Το αφηγηματικό υλικό της προφορικής επικής ποίησης απαρτίζεται σε μεγάλο μέρος της από παραδοσιακά θέματα, τα οποία ήταν ήδη γνωστά στον ακροατή. Οικείο και επίσης γνωστό ήταν το μέσο, η λογοτυπική δηλαδή γλώσσα του εξάμετρου στίχου. Το ερώτημα κατ᾽ επέκταση που τίθεται είναι με ποια κριτήρια το ακροατήριο εκτιμούσε ως εξαιρετική ή υψηλή την επίδοση ενός αοιδού, ο οποίος χειριζόταν ένα θέμα γνωστό και οικείο ως προς το περιεχόμενο και τη μορφή του.
Από τον τρόπο με τον οποίο προσλαμβάνουν οι εσωτερικοί ακροατές της Οδύσσειας τα τραγούδια των αοιδών, κυρίως του Δημοδόκου, διαπιστώνεται ότι βασικό κριτήριο ήταν ο ξεχωριστός τρόπος με τον οποίο χειριζόταν ο αοιδός το παραδοσιακό του υλικό. Αυτό μπορεί να σημαίνει ότι ένας δεξιοτέχνης αοιδός, προκειμένου να κρατήσει ζωντανό το ενδιαφέρον των ακροατών στην παρακολούθηση της διήγησης, μπορούσε, και έπρεπε, να χειρίζεται με άνεση και ευελιξία την παραδοσιακή γλώσσα· να παρουσιάζει δικαιολογημένη την εξέλιξη της επικής δράσης και να οργανώνει με οικονομημένο τρόπο τα ιστορούμενα γεγονότα· ακόμη, να είναι σε θέση να συντάσσει τη διήγηση με ενάργεια, παραστατικότητα και αληθοφάνεια· τέλος, να προκαλεί την ένταση και την αδημονία του ακροατή για το πώς θα εξελιχθούν τα δρώμενα.
Στη σύνθεση της Ιλιάδας και της Οδύσσειας αναγνωρίζονται τα προηγούμενα χαρακτηριστικά σε σημαντικό βαθμό. Και στα δύο έπη εντοπίζονται ίχνη από μυθολογικά ή νοβελιστικά θέματα, συνδεδεμένα σε άλλα έργα με διαφορετικούς ήρωες (θέμα της οργής, νόστοι, κατάβαση στον Άδη). Απαντούν επίσης υπαινιγμοί σε μυθολογικά κατορθώματα ηρώων (λ.χ. η Αργοναυτική εκστρατεία) ή παλαιές έριδες των ολυμπίων θεών, προκειμένου να αποκαταστήσουν τη θεϊκή τάξη και να εδραιώσουν την ιεραρχία τους. Γίνονται τέλος αναφορές σε θέματα του τρωικού πολέμου και των γεγονότων που τον ακολούθησαν (στην κρίση του Πάρη, στη συγκέντρωση του στόλου και των αρχηγών στην Αυλίδα, στην άλωση της Τροίας, στον θάνατο του Αχιλλέα, στη μελλοντική αναχώρηση του Οδυσσέα από την Ιθάκη). Όλα αυτά τα θέματα σε μεγάλο μέρος τους φιλοξενούνται στο κύριο υλικό των μεταγενέστερων αποσπασμάτων του επικού κύκλου (Κύπρια, Αιθιοπίς, Νόστοι, Τηλεγόνεια).
Είναι όμως χαρακτηριστικό ότι το πλούσιο αυτό παραδοσιακό υλικό δεν περνάει στα δύο έπη αυτούσιο, αλλά με υπαινικτικό και άκρως επιλεκτικό τρόπο, προκειμένου να εξυπηρετήσει, σε μια νέα πλέον προοπτική, τις ανάγκες της αφηγηματικής πλοκής των δύο επών. Προπάντων, το παραδοσιακό υλικό στα ομηρικά έπη (σε αντίθεση προς τα αποσπάσματα του επικού κύκλου όπου τα γεγονότα διαδέχονται το ένα το άλλο, δίχως η αφήγηση να επικεντρώνεται σ᾽ έναν ξεχωριστό ήρωα) οργανώνεται γύρω από έναν κεντρικό θεματικό άξονα (τη μῆνιν στην Ιλιάδα και τον νόστο στην Οδύσσεια) και έναν βασικό πρωταγωνιστή (τον Αχιλλέα και τον Οδυσσέα). Την άρτια οργάνωση του υλικού των δύο ομηρικών επών έναντι των υπολοίπων του επικού κύκλου τονίζει ο Αριστοτέλης στην Ποιητική του (23.1): «Και σε τούτο ο Όμηρος είναι θεσπέσιος, όταν τον συγκρίνουμε με τους άλλους. Δηλαδή δεν καταπιάστηκε να κάμει ποίημα ολόκληρο τον τρωικό πόλεμο, αν και έχει αρχή και τέλος. Αν το έκαμε, ο μύθος θα ήταν μεγάλος και όχι ευσύνοπτος. Αν πάλι είχε μικρότερο μέγεθος ο πόλεμος, τότε θα ήταν πάρα πολύ περίπλοκος εξαιτίας της ποικιλίας των γεγονότων. Τώρα όμως, αφού ο Όμηρος διάλεξε ένα μέρος, από τα υπόλοιπα χρησιμοποιεί πολλά σαν επεισόδια, όπως τον κατάλογο των πλοίων [ραψ. Β] και άλλα επεισόδια με τα οποία ποικίλλει το ποίημα.». Η «πρωτοτυπία» έτσι στη σύνθεση της αφηγηματικής ύλης των δύο ομηρικών επών έγκειται όχι, όπως συμβαίνει λίγο πολύ σήμερα, στην απομάκρυνση του ποιητή από την παράδοση, αλλά ακριβώς στον συνεχή και δραστήριο συναγωνισμό του με αυτήν, την οποία και εξελίσσει με την περίτεχνη αναδιαμόρφωση των παραδοσιακών θεμάτων.
Τέλος, από τη στιγμή που ο ακροατής γνωρίζει λίγο πολύ την εξέλιξη του μύθου των δύο επών, το ενδιαφέρον του μετατοπίζεται από την ίδια την έκβαση των συμβάντων στον τρόπο εξέλιξης της αφηγηματικής πλοκής. Συγκεκριμένα, πώς θα εξελιχθεί η ιλιαδική βουλή του Δία ή ποια μέσα θα χρησιμοποιήσει ο Οδυσσέας για να επιστρέψει στην πατρίδα του και να εξοντώσει τους μνηστήρες της γυναίκας του. Ο επιδέξιος χειρισμός του αφηγηματικού προγράμματος προϋποθέτει τη χρήση διηγητικών τεχνικών όπως είναι η επιβράδυνση, η αναδρομή, η προοικονομία, η έκπληξη και η αγωνία για ό,τι πρόκειται να συμβεί. Ο ποιητής όμως ποτέ δεν αποκαλύπτει με πληρότητα τους στόχους της αφήγησής του. Έτσι, την ίδια στιγμή που ένα στοιχείο αποκαλύπτεται, ένα άλλο με έξυπνο τρόπο αποκρύπτεται. Αποτέλεσμα: ο ακροατής γνωρίζει το γενικό σχέδιο της δράσης, όχι όμως και τη συγκεκριμένη πορεία της.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου