Γινόμαστε δυστυχείς κυνηγώντας την ευτυχία;

Μέσα στην παραζάλη της καθημερινότητας, η αναζήτηση της ευτυχίας γίνεται όλο και πιο δύσκολη. Στην Αμερική έχουν χορηγηθεί τρία αναφαίρετα δικαιώματα στους πολίτες: η ζωή, η ελευθερία και η επιδίωξη της ευτυχίας. Στο βασίλειο του Μπουτάν, έχουν δημιουργήσει και χρησιμοποιούν ένα δείκτη για τη μέτρηση της ευτυχίας.
Τι γίνεται όμως, αν το κυνήγι της ευτυχίας, μας εμποδίζει τελικά να την βρούμε; Πράγματι, υπάρχουν λόγοι που μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η αναζήτηση της ευτυχίας μπορεί να αποδειχτεί συνταγή για τη δυστυχία .
Μια σειρά από νέες μελέτες, που έγιναν με επικεφαλής τον ψυχολόγο Iris Mauss, έδειξαν ότι όσο μεγαλύτερη αξία αποδίδουμε στην ευτυχία, τόσο λιγότερο ευτυχείς γινόμαστε. Το είδα να συμβαίνει με ένα φίλο μου, ένα πολυμαθή που μιλάει πολλές ξένες γλώσσες, από την κινεζική μέχρι την ουαλική. Στο πανεπιστήμιο σπούδασε πληροφορική, αλλά τελικά διαπίστωσε ότι δεν τον ικανοποιούσε αυτή η επιστήμη.
Έχοντας εμμονή με την ευτυχία, λαχταρούσε μια καριέρα και μια κουλτούρα που θα συμβάδιζαν απόλυτα με τα ενδιαφέροντα και τις αξίες του. Εντός δύο ετών από την αποφοίτησή του από το πανεπιστήμιο, είχε μετακινηθεί από την πρώτη του δουλειά στον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών σε μια εταιρία με αντικείμενο το διαδίκτυο, στη συνέχεια εργάστηκε ως διευθυντής σούπερ μάρκετ, μετά ως σύμβουλος επιχειρήσεων, και τελικά περιπλανήθηκε σε διάφορες χώρες: Πουέρτο Ρίκο, Τρινιδάδ, Καναδά.
Οι δουλειές που έκανε και οι χώρες που πήγε, δεν τον γέμισαν. Μετά από ένα χρόνο, ξεκίνησε standup comedy, ενώ εξέταζε το ενδεχόμενο να μετακομίσει στο Λονδίνο για να παρακολουθήσει κάποιο μεταπτυχιακό πρόγραμμα για την εκπαίδευση, την φιλοσοφία της επιστήμης, ή την ψυχολογία. Αλλά τίποτα από αυτά δεν τον έκανε ευτυχισμένο. Δυσαρεστημένος που δεν μπορούσε να κάνει πρόοδο στο κυνήγι της ευτυχίας, μετακόμισε στο Πεκίνο.
Εκεί έμεινε δύο χρόνια, αλλά δεν ταίριαξε με την κουλτούρα των Κινέζων, οπότε μετακόμισε στη Γερμανία και εργάστηκε για μία ιστοσελίδα που είχε ως στόχο να βοηθήσει τα ζευγάρια να περνούν μαζί περισσότερο ποιοτικό χρόνο. Αλλά ούτε αυτό τον έκανε ευτυχισμένο, άλλαξε πλάνα και επέστρεψε στο Πεκίνο για να γίνει πωλητής επίπλων γραφείου. Ένα χρόνο αργότερα, εκμυστηρεύτηκε στους φίλους του ότι δεν μπορεί να βρει τι θέλει πραγματικά.
Ο φίλος μου έκανε τέσσερα λάθη που είναι πάρα πολύ συνηθισμένα στον δρόμο προς την ευτυχία.
Το πρώτο λάθος ήταν η ίδια η προσπάθεια να καταλάβει αν ήταν ευτυχής. Όταν επιδιώκουμε την ευτυχία, ο στόχος μας είναι να βιώσουμε περισσότερη χαρά και ικανοποίηση. Για να καταλάβουμε αν σημειώνουμε πρόοδο, θα πρέπει να συγκρίνουμε την ευτυχία που βιώναμε στο παρελθόν με την τρέχουσα ευτυχία μας. Αυτό δημιουργεί το εξής πρόβλημα: τη στιγμή που κάνουμε αυτή τη σύγκριση, περνάμε από την κατάσταση που βιώνουμε αυτά που μας συμβαίνουν, σε μια άλλη κατάσταση που προσπαθούμε ν’ αξιολογήσουμε αυτά που μας συμβαίνουν.
Ο ψυχολόγος Mihaly Csikszentmihalyi έκανε έρευνα αρκετές δεκαετίες για τη “ροή” την κατάσταση πλήρους απορρόφησης σε μια δραστηριότητα. Σκεφτείτε όταν είστε απορροφημένοι σε ένα συναρπαστικό βιβλίο, όταν παίζετε ένα άθλημα που αγαπάτε , ή όταν βρίσκεστε με ένα καλό φίλο που δεν έχετε δει εδώ και χρόνια. Βρίσκεστε στη “ροή”: είστε τόσο βυθισμένοι σ’ αυτό που κάνετε, που χάνετε την αίσθηση του χρόνου και του έξω κόσμου.
Ο Csikszentmihalyi διαπίστωσε ότι όταν οι άνθρωποι βρίσκονται στην κατάσταση “ροής”, δεν αναφέρουν ότι είναι ικανοποιημένοι, επειδή είναι πολύ απασχολημένοι και επικεντρωμένοι στη δραστηριότητα ή τη συζήτηση. Όμως μετά, κοιτάζοντας πίσω στο χρόνο, περιγράφουν τη κατάσταση της “ροής” ως τη βέλτιστη συναισθηματική εμπειρία. Το λάθος που έκανε ο φίλος μου ήταν ότι ψάχνοντας παντού για την ευτυχία, μείωσε την ικανότητά του να βρει τη “ροή”.
Ήταν τόσο απασχολημένος με την αξιολόγηση της κάθε νέας θέσης εργασίας και της χώρας που μετακόμιζε, που ποτέ δεν ήταν αφοσιώθηκε πλήρως στα σχέδια και τις σχέσεις του. Αντιθέτως, έπαθε κατάθλιψη και μπήκε σ’ ένα φαύλο κύκλο όπως αυτό τεκμηριώνεται από τους ψυχολόγους Katariina Salmela – Aro και Jari – Erik Nurmi: η κατάθλιψη οδηγεί τους ανθρώπους να αξιολογούν τις καθημερινές δραστηριότητες τους ως λιγότερο ευχάριστες, και προβληματιζόμενοι διαρκώς γιατί δεν περνάνε καλά, χειροτερεύουν κι’ άλλο την κατάθλιψη.
Το δεύτερο σφάλμα ήταν η υπερεκτίμηση του αντίκτυπου των καταστάσεων της ζωής στην ευτυχία. Ο διάσημος ψυχολόγος Dan Gilbert αναφέρει ότι έχουμε την τάση να υπερεκτιμούμε το συναισθηματικό αντίκτυπο των θετικών γεγονότων της ζωής. Πιστεύουμε ότι ένας καλός συγκάτοικος ή μια σημαντική προαγωγή θα μας κάνει πιο ευτυχισμένους, παραβλέποντας το γεγονός ότι τελικά θα προσαρμοστούμε στις νέες συνθήκες. Για παράδειγμα, μια κλασική παλιότερη μελέτη έδειξε ότι κερδίζοντας κάποιος το λαχείο δεν έχει μόνιμα κέρδη στην ευτυχία.
Το τρίτο λάθος έχει να κάνει αποκλειστικά με την επιδίωξη την ευτυχίας. Η ευτυχία είναι μια ατομική κατάσταση, έτσι ώστε όταν την αναζητούμε είναι φυσικό να επικεντρωνόμαστε στον εαυτό μας. Ωστόσο, μια πληθώρα στοιχείων δείχνει ότι όταν εστιάζουμε την προσοχή στον εαυτό μας, υπονομεύουμε την ευτυχία και προκαλούμε κατάθλιψη. Σε μία μελέτη, ο Mauss και οι συνεργάτες του έδειξαν ότι όσο μεγαλύτερη είναι η αξία που προσδίδουμε στην ευτυχία, τόσο περισσότερη μοναξιά αισθανόμαστε.
Σ’ ένα άλλο πείραμα, που ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες να αξιολογήσουν την ευτυχία, διαπίστωσαν ότι αυτό είχε αρνητικό αντίκτυπο στους ίδιους: ανέφεραν ότι αισθάνονται πιο μοναχικά ενώ παρατηρήθηκε πτώση της προγεστερόνης στο σάλιο τους , μια ορμονική αντίδραση που συνδέεται με τη μοναξιά. Έτσι και ο φίλος μου, όταν άλλαζε θέσεις εργασίας και χώρες, άφηνε πίσω του ανθρώπους που τον έκαναν ευτυχισμένο.
Το τελευταίο λάθος ήταν η αναζήτηση του έντονων θετικών συναισθημάτων. Όταν θέλουμε να είμαστε ευτυχισμένοι, ψάχνουμε για ισχυρά θετικά συναισθήματα όπως η χαρά, η αγαλλίαση και ο ενθουσιασμός. Δυστυχώς, η έρευνα δείχνει ότι αυτός δεν είναι ο καλύτερος δρόμος προς την ευτυχία Ο ψυχολόγος Ed Diener διαπίστωσε ότι η ευτυχία διεγείρεται από τη συχνότητα και όχι την ένταση των θετικών συναισθημάτων.
Όταν έχουμε ως στόχο τα έντονα θετικά συναισθήματα, αυτόματα ανεβάζουμε τον πήχη και αξιολογούμε τις εμπειρίες μας από ένα υψηλότερο επίπεδο, γεγονός που καθιστά ευκολότερο να αισθανθούμε απογοήτευση. Πράγματι, ο Mauss και οι συνεργάτες του διαπίστωσαν ότι όταν οι άνθρωποι είχαν ως αυτοσκοπό την αναζήτηση της ευτυχίας, βίωναν λιγότερη χαρά βλέποντας μια αθλήτρια του καλλιτεχνικού πατινάζ να κερδίζει χρυσό μετάλλιο.
Απογοητεύονταν που το αθλητικό γεγονός δεν είχε ακόμη πιο μεγάλο ενδιαφέρον. Ακόμα κι αν οι ίδιοι είχαν κερδίσει το χρυσό μετάλλιο, πιθανότατα δεν θα βοηθούσε. Οι μελέτες δείχνουν ότι μια έντονη θετική εμπειρία μας οδηγεί στο να αξιολογούμε συνηθισμένες εμπειρίες ως λιγότερο θετικές. Αν κερδίσουμε ένα χρυσό μετάλλιο η το λαχείο, θα είναι δύσκολο να αντλήσουμε ευχαρίστηση όταν βρίσκουμε μια καλή θέση στάθμευσης ή κερδίζουμε σ’ ένα ηλεκτρονικό παιχνίδι. Ο φίλος μου έψαχνε τόσο σκληρά για την τέλεια δουλειά και την ιδανικό χώρα που δεν μπορούσε να εκτιμήσει μια αξιόλογη εργασία ή ένα καλό εστιατόριο .
Σήμερα, για πρώτη φορά την τελευταία δεκαετία, ο φίλος μου φαίνεται να είναι πια ευτυχής. Αντί να επιδιώκει αποκλειστικά την ευτυχία, ερωτεύτηκε και παντρεύτηκε. Αντί να κυνηγάει καθημερινά την ευτυχία του και να αναζητάει τη δουλειά των ονείρων του, βρίσκει “ροή” και βιώνει καθημερινά την ικανοποίηση βοηθώντας τη γυναίκα του να στήσει μια νέα εταιρεία.
Στο βιβλίο “Obliquity”, ο John Kay υποστηρίζει ότι τα καλύτερα πράγματα στη ζωή μπορούν να επιδιωχθούν μόνο έμμεσα. Πιστεύω ότι αυτό ισχύει πράγματι για την ευτυχία : αν πραγματικά θέλουμε να βιώσουμε χαρά ή νόημα στη ζωή μας, θα πρέπει να μετατοπίσουμε την προσοχή σας μακριά από τη χαρά ή την ευτυχία, και να προσανατολιστούμε προς δραστηριότητες και σχέσεις που φέρνουν χαρά και ευτυχία έμμεσα ως υποπροϊόντα. Όπως είπε κάποτε ο μεγάλος φιλόσοφος John Stuart Mill:
“Ευτυχισμένοι είναι μόνο αυτοί που έχουν στο μυαλό τους πράγματα άσχετα με τη δική τους ευτυχία.”