Το ρολόι των 10.000 χρόνων

Ένα ρολόι που θα κρατάει τον χρόνο για τα επόμενα 10.000 χρόνια έχει αρχίσει να χτίζεται βαθιά μέσα σε ένα βουνό στην πολιτεία του Τέξας. Το ύψους 150 μέτρων και διαμέτρου 4 μέτρων κυλινδρικό ρολόι, του οποίου ο σχεδιασμός έχει ξεκινήσει εδώ και περίπου 20 χρόνια, επιχειρεί να καθιερωθεί ως σύμβολο μακροπρόθεσμης σκέψης. Οι εμπνευστές του ίδρυσαν, το 1996, το Long Now Foundation στο Σαν Φρανσίσκο της Καλιφόρνια, έναν μη κερδοσκοπικό οργανισμό που έχει στόχο να αποτελέσει τον σπόρο ενός μακροπρόθεσμου πολιτιστικού ιδρύματος.
«Θέλω να προτείνω ένα μεγάλο –κλίμακας Στόουνχετζ μηχανικό ρολόι, το οποίο θα κάνει ένα τικ τον χρόνο, θα χτυπάει μία φορά τον αιώνα και ο κούκος του θα βγαίνει μία φορά τη χιλιετία» είχε οραματιστεί ο Ντάνιελ Χίλις, o εμπνευστής του ρολογιού και διάσημος επιστήμονας υπολογιστών, ο οποίος έφτιαξε έναν από τους πρώτους και πιο γρήγορους υπερ-υπολογιστές που βγήκαν στην αγορά στις αρχές του ’90, και έτυχε μεγάλης εμπορικής επιτυχίας.

Ο πρώτος μηχανικός που ανέλαβε να φέρει εις πέρας αυτό το μεγαλόπνοο σχέδιο και παραμένει μέχρι σήμερα ο επικεφαλής του έργου του ρολογιού, είναι ο διευθυντής του Long Now Foundation, Αλεξάντερ Ρόουζ. Ο Ρόουζ, ομιλητής φέτος στο παγκοσμίου φήμης συνέδριο Lift που γίνεται κάθε χρόνο στη Γενεύη και έχει σκοπό να εμπνεύσει και να φέρνει κοντά ανθρώπους για να εξερευνήσουν τον κοινωνικό αντίκτυπο των νέων τεχνολογιών, μίλησε στην «Κ» για το όραμα, αλλά και τη μηχανική, πίσω από αυτό το ενθαρρυντικό εγχείρημα.

– Η μακροπρόθεσμη σκέψη βρίσκει εφαρμογή σε όλες τις πτυχές τη ζωής;
– Oχι, δεν πιστεύω ότι έχει νόημα στα πάντα. Ολόκληρος ο κόσμος της μόδας και της τέχνης, για παράδειγμα, χρειάζεται να κινείται με πολύ γρήγορους ρυθμούς, να πειραματίζεται, και να μην προσκολλάται στο παρελθόν ή να ανησυχεί ιδιαίτερα για το μέλλον.
Σήμερα, όμως, είναι πάρα πολλά τα παραδείγματα που ο πολιτισμός μας χρησιμοποιεί τον πλανήτη με βραχυπρόθεσμο τρόπο, επιφέροντας όμως μακροπρόθεσμες επιπτώσεις. Η υλοτόμηση, η χρήση ορυκτών καυσίμων και κάθε άλλη εξορυκτική δραστηριότητα, για παράδειγμα, πραγματοποιείται σήμερα με τρόπο κατά τον οποίο τα αποθέματα δεν μπορούν να αναπληρωθούν. Επίσης, είναι πολλοί οι τομείς που σχετίζονται με πολιτικές, και γενικότερα με τη διακυβέρνηση, που υποφέρουν από την εξαιρετικά βραχυπρόθεσμη σκέψη. Από τη συνταξιοδότηση και την περίθαλψη, μέχρι την εκπαίδευση και τα συστήματα σωφρονισμού, ο σχεδιασμός δεν φτάνει ούτε καν σε βάθος γενιάς.

Σημασία στα στατιστικά
– Ποια ζητήματα που άπτονται στην επιστήμη επιδέχονται μακροπρόθεσμο προγραμματισμό;
– Οι επιστήμες του κλίματος και του Διαστήματος είναι εξ ορισμού μακροπρόθεσμου χαρακτήρα. Σήμερα όμως, είναι η πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία που μπορούμε να εντοπίσουμε και να σταματήσουμε μία πιθανή πρόσκρουση αστεροειδούς ή να επιβραδύνουμε την κλιματική αλλαγή και δεν κάνουμε τίποτα γι’αυτό. Νομίζω ότι οι άνθρωποι είμαστε καλοί στην κατανόηση ανέκδοτων ενδείξεων ή ιστοριών, δεν είμαστε όμως το ίδιο καλοί στην επεξεργασία στατιστικών δεδομένων. Μπορεί να ανησυχούμε μήπως μας κατασπαράξει καρχαρίας όταν κολυμπάμε στη θάλασσα, αλλά στην πραγματικότητα, το –στατιστικά αποδεδειγμένα- πιο επικίνδυνο κομμάτι της διαδικασίας είναι η οδήγηση προς την παραλία. Σχετικά με τους αστεροειδείς, αλλά και άλλες απειλές, όπως οι μεγάλοι τυφώνες, τα τσουνάμι, οι σεισμοί και οι πλημμύρες, υπάρχει συχνά μία στοιχειώδης άρνηση ότι μπορεί αυτά να συμβούν, παρότι η στατιστική δεν αφήνει κανένα περιθώριο αμφιβολίας, ότι σίγουρα θα συμβούν! Ο βασικός στόχος του Long Now Foundation, είναι να κάνει όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους να αποκτήσουν επίγνωση αυτών των πραγμάτων.

– Πώς αποφάσισε ο Ντάνιελ Χίλις, ο άνθρωπος πίσω από τους πιο γρήγορους υπολογιστές, να αφιερωθεί σε κάτι τόσο «αργό»;
– Ο Χίλις, σχεδιάζοντας υπερ-υπολογιστές, αντιλήφθηκε ότι οι άνθρωποι εκτιμούν μόνο την ταχύτητα και όχι πράγματα που χρειάζονται χρόνο για να συμβούν, και επίσης ότι έχουμε σταματήσει να ασχολούμαστε με προβλήματα που δεν μπορούν να λυθούν γρήγορα. Αν ζητήσεις από κάποιον να λύσει το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής ή της πείνας σε πέντε χρόνια θα σου πει ότι κάτι τέτοιο δεν γίνεται. Εάν όμως του δώσεις 5.000 χρόνια, πιθανώς να το αναλάβει. Το όραμα του Χίλις είναι να δώσει την άδεια στους ανθρώπους να σκεφτούν μακροπρόθεσμα, και αυτό ήταν που οδήγησε στην ιδέα για τη δημιουργία αυτού του συμβόλου, του ρολογιού των 10.000 χρόνων.

Οι κλίμακες
– Γιατί συγκεκριμένα 10.000 χρόνια;
– Δεν θέλαμε να πούμε για πάντα, να χρησιμοποιήσουμε κλίμακες γεωλογικές ή αστρονομικές, γιατί είναι δύσκολο να αισθανθεί κάποιος ότι μπορεί να κάνει τη διαφορά σε τέτοιες χρονοκλίμακες. Το 10.000 συγκεκριμένα, αντιπροσωπεύει, κατά προσέγγιση, το χρονικό διάστημα που οι άνθρωποι έχουν δημιουργήσει πόλεις και έχουν αναπτύξει τη γεωργία. Το διάστημα δηλαδή κατά το οποίο χτίζουμε τον δικό μας κόσμο, αντί απλά να αντιδρούμε στο κράτος της φύσης.
– Τι θα προσφέρει αυτό το ρολόι στους ανθρώπους σήμερα, σε 100 και σε 1.000 χρόνια;
– Σήμερα, παρότι το ρολόι δεν έχει ακόμα ολοκληρωθεί, η συζήτηση που κάνουμε αυτή τη στιγμή για τη μακροπρόθεσμη σκέψη, αποδεικνύει ότι έχει αρχίσει ήδη να δουλεύει. Τα επόμενα 50 με 150 χρόνια, όπως έχει αποδείξει η ιστορία, είναι και τα πιο επικίνδυνα, όσον αφορά την καταστροφή του από ανθρώπινο χέρι. Και αυτό γιατί από τη μία δεν το εκτιμούν ακόμα για την παλαιότητά του και από την άλλη έχει βγει εκτός μόδας. Σε 1.000 χρόνια, ποιος ξέρει; Οι άνθρωποι μπορεί να το χάνουν και να το ξαναβρίσκουν, ή να γνωρίζουν πάντα την ύπαρξή του, αυτό όμως που ελπίζουμε είναι βλέποντάς το ή μαθαίνοντας γι’ αυτό να σκέφτονται ότι νοιαστήκαμε γι’ αυτούς.

Κατασκευή – υλικά
– Τι είδους σχεδιασμός και υλικά απαιτούνται για μία συσκευή που θα αντέξει τόσα χρόνια;
– Ο μεγαλύτερος κίνδυνος είναι η οξείδωση του ρολογιού. Τα μεγάλα εξαρτήματα είναι φτιαγμένα από ανοξείδωτο ατσάλι θαλάσσης, το οποίο οξειδώνεται μεν, αλλά πολύ αργά. Κάποια από τα μικρότερα εξαρτήματα που θέλουμε να μείνουν σε αυστηρά σταθερές διαστάσεις είναι φτιαγμένα από τιτάνιο και εκείνα που χρειάζονται να έχουν τη μεγαλύτερη ανθεκτικότητα, όπως τα ρουλεμάν, είναι φτιαγμένα από κεραμικά. Γνωρίζουμε με κάθε σιγουριά ότι κεραμικά αντικείμενα έχουν αντέξει πάνω από 10.000 χρόνια. Οσον αφορά την ενέργεια, χρησιμοποιούνται δύο πηγές. Η πρώτη είναι η διαφορά θερμοκρασίας μεταξύ ημέρας και νύχτας που δημιουργεί μία διαφορά πίεσης που στη συνέχεια, κινεί μπρος-πίσω ένα πιστόνι. Η δεύτερη είναι το «κούρδισμα» από τους επισκέπτες. Ενώ η πρώτη πηγή ενέργειας είναι υπεύθυνη για τον υπολογισμό του χρόνου, για να δείξει το ρολόι τον χρόνο, πρέπει κάποιος να το επισκεφθεί και να το κουρδίσει χρησιμοποιώντας ένα μοχλό. Αυτό το ρολόι δεν θα έχει δείκτες, δεν θα δείχνει τις ώρες και τα λεπτά, αλλά θα κρατάει τον χρόνο χρησιμοποιώντας κύκλους της φύσης, όπως των πλανητών και των αστεριών.