Foucault: Η Ιστορία της Σεξουαλικότητας

«Ανάμεσα στην εξουσία και στο σεξ δεν καθιερώνεται ποτέ σχέση, παρά μονάχα με τρόπο αρνητικό: απόρριψη, αποκλεισμός, άρνηση, φραγμός ή ακόμα απόκρυψη ή προσωπείο. Η εξουσία δεν έχει τη «δύναμη» να κάνει τίποτε στο σεξ και στις ηδονές, εκτός από το να του λέει όχι. Αν φτιάχνει κάτι, είναι απουσίες και κενά. Εξαφανίζει στοιχεία, εισάγει ασυνέχειες, χωρίζει ότι είναι ενωμένο, χαράζει σύνορα.

Οι ενέργειες της παίρνουν τη γενική μορφή του ορίου και της έλλειψης. Η εξουσία είναι, βασικά, εκείνο που υπαγορεύει στο σεξ τον νόμο του.

Πράγμα που σημαίνει πρώτα-πρώτα ότι το σεξ βρίσκεται τοποθετημένο απ' αυτήν κάτω από ένα καθεστώς δυαδικό: θεμιτό και αθέμιτο, επιτρεπόμενο και απαγορευμένο.

Πράγμα που σημαίνει, παραπέρα, ότι η εξουσία ορίζει στο σεξ μια «τάξη» που λειτουργεί ταυτόχρονα σαν μορφή νοητότητας: το σεξ αποκρυπτογραφείται με βάση τη σχέση του προς το νόμο. Πράγμα που σημαίνει, τέλος, ότι η εξουσία δρα ορίζοντας τον κανόνα: η ενέργεια της εξουσίας πάνω στο σεξ γίνεται με τη γλώσσα ή μάλλον με μια πράξη Λόγου που, απ' αυτό το ίδιο το γεγονός ότι εκφέρεται, δημιουργεί μια κατάσταση δικαίου. Μιλάει και είναι ο κανόνας. Την καθαρή μορφή εξουσίας τη βρίσκει κανείς στο λειτούργημα του νομοθέτη. Και ο τρόπος ενέργειάς της αναφορικά προς το σεξ είναι νομικο-διασκεπτικού τύπου.

Δεν θα πλησιάσεις, δεν θ' αγγίξεις, δεν θα αναλώσεις, δεν θα δοκιμάσεις ηδονή, δεν θα μιλήσεις, δεν θα φανείς. Σε τελευταία ανάλυση, δεν θα υπάρχεις παρά μόνο στη σκιά και στη μυστικότητα.

Πάνω στο σεξ, η εξουσία εφαρμόζει μόνο ένα νόμο απαγορευτικό.

Σκοπός της: ν" απαρνηθεί το σεξ τον εαυτό του. Μέσα της: η απειλή της τιμωρίας που δεν είναι άλλη από την εξάλειψή του. Απαρνήσου τον εαυτό σου, αλλιώς βγαίνεις από τη μέση.

Μην εμφανίζεσαι, αν δεν θες να εξαφανιστείς. Η ύπαρξη σου δεν θα διατηρηθεί παρά μόνο με το τίμημα της εκμηδένισης της. Η εξουσία δεν περιορίζει το σεξ, παρά με μια απαγόρευση που παίζει με την εναλλαγή ανάμεσα σε δυό ανυπαρξίες.

Αυτή η απαγόρευση υποτίθεται ότι παίρνει τρεις μορφές: να βεβαιώνει πως αυτό δεν επιτρέπεται, να εμποδίζει αυτό να ειπωθεί, να αρνιέται ότι αυτό υπάρχει... »

Ο Foucault προσέγγισε την ιστορία της σεξουαλικότητας, σαν μια ιστορία διαμόρφωσης υποκειμένων, όχι μόνο με την πολιτική έννοια της διαμόρφωσης, αλλά και με την ψυχολογική και ηθική.

Η σύγχρονη κοινωνία, ξεκινώντας από τα τέλη του 17ου αιώνα και με απόγειο την βικτωριανή περίοδο, υιοθετεί μια αρνητική στάση απέναντι στο σεξ και τη σεξουαλικότητα με εξαίρεση την αυστηρά περιχαρακωμένη σφαίρα της μονογαμικής οικογένειας.

Η αρχή για τον Foucault γίνεται όταν στο πλαίσιο της αντιμεταρρύθμισης καθιερώνεται μια τυπολογία σχετικά με το μυστήριο της εξομολόγησης. Οι εξομολογούντες «εξετάζουν τη συνείδησή τους» και ομολογούν με λεπτομέρειες τις αμαρτίες τους: πόσες φορές απάτησαν τον σύζυγό τους, πόσες σκέφτηκαν να τον απατήσουν, κλπ, και για κάθε «αμαρτία» ομολογουμένη προβλέπεται και συγκεκριμένη καθαρτήρια ποινή.

Το σεξ γίνεται κατ' εξοχήν αντικείμενο της ομολογίας με διεξοδικές, λεπτομερείς και εκτεταμένες αφηγήσεις που δημιουργούν ένα άλλο είδος απαγορευμένης ηδονής το οποίο φτάνει στις μέρες μας, μέσα από την προκλητική λογοτεχνία της εποχής (Oscar Wilde, John Addington Symonds – homosexuality- Edward Carpenter κ.α.)

Η πρακτική της εξομολόγησης που ξεκίνησε τότε, συνεχίζεται μέχρι σήμερα, όχι μόνο προς τους ιερωμένους αλλά και προς τους ψυχιάτρους, τους ψυχοθεραπευτές, τους φίλους, ή και τον ίδιο τον εαυτό μας στον καθρέφτη. Οι σεξουαλικές προτιμήσεις γίνονται σταδιακά κριτήριο για τον προσδιορισμό της ταυτότητας των προσώπων. Ο ομοφυλόφιλος, η νυμφομανής, ο ηδονοβλεψίας κλπ, γίνονται προσδιορισμοί που χαρακτηρίζουν (με ένα σύνολο γνωρισμάτων- στερεότυπων) το πρόσωπο.

Ο Foucault υποστηρίζει ότι αποκτώντας τα πρόσωπα συνείδηση της ταυτότητας τους, υιοθετούν πρότυπα τα οποία με τη σειρά τους επιδρούν καθοριστικά στην εξέλιξή τους ως σεξουαλικά όντα. Μέσα από τη διαδικασία της αυτογνωσίας ή της αυτοκριτικής, τα πρόσωπα συγκρίνουν και ελέγχουν τον εαυτό τους σε σχέση με το πρότυπο που έχουν υιοθετήσει. Γίνονται με αυτόν τον τρόπο αυτό- διαμορφούμενα υποκείμενα της γνώσης τους για τον «κόσμο». Δηλαδή ο κόσμος που ξέρουν, που γνωρίζουν καθορίζει τον τρόπο που θα διαμορφώσουν τον εαυτό τους.

Και όταν λέμε κόσμο, δεν εννοούμε τον κόσμο των γεγονότων, αλλά τον κόσμο των αξιών και της ηθικής.

To φυσικό και το αφύσικο δεν είναι για τον Foucault απλώς κοινωνικές συμβάσεις. Πηγαίνοντας ακόμα παραπέρα, θεώρησε ότι οι σεξουαλικές προκαταλήψεις είναι «θεωρητικές κατασκευές» στο πλαίσιο της λειτουργίας του εξουσιαστικού μηχανισμού.

Στην Ιστορία της Σεξουαλικότητας τονίζεται ότι, οι ενοχές, η σιωπή γύρω από τα σεξουαλικά ζητήματα όπως και «η εμφύτευση των διαστροφών» είναι κατάλοιπα της ηθικής συστολής που κορυφώνεται στην βικτωριανή εποχή (από το 1837 και μετά).

Ο εγκλωβισμός της σεξουαλικότητας γίνεται συστηματικά μέσα από κατασταλτικούς μηχανισμούς που προωθούν τη συζυγική οικογένεια και κανονικοποιούν τις γαμήλιες σχέσεις με αυστηρό πρωτόκολλο, κανόνες και συστάσεις.

Οριοθετούνται: το συζυγικό καθήκον, ο τρόπος με τον οποίο αυτό πρέπει να εκτελείται κλπ, και όλα αυτά μέσα από το εκκλησιαστικό δίκαιο και τους αστικούς νόμους. Οι εξωσυζυγικές σχέσεις συγκαταλέγονται στον κατάλογο των βαρειών αμαρτημάτων και αδικημάτων μαζί με την αιμομιξία, τη σοδομία, τον γάμο χωρίς την συναίνεση των γονιών και την κτηνοβασία...

Στη βικτωριανή Αγγλία, οι ερμαφρόδιτοι θεωρούνται εγκληματίες ή παιδιά εγκληματιών. Η «ονανία» (aunania), δηλαδή ο αυνανισμός, γίνεται η πιο διαδεδομένη ψυχική νόσος στην αστική Ευρώπη. Το φυλλάδιο της εποχής, ανώνυμου συγγραφέα, με τίτλο: «Ονανία: το αποκρουστικό αμάρτημα της μόλυνσης του εαυτού και όλες οι τρομακτικές συνέπειές του», απαγορεύει ρητά την «ψυχανωμαλία της μόλυνσης», δηλαδή του αυνανισμού και προτείνει συστηματικές αγωγές.

Στη συνέχεια η πρωτοφανής αναδιοργάνωση της αρχιτεκτονικής του χώρου, που ξεκινάει τον 19ο αιώνα, με τα σχολικά ιδρύματα αρρένων – θηλέων, όπου οι μαθητές στοιβάζονται για μήνες σε πολυπληθείς κοιτώνες, τα πολυάριθμα ψυχιατρεία κλπ, δημιουργούν από τη μια πλευρά ένα πλαίσιο αυστηρής σεξουαλικής αστυνόμευσης και από την άλλη καθιερώνουν πολλαπλά είδη «αμαρτωλών» σχέσεων (μεταξύ μαθητών, μεταξύ δασκάλων- μαθητών ή γιατρών- ασθενών κλπ) που δημιουργούν παράπλευρα με τη «φυσική» συζυγική μονογαμική σεξουαλικότητα, έναν τρόπο «διανομής» του παιχνιδιού των εξουσιών και των ηδονών, γεννώντας και συντηρώντας πολλές ηδονές που στη συνέχεια αποκαλέσαμε διαστροφές.

Ο Foucault καταλήγει λέγοντας ότι η αύξηση των «ειδικών» ηδονών που ονομάζουμε διαστροφές, δεν είναι ηθικολογικό θέμα, αλλά η συνέπεια, της παρέμβασης των εξουσιαστικών μηχανισμών στα κορμιά και τις ηδονές τους.

Οι επιρροές της βικτωριανής ηθικής φτάνουν μέχρι τις μέρες μας, παρά την μεγάλη ανατροπή στην ιδέα της σεξουαλικότητας που δημιουργήθηκε με τον Freud στις αρχές του 20ου αιώνα...

Οι ψυχίατροι μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα επινοούν μια σειρά από σεξουαλικές διαστροφές που βαφτίζονται με αλλόκοτα ονόματα όπως: επιδειξίες του Lasėgue, φετιχιστές του Binet, ζωοεραστές του Krafft- Ebing, αυτό-μονοσεξουαλιστές του Rohleder και ακόμα γυναικόμαστοι, πρεσβυόφιλοι, κλπ.

Η νέα οπτική στη σεξουαλικότητα που εισήγαγε ο Freud μας απάλλαξε σε ένα μεγάλο βαθμό από την βικτωριανή καταστολή, αλλά μας ενέπλεξε σε έναν άλλου τύπου σεξουαλικό καταναγκασμό, ο οποίος συντήρησε εμμέσως τ' απολιθώματα της βικτωριανής ηθικής.

Μια γλαφυρή απόδειξη των καταλοίπων της βικτωριανής ηθικής είναι το εγχειρίδιο ψυχολογίας που διένειμε μέχρι το 2001 το Πανεπιστήμιο Αθηνών το οποίο ανάμεσα στις πιο διαδομένες σεξουαλικές ψυχανωμαλίες, περιλαμβάνει την ομοφυλοφιλία!! (Κωσταράς, 2000)...

Μπορεί να ακούγεται σήμερα παράξενο, αλλά η ομοφυλοφιλία, συμπεριλαμβάνονταν στο διεθνές ψυχιατρικό διαγνωστικό εγχειρίδιο, ως ψυχική νόσος, μέχρι το 1980 για να διαγραφεί οριστικά το 1994!!

Τι δείχνουν αυτά; Ο Foucault υποστηρίζει ότι αυτό που θεωρείται ανώμαλο ή νοσηρό συνδέεται με τις ηθικές ανοχές και τις επιθυμητότητες της κάθε εποχής.

Αυτό που λέμε δηλαδή διαστροφή, εκφράζοντας μια αποδοκιμασία και κατηγοριοποιούμε με «επιστημονικοφανή» ονόματα στα διαγνωστικά εγχειρίδια της ψυχιατρικής, δεν είναι παρά μια «ετικέτα» που βάζουμε σε μια σεξουαλική προτίμηση η οποία ξεφεύγει από τις συνηθισμένες συμπεριφορές που ανέχεται η κοινωνία και η επικρατούσα ηθική.

Όμως, φωνές σαν του Foucault δεν είναι οι πλέον κυρίαρχες στη συζήτηση για το θέμα των σεξουαλικών διαστροφών...

 

Foucault και Σεξουαλικότητα: Σημειώσεις για τις διαστροφές και την βικτωριανή ηθική