ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Βάκχαι (170-214)

ΤΕΙΡΕΣΙΑΣ
170 τίς ἐν πύλαισι; Κάδμον ἐκκάλει δόμων,
Ἀγήνορος παῖδ᾽, ὃς πόλιν Σιδωνίαν
λιπὼν ἐπύργωσ᾽ ἄστυ Θηβαίων τόδε.
ἴτω τις, εἰσάγγελλε Τειρεσίας ὅτι
ζητεῖ νιν· οἶδε δ᾽ αὐτὸς ὧν ἥκω πέρι
175 ἅ τε ξυνεθέμην πρέσβυς ὢν γεραιτέρωι,
θύρσους ἀνάπτειν καὶ νεβρῶν δορὰς ἔχειν
στεφανοῦν τε κρᾶτα κισσίνοις βλαστήμασιν.
ΚΑΔΜΟΣ
ὦ φίλταθ᾽, ὡς σὴν γῆρυν ἠισθόμην κλυὼν
σοφὴν σοφοῦ παρ᾽ ἀνδρός, ἐν δόμοισιν ὤν.
180 ἥκω δ᾽ ἕτοιμος τήνδ᾽ ἔχων σκευὴν θεοῦ·
δεῖ γάρ νιν ὄντα παῖδα θυγατρὸς ἐξ ἐμῆς
[Διόνυσον ὃς πέφηνεν ἀνθρώποις θεὸς]
ὅσον καθ᾽ ἡμᾶς δυνατὸν αὔξεσθαι μέγαν.
ποῖ δεῖ χορεύειν, ποῖ καθιστάναι πόδα
185 καὶ κρᾶτα σεῖσαι πολιόν; ἐξηγοῦ σύ μοι
γέρων γέροντι, Τειρεσία· σὺ γὰρ σοφός.
ὡς οὐ κάμοιμ᾽ ἂν οὔτε νύκτ᾽ οὔθ᾽ ἡμέραν
θύρσωι κροτῶν γῆν· ἐπιλελήσμεθ᾽ ἡδέως
γέροντες ὄντες. ΤΕ. ταὔτ᾽ ἐμοὶ πάσχεις ἄρα·
190 κἀγὼ γὰρ ἡβῶ κἀπιχειρήσω χοροῖς.
ΚΑ. οὔκουν ὄχοισιν εἰς ὄρος περάσομεν;
ΤΕ. ἀλλ᾽ οὐχ ὁμοίως ἂν ὁ θεὸς τιμὴν ἔχοι.
ΚΑ. γέρων γέροντα παιδαγωγήσω σ᾽ ἐγώ;
ΤΕ. ὁ θεὸς ἀμοχθεὶ κεῖσε νῶιν ἡγήσεται.
195 ΚΑ. μόνοι δὲ πόλεως Βακχίωι χορεύσομεν;
ΤΕ. μόνοι γὰρ εὖ φρονοῦμεν, οἱ δ᾽ ἄλλοι κακῶς.
ΚΑ. μακρὸν τὸ μέλλειν· ἀλλ᾽ ἐμῆς ἔχου χερός.
ΤΕ. ἰδού, ξύναπτε καὶ ξυνωρίζου χέρα.
ΚΑ. οὐ καταφρονῶ ᾽γὼ τῶν θεῶν θνητὸς γεγώς.
200 ΤΕ. οὐδὲν σοφιζόμεσθα τοῖσι δαίμοσιν.
πατρίους παραδοχάς, ἅς θ᾽ ὁμήλικας χρόνωι
κεκτήμεθ᾽, οὐδεὶς αὐτὰ καταβαλεῖ λόγος,
οὐδ᾽ εἰ δι᾽ ἄκρων τὸ σοφὸν ηὕρηται φρενῶν.
ΚΑ. ἐρεῖ τις ὡς τὸ γῆρας οὐκ αἰσχύνομαι,
205 μέλλων χορεύειν κρᾶτα κισσώσας ἐμόν;
ΤΕ. οὐ γὰρ διήιρηχ᾽ ὁ θεὸς οὔτε τὸν νέον
εἰ χρὴ χορεύειν οὔτε τὸν γεραίτερον,
ἀλλ᾽ ἐξ ἁπάντων βούλεται τιμὰς ἔχειν
κοινάς, διαριθμῶν δ᾽ οὐδέν᾽ αὔξεσθαι θέλει.
210 ΚΑ. ἐπεὶ σὺ φέγγος, Τειρεσία, τόδ᾽ οὐχ ὁρᾶις,
ἐγὼ προφήτης σοι λόγων γενήσομαι.
Πενθεὺς πρὸς οἴκους ὅδε διὰ σπουδῆς περᾶι,
Ἐχίονος παῖς, ὧι κράτος δίδωμι γῆς.
ὡς ἐπτόηται· τί ποτ᾽ ἐρεῖ νεώτερον;

***
ΤΕΙΡΕΣΙΑΣ
170 Ποιός είναι στην πύλη;
Φώναξέ μου από μέσα τον Κάδμο, τον γιο του Αγήνορος,
που άφησε την πόλη της Σιδώνος
και ύψωσε τα τείχη και τους πύργους της Θήβας.
Ας πάει κάποιος.
Ανάγγειλέ του πως τον ζητάει ο Τειρεσίας.
Ξέρει εκείνος γιατί έρχομαι
και τί συμφώνησα μαζί του,
175 γέρος εγώ με τον υπέργηρο:
να στέψουμε τους θύρσους με κισσό,
να φορέσουμε το δέρμα του ελαφιού
και να στεφανώσουμε το κεφάλι με βλαστάρια κισσού.
ΚΑΔΜΟΣ
Ακριβέ μου φίλε, μέσα στο σπίτι άκουσα τη φωνή σου,
τη σοφή φωνή του σοφού ανδρός·
180 έτοιμος έρχομαι, φορώντας τη στολή του θεού.
181 Γιατί έχουμε χρέος, αφού είναι γιος της κόρης μου,
183 να τον δοξάζουμε όσο μπορούμε,
να γίνει μέγας.
Πού να πάω να χορέψω; Πού να φέρω τα βήματά μου
και να σείσω το λευκό μου κεφάλι;
185 Εξήγησέ μου εσύ, Τειρεσία, ο γέρος στον γέροντα·
γιατί εσύ είσαι σοφός.
Εγώ δεν θα κουραστώ ούτε νύχτα ούτε ημέρα
να χτυπώ με το θύρσο τη γη.
Γλυκά ελησμόνησα ότι είμαι γέροντας.
ΤΕΙΡΕΣΙΑΣ
Φαίνεται πως ζεις κι εσύ ό,τι κι εγώ.
190 Γιατί και εγώ έχω γίνει νέος και θα ριχτώ στους χορούς.
ΚΑΔΜΟΣ
Θα πάμε στο βουνό με άμαξα;
ΤΕΙΡΕΣΙΑΣ
Η τιμή για τον θεό δεν θα ήταν ίδια.
ΚΑΔΜΟΣ
Να σε οδηγήσω εγώ, σαν ένα παιδί, ο γέρος τον γέροντα;
ΤΕΙΡΕΣΙΑΣ
Ο θεός θα μας οδηγήσει εκεί, χωρίς να νιώσουμε κόπο.
ΚΑΔΜΟΣ
195 Και μόνοι εμείς από την πόλη θα χορέψουμε για τον Βάκχιο;
ΤΕΙΡΕΣΙΑΣ
Γιατί μόνοι εμείς σκεφτόμαστε σωστά, ενώ οι άλλοι σφάλλουν.
ΚΑΔΜΟΣ
Χάνουμε χρόνο. Έλα, πιάσε το χέρι μου.
ΤΕΙΡΕΣΙΑΣ
Ιδού! Κρατήσου και πάμε χέρι χέρι.
ΚΑΔΜΟΣ
Δεν περιφρονώ εγώ τους θεούς, ένας θνητός.
ΤΕΙΡΕΣΙΑΣ
200 Σοφίες με τους θεούς δεν χωράνε.
Όσα μας παρέδωσαν οι πατέρες μας και τα κρατήσαμε,
τόσο παλαιά όσο και ο χρόνος,
καμιά ρητορική δεν θα τα καταβάλει,
ακόμη και αν η σοφία της
είναι καρπός απαράμιλλης οξυδέρκειας.
Ίσως θα πουν ότι δεν ντρέπομαι τα γηρατειά μου
205 που θέλω να χορέψω με το κεφάλι κισσοστόλιστο.
Όμως ο θεός δεν καθόρισε
αν πρέπει να χορεύει ο νέος ή ο γέροντας.
Ζητά να τον τιμούν όλοι εξίσου.
Θέλει να δοξάζεται, και δεν ξεχωρίζει κανέναν.
ΚΑΔΜΟΣ
210 Επειδή εσύ, Τειρεσία, δεν βλέπεις το φως του ήλιου,
θα σου ερμηνεύω εγώ με τα λόγια όσα συμβαίνουν.
Νά ο Πενθέας, ο γιος του Εχίονος,
που του παρέδωσα την εξουσία στη χώρα,
καταφθάνει στο σπίτι βιαστικός.
Πόσο αναστατωμένος είναι!
Άραγε τί νεώτερο θα πει;

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ - ΤΑΛΩΣ

ΤΑΛΩΣ

(πουλί, πέρδικα)

 

Ο Τάλως ήταν ανεψιός το Δαίδαλου, γιος της αδελφής του Πέρδικας. Του τον εμπιστεύτηκε η μητέρα, για να μάθει στον γιο της τα μυστικά της τέχνης του. Ο δωδεκάχρονος Τάλως διακρίθηκε γρήγορα για τη δεξιοτεχνία του· ανακάλυψε το πριόνι, εμπνευσμένος από το σαγόνι ενός φιδιού ή, κατά τον Οβίδιο, μελετώντας τη σπονδυλική στήλη ενός ψαριού κατασκεύασε ένα καινούριο όπλο.

 

Ο τεχνίτης Δαίδαλος ζήλεψε τόσο πολύ τις ικανότητες του παιδιού που τον σκότωσε, ρίχνοντάς τον από την Ακρόπολη, ενώ ισχυρίστηκε ότι το παιδί είχε πέσει. Σύμφωνα με άλλες παραδόσεις ο Δαίδαλος θέλησε να θάψει κρυφά τον Τάλω, όμως την ώρα που τον έθαβε κάποιος τον είδε, κι όταν ρωτήθηκε ποιον θάβει, απάντησε πως παραχώνει ένα φίδι.

 

Ο Διόδωρος σημειώνει: Αξίζει να θαυμάσει κανείς το παράδοξο του πράγματος, ότι, δηλαδή, το ζώο που οδήγησε στην ανακάλυψη του πριονιού ήταν εκείνο μέσω του οποίου έτυχε να αποκαλυφθεί ο φόνος. (4.76.6).

 

Μετά την κατηγορία και την καταδίκη για φόνο από τους Αρεοπαγίτες, στην αρχή ο Δαίδαλος κατέφυγε σ' έναν από τους δήμους της Αττικής, του οποίου οι κάτοικοι ονομάστηκαν από εκείνον Δαιδαλίδες. Στο μεταξύ, η Αθηνά, που ευνοεί τα άτομα με κοφτερό μυαλό, τον μεταμόρφωσε σε πουλί, καλύπτοντάς τον με φτερά καταμεσής στον αέρα, την ώρα δηλαδή που έπεφτε.

 

Η έμφυτη ενέργεια του νέου μεταφέρθηκε στα γρήγορα φτερά και τα πόδια του πουλιού και από το όνομα της μητέρας του ονομάστηκε πέρδικα. Αυτό το πουλί πετά χαμηλά και γεννά τα αυγά της σε ένα προστατευμένο χώρο. Μάλιστα, ο Οβίδιος μυθιστορηματικά βάζει το πουλί αυτό να εμφανίζεται στον Δαίδαλο, την ώρα που εκείνος έθαβε το παιδί του. (Βλ. και Δαίδαλος)

Η λάθος λέξη, τη λάθος στιγμή, θα είναι πάντα η μεγαλύτερη αλήθεια σου

Να τις προσέχεις τις λέξεις που λες.
Όταν φύγουν από εσένα, δεν ξέρεις ποτέ τί ζημιά μπορούν να προκαλέσουν.

Ευλογία και κατάρα, να τις νιώθεις τις λέξεις. Να νιώθεις την έντασή τους, να διαβάζεις πίσω από αυτές τον άνθρωπο που τις ξεστόμισε.
Ευλογία και κατάρα, να τις μεταφράζεις τις λέξεις σε συναισθήματα. Να τις αποκωδικοποιείς.
Να ακούς τη φωνή του ανθρώπου που τις είπε ακόμα και μέσα στη σιωπή.

Χιλιάδες λέξεις, μέσα σε μια σχέση.
Άλλες θα σου ξυπνήσουν τον έρωτα, άλλες το θυμό. Άλλες θα ανοίξουν μια αγκαλιά για να μπεις κι άλλες θα σε κάνουν να ρίξεις πίσω σου μια ματιά, μια ματιά τελευταία και να πάρεις δρόμο.

Όχι, λάθος.. αυτό δεν το κάνουν πολλές λέξεις.
Μόνο μια.
Η λάθος λέξη, τη λάθος στιγμή..
Εκείνη που θα προδώσει όλα όσα η σιωπή κράταγε καλά φυλαγμένα.
Μια μόνο λέξη. Τυχαία, που έχεις πει κι εσύ χιλιάδες φορές, που σου την έχουν πει άλλοι και δεν είχε ποτέ καμία βαρύτητα.

Μια λέξη, μαχαίρι που ήρθε και σφήνωσε μέσα σου.
Μια λέξη χρεωμένη, να κλείσει μια ιστορία.

Να τις ακούς τις λέξεις, έχουν ψυχή μέσα τους. Κουβαλάνε δονήσεις και συναισθήματα κρυμμένα. Κουβαλάνε ανείπωτα.

Να τις μετράς διπλά τις λάθος λέξεις, που ειπώνονται τη λάθος στιγμή.
Είναι η μεγαλύτερη αλήθεια.. Είναι η αλήθεια που δεν θες να παραδεχτείς.

Μια λέξη τόσο απλή, από εκείνες που χρησιμοποιείς κάθε μέρα.. κι όμως, σε έκανε να νιώσεις όσα δεν ήθελες ποτέ να παραδεχτείς.

Η λάθος λέξη, τη λάθος στιγμή, θα είναι πάντα η μεγαλύτερη αλήθεια σου!

10 μεγάλοι έρωτες στην Ελληνική μυθολογία

Οι αρχαίοι υμών πρόγονοι μέσα από τη μυθολογία έκαναν προσπάθειες να εξηγήσουν όλες της ανθρώπινες ιδιότητες και αδυναμίες. Εξηγούσαν τα φαινόμενα που έβλεπαν γύρω τους, όσα ένιωθαν, αλλά αδυνατούσαν να καταλάβουν πλήρως. Εξηγούσαν τα δυνατά και τα ανεξήγητα. Και υπάρχει πιο δυνατό και ταυτόχρονα πιο μεγάλο ανεξήγητο από τον έρωτα; Από αυτή την αόρατη δύναμη που εμφανίζεται από το πουθενά και ασκεί τόσο μεγάλη επιρροή πάνω μας; Που μας έλκει σε έναν άνθρωπο με τόση ένταση που νιώθουμε ότι ο έλεγχος δεν είναι πια στο χέρι μας, αλλά κάποιος ή κάτι άλλο έχει πάρει τα ηνία των αποφάσεων; Η μυθολογία, λοιπόν, είναι γεμάτη από περιπτώσεις άλλοτε απαγορευμένου έρωτα, άλλοτε ανεκπλήρωτου κι άλλοτε απλώς πολύ δυνατού, οι οποίες αντανακλούν πράγματα που είτε έχουμε δει γύρω μας, είτε έχουμε ζήσει οι ίδιοι. Ας δούμε μαζί δέκα από τις πιο χαρακτηριστικές:    

1) Απόλλων και Δάφνη

Μια απ’ τις φορές που βγήκε για κυνήγι ο θεός Απόλλων πρωτοείδε την πανέμορφη νύμφη Δάφνη και αποφάσισε να την κατακτήσει. Σύντομα ανακάλυψε ότι ο μεγαλύτερος του αντίζηλος ήταν ο Λεύκιππος, ο οποίος προκειμένου να είναι κοντά στο αντικείμενο του πόθου του είχε μεταμφιεστεί σε γυναίκα και βρίσκονταν ανάμεσα στις νύμφες. Θέλοντας να απαλλαγεί από αυτόν τις συμβούλεψε να κολυμπήσουν όλες μαζί γυμνές και όταν αποκαλύφθηκε το φύλο του Λεύκιππου, η Δάφνη μαζί με τις υπόλοιπες νύμφες του επιτέθηκαν και τελικά τον σκότωσαν. Ο Απόλλων θεώρησε πως πλέον μπορούσε να την κάνει δική του, όταν όμως την πλησίασε εκείνη έκανε τα πάντα για να τον αποφύγει, με αποκορύφωμα την έκκληση που έκανε στη μητέρα της Γαία να τη βοηθήσει. Εκείνη δημιούργησε ένα χάσμα, στο οποίο η Δάφνη χάθηκε και στη θέση της εμφανίστηκε το ομώνυμο δέντρο. Από τα κλαδιά του ο θεός έφτιαξε ένα στεφάνι το οποίο δεν έβγαλε ποτέ από το κεφάλι του. Φρόντισε να κουβαλάει πάντα ένα κομμάτι της αγαπημένης του πάνω του.

2) Ωραία Ελένη και Πάρης

Όταν οι τρεις θεές Ήρα, Αθηνά και Αφροδίτη διεκδικούσαν τον τίτλο της ωραιότερης και το μήλο της Έριδος ο Πάρης τέθηκε κριτής. Οι θεές προσπάθησαν να τον δωροδοκήσουν. Η Ήρα του πρόσφερε δύναμη και πλούτη. Η Αθηνά σοφία και ικανότητα στη μάχη. Τίποτα όμως δεν κατάφερε να κερδίσει τη προσφορά της Αφροδίτης, η οποία απλόχερα του πρόσφερε την Ελένη, την ομορφότερη γυναίκα στον κόσμο. Η Αφροδίτη πήρε το μήλο και εμφύσησε έρωτα στην Ελένη για τον Πάρη. Εκείνος πήγε να την αρπάξει από το σύζυγό της Μενέλαο και κάπως έτσι ο γνωστότερος πόλεμος στην ιστορία της μυθολογίας ξεκίνησε. Γιατί ως γνωστόν έρωτας και πόλεμος στη μυθολογία πάνε χεράκι- χεράκι. Όλο και κάτι ήξεραν μάλλον οι αρχαίοι υμών.

3) Πηνελόπη και Οδυσσέας

Όταν ξεκίνησε ο τρωικός πόλεμος ο Οδυσσέας ήταν ένας από αυτούς που πήγαν να πολεμήσουν στο πλευρό του Μενέλαου τιμώντας έναν όρκο που είχε δώσει. Το κόστος όμως ήταν μεγάλο. Αναγκάστηκε να αφήσει την αγαπημένη του σύζυγο Πηνελόπη πίσω, γνωρίζοντας ότι πιθανότατα δε θα την ξαναέβλεπε ποτέ. Πριν φύγει ο Οδυσσέας της είπε ότι εάν εκείνος δε γύριζε, εκείνη θα μπορούσε να ξαναπαντρευτεί. Παρόλα αυτά εκείνη υπομονετικά τον περίμενε για είκοσι ολόκληρα χρόνια, ακόμη και όταν όλοι τον θεωρούσαν νεκρό. Πολλοί οι μνηστήρες που την πολιόρκησαν, εκείνη όμως με διάφορα τεχνάσματα τους κρατούσε μακριά μη αφήνοντας την ελπίδα να σβήσει. Υπέρμετρη υπομονή ή απλώς παράφορος έρωτας; Μάλλον ένας άρτιος συνδυασμός που στο τέλος απέδωσε, με τον Οδυσσέα να επιστρέφει στην αγκαλιά της αγαπημένης του συζύγου.

4) Δίας και Καλλιστώ

Η νύμφη Καλλιστώ όντας ερωτευμένη με τον Δία αποκτάει μαζί του έναν γιο, τον Αρκάδα. Η θεά Ήρα κυριευμένη από ζήλια μεταμορφώνει την Καλλιστώ σε μία αρκούδα (αλλιώς άρκτο) και εκείνη ηττημένη χάνεται στο δάσος. Ο γιος της μεγαλώνει και μία μέρα ενώ είχε πάει για κυνήγι βρίσκεται αντιμέτωπος με τη μητέρα του, την οποία ετοιμάζεται να σκοτώσει. Ο Δίας θέλοντας να τη σώσει μεταμορφώνει τον Αρκάδα σε ένα μικρό αρκουδάκι και εκείνος με μιας αναγνωρίζει τη μαμά του. Ο Δίας, όμως, ήξερε ότι η Ήρα δε θα τους άφηνε να γλυτώσουν τόσο εύκολα και αποφασισμένος να τους προστατέψει μεταφέρει και τους δύο στον ουρανό και τους μετατρέπει σε αστερισμούς. Τη γνωστή σε όλους μας μικρή και μεγάλη Άρκτο. Ένας έρωτας στην ελληνική μυθολογία που κυριολεκτικά έφτασε στα άστρα και έδωσε σε εμάς την ευκαιρία να τον θυμόμαστε κάθε φορά που κοιτάμε τον έναστρο ουρανό.

5) Ορφέας και Ευρυδίκη

Ο Ορφέας ήταν ένας μουσικός τόσο ταλαντούχος που οι μελωδίες του μάγευαν τους πάντες, μιας και είχε μάθει μουσική δίπλα στον ίδιο τον Απόλλωνα. Σε μία βόλτα του στο δάσος συναντά την Ευρυδίκη. Οι δυο τους ερωτεύονται και ζουν ευτυχισμένοι μέχρι τη στιγμή που ένα φίδι δαγκώνει την Ευρυδίκη και αυτή πεθαίνει. Ο Ορφέας κατεβαίνει στον κάτω κόσμο και με τη μουσική του γαληνεύει τον Κέρβερο, ο οποίος του επιτρέπει να περάσει. Ο θεός Πλούτωνας με τη σειρά του απολαμβάνει τόσο τη μουσική που ακούει που πείθεται να τον αφήσει να πάρει την αγαπημένη του πίσω μαζί του. Του θέτει όμως έναν όρο. Μέχρι να βγουν από τον κάτω κόσμο δεν έπρεπε να γυρίσει να την κοιτάξει. Ενώ αρχικά δέχεται, τελευταία στιγμή παρασυρόμενος από την αγάπη του στρέφει το βλέμμα του και η Ευρυδίκη χάνεται για πάντα. Μένει για πάντα μόνος μην μπορώντας να δεχτεί ότι έχασε τη γυναίκα του από δικό του λάθος και μόνο, αφού δεν μπόρεσε να ελέγξει την αδυναμία του.

6) Ηρώ και Λέανδρος

Δύο νέοι που αν και ζούσαν σε αντίπερα όχθες απολάμβαναν τον απαγορευμένο έρωτα τους στο έπακρο. Κάθε βράδυ η Ηρώ άναβε ένα λυχνάρι και το έβαζε στη κορυφή του πύργου της. Εκείνος έπεφτε στη θάλασσα και ακολουθούσε το φως του λυχναριού για να φτάσει στην αγκαλιά της, την οποία όμως άφηνε πριν το ξημέρωμα για να γυρίσει πίσω. Όταν ήρθε ο χειμώνας το ζευγάρι ανανέωσε το ραντεβού του για την άνοιξη, ένα βράδυ όμως το λυχνάρι άναψε. Ο Λέανδρος που το είδε το εξέλαβε ως ερωτικό κάλεσμα και έπεσε στην αγριεμένη θάλασσα για να πάει στη καλή του. Ένα κύμα όμως τον παρέσυρε και την επομένη το πρωί το νερό τον ξέβρασε στην ακτή. Η Ηρώ που δεν άντεξε τα νέα έπεσε και εκείνη στο νερό για να συναντήσει τον αγαπημένο της. Ένας μύθος που μας διδάσκει ότι μια όμορφη ιστορία δεν έχει πάντα ένα ευτυχισμένο τέλος.

7) Σελήνη και Ενδυμίωνας

Ο Ενδυμίωνας, γιος του Δία, ήταν ο πιο ωραίος μεταξύ των θνητών σύμφωνα με τη μυθολογία. Η Σελήνη τον ερωτεύτηκε και τον επισκεπτόταν κάθε μέρα, έκανε μάλιστα μαζί του πενήντα κόρες. Η Σελήνη, όμως, δεν άντεχε στη σκέψη πως, όντας θνητός, ο Ενδυμίωνας θα γερνούσε χάνοντας την ομορφιά του και εντέλει θα πέθαινε. Ζήτησε από τον Δία να τη βοηθήσει και εκείνος του έδωσε το προνόμιο όσο κοιμάται να μένει αγέραστος και αθάνατος. Η Σελήνη τον μάγεψε με αιώνιο ύπνο και έτσι έμεινε για πάντα νέος και προσκολλημένος σε αυτή. Ένας μύθος που συμβολίζει τον αιώνιο έρωτα και μας θυμίζει ότι αυτό το συναίσθημα μπορεί να υπνωτίσει τον καθένα μας.

8) Περσέας και Ανδρομέδα

Ένας δράκοντας κρατάει την Ανδρομέδα δεμένη σε έναν βράχο, ως τιμωρία εξαιτίας των γονιών της, οι οποίοι καυχήθηκαν ότι η κόρη τους είναι πιο όμορφη ακόμη και από της νηρηίδες. Ο Περσέας, ο οποίος έχει μόλις νικήσει τη μέδουσα και σέρνει το κεφάλι της ως λάφυρο απολιθώνει το δράκοντα και σώζει την όμορφη κοπέλα. Οι δυο τους ερωτευμένοι γυρίζουν στη Σκιάθο όπου αντιμετωπίζουν τον άνδρα της Ανδρομέδας. Ο Περσέας όμως και πάλι χρησιμοποιώντας το κεφάλι τον κατατροπώνει υπερασπιζόμενος τον έρωτά του για την αγαπημένη του. Ένας έρωτας που αντιμετώπισε κάθε εμπόδιο και στέφθηκε νικητής.

9) Άδωνις και Αφροδίτη

Ο Άδωνις από μωρό ακόμη ήταν τόσο όμορφο που θάμπωσε τη θεά Αφροδίτη. Τον έβαλε σε ένα σεντούκι και τον κατέβασε στον κάτω κόσμο παραδίδοντάς τον στην Περσεφόνη για να τον μεγαλώσει. Ο Άδωνις μεγάλωσε και η Αφροδίτη κατέβηκε ξανά στον Άδη ζητώντας να τον πάρει πίσω, η Περσεφόνη όμως θαμπωμένη από την ομορφιά του αρνήθηκε, θέλοντας να τον κρατήσει για τον εαυτό της. Τελικά ο Δίας έλυσε τη διαφωνία αποφασίζοντας ότι ο Άδωνις θα πέρναγε ένα τρίτο του χρόνου με τη μία, ένα με την άλλη και ένα τρίτο θα κράταγε για τον εαυτό του περνώντας το όπως επιθυμούσε. Αυτός όμως ερωτεύτηκε την Αφροδίτη και περνούσε όλο το χρόνο του μαζί της, μέχρι τη μέρα που σκοτώθηκε στο κυνήγι. Από το αίμα του που χύθηκε στη γη φύτρωσαν τα ρόδα και από τα δάκρυα της Αφροδίτης οι ανεμώνες. Ένας έρωτας που μέσα από τον θάνατο μιλάει για αναγέννηση και μας θυμίζει ότι κάποιοι έρωτες δεν πεθαίνουν ποτέ.

10) Έρωτας και Ψυχή

Η Ψυχή ήταν μία πανέμορφη θνητή, την οποία άνθρωποι επισκεπτόντουσαν από παντού προκειμένου να θαυμάσουν την ομορφιά της και να την τιμήσουν. Κατέληξαν να την τιμούν παραπάνω και από την ίδια τη θεά Αφροδίτη, η οποία κυριευμένη από ζήλια ζήτησε από τον γιο της, τον Έρωτα, να δηλητηριάσει τις ψυχές των ανδρών, ώστε να μην επιθυμούν την Ψυχή. Εκείνος το έκανε, κατά λάθος όμως έστρεψε το βέλος του κατά του εαυτού του με αποτέλεσμα ο ίδιος να την ερωτευτεί παράφορα. Την παντρεύτηκε χωρίς να της αποκαλύψει ποιος είναι. Εμφανιζόταν σε εκείνη μόνο τα βράδια υπό την κάλυψη του σκοταδιού, παρόλα αυτά ήταν τόσο τρυφερός και καλόκαρδος που η Ψυχή τον ερωτεύτηκε. Η περιέργειά της όμως κάποια στιγμή τη νίκησε. Μία νύχτα, αφού ο έρωτας είχε κοιμηθεί, πήρε ένα λυχνάρι και το πλησίασε στο πρόσωπό του. Όταν τον αντίκρισε τα έχασε από την ομορφιά του, το λυχνάρι έγειρε και καυτό λάδι έπεσε πάνω του. Εκείνος ξύπνησε από τον πόνο και πέταξε μακριά, λέγοντας της πως δε θα μπορούσαν να είναι μαζί πια, αφού αυτή –μια θνητή– είδε το πρόσωπο ενός αθάνατου. Η Ψυχή αναζήτησε τον Έρωτα και η Αφροδίτη για να τη σταματήσει την έριξε σε αιώνιο ύπνο, όταν όμως ο γιος της το έμαθε με τη βοήθεια του Δία έσωσε την αγαπημένη του και το πιο βαθύ συναίσθημα νίκησε. Ένας μύθος που μας έμαθε ότι κανένας δεν είναι άτρωτος στον έρωτα. Ούτε καν ο ίδιος ο θεός του.

Φύσει επαναστάτες τα παιδιά· αν δεν αμφισβητήσουν πώς θα μάθουν;

Τα παιδιά είναι ένα τεράστιος τόμος. Φαντάσου τα, σαν μια εγκυκλοπαίδεια, με πολλά και διαφορετικά κεφάλαια που απαιτεί χρόνο, υπομονή και καλή διάθεση για να διαβαστεί και να κατανοηθεί.

Είτε είναι δικά σου, είτε είσαι εκπαιδευτικός, είτε είναι παιδιά κάποιου συγγενικού προσώπου, η συναναστροφή και η αλληλεπίδραση μαζί τους, σου μαθαίνει πολλά και σε γεμίζει με απορίες. Μπορεί και να σε πάει ένα βήμα παρακάτω, ειδικά σε θέμα που το είχες εντελώς διαφορετικά και πατροπαράδοτα στο μυαλό σου.

Ένας βασικός άξονας στον οποίο κινούνται τα παιδιά, μόλις αρχίσουν λίγο να καταλαβαίνουν είναι η επανάσταση και η αντιρρησία. Ξεκινούν να ανακαλύπτουν τον κόσμο γύρω τους και αντιδρούν από τα πρώτα τους βήματα. Από το «μην τρέχεις, θα πέσεις» που εννοείται συνεχίζουν να τρέχουν και πιο γρήγορα από πριν, μέχρι το «καπνίζεις πολύ βρε παιδάκι μου» και το «τρως συνέχεια βλακείες», είναι πολλά τα χρόνια που μεσολάβησαν κυρ Στέφανε. Αλλά φαίνονται σαν ένα τσιγάρο δρόμος. επειδή είναι στη φύση των παιδιών να στέκονται απέναντι σε αυτό που πας να τους δείξεις. Κι έτσι θα έπρεπε να είναι. Τα παιδιά, τα κάνουμε, τα μεγαλώνουμε ή τα διδάσκουμε, όχι για να γίνουν αυτό που θα θέλαμε εμείς. Αλλά, για να αναπτυχθούν πιο πολύ από αυτό. Και εμείς να είμαστε περήφανοι για όσα κατάφεραν.

Τα παιδιά πρέπει να αμφισβητούν και να αμφιβάλλουν. Να γίνονται φιλόσοφοι χωρίς να έχουν βασικές γνώσεις φιλοσοφίας. Να βλέπουν το τραπέζι μπροστά τους και να σκεφτούν πως το βλέπουν, αλλά στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει. Να παρακολουθούν δηλαδή κάτι στην τηλεόραση και να μην το καταπίνουν αμάσητο. Να μπορούν να νιώθουν πως αυτό που τους περνούν σαν μήνυμα, ίσως να μην είναι και απόλυτα σωστό. Ή να είναι ορθό μόνο για ένα γκρουπ ανθρώπων. Τα παιδιά έρχονται στον κόσμο για να μηδενίσουν όλα τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις που τους μεταφέρουμε εμείς σαν γονείς ή τα κοινωνικά πρότυπα. Θέλουν να αποκτήσουν τα δικά τους κριτήρια κι αρχές. Νιώθουν βαθύ σεβασμό και συγκίνηση για τους πρόσφυγες και τα μικρά τους που καταφέρνουν να επιβιώσουν σε μια χώρα όπως η Ελλάδα και που κυρίως φτάνουν στη στεριά κάποιου απομακρυσμένου νησιού, σώοι. Κι ας λένε κάποιοι μεγαλύτεροι πως ήρθαν για να αναστατώσουν και «άντε πάλι μπλεξίματα, από τότε που άνοιξαν τα σύνορα».

Τα παιδιά, παρά το γεγονός πως αντιδρούν και φαίνεται σαν να περνάνε μια μόνιμη εφηβεία, έχουν μια καρδιά γεμάτη αγάπη και για τον όμοιο και για το διαφορετικό τους. Έχουν επίγνωση και μπορεί και να φοβούνται να βγουν μέχρι αργά τη νύχτα, αλλά και θα βγουν και θα βοηθήσουν κάποιον στο δρόμο, κι ας τους λένε οι γονείς διαρκώς να προσέχουν. Ζουν τη ζωή τους με ρίσκο και έτσι μαθαίνουν τι τελικά θα συμβεί όταν κάνουν κάτι. Αντικρούουν επιχειρήματα, διαβάζουν πέρα από τα σχολικά, αναρωτιούνται γιατί πάντα πρέπει να κάνουν αυτό που τους λες, όταν τους το λες, και εσύ μένεις άναυδος χωρίς να έχεις απτούς λόγους και απαντήσεις. Η απάντηση «γιατί το λέω εγώ», δεν είναι η κατάλληλη. Ειδικά όταν θέλεις να έχεις ένα παιδί υγιές, και ψυχικά και σωματικά. Ειδικά όταν ενδιαφέρεσαι για τη βελτίωση και συναισθηματική νοημοσύνη ενός άλλου προσώπου. Γιατί, τα παιδιά είναι άνθρωποι. Σαν εσένα, εμένα και τον γείτονα. Όχι ρομπότ. Δεν εκτελούν εντολές! Αναπνέουν και κάνουν πράξη όσα τους λέει η καρδιά τους.

Τα πνεύματα αντιλογίας είναι ελκυστικά, εύστροφα και με μια δυναμική που πολλοί ενδόμυχα ζηλεύουν. Έχουν μια σπίθα στα μάτια, μια δίψα για να αποκτήσουν γνώσεις και εμπειρίες πέρα από τα συνηθισμένα. Όλα αυτά, φυσικά, είναι καλό να συμβαίνουν μέσα σε λογικά πλαίσια και θέτοντας όρια και υποτυπώδεις κανόνες. Όμως, εάν έχεις κοντά σου ένα τέτοιο παιδί, που λειτουργεί σαν άνθρωπος που ψάχνεται και δεν υπακούει μόνο, που φέρεται όμορφα και ενάντια στα δεδομένα και που απομακρύνεται από το μοτίβο του να κάνει ότι του πεις, τότε να νιώθεις ευγνωμοσύνη και να αφήσεις την ελευθερία του παιδιού αυτού να εξελιχθεί, όπως εκείνο επιθυμεί.

Περί δυσφορίας

Η δυσφορία διαφέρει από την θλίψη της κατάθλιψης ή του άγχους των αγχωδών διαταραχών. Πρόκειται για ένα συν-αίσθημα που χαρακτηρίζεται από το γεγονός ότι το άτομο αισθάνεται παντού άβολα και έναν συνεχή εσωτερικό ερεθισμό που φέρει εκνευρισμό και βιώνεται δυσάρεστα. Είναι οι άνθρωποι που δεν χωρούν σε μία θέση, που τρώγονται με τα ρούχα τους ή τρώνε τις σάρκες τους. Που πάντα κάτι τους φταίει, αλλά δεν μπορούν να το προσδιορίσουν....

Οι δυσφορικοί είναι πολλοί ανάμεσά μας...

Τους καταλαβαίνουμε εύκολα γιατί είναι ή φαίνονται πάντα ενοχλημένοι ή σχεδόν πάντα, και συνήθως είναι δυσάρεστοι στην παρέα και στις σχέσεις τους.

Έρχονται μερικές φορές για θεραπεία γιατί πράγματι καταλαβαίνουν κάποια στιγμή ότι υποφέρουν...

Και δουλεύοντας μαζί τους παρατηρώ έναν κοινό παρονομαστή...

Οι άνθρωποι αυτοί έχουν μεγαλώσει σε περιβάλλοντα, σε οικογένειες που δεν τους έχουν πραγματικά αποδεχτεί. Άνθρωποι που δεν έχουν ουσιαστικά αγαπηθεί, χωρέσει, στην καρδιά των γονιών τους.

Συχνά ακούμε μία ευχή να δίνεται σε γονείς: "Να χαίρεσαι το παιδί σου, να το δεις όπως επιθυμείς"...

Τι γίνεται όμως αν το παιδί, ως αυτόνομος οργανισμός (γιατί είναι αυτόνομος οργανισμός από την στιγμή που κόβεται ο ομφάλιος λώρος και συνεχώς κερδίζει όλο και περισσότερη αυτονομία μεγαλώνοντας) δεν επιθυμεί αυτό που επιθυμεί ο γονιός; Πώς αυτός απαντά στην διαφορετικότητα του γόνου του; Την αποδέχεται;

Ο γονιός που αποδέχεται την διαφορετικότητα του παιδιού του έχει ο ίδιος ωριμάσει σαν προσωπικότητα και έχει έναν αρκετά καλά δομημένο εγώ, για να αντέχει την όποια ματαίωση...

Γιατί πράγματι κάθε γονιός έχει ένα όνειρο για το παιδί. Μάλιστα, αυτή η ονειροπόληση ξεκινά πριν την γέννησή του, ακόμη και πριν την σύλληψή του παιδιού....

Όμως αγάπη, όπως έχω ήδη ξαναγράψει στο ιστολόγιο αυτό, δεν μπορεί να υπάρχει χωρίς αποδοχή της διαφορετικότητας του άλλου, και η ετερότητα προσδιορίζεται επίσης από την διαφορετικότητα στο επίπεδο της επιθυμίας...

Όταν λοιπόν δεν αποδέχεται ο γονιός το παιδί, κι αυτό εκφράζεται είτε άμεσα, με χαρακτηρισμούς, αρνητική κριτική, απαξίωση, είτε εκφράζεται έμμεσα, με την μη αποδοχή των επιλογών του παιδιού (ντύσιμο, φίλοι, ερωτικό ταίρι), δεν μπορεί παρά να προκαλείται μία εσωτερική ένταση στο παιδί, όποιας ηλικίας κι αν είναι. Μάλιστα, αυτή θα παραμείνει ακόμη κι αν ο γονιός πεθάνει... ακόμη κι αν το παιδί γίνει ενήλικας, ακόμη και υπερήλικας...κι όσο ακόμη δεν έχει λύσει και επεξεργαστεί την δυσφορία του.

Η εσωτερική ένταση που είναι το περιεχόμενο της δυσφορίας περιέχει πάντα ένα νευρωτικό χαρακτήρα, καθώς αναφέρεται σε εσωτερικές συγκρούσεις... Γιατί μπορεί αρχικά να εκφράζεται μία ανοιχτή σύγκρουση μεταξύ του παιδιού και των γονιών, αργότερα όμως, αυτή εσωτερικεύεται στον ψυχισμό του παιδιού, ακόμη κι αν ο γονιός έχει πεθάνει. Η σύγκρουση λοιπόν αφορά στην επιθυμία του παιδιού που συγκρούεται με την επιθυμία των γονιών αλλά και στην ενοχή που αυτή η σύγκρουση επιφέρει και ενίοτε και μία αμφιβολία, καθώς το παιδί μπορεί συχνά να ταλαιπωριέται από την ιδέα ότι οι γονείς μπορεί να έχουν και δίκιο. Κι αναπόφευκτα αυτή η σύγκρουση επενδύεται και από καταθλιπτικά χαρακτηριστικά.

Συνήθως η δυσφορία υπάρχει αποκομμένη από την συνειδητοποίηση των αιτιών της. Όσο πιο αποκομμένη είναι, όσο λιγότερο συνδεδεμένη με νόημα, τόσο περισσότερο συνδέεται με το σώμα και συμπεριφορές-εκδραματίσεις που στόχο έχουν την εκφόρτιση της έντασης αλλά προκαλούν προβλήματα στη ζωή του ανθρώπου. Όπου ο Λόγος απουσιάζει το σώμα μιλάει... Κι έτσι γεννιέται ένα ψυχοσωματικό σύμπτωμα ή μία ασθένεια στην χειρότερη περίπτωση.

Η συνειδητοποίηση της σύγκρουσης ήδη βοηθά άμεσα στην μείωση της εσωτερικής έντασης. Μετά βέβαια χρειάζεται αρκετή δουλειά για να αντιμετωπιστούν οι ενοχές, οι αμφιβολίες, η αμφιθυμία. Ωστόσο, το αποτέλεσμα αξίζει, γιατί η απελευθέρωση από τη δυσφορία συμβάλλει στην υγεία, την ποιότητα ζωής αλλά και σχέσεων του υποκειμένου.

Η ευτυχία δεν μπορεί να μείνει για πολύ, αλλά μπορεί να είναι πολύ στις στιγμές που μένει

Και έρχεται κάποια στιγμή της ζωής σου, εκεί που τα έχεις βάλει όλα σε μια τάξη, που κοιμάσαι και ξυπνάς χωρίς έννοιες, χωρίς προβληματισμούς που έχεις φτιάξει το πρόγραμμα της καθημερινότητάς σου, που έχεις διαμορφώσει τη ζωή σου έτσι, ώστε να βολεύει εσένα και τους γύρω σου, που έχεις κατασταλάξει στα θέλω σου και όπως πιστεύεις τα πραγματοποιείς, να σου κάνει κάποιος την ερώτηση: «αν είσαι ευτυχισμένος;», τι θα απαντούσες;

Και ξεκινάμε με την απάντηση: «ποιος, εγώ;» ψάχνοντας να βρούμε το υποκείμενο. Μα εννοείται σε σένα απευθύνεται. Και το ερώτημα δεν είναι ποια θα είναι η απάντηση που θα δοθεί, αλλά σε ποια διαδικασία θα σε βάλει μια τέτοια ξεκάθαρη ερώτηση που όμως μέσα της κρύβει χιλιάδες έννοιες.

Δεν είναι τόσο απλή όσο φαίνεται που θα μπορούσε να απαντηθεί μονολεκτικά. Ακόμα κι αν βιαστείς να απαντήσεις πιστεύοντας και νιώθοντας σίγουρος για όσα λες, με τις χιλιάδες σκέψεις που θα κατακλύσουν το μυαλό σου στο επόμενο λεπτό, θα την έχεις κιόλας απορρίψει.

Τι είναι η ευτυχία; Ποιος μπορεί να την έχει; Πώς μπορείς να τη βιώνεις; Ποιος άνθρωπος πραγματικά νιώθει ευτυχισμένος; Ευτυχία είναι κάτι που δίνεις; Ευτυχία είναι κάτι που παίρνεις ή την ευτυχία τη μοιράζεσαι; Είναι μια συνταγή που χρειάζεται συγκεκριμένα υλικά για να πετύχει;

Βασίζεται στην τύχη ή πρέπει να κάνεις κάτι κι εσύ για να τη βρεις; Είναι μια πόρτα κλειστή που το μόνο που χρειάζεται είναι να βρεθεί το κλειδί της; Κι αν η ευτυχία τελικά είναι κάτι εύκολο για να επιτευχθεί, τότε γιατί υπάρχουν άνθρωποι που δεν νιώθουν ευτυχισμένοι;

Η ευτυχία δεν μπορεί να μείνει για πολύ, αλλά μπορεί να είναι πολύ στις στιγμές που μένει. Είναι το ίδιο το συναίσθημα που δίνει χώρο και στα άλλα συναισθήματα να δημιουργηθούν, επειδή ο άνθρωπος τα χρειάζεται για να μπορεί να επιβιώσει. Όταν νιώθεις – αντιδράς και όταν αντιδράς -προχωράς.

Θα μου πεις: Η ευτυχία ως συναίσθημα είναι γνωστό ότι δύσκολα περιγράφεται με λόγια. Είναι η έντονη χαρά που σε κάνει να βλέπεις τα πάντα γύρω σου θετικά. Έρχεται και φωλιάζει μέσα σου, σου ξυπνάει όλες σου τις αισθήσεις, σε πλημμυρίζει με έντονες μυρωδιές, σου παίζει παιχνίδια, σου δίνει ευχάριστες νότες, σε χρωματίζει. Νιώθεις μια εσωτερική πληρότητα μια ψυχική ηρεμία, το βάρος του σώματος σου αδειάζει παρόλο που μέσα σου είσαι τόσο γεμάτος.

Αν η ευτυχία τελικά είναι συναίσθημα πλήρους ικανοποίησης, με τόσους ανικανοποίητους άραγε θα υπάρχει;

Francis Bacon: Υπάρχει μόνο μια επιτυχία. Να ζεις τη ζωή σου όπως τη θέλεις εσύ

Είναι μια θεωρία που ακούμε συχνά και πάντα συμφωνούμε: πως το μυαλό μας είναι ταυτόχρονα το μεγαλύτερο μας όπλο και η μεγαλύτερη φυλακή μας. Εμείς αφήνουμε τις (αρνητικές κυρίως) σκέψεις να εισέλθουν και να μας κατατρώει ο φόβος του τι θα σκεφτούν οι άλλοι. Μόνοι μας αποφασίζουμε αν θα βασανιζόμαστε ή αν θα είμαστε ευτυχισμένοι. Κανείς άλλος δεν μπορεί να το κάνει για εμάς.

Ο Άγγλος φιλόσοφος Σερ Φράνσις Μπέικον (Sir Francis Bacon) είχε δηλώσει πως «υπάρχει μόνο μια επιτυχία: να ζεις τη ζωή σου όπως τη θέλεις εσύ». Για να γίνει αυτό, πρέπει να αφήσουμε τον εαυτό – και το μυαλό – μας ελεύθερο.
  
Το μυαλό είναι πολύ ισχυρό αν το αφήσουμε να λειτουργήσει σωστά. Μα για να ανοίξει το μυαλό πρέπει να ανοίγουν οι ορίζοντες. Να μπορούμε να ανακαλύπτουμε συνεχώς νέα πράγματα που μας προκαλούν να ενισχύσουμε όσα ξέρουμε, να ανεβάσουμε τον πήχη, να εξελισσόμαστε.

Πολλές φορές φοβόμαστε να βγούμε από τη «ζώνη ασφάλειας» μας. Ο άνθρωπος δεν φοβάται το άγνωστο, κάτι που δεν γνωρίζει. Φοβάται όμως την αποκόλληση του από το γνωστό, από αυτό που του είναι/ήταν οικείο. Αν δεν ξεπεράσουμε όμως αυτούς τους φόβους, δε θα μπορούμε να εκμεταλλευτούμε τις άπειρες ευκαιρίες που μας περιμένουν εκεί έξω.

Σε αυτό βοηθάει το να ταξιδεύεις. Να βλέπεις άλλους ανθρώπους, διαφορετικές συνήθειες, κουλτούρες, νοοτροπίες. Να αναγνωρίζεις πως δεν είμαστε μόνοι σε αυτό τον κόσμο, και να αναθεωρείς όσα ξέρεις όταν βιώνεις πώς ζουν άλλοι στην ίδια γη. Να μην υποτιμάς την ικανότητα ενός ξένου να σου μάθει κάτι καινούργιο.

Να μπορείς να βγαίνεις αραιά και που από το κέλυφος του μικρόκοσμου στον οποίο ζούμε. Να συνειδητοποιείς πως ούτε είμαστε ούτε ζούμε στο κέντρο του κόσμου – πολλοί μάλιστα δεν ασχολούνται ούτε γνωρίζουν καν για εμάς – και σίγουρα δεν είναι «κανονικά» όλα αυτά που θεωρούμε δεδομένα.

Για να αφυπνίσουμε το μυαλό, πρέπει να μπορείς να μαθαίνεις από βιώματα. Για να μπορούν να συνάδουν τα λόγια με τις πράξεις σου. Να μπορείς να μάθεις να διαβάζεις τους ανθρώπους, να μην αναλώνεσαι εκεί όπου δεν αξίζει και δε σε εκτιμούν. Να γνωρίζεις τον εαυτό σου. Να διεκδικείς αυτά που σου ανήκουν και δικαιούσαι. Να προσπαθείς να πληγώνεις τους άλλους λιγότερο και να αναγνωρίζεις πως η ζωή επιστρέφει ό,τι της δίνεις.

Η δύναμη της συλλογικής νοημοσύνης: Μαζί μπορούμε να καταφέρουμε περισσότερα

Η ιδέα της συλλογικής νοημοσύνης, ή «σοφία του πλήθους», βασίζεται στην ιδέα ότι όταν οι άνθρωποι συνεργάζονται νοητικά, ο μέσος όρος των απαντήσεών τους αποτελεί συχνά μια ακριβής λύση στο πρόβλημα. Αλλά θα μπορούσε η συλλογική νοημοσύνη, που εμφανίζεται σε περιπτώσεις όπως το να ποντάρουμε σωστά σε μια αθλητική ομάδα, να έχει σημαντικότερες επιδράσεις στη ζωή μας, όπως για παράδειγμα στη δημόσια υγεία;

Μία πρόσφατη έρευνα από το Δημόσιο Πανεπιστήμιο του Portland μελέτησε ακριβώς αυτό, αποκαλύπτοντας εκπληκτικά ευρήματα για τη δύναμη της συλλογικής νοημοσύνης και πώς μπορεί να αποδειχτεί το ίδιο ισχυρή όσο εκείνη των ειδικών.

Η δύναμη της συλλογικής νοημοσύνης

Το φαινόμενο της συλλογικής συνείδησης εμφανίστηκε πρώτη φορά το 1906. Στα πλαίσια ενός παιχνιδιού όπου έπρεπε οι άνθρωποι να μαντέψουν το σωστό βάρος ενός βοδιού, ένας επιστήμονας ανακάλυψε ότι ο μέσος όρος απάντηση (από 787 ανθρώπους) απείχε μόλις μισό κιλό από το σωστό βάρος. Ορισμένοι ειδικοί θεωρούν ότι οι μεγάλες ομάδες είναι καλύτερες στην επίλυση προβλημάτων, στην ενίσχυση της καινοτομίας και στην επίτευξη σοφών αποφάσεων.

Γι’ αυτό, σε αυτή την έρευνα, οι επιστήμονες ρώτησαν 250 διαφορετικούς ανθρώπους, οι οποίοι ασχολούνταν κατά κάποιο τρόπο με το ψάρεμα, για να κατασκευάσουν ένα μοντέλο του τι επηρεάζει την τιμή για κάθε είδος ψαριού. Οι συμμετέχοντες δεν ήταν ειδικοί, ήταν κυρίως ψαράδες αλλά και μέλη αντίστοιχων λεσχών. Όταν όμως μελέτησαν τις απαντήσεις τους συνολικά, το τελικό μοντέλο περιείχε ακρίβεια όσον αφορά στις τιμές των ψαριών, αλλά και σε ζητήματα που αφορούν στην επίδραση της αλιείας στο περιβάλλον.

Η Antonie Jetter, υπεύθυνη ερευνήτρια του εγχειρήματος σχολιάζοντας τα ευρήματα, ανέφερε: «100 χρόνια μετά την πρώτη αναφορά στο φαινόμενο της σοφίας του πλήθους από τον Francis Galton, εμείς επεκτείναμε τη θεωρία αυτή και δείξαμε εμπειρικά ότι η μέση κρίση από μια μεγάλη ομάδα ήταν επίσης αρκετά ακριβής και αποτελεσματική σε γνωστικά πιο απαιτητικές εργασίες. Ίσως αυτή η διαπίστωση μας βοηθήσει να κάνουμε τις πόλεις μας εξυπνότερες μια μέρα με τη συμμετοχή όλων».

Καλλιεργώντας τη σοφία των ομάδων

Τι μπορούμε λοιπόν να κάνουμε με αυτές τις γνώσεις; Αρχικά, αυτά τα ευρήματα δείχνουν ότι είναι σημαντικό να συμπεριλάβουμε τις απόψεις περισσότερων ανθρώπων σε σημαντικά ζητήματα. Η Antonie Jetter ανέφερε ότι αυτό το φαινόμενο, η συλλογική νοημοσύνη μπορεί να εφαρμοστεί και σε άλλα περίπλοκα συστήματα.

Κλείνει λέγοντας: «Τώρα μπορούμε να καταλάβουμε πώς να ερευνήσουμε προβλήματα που αφορούν στο εκπαιδευτικό σύστημα ή στην καλύτερη εξυπηρέτηση των πολιτών στα μεταφορικά μέσα· ρωτάμε ανθρώπους που αλληλεπιδρούν συχνά με τέτοια συστήματα».

SENECA: Μας φαίνεται μικρή η ζωή απλώς και μόνο επειδή ένα μεγάλο μέρος της το ξοδεύουμε άσκοπα

Όμως στην πραγματικότητα η ζωή κάθε άλλο παρά μικρή είναι. Σ’ εμάς φαίνεται μικρή απλώς και μόνο επειδή ένα μεγάλο μέρος της το ξοδεύουμε άσκοπα. Όσο δηλαδή μικρή κι αν είναι η ζωή, που μας έχει παραχωρηθεί, φτάνει και περισσεύει για να πετύχουμε έργα σπουδαία. Αρκεί να τη διαχειριζόμαστε σωστά από την αρχή μέχρι το τέλος. Όμως τη στιγμή που τη σπαταλάμε μεταξύ χλιδής και απερισκεψίας, χωρίς να μας νοιάζει να δημιουργήσουμε κάτι που να έχει αξία, είναι επόμενο να διαπιστώνουμε κάποια στιγμή πως έφυγε χωρίς καν να έχουμε προλάβει να το συνειδητοποιήσουμε.

Έτσι είναι. Το βάσανό μας δεν είναι η μικρή διάρκεια της ζωής μας. Εμείς την κάνουμε να φαίνεται σύντομη με την απληστία μας. Ό,τι ακριβώς θα συνέβαινε αν πλούτη βασιλικά πλούτη τύχαινε να πέσουν σε κακό διαχειριστή. Θα σπαταλιόνταν στο λεπτό. Ενώ, αν πλούτη πολύ λιγότερα, τα είχε πάρει στα χέρια του καλός διαχειριστής θα αβγάτιζαν. Το ίδιο γίνεται και με τα χρόνια της ζωής μας. Αν ξέρει κανείς να τα διαχειριστεί καλά, μπορεί να πετύχει πολλά και σπουδαία πράγματα.

Γιατί λοιπόν να τα βάζουμε με τη φύση; Αυτή η καημένη έχει φανεί μάλλον γενναιόδωρη. Κι αν τη ζωή σου ξέρεις να την αξιοποιήσεις, διαρκεί πολύ. Όμως δυστυχώς, τον έναν τον πιάνει ανικανοποίητη φιλαργυρία, τον άλλο μια τρελή τάση να φτιάχνει σε όλη τη διάρκειά της άχρηστα πράγματα. Κάποιον άλλο να γεμίζει την κοιλιά του με κρασί κι έναν άλλο να αποβλακώνεται από την απραξία. Αυτός εδώ το έχει βάλει σκοπό να σχολιάζει συνεχώς τα στραβά των άλλων, ο άλλος εκεί, ο έμπορος, δεν κάνει τίποτε άλλο παρά να γυροφέρνει το δόλωμα που λέγεται κέρδος, παραδέρνοντας σε στεριές και θάλασσες σε όλον τον κόσμο. Άλλοι, που τους κατατρέχει το πάθος της δόξας του πολέμαρχου, ζουν συνέχεια με το φόβο για τους κινδύνους που παραμονεύουν τους στρατιώτες τους ή με την αγωνία για την ίδια τους τη ζωή.

ΣΕΝΕΚΑΣ, Είναι μικρή η ζωή

Ένας σπάνιος αστεροειδής

Αστρονόμοι από το Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Καλιφόρνιας, προχώρησαν στην ανακάλυψη ενός αστεροειδούς με πολύ σπάνια χαρακτηριστικά.

Στην ανακάλυψη ενός ξεχωριστού αστεροειδή έφτασαν οι αστρονόμοι, οι οποίοι γνωρίζουν πως οι υπό κανονικές συνθήκες, τα ουράνια αυτά σώματα συνήθως εντοπίζονται στη λεγόμενη «ζώνη των αστεροειδών», ανάμεσα στον Άρη και τον Δία.

Υπάρχουν μόλις 20 γνωστοί αστεροειδής, των οποίων οι τροχιές βρίσκονται εξ ολοκλήρου μέσα στην τροχιά της Γης, λόγω της βαρυτικής έλξης του Δία, οι οποίοι ονομάζονται Ατίρα. Οι αστεροειδείς που ίσως έχουν τροχιές μέσα σε αυτές της Αφροδίτης ή του Ερμή, ονομάζονται Βατίρα και εδώ και πολύ καιρό, οι επιστήμονες κάνουν θεωρίες για την ύπαρξή τους, καθώς είναι δύσκολο να τους παρατηρήσουν. Οι τροχιές τους, τους φέρνουν πολύ κοντά στον Ήλιο, αφήνοντας έτσι μόνο ένα μικρό «παράθυρο» για να τους εντοπίσουν κατά την αυγή ή την δύση και οι τροχιές τους πρέπει να είναι εξισορροπημένες με τη βαρυτική έλξη του Ήλιου.

Παρόλα αυτά, οι αστρονόμοι κατάφεραν να βρουν έναν τέτοιο αστεροειδή.

Το ουράνιο αυτό σώμα, που ονομάστηκε 2020 AV2, εντοπίστηκε νωρίτερα τον Ιανουάριο, από ένα τμήμα του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Καλιφόρνια και επιβεβαιώθηκε στην συνέχεια και από άλλους αστρονόμους.

«Περνώντας από την τροχιά της Αφροδίτης, πρέπει να είναι εξαιρετικά δύσκολο» δήλωσε ο Τζορτζ Χέλου, αστρονόμος του Ινστιτούτου. «Ο μόνος τρόπος για να ξεφύγει από την τροχιά του, θα είναι να επηρεαστεί από τη βαρυτική έλξη με τον Ερμή ή την Αφροδίτη, αλλά το πιο πιθανό είναι πως θα πέσει σε έναν από αυτούς τους δυο πλανήτες» εξήγησε ο Χέλου.

Ο 2020AV2, έχει διάμετρο ένα με τρία χιλιόμετρα περίπου και η τροχιά του αποκλίνει από το Ηλιακό μας Σύστημα κατά 15 μοίρες, σύμφωνα με τους ερευνητές. Η τροχιά του διαρκεί 151 ημέρες, μέσα στον κύκλο τροχιάς της Αφροδίτης ενώ πλησιάζει και την τροχιά του Ερμή. Οι επιστήμονες υποθέτουν πως ο 2020AV2 απέκτησε αυτή τη τροχιά, γύρω από την Αφροδίτη μάλλον από την επίδραση κάποιου άλλου πλανήτη.

Ευριπίδης: πώς φιλοσοφείται το τραγικό μας Είναι;

ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ (484-406 π.Χ.)

ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΛΟΓΙΑ του τραγικού ανθρώπου

§1

Ο Ευριπίδης ανήκει στους τελευταίους από τους μεγάλους τραγικούς ποιητές της αρχαίας Ελλάδας. Μαθητής ο ίδιος του Αναξαγόρα και αποδέκτης σοφιστικών επιδράσεων, είναι ανοικτός στους γόνιμους προβληματισμούς των φιλοσόφων και των σοφιστών της εποχής του, χωρίς να περιφέρεται εδώ και εκεί ως ανέκφραστος/άκριτος οπαδός του ενός ή του άλλου σοφιστή. Με αυτό το νόημα δεν έπαιξε ποτέ το ρόλο του ποιητή του ελληνικού διαφωτισμού, όπως τον θέλει ο Nestle (: Από τον Μύθο στο Λόγο)ˑ απεναντίας έρχεται σε επαφή με τις καινούριες ιδέες και τις προσλαμβάνει κριτικά: άλλες αφήνει κατά μέρος ως αταίριαστες στο ίδιον Είναι του και άλλες μετουσιώνει σε ποιητικό στοχασμόˑ π.χ. στην Εκάβη (στ.590 κ. εξ.) προβάλλει την ιδέα μιας καλής και έμφρονης εκπαίδευσης, στο γενικότερο πλαίσιο της διδασκαλίας της αρετής. Ως γνωστόν, το πρόβλημα της διδασκαλίας της αρετής απασχόλησε τον Σωκράτη-Πλάτωνα στη διαλεκτική του αντιπαράθεση με τους σοφιστές. Στην Άλκηστη μαθαίνουμε για την ιδέα και την εμπειρία του θανάτου, καθώς επίσης και για τη σύλληψη της ευφορίας της ζωής μέσα από μια τέτοια εμπειρία. Με μια έννοια, σε όλο του το έργο γίνεται εμφανές ένα ισχυρό τραγικό πνεύμα, στη βάση του οποίου συντίθεται μια μοναδική εικονογραφία παθών, ηρωικών ενσαρκώσεων, τολμηρών ή καλύτερα παράτολμων πράξεων, συνετών αυτοσυγκρατήσεων, συνειδητών εντάσεων και μετρημένων συνειρμών σε τύπους ερμηνειών, αναπάντεχων συνυπάρξεων φλογερού πάθους και κοφτερών ορθολογισμώνˑ γενικώς ισχυρών ασυμβατοτήτων ανάμεσα στα διάφορα ή διαφορετικά φαινόμενα της δραματουργικής πλοκής, που για να τα κατανοεί κανείς αξιόπιστα χρειάζεται να τα ομαδοποιεί με βάση κοινά χαρακτηριστικά και να προχωρεί με προσεκτικό βηματισμό στα ενδότερα του λαβυρινθώδους Τραγικού.

§2

Καθότι ποιητής με υψηλή φιλοσοφική παιδεία, ο Ευριπίδης βαδίζει στα χνάρια μιας ακαταμάχητης νεωτερικότητας με αναστατώσεις, αντιθέσεις, παραφωνίες, διαφωνίες, ασυμφωνίες, αναζητήσεις. Τουτέστιν δεν ακολουθεί τυφλά μια γραμμική ανανέωση μορφών, μύθων, νοημάτων, υφολογικών συναρμογών, ερήμην των παραδοσιακών και καθιερωμένων τοιούτωνˑ δεν χαράσσει μια απρονόητη πορεία προς ένα ευφάνταστο καινούριο, που βρίσκεται σε σύγκρουση με το παλαιόˑ δεν σέρνεται πίσω από κάποιο φαντασιακό κοσμοείδωλο, κατασκευασμένο από τον ίδιο ή ειλημμένο από άλλους. Απεναντίας παρεμβαίνει στην παράδοση, στο παραδοσιακό στοιχείο, και μάχεται να της/του δώσει νέα πνοή: δεν την/το νεκρανασταίνει, αλλά την/το ξανασκέπτεται, τη/το μεταστοχάζεται ποιητικά, για να πλέξει εν τέλει το εγκώμιο της σύνεσης, της σοφίας, όπως μαρτυρείται στη Μήδεια, αλλά και σε άλλα έργα του. Εκκινεί από το παρελθόν και αναζητεί το νόημα της ανθρώπινης ύπαρξης μέσα στην ευειδία [=ομορφιά] ενός τιτάνιου πνευματικού αγώνα με τον τρόπο της ανύψωσης του Τραγικού στην κορυφή του ποιητικού θεωρείν, κατά το πρότυπο του δασκάλου του Αναξαγόρα: το ύψιστο νόημα της ανθρώπινης ύπαρξης βρίσκεται στο θεωρείν του νου. Πρώτα συλλαμβάνει ο νους, έλεγε κατά παρόμοιο τρόπο ο μεγάλος Σολωμός, και μετά αισθάνεται η καρδιά.

§3

Έτσι συνάπτει δραματουργικά τις μετουσιωμένες ιδέες με την τραγικότητα των προσώπων και των πραγμάτων, καλλιεργεί μια βαθιά αίσθηση της πολύπλοκης πραγματικότητας και συνακόλουθα έναν άκρως καλοζυγισμένο χειρισμό του ποιητικού λόγου. Κατ’ αυτή τη γραμμή αντιμετωπίζει την πραγματικότητα όχι όπως θα όφειλε να είναι (Σοφοκλής), αλλά όπως είναι, όπως εμφανίζεται στην άμεση ζωή: με τα πάθη, τις αδυναμίες, τις αντιφάσεις, τα απρόσμενα, τις οδύνες, τις λύπες, τις χαρές, τα αδιέξοδα, τους αδόκητους συντριμμούς και τους μυρίους θανάτους. Τούτο υποδηλώνει πως ο ποιητής δεν κλείνει τα μάτια μπροστά σε έναν κόσμο, που μαστίζεται –τόσο κατά την εμπειρική του όσο και κατά την πνευματική του συνθήκη– από άλυτες αντινομίες. Γι’ αυτό και προσανατολίζει το νέο θέατρο με τρόπο, που να μην ορρωδεί μπροστά σε καμιά συντηρητική ακαμψία, αλλά να εισχωρεί στην τραγική αλληλο-σύγκρουση των φαινομένων και να μας παρουσιάζει μια Φαινομενολογία του τραγικού ανθρώπου, η οποία συνδυάζει ρεαλισμό και ιδεαλισμό: την ίδια στιγμή που εμφανίζεται εν κινήσει, εν εξελίξει η τραγωδία ενός φθαρμένου σύμπαντος και διεφθαρμένου κόσμου, ακριβώς αυτή τη στιγμή, ο ποιητικός λογισμός ρίχνει προς όλες τις πτυχές του ρεαλιστικού δράματος των ανθρώπων, το ακατάλυτο φως των μετουσιωμένων ιδεών.    

§4

Πρόκειται για μια μετουσίωση, η οποία περιέχει και ουκ ολίγο σκεπτικισμό. Ο σκεπτικισμός αυτός του ποιητή πρέπει να αναγιγνώσκεται ως μια ενεργητική αντί-Δραση απέναντι σε έναν παθητικό, α-νοήμονα, ελώδη ορθολογισμό: απέναντι σε ένα αδιέξοδο, βαλτωμένο παρόν. Με σύγχρονους νιτσεϊκούς όρους: ο θετικός μηδενισμός ενάντια στον αρνητικό μηδενισμό. Υπό μια τέτοια οπτική, το έργο του Ευριπίδη αναδεικνύεται ως ένα πολυδύναμο κέντρο υπονόμευσης των αντιπνευματικών φραγμάτων της εποχής του, ανάμεσα στα οποία κατέχει περίβλεπτη θέση και το φράγμα της μαζικής κουλτούρας, ένα άκρως εχθρικό στρατόπεδο κάθε πρωτότυπου, αντισυμβατικού ποιητικού ιδεαλισμού. Αυτό το κέντρο ήταν ουσιωδώς συνδεδεμένο με την τραγικότητα της ιστορικής συγκυρίας, που λέγεται Πελοποννησιακός πόλεμος και με μια αντίστοιχα απρόβλεπτη ως προς την οντολογική της σύσταση επικαιρότητα. Στη συνάφεια τούτη φαντάζει παράξενο, εκ πρώτης όψεως, το γεγονός ότι ένα τόσο πρωτοποριακό έργο παραγνωρίστηκε σχεδόν όσο ζούσε ο ποιητής και αναγνωρίστηκε περίλαμπρα μετά το θάνατό του. Γιατί; Επειδή αντιπαρατέθηκε με τα απόνερα της μαζικής κουλτούρας. Για τη μαζική κουλτούρα της εποχής του, αναπαραγόμενη μεταξύ άλλων και από κωμικούς ποιητές, με πρώτο τον Αριστοφάνη, ο Ευριπίδης θεωρούνταν ανατρεπτικός αγνωστικιστής, περίπου κατά το πνεύμα του αγνωστικισμού του Πρωταγόρα, ένας μοναχικός διανοητής, δυσνόητος, αντι-μαζικός και αποτραβηγμένος από τα κοινά. Ιδωμένο βαθύτερα το ως άνω γεγονός της παραγνώρισης εξηγείται από το ότι το συνολικό δραματουργικό επίτευγμα του ποιητή έβλεπε πολύ πιο μπροστά από την εποχή του και ξεπερνούσε το πνευματικό επίπεδο της αθηναϊκής μάζας, στην οποία απευθυνόταν. Κι όμως! Ο Ευριπίδης, ακολουθώντας τον δικό του μοναδικό και γι’ αυτό μοναχικό, για τους αδαείς, δρόμο έθετε ως πρώτιστο μέλημά του «τη μελέτη του ίδιου του ανθρώπου» (J.de Romilly). Μια τέτοια μελέτη καθίσταται προσιτή ως μια αποκαλυπτική Ποιητική, που κεραυνοβολεί σε συγκομιδή και προβολή νέων ιδεών και μορφών, αλλά ταυτόχρονα εργάζεται με περίσκεψη, με περισσή φρόνηση στη ψυχολογική προσέγγιση του ανθρώπινου Είναι.

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ: Ρητορική (1360b-1361a)

[V] Σχεδὸν δὲ καὶ ἰδίᾳ ἑκάστῳ καὶ κοινῇ πᾶσι σκοπός τις ἔστιν οὗ στοχαζόμενοι καὶ αἱροῦνται καὶ φεύγουσιν· καὶ τοῦτ᾽ ἐστὶν ἐν κεφαλαίῳ εἰπεῖν ἥ τ᾽ εὐδαιμονία καὶ τὰ μόρια αὐτῆς· ὥστε παραδείγματος χάριν λάβωμεν τί ἐστιν ὡς ἁπλῶς εἰπεῖν ἡ εὐδαιμονία, καὶ ἐκ τίνων τὰ μόρια ταύτης· περὶ γὰρ ταύτης καὶ τῶν εἰς ταύτην συντεινόντων καὶ τῶν ἐναντίων ταύτῃ αἵ τε προτροπαὶ καὶ αἱ ἀποτροπαὶ πᾶσαί εἰσιν· τὰ μὲν γὰρ παρασκευάζοντα ταύτην ἢ τῶν μορίων τι, ἢ μεῖζον ἀντ᾽ ἐλάττονος ποιοῦντα, δεῖ πράττειν, τὰ δὲ φθείροντα ἢ ἐμποδίζοντα ἢ τὰ ἐναντία ποιοῦντα μὴ πράττειν. ἔστω δὴ εὐδαιμονία εὐπραξία μετ᾽ ἀρετῆς, ἢ αὐτάρκεια ζωῆς, ἢ ὁ βίος ὁ μετὰ ἀσφαλείας ἥδιστος, ἢ εὐθενία κτημάτων καὶ σωμάτων μετὰ δυνάμεως φυλακτικῆς τε καὶ πρακτικῆς τούτων· σχεδὸν γὰρ τούτων ἓν ἢ πλείω τὴν εὐδαιμονίαν ὁμολογοῦσιν εἶναι ἅπαντες. εἰ δή ἐστιν ἡ εὐδαιμονία τοιοῦτον, ἀνάγκη αὐτῆς εἶναι μέρη εὐγένειαν, πολυφιλίαν, χρηστοφιλίαν, πλοῦτον, εὐτεκνίαν, πολυτεκνίαν, εὐγηρίαν· ἔτι τὰς τοῦ σώματος ἀρετάς (οἷον ὑγίειαν, κάλλος, ἰσχύν, μέγεθος, δύναμιν ἀγωνιστικήν), δόξαν, τιμήν, εὐτυχίαν, ἀρετήν [ἢ καὶ τὰ μέρη αὐτῆς φρόνησιν, ἀνδρείαν, δικαιοσύνην, σωφροσύνην]· οὕτω γὰρ ἂν αὐταρκέστατός ‹τις› εἴη, εἰ ὑπάρχοι αὐτῷ τά τ᾽ ἐν αὐτῷ καὶ τὰ ἐκτὸς ἀγαθά· οὐ γὰρ ἔστιν ἄλλα παρὰ ταῦτα. ἔστι δ᾽ ἐν αὐτῷ μὲν τὰ περὶ ψυχὴν καὶ τὰ ἐν σώματι, ἔξω δὲ εὐγένεια καὶ φίλοι καὶ χρήματα καὶ τιμή, ἔτι δὲ προσήκειν οἰόμεθα δυνάμεις ὑπάρχειν καὶ τύχην· οὕτω γὰρ ἀσφαλέστατος ὁ βίος. λάβωμεν τοίνυν ὁμοίως καὶ τούτων ἕκαστον τί ἐστιν.

Εὐγένεια μὲν οὖν ἐστιν ἔθνει μὲν καὶ πόλει τὸ αὐτόχθονας ἢ ἀρχαίους εἶναι, καὶ ἡγεμόνας τοὺς πρώτους ἐπιφανεῖς, καὶ πολλοὺς ἐπιφανεῖς γεγονέναι ἐξ αὐτῶν ἐπὶ τοῖς ζηλουμένοις· ἰδίᾳ δὲ εὐγένεια ἢ ἀπ᾽ ἀνδρῶν ἢ ἀπὸ γυναικῶν, καὶ γνησιότης ἀπ᾽ ἀμφοῖν, καί, ὥσπερ ἐπὶ πόλεως, τούς τε πρώτους γνωρίμους ἢ ἐπ᾽ ἀρετῇ ἢ πλούτῳ ἢ ἄλλῳ τῳ τῶν τιμωμένων εἶναι, καὶ πολλοὺς ἐπιφανεῖς ἐκ τοῦ γένους καὶ ἄνδρας καὶ γυναῖκας καὶ νέους καὶ πρεσβυτέρους.

Εὐτεκνία δὲ καὶ πολυτεκνία οὐκ ἄδηλα. ἔστιν δὲ τῷ κοινῷ

[1361a] μὲν [εὐτεκνία], νεότης ἂν ᾖ πολλὴ καὶ ἀγαθή, ἀγαθὴ δὲ κατ᾽ ἀρετὴν σώματος, οἷον μέγεθος, κάλλος, ἰσχύν, δύναμιν ἀγωνιστικήν· ψυχῆς δὲ σωφροσύνη καὶ ἀνδρεία νέου ἀρεταί· ἰδίᾳ δὲ εὐτεκνία καὶ πολυτεκνία τὸ τὰ ἴδια τέκνα πολλὰ καὶ τοιαῦτα εἶναι, καὶ θήλεα καὶ ἄρρενα· θηλειῶν δὲ ἀρετὴ σώματος μὲν κάλλος καὶ μέγεθος, ψυχῆς δὲ σωφροσύνη καὶ φιλεργία ἄνευ ἀνελευθερίας. ὁμοίως δὲ καὶ ἰδίᾳ καὶ κοινῇ, καὶ κατ᾽ ἄνδρας καὶ κατὰ γυναῖκας, δεῖ ζητεῖν ἕκαστον ὑπάρχειν τῶν τοιούτων· ὅσοις γὰρ τὰ κατὰ γυναῖκας φαῦλα ὥσπερ Λακεδαιμονίοις, σχεδὸν κατὰ τὸ ἥμισυ οὐκ εὐδαιμονοῦσιν.

***
[5] Οι άνθρωποι —ο καθένας ως άτομο αλλά και όλοι μαζί ως κοινότητα— έχουν, σχεδόν όλοι τους, κάποιον σκοπό, που θέλοντας να τον πραγματοποιήσουν επιλέγουν ή αποφεύγουν ορισμένα πράγματα. Για να το πούμε με δυο λόγια, ο σκοπός αυτός είναι η ευδαιμονία και τα μέρη της. Ας προσπαθήσουμε λοιπόν —έτσι, για να δώσουμε ένα παράδειγμα— να δώσουμε έναν γενικό ορισμό της ευδαιμονίας και των συστατικών της μερών· γιατί όλες οι προτροπές και όλες οι αποτροπές έχουν να κάνουν με την ευδαιμονία και με ό,τι συμβάλλει σ᾽ αυτήν ή εναντιώνεται σ᾽ αυτήν. Γιατί από τη μια πρέπει να κάνουμε καθετί που πραγματώνει την ευδαιμονία ή κάποιο από τα μέρη της, ή καθετί που την αυξάνει, και από την άλλη να μην κάνουμε καθετί που την καταστρέφει, την παρεμποδίζει ή επιφέρει το αντίθετό της.

Ας δεχτούμε λοιπόν ότι η ευδαιμονία είναι η συνδυασμένη με την αρετή ευτυχία, ή η αυτάρκεια στη ζωή, ή η πιο ευχάριστη, συνδυασμένη με ασφάλεια, ζωή, ή η αφθονία κτημάτων και προσωπικού συνδυασμένη με την ικανότητα να τα προστατεύει και να τα χρησιμοποιεί: όλοι σχεδόν οι άνθρωποι συμφωνούν ότι η ευδαιμονία είναι ένα ή περισσότερα από αυτά τα πράγματα.

Αν λοιπόν η ευδαιμονία είναι κάτι τέτοιο, δεν μπορεί παρά μέρη της να είναι η ευγένεια της καταγωγής, ο μεγάλος αριθμός φίλων, οι καλοί φίλοι, ο πλούτος, τα καλά παιδιά, τα πολλά παιδιά, τα καλά γηρατειά· επίσης τα σωματικά χαρίσματα (π.χ. υγεία, ομορφιά, δύναμη, παράστημα, αθλητικές επιδόσεις), το καλό όνομα, οι τιμές, η καλή τύχη, η αρετή [ή και τα μέρη της: φρόνηση, ανδρεία, δικαιοσύνη, εγκράτεια]. Πραγματικά, τότε μόνο θα μπορούσε κανείς να είναι απολύτως αυτάρκης, αν διέθετε και τα εσωτερικά και τα εξωτερικά αγαθά — άλλα, βέβαια, πέρα από αυτά δεν υπάρχουν. «Εσωτερικά» αγαθά είναι όσα σχετίζονται με την ψυχή και το σώμα, ενώ «εξωτερικά» είναι η ευγένεια της καταγωγής, οι φίλοι, ο πλούτος, οι τιμές. Επιπλέον, θεωρούμε ότι καλό είναι να διαθέτει κανείς ικανότητες που του εξασφαλίζουν δύναμη, καθώς και καλή τύχη· γιατί τότε η ζωή είναι πράγματι απολύτως ασφαλής. Ας δώσουμε λοιπόν τώρα με τον ίδιο τρόπο τον ορισμό του καθενός από αυτά.

Ευγένεια καταγωγής στην περίπτωση ενός λαού ή μιας πόλης είναι οι πολίτες να είναι αυτόχθονες ή από πολύ παλιά εγκαταστημένοι σ᾽ αυτόν τον τόπο· ακόμη οι πρώτοι ηγεμόνες τους να ήταν διακεκριμένοι άνδρες, από τους οποίους να γεννήθηκαν επίσης πολλοί διάσημοι για αξιοζήλευτα πράγματα άνδρες. Σε ένα άτομο η ευγένεια ξεκινάει είτε από την πλευρά του πατέρα είτε από την πλευρά της μητέρας, και πρέπει να υπάρχει γνησιότητα και από τις δύο πλευρές· επίσης, όπως στην περίπτωση της πόλης, οι παλαιότεροι πρόγονοι να είχαν διακριθεί στην αρετή, στον πλούτο ή σε κάτι άλλο από αυτά που τιμούν οι άνθρωποι, και ακόμη να προήλθαν από την ίδια γενιά πολλά επιφανή άτομα, άντρες και γυναίκες, νέοι και γέροι.

Η ευτεκνία και η πολυτεκνία είναι ολοφάνερα πράγματα. Για την πόλη έχουν το νόημα

[1361a] μιας νεολαίας πολυάριθμης και καλής — καλής σε ό,τι αφορά στα σωματικά προσόντα, π.χ. στο παράστημα, στην ομορφιά, στη δύναμη, στις αθλητικές επιδόσεις· ψυχικές αρετές του νέου είναι η εγκράτεια και η ανδρεία. Στο επίπεδο των ατόμων ευτεκνία και πολυτεκνία είναι να έχει κανείς πολλά αυτού του είδους δικά του παιδιά, αγόρια και κορίτσια. Για τα κορίτσια σωματικές αρετές είναι η ομορφιά και το παράστημα· ψυχικές αρετές είναι η εγκράτεια και η φιλεργία, δίχως δουλικότητα. Και στα δύο επίπεδα, των ατόμων και της πόλης, πρέπει να επιδιώκεται να υπάρχει η καθεμιά από τις ιδιότητες αυτές και στους άντρες και στις γυναίκες· γιατί όπου, στη Λακεδαίμονα π.χ., τα πράγματα τα σχετικά με τις γυναίκες είναι κατώτερης στάθμης, οι άνθρωποι αυτοί ευδαιμονούν μόνο κατά το ήμισυ.