Οι άνθρωποι ΥΠΟΘΕΤΟΥΝ

Οι άνθρωποι ΥΠΟΘΕΤΟΥΝ γι αυτά που λένε πως γνωρίζουν και συνήθως -όπως γίνεται πάντα με τις υποθέσεις- κάνουν λάθος.

Η μελέτη του εγκεφάλου -λένε οι επιστήμονες- ίσως να μας βοηθήσει ν’ αντιληφθούμε τον λόγο ύπαρξης των «πιστεύω» και του λόγου που οι άνθρωποι, προτιμούν να πιστεύουν και να ζουν υποθέτοντας, αντί να γνωρίζουν και να ζουν υπεύθυνα.

Πριν λίγες μέρες η Gallup ανακοίνωσε τα αποτελέσματα της πιο πρόσφατης έρευνας σχετικά με τους Αμερικανούς και την θεωρία της εξέλιξης. Ήταν ένα πλήγμα για τους καθηγητές γυμνασίου. Το 46% των ενηλίκων απήντησαν πως “ο Θεός δημιούργησε τον άνθρωπο με τη σημερινή τους μορφή μέσα στα τελευταία 10.000 χρόνια” και μόλις το 15% συμφώνησε με την γνώση, ότι οι άνθρωποι εξελίχθησαν χωρίς την καθοδήγηση μιας θεϊκής δύναμης.

Το πιο αξιοσημείωτο για αυτούς τους αριθμούς, είναι η σταθερότητα τους: τα ποσοστά αυτά έχουν παραμείνει σχεδόν αμετάβλητα από τότε που η Gallup άρχισε να κάνει την ερώτηση, πριν από τριάντα χρόνια. Το 1982, το 44% των Αμερικανών ήταν αυστηρά δημιουργιστές, μια στατιστικά ασήμαντη διαφορά σε σχέση με το 2012. Επιπλέον, το ποσοστό των Αμερικανών που δέχονται τη βιολογική εξέλιξη, αυξήθηκε μόνο κατά τέσσερις ποσοστιαίες μονάδες κατά τα τελευταία είκοσι χρόνια.

Τα αποτελέσματα αυτά εγείρουν κάποια ερωτήματα:

Γιατί μερικές επιστημονικές ιδέες, όπως και το ΟΛΟΦΑΝΕΡΟ, είναι δύσκολο να τις δεχθεί κάποιος και συνεχίζει να ζει, υποθέτοντας αυτά που ήδη πιστεύει;

Τι κάνει τον άνθρωπο τόσο μονοσήμαντο και ηλίθιο, απέναντι σε κάποια ΟΛΟΦΑΝΕΡΑ λάθος γεγονότα, ακόμα κι όταν αυτά τα γεγονότα από «τόνους» αποδείξεων φαίνεται ότι είναι λάθος; Λέγοντας «άνθρωπο» εννοούμε το ανθρώπινο ζώο του 95% του πλανήτη που προτιμάει να πεθάνει παρά να σκεφτεί, δηλ. την ανθρώπινη μάζα.

Μια νέα μελέτη στη γνωστική λειτουργία, με επικεφαλής τον Andrew Shtulman στο Occidental College, προσπαθεί να εξηγήσει το πείσμα και την μανία, της άγνοιας και των υποθέσεων. Όπως ο Shtulman σημειώνει, οι άνθρωποι δεν είναι “tabula rasa”, πρόθυμοι να αφομοιώσουν οποιοδήποτε αποδεδειγμένο γεγονός στην κοσμοθεωρία τους. Αντιθέτως είναι εξοπλισμένοι με πλήθος αφελών ψευδαισθήσεων και υποθέσεων για τον κόσμο, πολλές από τις οποίες -οι περισσότερες- είναι αναληθείς. Για παράδειγμα, οι άνθρωποι πιστεύουν ότι η θερμότητα είναι ένα είδος ουσίας, ο αέρας υποθέτουν πως είναι άυλος, ότι ο ήλιος περιστρέφεται γύρω από τη γη, ότι ο θεός δημιούργησε τον κόσμο, ότι αυτός ο ίδιος θεός που τώρα τους βασανίζει, θα τους σώσει και λοιπές ανάλογες  ανοησίες.

Και έπειτα υπάρχει η ειρωνεία της εξέλιξης: οι απόψεις μας για την ανθρώπινη ανάπτυξη, δεν φαίνεται να εξελίσσονται.

Αυτό σημαίνει ότι η επιστημονική εκπαίδευση δεν είναι απλώς θέμα εκμάθησης των νέων θεωριών. Αντιθέτως, απαιτεί, επίσης, οι μαθητές να απεμπολήσουν τα πιστεύω και τις υποθέσεις τους, απομακρύνοντας τις ψευδείς πεποιθήσεις τους, όπως ένα φίδι αλλάζει το δέρμα του.

Για να τεκμηριώσει την αντίθεση μεταξύ των νέων επιστημονικών αντιλήψεων και των υποθετικών πιστεύω και εικασιών του ανθρώπινου ζώου, ο Shtulman επινόησε ένα απλό τεστ. Ζήτησε από εκατό πενήντα φοιτητές κολεγίου που είχαν παρακολουθήσει διάφορα επιστημονικά μαθήματα κολεγιακού επιπέδου, να διαβάσουν έναν αριθμό (αρκετές εκατοντάδες) επιστημονικών θέσεων και στην συνέχεια να αξιολογήσουν την αλήθεια αυτών, στο συντομότερο χρόνο.

Για να κάνει τα πράγματα ενδιαφέροντα, ο Shtulman έδωσε στους μαθητές και επιστημονικές θέσεις που ήταν αληθινές αλλά και αυθορμήτως δεκτές π.χ. «Το φεγγάρι περιστρέφεται γύρω από τη Γη» αλλά και θέσεις των οποίων η επιστημονική αλήθεια έρχεται σε αντίθεση με τα αυθόρμητα πιστεύω τους π.χ. «Η Γη περιστρέφεται γύρω από τον ήλιο».

Όπως ήταν αναμενόμενο, πήρε πολύ περισσότερο χρόνο στους φοιτητές να αξιολογήσουν την αλήθεια μιας επιστημονικής δήλωσης, που ήταν σε αντίθεση με τις υποθέσεις τους. Σε όλες τις επιστημονικές κατηγορίες, από την εξέλιξη στην αστρονομία ως και την θερμοδυναμική, οι φοιτητές έκαναν μια παύση προτού συμφωνήσουν ότι η γη περιστρέφεται γύρω από τον ήλιο, ή ότι η πίεση παράγει θερμότητα, ή ότι ο αέρας αποτελείται από ύλη. Αν και γνωρίζουν πως αυτά τα πράγματα είναι αληθινά και ισχύουν, πρέπει να καταπολεμήσουν τα πιστεύω τους και αυτά που υποθέτουν, πριν ΣΥΜΦΩΝΗΣΟΥΝ, γεγονός που οδηγεί σε μία μετρήσιμη χρονική καθυστέρηση.

Το εντυπωσιακό στο όλον εγχείρημα, είναι πως ακόμα και όταν έχει γίνει κτήμα μια επιστημονική έννοια – π.χ. η συντριπτική πλειοψηφία των ενηλίκων αναγνωρίζει τώρα την θεωρία του Κοπέρνικου ότι η Γη δεν είναι το κέντρο του σύμπαντος – οι υποθέσεις και τα πιστεύω καθυστερούν το μυαλό. Το ανθρώπινο ζώο του 95%  ποτέ δεν δειώχνει πλήρως τις λανθασμένες υποθέσεις που συντηρεί για τον κόσμο. Απλώς μαθαίνει να τις αγνοεί και να τις χρησιμοποιεί όταν του είναι χρήσιμες για να απεμπολήσει την ευθύνη του.

Ο Shtulman και οι συνεργάτες του συνοψίζουν τα ευρήματά τους: Όταν οι μαθητές μαθαίνουν ότι οι επιστημονικές θεωρίες συγκρούονται με τις προηγούμενες, αφελείς θεωρίες, τι συμβαίνει με τις προηγούμενες θεωρίες; Τα ευρήματά μας υποδηλώνουν ότι οι αφελείς θεωρίες καταστέλλονται από τις επιστημονικές θεωρίες, αλλά δεν αντικαθίστανται από αυτές.

Η νέα αυτή εργασία δίνει μια συναρπαστική εξήγηση για το γιατί οι Αμερικανοί είναι τόσο σκληροπυρηνικοί, σε συγκεκριμένες επιστημονικές έννοιες, την θεωρία της εξέλιξης π.χ. που έρχεται σε αντίθεση τόσο με τις αφελείς υποθέσεις τους όσο και με τις θρησκευτικές πεποιθήσεις τους, ενώ προσθέτει κιόλας σε προηγούμενες έρευνες που τεκμηριώνουν τη διαδικασία της μάθησης.

Μέχρι να καταλάβουμε γιατί κάποιοι άνθρωποι μπορούν να γνωρίζουν αντί να υποθέτουν και να πιστεύουν, ποτέ δεν θα καταλάβουμε γιατί οι περισσότεροι άνθρωποι δεν μπορούν να το κάνουν.

Σε μια μελέτη του 2003  ο Kevin Dunbar, ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο του Maryland, έδειξε σε προπτυχιακούς φοιτητές μερικά σύντομα βίντεο με δύο διαφορετικού μεγέθους σφαίρες να πέφτουν από κάποιο ύψος. Το πρώτο βίντεο έδειχνε τις δύο σφαίρες να πέφτουν με την ίδια ταχύτητα. Το δεύτερο βίντεο έδειχνε την μεγαλύτερη σφαίρα να πέφτει με ταχύτερο ρυθμό από την μικρότερη. Το βίντεο ήταν μια ανακατασκευή του περίφημου – πιθανώς απόκρυφου – πειράματος του Γαλιλαίου, το οποίο έριξε μεταλλικές σφαίρες διαφορετικών μεγεθών από τον Πύργο της Πίζας. Όλες προσγειώθηκαν ταυτόχρονα, διαψεύδοντας τον Αριστοτέλη που είχε ισχυριστεί ότι τα βαρύτερα αντικείμενα πέφτουν πιο γρήγορα.

Ενώ οι μαθητές παρακολουθούσαν τα βίντεο, ο Dunbar τους ζήτησε να προβλέψουν το αποτέλεσμα. Δεν αποτέλεσε έκπληξη, πως οι φοιτητές χωρίς υπόβαθρο φυσικής, διαφώνησαν με τον Γαλιλαίο. Θεώρησαν πως το να πέφτουν οι δύο σφαίρες με την ίδια ταχύτητα δεν είναι ρεαλιστικό ούτε λογικό. Υποθέτοντας, είναι οι πιο πολλοί, Αριστοτελικοί.

Επιπλέον, όταν ο Dunbar παρακολούθησε κάποιους συμμετέχοντες στο πείραμα με ένα μηχάνημα fMRI, παρατήρησε πως η προβολή του πραγματικού βίντεο σε μη φοιτητές φυσικής, ενεργοποιούσε ένα συγκεκριμένο μοτίβο στον εγκέφαλό τους: αυξανόταν η αιματική ροή προς μία περιοχή του εγκεφάλου που λέγεται Πρόσθιος Προσαγώγιος Φλοιός (ΠΠΦ). Το ΠΠΦ σχετίζεται με την αντίληψη των λαθών και αντιφάσεων, συνεπώς είναι λογικό να ενεργοποιείται όταν βλέπουμε ένα βίντεο που «μοιάζει λάθος» ακόμη και αν αυτό είναι σωστό.

Αυτό δεν ήταν κάτι εντυπωσιακό. Γνωρίζουμε πως οι περισσότεροι προπτυχιακοί υστερούν λίγο στην κατανόηση της επιστήμης. Αλλά ο Dunbar πραγματοποίησε το ίδιο πείραμα με πτυχιούχους φυσικούς. Όπως ήταν αναμενόμενο, η εκπαίδευσή, τους επέτρεψε να εντοπίσουν το σφάλμα. Ήξεραν (ΓΝΩΡΙΖΑΝ ΗΔΗ) ότι η  έκδοση του Γαλιλαίου ήταν σωστή.

Όμως κάτι εξαιρετικά ενδιαφέρον φάνηκε να συμβαίνει στον εγκέφαλό τους, που τους επέτρεψε να βρουν το σωστό. Όταν είδαν το επιστημονικά σωστό βίντεο, αυξήθηκε η αιματική ροή προς ένα συγκεκριμένο μέρος του εγκεφάλου που καλείται Έξω Ραχιαίος Προμετωπιαίος Φλοιός (ΕΡΠΦ). Ο ΕΡΠΦ βρίσκεται ακριβώς πίσω από το μέτωπο και είναι από τις τελευταίες περιοχές του εγκεφάλου που αναπτύσσονται στους νεαρούς ενήλικες. Διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην καταστολή των λεγόμενων ανεπιθύμητων παραστάσεων, να απαλλαγούμε δηλαδή από τις σκέψεις που δεν είναι χρήσιμες. Εάν δεν θέλετε να σκεφτείτε το παγωτό που έχετε στην κατάψυξη, ή πρέπει να επικεντρωθείτε σε κάποια επίπονη εργασία, ο ΕΡΠΦ σας πιθανώς δουλεύει σκληρά.

Σύμφωνα με τον Dunbar, ο λόγος που οι πτυχιούχοι φυσικοί έπρεπε να επιστρατεύσουν τον ΕΡΠΦ ήταν γιατί έπρεπε να καταστείλουν τις υποθέσεις και τα πιστεύω τους, δηλ. να αντισταθούν στην γοητεία του λάθους του Αριστοτέλη.

Θα ήταν πολύ βολικό αν οι νόμοι της φυσικής συμβάδιζαν με τις αφελείς υποθετικές πεποιθήσεις και τα ανόητα πιστεύω του ανθρώπινου ζώου, ή αν η εξέλιξη ήταν λάθος και οι ζωντανοί οργανισμοί δεν είχαν εξελιχθεί μέσω των μηχανισμών της. Όμως η πραγματικότητα είναι ένας καθρέφτης, πού όμως συνήθως ξεχνάμε πως έχει και πίσω όψη. Η επιστήμη όπως και η ζωή, είναι γεμάτη από παράξενα, αντιφατικά, αμφίσημα και αφηρημένα γεγονότα. Απαιτείται σοβαρή έρευνα και ανοιχτό μυαλό για την αντίληψη, την διάκριση και κατόπιν την κατανόηση της ορθής εκδοχής των πραγμάτων.

Φυσικά, αυτή η επιπλέον διανοητική εργασία που απαιτείται δεν είναι πάντα ευχάριστη. Υπάρχει λόγος που αποκαλείται «γνωστική ασυμφωνία». Πήρε αρκετές εκατοντάδες χρόνια για την Κοπερνίκεια επανάσταση να γίνει η επικρατούσα άποψη. Με τον σημερινό ρυθμό, που καμία νοητική επανάσταση δεν βρίσκεται προ των πυλών, το ανθρώπινο ζώο ΑΝΤΙ-εξελίσσεται, είτε πιστεύει στην εξέλιξη, είτε την γνωρίζει.

Αν είναι να πιστεύουμε τη σύγχρονη φυσική,
τα όνειρα που ονομάζουμε αντιλήψεις της εγρήγορσης έχουν την ίδια σχεδόν ομοιότητα
με την αντικειμενική πραγματικότητα με αυτή που έχουν τα φανταστικά όνειρα του ύπνου μας.
Μπέρναρντ Ράσελ

Το παράδοξο είναι μόνο μια σύγκρουση της πραγματικότητας και της
αίσθησής μας για το τί οφείλει να είναι η πραγματικότητα
Ρ.Φέυνμαν