Σωκράτης: Τα άδεια σακιά τα φουσκώνει ο αέρας και τους ανόητους η έπαρση

Ο Σωκράτης, ο Έλληνας Αθηναίος φιλόσοφος και μία από τις σημαντικότερες φυσιογνωμίες του ελληνικού και παγκόσμιου πνεύματος και πολιτισμού και ένας από τους ιδρυτές της Δυτικής φιλοσοφίας, γεννήθηκε το 470 πΧ

Πιθανότατα σπούδασε αστρονομία και γεωμετρία όταν ήταν νέος. Ήταν ανάμεσα στους Αθηναίους που πολέμησαν στην μάχη της Αμφίπολης, στην μάχη στο Δήλιο της Βοιωτίας και στην πολιορκία της Ποτίδαιας. Αν και πριν την συμμετοχή του στον Πελοποννησιακό πόλεμο δεν είχε σχέση με την πολιτική η εμπειρία του στην διάρκεια του πολέμου τον ώθησε να είναι ενεργό μέρος στην πολιτική ζωή της πόλης του. Βέβαια το πραγματικό του ενδιαφέρον σε όλη την διάρκεια της ζωής του ήταν η φιλοσοφία. Ο Σωκράτης δεν άφησε γραπτά κείμενα, θεωρώντας ότι ένα κείμενο θα μπορούσε να είναι χρήσιμο για την στείρα μάθηση ενός σχολείου, αλλά δεν ήταν διόλου χρήσιμο για την τόνωση της ίδιας της έρευνας.

Η φιλοσοφία του Σωκράτη ασχολείται κατά κύριο λόγο με τον άνθρωπο και τις σχέσεις του στην κοινότητα την οποία ζει. Ο Σωκράτης απέρριψε εντελώς να ασχοληθεί με την μελέτη της φύσης όπως οι Σοφιστές. Οι πρώτοι φιλόσοφοι λοιπόν αναζητούσαν την αρχή της δημιουργίας του κόσμου, ενώ ο Σωκράτης αναζήτησε την αρχή κάθε ηθικής έννοιας, που δεν επηρεάζεται από ιστορικές και κοινωνικές συνθήκες αλλά ούτε από τη δυνατότητα της αντίληψης του κάθε ανθρώπου. Αναζήτησε δηλαδή το απόλυτο και απέρριψε το σχετικό, μελέτησε την ηθική ουσία και απέρριψε τα ηθικά φαινόμενα.

Ο Σωκράτης ήταν ο πρώτος που διείσδυσε εις βάθος στη μελέτη της πραγματικής ουσίας του ανθρώπου. Μίλησε πρώτος για την ψυχή ως την πραγματική ουσία του ανθρώπου και την αρετή ως αυτό που επιτρέπει την πλήρωση της ανθρώπινης φύσης μέσα από την διαρκή αναζήτηση και βελτίωση της ψυχής. Ο Σωκράτης επιθυμούσε να δημιουργήσει μία στέρεα θεωρία που θα ορίζει οριστικά και αμετάκλητα τις έννοιες του καλού, της αρετής και της σοφίας.

Για τον Σωκράτη η πρώτη προϋπόθεση για την επίτευξη της γνώσης, είναι το ίδιο το άτομο να αναγνωρίσει την άγνοιά του. Προσποιούμενος λοιπόν τον αδαή συζητούσε προσπαθώντας να παίξει τον ρόλο της συνείδησης. Έκανε ερωτήσεις, ειρωνευόταν και προσπαθούσε να εκμαιεύσει την αλήθεια από τον συνομιλητή του. Πολλές φορές βύθιζε τον άνθρωπο που συζητούσε μαζί του σε σκέψεις και τον γέμιζε με αμφιβολίες ωθώντας τον έτσι να αναζητήσει νέες αλήθειες. Αυτή η διαδικασία γίνεται μέσω του διαλόγου και είναι αυτό που ο Σωκράτης έλεγε μαιευτική μέθοδος, θεωρώντας πως φέρνει στον άνθρωπο την αληθινή γνώση.

Ο Σωκράτης δεν δημιούργησε ποτέ σχολή. Δίδασκε μέσα στους δρόμους και τις πλατείες της Αθήνας, σε εξωτερικούς και σε εσωτερικούς χώρους τους ανθρώπους που ήθελαν να τον ακούσουν. Ο λόγος του Σωκράτη ελεύθερος, ανατρεπτικός, αντίθετος στην παραδοσιακή θρησκεία, ενάντια στους κανόνες και τις πεποιθήσεις της εποχής τον έφερε αντιμέτωπο με τις αρχές. Κατηγορήθηκε για ασέβεια προς τους θεούς και για διαφθορά των νέων. Αρνούμενος να αναιρέσει τις απόψεις του επιβεβαίωσε την ορθότητα της διδασκαλίας του ενώπιον των δικαστών και αποδέχθηκε στωικά την ποινή του, το θάνατο.

Ενώ ανάμενε 30 μέρες την εκτέλεση της απόφασης (γιατί ο νόμος απαγόρευε την εκτέλεση της θανατικής ποινής πριν από την επιστροφή του ιερού πλοίου από τις γιορτές της Δήλου) οι φίλοι, οι σύντροφοι και οι μαθητές του καθημερινά προσπαθούσαν με κάθε δυνατό μέσο να τον παρακινήσουν να φύγει, αλλά εκείνος αρνήθηκε λέγοντας ότι ο ίδιος είχε κηρύξει την πίστη στη δικαιοσύνη και τον σεβασμό του νόμου.

Έτσι το 399 π. Χ. σεβόμενος την δικαιοσύνη και τους νόμους ήπιε το κώνειο και πέθανε μιλώντας στους μαθητές του.

Τους μεν κενούς ασκούς η πνοή διίστησι, τους δ’ ανοήτους, το οίημα.
μτφ.: Τα άδεια σακιά τα φουσκώνει ο αέρας και τους ανόητους η έπαρση

 

Ο Σωκράτης είπε:

Ού τό ζήν περί πλείστου ποιητέου,αλλά τό εύ ζήν.
(Δεν πρέπει να βάζουμε σε ανώτερη μοίρα την πεζή ζωή, αλλά την έντιμη, ηθική, ανώτερη ζωή).

Αισχρόν δε μήδεν πράττε, μηδέ μανθάνε

Ούτε να πράττης ,ούτε να μανθάνης κάτι το αισχρόν

Αν έχεις κάτι δύσκολο να κάνεις, ανάθεσέ το σε έναν τεμπέλη. Θα βρει έναν εύκολο τρόπο να το κάνει.

Αλίμονο σ’ αυτούς που δεν ξέρουν ότι δεν ξέρουν αυτά που δεν ξέρουν.

Πήγαινε να δεις ένα ακρωτήρι, ένα βουνό, μια θάλασσα κι ένα ποτάμι και τα είδες όλα!

Σε συμβουλεύω να παντρευτείς. Αν βρεις μια καλή γυναίκα, θα είσαι ευτυχισμένος. Αν όχι, θα γίνεις φιλόσοφος.

Εν οίδα ότι ουδέν οίδα.

Δεν είμαι Αθηναίος, ούτε Έλληνας πολίτης, αλλά πολίτης του κόσμου.

Εκείνος που περισσότερο μοιάζει με Θεό είναι εκείνος που δεν εξαρτάται από τίποτα.

Ο μέν δειλός τής πατρίδος, ό δέ φιλόδοξος τής πατρώας ουσίας εστί προδότης.
(Ο δειλός γίνεται προδότης της πατρίδας του, ενώ ο φιλόδοξος της πατρικής
κληρονομίας).

Η αγάπη προς τις διακρίσεις παροτρύνει προς τα καλά και τα έντιμα.

Αρχή της σοφίας είναι η γνώση της άγνοιας.

Η παιδεία, καθάπερ ευδαίμων χώρα, πάντα τ’ αγαθά φέρει.

Αι μεν ποδήρες εσθήτες τα σώματα, αι δε υπέρμετροι περιουσίαι τας ψυχάς εμποδίζουσιν.

Τοίς νόμοις γάρ τών πολιτών εμμενόντων,οί πόλεις ισχυρόταταί τε καί ευδαιμονέσταται γίγνονται.
(Όταν οι πολίτες μένουν σταθεροί στους νόμους, οι πόλεις γίνονται και πιο
ισχυρές και πιο ευτυχισμένες).

Το ασήμι και η πορφύρα είναι χρήσιμα στους τραγωδούς, όχι στη ζωή.

Ο άνθρωπος πράττει κακώς από άγνοια.

Αγαθοί άνθρωποι δε γίνονται μόνο με επιστήμη αλλά και με ορθή γνώμη.

Κάθε πράξη που γίνεται με δικαιοσύνη είναι αρετή

Πρέπει να προκαλούμε την κρητική των κωμικών, γιατί αν μιλήσουν για κάτι πραγματικό, μας βοηθούν να το διορθώσουμε, διαφορετικά μας αφήνουν αδιάφορους.

Καλό είναι οι νέοι να καθρεπτίζονται συνεχώς, έτσι ώστε αν είναι ωραίοι, να γίνονται αντάξιοι του εαυτού τους, και αν είναι άσχημοι να προσπαθούν να συγκαλύψουν την ασχήμια με μόρφωση.

Είτε αν παντρευτείς, είτε αν δεν παντρευτείς, ό,τι και αν κάνεις από τα δυο, θα μετανιώσεις.

Το καλό ξεκίνημα δεν είναι βέβαια ασήμαντο πράγμα, ούτε όμως σημαίνει πολλά πράγματα.

Ο χορός είναι εξάσκηση που βοηθάει στη σωματική ευεξία.

Υπάρχει ένα μόνο καλό, η γνώση και ένα κακό, η αμάθεια.

Το σπουδαιότερο απόκτημα είναι οι ελεύθερες ώρες.