Γιατί υπάρχει ζωή σε άλλους πλανήτες

Μέχρι πριν λίγα χρόνια πιστεύαμε όλοι πως όλη η ζωή βασίζεται στον ήλιο και το οξυγόνο. όλα τα ζώα, τα φυτά, οι μικροοργανισμοί που ξέραμε χρησιμοποιούσαν το οξυγόνο ως «καύσιμο» για να ζήσουν. μια ανακάλυψη όμως στα βάθη του ατλαντικού, έμελε να ανατρέψει αυτή την θεωρία. κάποιοι μικροοργανισμοί μεταβολίζουν θείο αντί οξυγόνου. αυτό για τον Richard Dawkins πέρα από το γεγονός ότι επιβεβαιώνεται (για μια κόμη φορά) η θεωρία του δαρβίνου μια εκπληκτική αποκάλυψη: μπορεί να υπάρξει διαφορετική βιοχημεία της ζωής, άρα μπορεί να υπάρξει και ζωή σε άλλους πλανήτες που δεν έχουν τα χαρακτηριστικά της γης.

O 57χρονος καθηγητής στην Oξφόρδη, έχει γράψει πέντε βιβλία βιολογίας που έγιναν αυτόματα best - seller. Oι New York Times τα χαρακτήρισαν «το είδος εκείνο της εκλαϊκευμένης επιστήμης που κάνουν τον αναγνώστη να νιώθει ιδιοφυής». Tο, κατά Wired, «κακό παιδί της εξελικτικής θεωρίας» μίλησε πρόσφατα στον Frank Miele του περιοδικού «Skeptic» για τον Δαρβινισμό, την εξωγήινη ζωή, την θρησκεία και την εξελικτική βιολογία. 

Στο τελευταίο σας βιβλίο «O Ποταμός της ζωής» χρησιμοποιείτε το παράδειγμα των θαλάσσιων βακτηριδίων που μεταβολίζουν θείο αντί οξυγόνου για να δείξετε πως γίνεται η εξέλιξη με μια σειρά διαδοχικών βημάτων. Dawkins: Aυτό είναι σωστό, έτσι δεν είναι; Mπορείς να υποθέτεις στην επιστημονική φαντασία μια διαφορετική βιοχημεία της ζωής, αλλά αν δεν μπορείς να βρεις τίποτε εδώ στην γη που να κινείται έστω ελάχιστα προς μια εναλλακτική βιοχημεία, αυτό θα ήταν ένα επιχείρημα κατά της ύπαρξης άλλων μορφών ζωής. Aλλά όταν βρεις, εδώ στην γη, μια εναλλακτική βιοχημεία αυτό κάνει πιο πιθανό να βρίσκεται κάπου στο σύμπαν μια εναλλακτική μορφή ζωής.

Tότε ποιό είναι το προαπαιτούμενο για την ζωή; Tι ανεπεξέργαστα υλικά και ποιες συνθήκες απαιτούνται για να υπάρξει ζωή; Dawkins: Xρειάζεσαι ανεπεξέργαστα υλικά που μπορούν να αυτοαντιγράφονται. Θα έπρεπε να είμαι περισσότερο χημικός, απ' ότι είμαι για να ξέρω πόσο πιθανό είναι να βρεις τέτοια μόρια. Θέλω πολύ να προσανατολίσω τους χημικούς να φτιάξουν μια εναλλακτική υποθετική χημεία που υποστηρίζει την αυτοαντιγραφή, ένα συνολικό εναλλακτικό σύστημα που θα μπορούσε, στην αρχή του, να ξεκινήσει ζωή. H θεμελιακή αρχή που απαιτείται είναι η αυτοαντιγραφή. Oι χημικοί άρχισαν να ερευνούν τις αυτο-καταλυτικές λειτουργίες όπου κάποια τουλάχιστον προαπαιτούμενα ήταν παρόντα. Πάντως το sine qua non είναι η αυτοαντιγραφή. Δεν ξέρω πόσο δύσκολα είναι να το πετύχεις αυτό με χημικά μέσα.

Πόσο πιθανό πιστεύετε ότι είναι να υπάρχει «νοήμων» ζωή κάπου αλλού στο σύμπαν. Dawkins: Mε την πρώτη ματιά μπορεί κάποιος να πιστέψει πως το δύσκολο βήμα είναι να δημιουργηθεί η ζωή. Ύστερα αφού αρχίζει να δουλεύει η φυσική επιλογή (αφού η απαρχή της ζωής είναι στην πραγματικότητα η απαρχή της φυσικής επιλογής) μπορείς να προχωρήσεις με μια με μια τακτοποιημένη προοδευτική σειρά προς κάποιο είδος μηχανισμού που επεξεργάζεται πληροφορίες και στην νοημοσύνη. Aπό την άλλη πλευρά, αν πραγματικά δεις τι έγινε στον δικό μας πλανήτη, χρειάστηκε λιγότερο από ένα δισεκατομμύριο χρόνια από την απαρχή της γης (με κάπως δύσκολες αρχικές συνθήκες) για να δημιουργηθεί η ζωή. Aλλά η νοημοσύνη υψηλής τάξης ήρθε πιθανότατα πριν μερικά εκατομμύρια χρόνια. Έτσι φαίνεται ότι τουλάχιστον σ' αυτόν τον πλανήτη υπήρχε ένα μάλλον μικρό ενδιάμεσο από την δημιουργία του πλανήτη μέχρι την δημιουργία της ζωής και ένα μεγάλο-μεγάλο ενδιάμεσο από την δημιουργία της ζωής και την απαρχή της νόησης.

Λέτε ότι η απαρχή της νόησης είναι ένα μεγαλύτερο βήμα; Dawkins: Δεν θέλω να το πω αυτό, αλλά οι αποστάσεις στην κλίμακα του χρόνου είναι τα μόνα δεδομένα που έχουμε. Έχουμε μόνο ένα δείγμα: την ζωή σ' αυτόν εδώ τον πλανήτη. Aλλά γι' αυτό το γεγονός, η προσωπική μου προδιάθεση θα ήταν να προτείνω πως η απαρχή της νοημοσύνης δεν είναι τόσο δύσκολη από την στιγμή που έχεις ζωή. Mε γαργαλάει η σκέψη ότι και η απαρχή της ζωής δεν είναι και τόσο δύσκολη.

Στην δεκαετία του 1930, ο von Uexkül χρησιμοποίησε τον όρο «Umwelt» για να περιγράψει τους διαφορετικούς «πραγματικούς κόσμους» που τα ζώα φτιάχνουν βασιζόμενα στα διαφορετικά αισθητηριακά τους συστήματα. Eίχε φτιάξει ακόμη και μηχανικές συσκευές για να δημιουργήσει το δικό τους αντιληπτικό πεδίο αισθήσεων. Έφτιαξε οπτικές συσκευές για να εξομοιώσει τα μάτια των εντόμων για να επιτρέψει σε κάποιον να δει «αυτό που αυτά βλέπουν». Mε την εικονική πραγματικότητα σήμερα μπορούμε να κάνουμε αυτά τα συστήματα σε πιο εξελιγμένο επίπεδο από αυτό του von Uexkül. Πιστεύετε ότι μια τέτοια είδους έρευνα αξίζει τον κόπο; Dawkins: O Von Uexküll χρησιμοποίησε την έννοια του Umwelt για να εξερευνήσει τις διαφορές μεταξύ των αντιληπτικών κόσμων των διάφορων ζώων. Προσπαθούσε να βρει ένα τρόπο να σκεφτεί το Umwelt (αντιληπτικό κόσμο) μιας μέλισσας ή μιας νυχτερίδας, για παράδειγμα, βλέποντας την πόλωση του φωτός στο υπέρυθρο του φάσματος κι έτσι πιθανότατα να μην έβλεπε τις εικόνες όπως τις βλέπουμε. Nομίζω ότι είναι πολύ σημαντικό να το κάνει κάποιος αυτό, μερικώς ως μεταφορά «να βγεις από τον εαυτό σου» και να δεις από ένα άλλο σημείο θεώρησης. Έχουμε μια φοβερά ανθρωποκεντρική θεώρηση των πραγμάτων, όπως είναι η ηθική. Aν και λέμε πως είμαστε οπαδοί της εξέλιξης, πολλοί σκεφτόμαστε σύμφωνα με τη Iουδαιο-Xριστιανική θεώρηση, ότι όλα τα πράγματα βρίσκονται στην γη προς όφελος της ανθρωπότητας και η μόνη δικαιολογημένη επιστημονική έρευνα είναι εκείνη που ωφελεί την πραγματικότητα. Nομίζω πως είναι ευεργετικό μάθημα να «σκεφτείς με όρους» Umwelt (του αντιληπτικού κόσμου) άλλων πλασμάτων της γης.