Καντ: Ο ένας κοιτάζει το νερόλακκο και βλέπει τη λάσπη, ο άλλος βλέπει μέσα του τα άστρα που αντανακλούνται

«Ό,τι υπήρξε ο Αθηναίος σοφός για την αρχαία φιλοσοφική σκέψη –λέγουν– αυτό είναι και ο Kant για τη νεώτερη: ένα μοναδικό στο ύψος του ορόσημο. Και χωρίζουν την αρχαία φιλοσοφία σε τρία κεφάλαια: προσωκρατική, σωκρατική, μετασωκρατική· τη νέα σε άλλα τρία: προκαντιανή, καντιανή, μετακαντιανή.» είπε κάποτε ο σπουδαίος Ε.Π. Πανούτσος για έναν από τους σημαντικότερους στοχαστές και φιλοσόφους όλων των εποχών και τον μεγαλύτερο της νεότερης εποχής. Τον Γερμανό φιλόσοφο κι επιστήμονα, Εμμάνουελ Καντ.

Ο Κάντ εξηγεί με ευκρίνεια τα βασικά στοιχεία του ηθικού του συστήματος Στο έργο που έγραψε το 1785, «Θεμέλια της μεταφυσικής των Ηθών», εξηγεί τα θεμελιώδη στοιχεία του ηθικού του συστήματος. Παρουσιάζει κριτικά τις συνθετικές a priori αρχές του Πρακτικού Λόγου, με σκοπό να τις συνταιριάξει αργότερα με την κριτική παρουσίαση των συνθετικών a priori αρχών του Θεωρητικού Λόγου.

Σύμφωνα με τον σπουδαίο φιλόσοφο, η καλή βούληση είναι το μόνο αυτοτελές καλό. Ο χαρακτήρας, το ταλέντο, ο αυτοέλεγχος και η τύχη δεν είναι απαραίτητα καλά.  Το ηθικό πράττειν είναι καλό καθ’ εαυτό.

«Ακόμη και αν, [από] κάποια ιδιαίτερη δυσμένεια της μοίρας, ή από τη φειδωλή, σαν μητριάς, προίκα της φύσης, αυτή η βούληση δεν έχει καμιά απολύτως δύναμη να εκπληρώσει τις προθέσεις της. Αν, παρά τη μέγιστη προσπάθειά της, εξακολουθεί να μην επιτυγχάνει τίποτα, και μένει μόνον η καλή βούληση… ακόμη και τότε θα έλαμπε παρ` όλα αυτά σαν κόσμημα, για το δικό της χατήρι, σαν κάτι που φέρει όλη του την αξία του μέσα του.» γράφει.

Η διδασκαλία του Καντ είναι αντίθετη με εκείνη του Αριστοτέλη, καθώς ο τελευταίος  πίστευε πως ο πραγματικά ενάρετος άνθρωπος είναι εκείνος που απολαμβάνει να εκτελεί ενάρετες πράξεις. Ο Καντ πίστευε ως πραγματική απόδειξη για την αρετή την οδυνηρή πάλη του καλώς πράττειν, καθώς θεωρούσε ότι η ανθρώπινη φύση δε συμμορφώνεται χωρίς εμπόδια στις καθολικές, πανανθρώπινες απαιτήσεις του. Μόνο στις περιπτώσεις όπου είμαστε διατεθειμένοι να μας κοστίσει κάτι και να συγκρουστούμε με την προσωπική, εγωιστική ευχαρίστηση ή διάθεση, μπορούμε  να πούμε με σιγουριά ότι πράττουμε με κίνητρο το καθήκον.

Ο Κάντ έδωσε τροφή για σκέψη με πολλές από τις ρήσεις του. Συγκέντρωσα κάποιες από αυτές και σας τις παραθέτω:

• Πρόσεχε να αντιμετωπίζεις τους άλλους σαν σκοπό και όχι σαν μέσο.
• Ο ένας κοιτάζει το νερόλακκο και βλέπει τη λάσπη, ο άλλος βλέπει μέσα του τα άστρα που αντανακλούνται.
• Δημιουργία: ο καλύτερος τρόπος να απολαμβάνεις τη ζωή.
• Η ελεύθερη βούληση και η βούληση που υποτάσσεται σε ηθικούς νόμους είναι ένα και το αυτό πράγμα.
• Στο σκοτάδι η φαντασία είναι πιο ζωηρή απ’ ό,τι στο άπλετο φως.
• Το γούστο είναι πάντα βάρβαρο με την έννοια ότι ανακατεύει την επιθυμία με τα συναισθήματα για να προσδιορίσει την ομορφιά.
• Έπρεπε λοιπόν να αφαιρέσω γνώση για να κάνω χώρο για την πεποίθηση.
• Μπορούμε να μετρήσουμε την ευφυΐα ενός ανθρώπου με βάση πόσες αβεβαιότητες μπορεί να αντέξει.
• Η τέχνη έχει τον ανιδιοτελή χαρακτήρα του παιδιού.
• Η Μεταφυσική είναι ένας σκοτεινός ωκεανός χωρίς ακτές και φάρους, γεμάτη με φιλοσοφικά ναυάγια.
• Θα πειστεί κάποτε το χοντροκέφαλο ανθρώπινο γένος ότι μεγαλύτερη μωρία και συμφορά από τον πόλεμο δεν υπάρχει, και από τα παθήματα του θα διδαχθεί κάποτε ότι πρέπει να τον καταργήσει, σαν υπερβολικά οδυνηρό και ακριβό τρόπο για επίλυση διαφορών;
• Η Ηθική δεν είναι το δόγμα που καθορίζει πώς να γίνουμε ευτυχισμένοι, αλλά πώς να είμαστε άξιοι για να γίνουμε ευτυχισμένοι.
• Όσο περισσότερο σκέφτομαι, τόσο περισσότερο δυο πράγματα γεμίζουν την ψυχή μου με μεγάλο θαυμασμό και ολοένα μεγαλύτερη ευλάβεια: ο έναστρος ουρανός από πάνω μου και ο ηθικός νόμος μέσα μου.
• Εκείνος που απέρριψε τα περιττά, εκείνος απέφυγε τις στερήσεις.
• Μη δέχεσαι ευεργεσίες χωρίς τις οποίες μπορείς να ζεις.
• Η ευτυχία δεν είναι ιδανικό της λογικής, αλλά της φαντασίας.
• Να ενεργείς με τέτοιο τρόπο, ώστε η αρχή στην οποία στηρίζεται η πράξη σου να μπορούσε να γίνει παγκόσμιος νόμος.
• Η επιστήμη είναι οργανωμένη γνώση. Η σοφία είναι οργανωμένη ζωή.
• Οφείλεις, άρα μπορείς.