αν έχουμε δομήσει τις σχέσεις με τους γύρω μας πάνω σε αυτό το χαρακτηριστικό, η σταδιακή αλλαγή μας ίσως να συνεπάγεται και ρήξη στις σχέσεις μας. Θα αποδεχτούν οι άλλοι γύρω μας – ο σύντροφος μας, τα παιδιά μας, οι κολλητοί μας – τις αλλαγές; Αν μας προτιμούσαν υποχωρητικούς τότε τι γίνεται; Το αν θα ρισκάρουμε ή όχι να προχωρήσουμε σε αλλαγές έχει σε μεγάλο βαθμό να κάνει με το αν είμαστε έτοιμοι να δεχθούμε τι όποιες πιθανές αλλαγές προκύψουν στις διαπροσωπικές μας σχέσεις. Οι αλλαγές αυτές δεν είναι απαραίτητο να είναι αρνητικές. Μπορεί οι σχέσεις μας να εξελιχθούν και προς το καλύτερο. Σίγουρα ωστόσο θα πρέπει οι σχέσεις αυτές να επανατοποθετηθούν σε νέες βάσεις και μας φέρουν προ των ευθυνών μας να τις δουλέψουμε ξανά προκειμένου να γίνουν λειτουργικές και υγιείς.

Θα αναρωτηθεί εύλογα κάποιος, πως είναι δυνατόν να θέλεις τόσο πολύ να αλλάξεις, να βρεις τον τρόπο να το κάνεις και όμως την τελευταία στιγμή να κάνεις πίσω; Φαίνεται οξύμωρο και αντιφατικό. Είναι σαν να πεθαίνεις της δίψας και μόλις φτάσεις στην πηγή να φεύγεις χωρίς να πιεις μια γουλιά νερό. Πολλοί άνθρωποι μιλάνε με τόση λαχτάρα για την επιθυμία τους να ήταν κάτι διαφορετικό στη ζωή τους, να ήταν οι ίδιοι πιο ευτυχισμένοι, λιγότερο αγχωμένοι, να είχανε περισσότερο χρόνο, να ήτανε ο σύντροφος τους πιο εκφραστικός κτλ, που είναι δύσκολο να αμφισβητήσεις την ένταση με την οποία το επιθυμούν

Οι νέες ευθύνες

Όσο όμως πλησιάζουμε στην αλλαγή, όσο καλλιεργούμε τις δεξιότητες και τον τρόπο σκέψης που θα την καταστήσουν εφικτή, τόσο αλλάζει το τοπίο μπροστά μας. Ενώ πριν βλέπαμε μόνο τον εαυτό μας, αποδεσμευμένο από άγχη και στεναχώριες, τώρα βλέπουμε όλη την εικόνα. Το να αλλάξουμε, το να αποβάλουμε προβληματικές συμπεριφορές και συνήθειες, σημαίνει ότι αλλάζουν και οι ευθύνες της ζωής μας. Οι αρρώστιες μας – ψυχικές ή σωματικές – οι δεσμεύσεις και τα αδιέξοδα μας, δικαιολογούν συχνά την αδράνεια μας ή την ελάχιστη προσπάθεια που καταβάλουμε. Η πεποίθηση «Γιατί να προσπαθήσω; Αφού τίποτα δεν αλλάζει» γίνεται στάση ζωής. Αν όμως, για παράδειγμα, ξεπεράσω την κατάθλιψη μου, βρίσκομαι μπροστά στην ευθύνη να διαχειριστώ την προβληματική σχέση με την μητέρα μου. Αφού η κατάθλιψη δεν θα δικαιολογεί πλέον την ανημπόρια μου έχω ευθύνη να μιλήσω, να βάλω τα όρια μου, να διεκδικήσω, να αποδεχθώ σκληρές αλήθειες και να χαράξω ο ίδιος την ζωή μου.

Η δύναμη της συνήθειας

Ακούγεται παιδιαρώδες ίσως να μιλάμε για την δύναμη της συνήθειας. Ιδιαίτερα από τη στιγμή που το παράδειγμα τόσων ανθρώπων δείχνει ότι οι συνήθειες σπάνε αν το βάλουμε στόχο. Αυτό είναι αλήθεια αλλά το δύσκολο πολλές φορές είναι να κωδικοποιήσουμε έναν αριθμό συμπεριφορών και αντιδράσεων κάτω από τον όρο συνήθεια. Η συνήθεια, ας μην ξεχνάμε, περιγράφει ένα σύνολο συμπεριφορών που προκαλούνται με βάση ένα ερέθισμα. Από την ονυχοφαγία όταν κάποιος αγχώνεται μέχρι τις διαρκείς ενδοοικογενειακές συγκρούσεις, μπορούμε να μιλήσουμε για συνήθειες. Δεν αλλάζουμε και προτιμάμε τις συνήθειες μας επειδή α) δεν έχουμε καν καταλάβει ότι αυτός ο τρόπος αντίδρασης μας έγινε συνήθεια (π.χ. θα φωνάξουμε, θα μαλώσουμε με τον σύντροφο μου, θα κλειστώ στο δωμάτιο μου θα κλαίω και θα έρθει να με παρηγορήσει και θα τα βρούμε) β) μας είναι τόσο οικείες που λειτουργούν με αυτόματο πιλότο, δεν χρειάζεται δηλαδή να δαπανήσουμε χρόνο και κόπο για να σκεφτούμε και να πράξουμε κάτι διαφορετικό. Οι συνήθειες στην ουσία μοιάζουν με δρόμο που τον έχουμε διανύσει πολλές φορές, προχωράμε χωρίς να σκεφτόμαστε ιδιαίτερα που και πως θα πάμε.

Η δυσκολία της αλλαγής (κόπος, χρόνος, προσπάθεια)

Όλα τα προαναφερόμενα καθιστούν ιδιαίτερα ξεκάθαρη την δυσκολία που συνοδεύει την όποια απόφαση να προβούμε σε αλλαγές σε προσωπικό επίπεδο. Από το να κόψουμε το κάπνισμα, μέχρι να βελτιώσουμε την σχέση με τον σύντροφο μας, από το να νικήσουμε την κατάθλιψη και τις κρίσεις πανικού μέχρι να ξεκινήσουμε την αναζήτηση εργασίας. Όλα συνοδεύονται από το φόβο του άγνωστου, από την καλλιέργεια νέων δεξιοτήτων, πιθανώς από την απόκτηση νέων γνώσεων αλλά και από την επαναδιαπραγμάτευση των σχέσεων μας. Θα ήταν λάθος να υποτιμήσουμε τις δυσκολίες. Οι αλλαγές απαιτούν προσωπικό κόπο και δουλειά με τον εαυτό μας. Απαιτούν χρόνο καθώς δεν εδραιώνονται μέσα σε μια νύχτα. Απαιτούν επίσης συνειδητή προσπάθεια. Πρέπει να θέλουμε να αλλάξουμε και να προσπαθούμε για αυτό. Το ότι είναι δύσκολες, δεν σημαίνει ότι είναι ανέφικτες. Είναι όμως σίγουρα κάτι το οποίο θα μας δώσει δύναμη να διαχειριστούμε και άλλες δυσκολίες της ζωής.