Η πειθώ του Περικλή

Στα μέσα του 5ου π.Χ. αιώνα η Αθήνα βρισκόταν στη μεγαλύτερη ακμή της. Ήταν το πνευματικό κέντρο της Ελλάδας. «Ελλάδος Σχολείον» την έλεγαν και ήταν το μέρος όπου δίδασκαν, συζητούσαν, έγραφαν και ανέπτυσσαν τις θεωρίες τους μερικοί από τους μεγαλύτερους διανοητές, όχι μόνο της αρχαιότητας αλλά και όλων των εποχών, όπως ο Ιπποκράτης, ο πατέρας της ιατρικής, ο Αναξαγόρας, οι σοφιστές Πρωταγόρας, Πρόδικος, Γοργίας και Ιππίας, και οι μαθητές τους Αλκιδάμας, Αντιφών, Λυκόφρων, Όλοι αυτοί ήταν φίλοι και οπαδοί του Περικλή, στον κύκλο του οποίου ανήκαν μαζί με τον μέγιστο των τραγικών, τον Ευριπίδη και τον πατέρα της ιστορίας τον Ηρόδοτο. 

Ο Περικλής γεννήθηκε το 495 π.Χ. ή σύμφωνα με κάποιους άλλους το 490 π.Χ. Πατέρας του ήταν ο Ξάνθιππος, ένας πλούσιος Αθηναίος, καταγόμενος από το ιερατικό γένος των Βουζύγων. Ο Ξάνθιππος ήταν ένας από τους γενναίους στρατηγούς της Αθήνας και υπό την αρχηγία του οι Αθηναίοι νίκησαν τους Πέρσες στη Μυκάλη το 479 π.Χ. Γιαγιά του Περικλή ήταν η Αγαρίστη, κόρη του Κλεισθένη, γνωστού ως θεμελιωτή της Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Σύμφωνα με ένα θρύλο, η μητέρα του λίγο πριν γεννήσει είδε στον ύπνο της πως γέννησε ένα λιοντάρι. Το όνειρο αυτό την τάραξε, αλλά μια δούλη της το ερμήνευσε, πως θα γεννούσε έναν σπουδαίο άνθρωπο.

Χάρη στην αριστοκρατική καταγωγή του πήρε πολύ καλή μόρφωση. Δασκάλους του είχε τον Ζήνωνα τον Ελεάτη και τον Αναξαγόρα τον Κλαζομένιο, στη μουσική δε τον Δάμωνα. Ο Αναξαγόρας, ιδιαίτερα, τον βοήθησε να απαλλαγεί από τις δεισιδαιμονίες, του έμαθε να ερμηνεύει τα φυσικά φαινόμενα με ορθολογισμό και να είναι αντικειμενικός με τις αντιξοότητες της ζωής.

Χαρακτηριστικό για το ήθος του χαρακτήρα του Περικλή, είναι το ακόλουθο επεισόδιο. Μια μέρα που βρισκόταν στην αγορά, κάποιος άρχισε να τον βρίζει με πολύ άσχημο τρόπο. Εκείνος δεν του απάντησε, αλλά ο τύπος τον ακολουθούσε και συνέχισε να τον βρίζει. Επιστρέφοντας ο Περικλής στο σπίτι, βράδυ πια, με τον υβριστή του να τον ακολουθεί κατά πόδας, είπε σ’ έναν υπηρέτη του να συνοδεύσει τον άνθρωπο αυτό μέχρι το σπίτι του, φωτίζοντάς του το δρόμο, γιατί καθώς ήταν πια σκοτάδι δε θα έβλεπε πού πηγαίνει.

Όταν ήταν πια στρατηγός και αναγνωρισμένος ηγέτης της πόλης, επρόκειτο να αποπλεύσει ο στόλος σε κάποια εκστρατεία. Συνέβη όμως τότε να γίνει ολική έκλειψη σελήνης. Το φαινόμενο αυτό εθεωρείτο πολύ κακός οιωνός και οι ναύτες αρνήθηκαν να ξεκινήσουν. Ο Περικλής τότε, που ο Αναξαγόρας του είχε εξηγήσει το φαινόμενο των εκλείψεων, μάζεψε τα πληρώματα στο θέατρο, άναψε ένα λύχνο και κατόπιν έκρυψε το φως του με τον μανδύα του, ρωτώντας τους ναύτες: «Σας τρομάζει αυτό που έγινε;»

Εκείνοι φυσικά απάντησαν αρνητικά και τότε ο Περικλής τους εξήγησε πως κάτι ανάλογο συμβαίνει και με την έκλειψη της σελήνης. Οι ναύτες λευτερωμένοι από το φόβο δέχτηκαν να ξεκινήσουν.
Αυτό όμως που έκανε τον Περικλή ιδιαίτερα δημοφιλή στους Αθηναίους ήταν η ρητορική του ικανότητα. Ήταν θαυμάσιος ρήτορας, μιλούσε πάντα με ηρεμία, αλλά με γοητευτική ευγλωττία και μεγάλη πειστικότητα, έτσι που συνάρπαζε τους ακροατές του, που κυριολεκτικά κρέμονταν από τα λόγια του. Μπορούσε να αναπτύσσει τα πιο περίπλοκα θέματα και να αναφέρεται σε δύσκολες φιλοσοφικές θεωρίες με εξαιρετικά απλό και καταληπτό ύφος, Οι Αθηναίοι, για τη ρητορική του δεινότητα τον έλεγαν Ολύμπιο.

Αληθινό μνημείο της τέχνης του λόγου του και ταυτόχρονα ύμνος προς τους δημοκρατικούς θεσμούς, είναι ο περίφημος Επιτάφιος, όπως τον διέσωσε ο Θουκυδίδης στην ιστορία του, Πρόκειται για τον λόγο που έβγαλε ένα χρόνο μετά την κήρυξη του Πελοποννησιακού Πολέμου, όταν έφτασαν στην Αθήνα για ενταφιασμό οι σοροί των πρώτων νεκρών.

Αναφορικά με τη δύναμη της πειθούς του, λέγεται πως κάποτε ένας βασιλιάς της Σπάρτης ρώτησε τον Θουκυδίδη, πολιτικό του αντίπαλο τότε, αν είχε ποτέ παλέψει μαζί του. Εκείνος του απάντησε πως ουδέποτε το σκέφτηκε, γιατί ήταν βέβαιος ότι θα νικούσε ο Περικλής.

«Μα τόσο δυνατός είναι ο Περικλής;» αναρωτήθηκε ο Σπαρτιάτης.
«Δεν είναι δυνατός στο σώμα, αλλά στα λόγια και την πειθώ. Κι αν ακόμα τον νικούσα, θα έπειθε τους θεατές της πάλης μας πως αυτός νίκησε!»

Παρά την αριστοκρατική καταγωγή του, όταν ασχολήθηκε με τα κοινά στάθηκε στο πλευρό των φτωχών. Υποστήριξε τον ηγέτη των δημοκρατικών Εφιάλτη και όταν αυτός δολοφονήθηκε από τους ολιγαρχικούς, ανέλαβε ο Περικλής την ηγεσία της δημοκρατικής παράταξης, συνεχίζοντας τις ριζοσπαστικές μεταρρυθμίσεις του. Ασχολήθηκε κατ’ αρχήν με την εσωτερική πολιτική και πρότεινε μέτρα που ενίσχυσαν το δημοκρατικό πολίτευμα. Αφαίρεσε ένα μέρος της εξουσίας του Αρείου Πάγου, που θεωρούνταν όργανο των ολιγαρχικών και μετέφερε τις δικαιοδοσίες του στην Εκκλησία του Δήμου και στο «λαϊκό» δικαστήριο της Ηλιαίας.