Μιλώ για την αρετή, δε μιλώ για τον εαυτό μου

Δεν είμαι σοφός ούτε και θα γίνω ποτέ. Ζήτησε λοιπόν από μένα όχι να είμαι όμοιος με τους αρίστους, αλλά να είμαι καλύτερος από τους κακούς. Μου είναι αρκετό αν περιορίζω καθημερινά, έστω και στο ελάχιστο, τα ελαττώματα και καταδικάζω τα σφάλματά μου. Δεν έχω πετύχει να είμαι πραγματικά υγιής, ούτε και θα το πετύχω βέβαια.

Όλα αυτά δεν τα λέω για λογαριασμό μου -γιατί εγώ είμαι βουτηγμένος σε πέλαγος σφαλμάτων κάθε είδους- αλλά μιλώ εξ ονόματος εκείνου που έχει πράγματι επιτύχει κάτι. Μου είπες όμως ότι με άλλο τρόπο μιλώ και αλλιώς ζω. Αλλά η ίδια κατηγορία, κακόβουλοι άνθρωποι και άσπονδοι εχθροί όλων των εκλεκτών, εκτοξεύτηκε και κατά του Πλάτωνα, εκτοξεύτηκε και κατά του Επικούρου, εκτοξεύτηκε και κατά του Ζήνωνα γιατί όλοι αυτοί μίλησαν όχι για το πώς ζούσαν οι ίδιοι, αλλά για το πώς θα όφειλαν να ζουν.

Μιλώ για την αρετή, δε μιλώ για τον εαυτό μου και η επίθεσή μου στρέφεται εναντίον κάθε ακολασίας, κυρίως αυτής που προέρχεται από μένα. Όταν μπορέσω, θα ζήσω όπως πρέπει. Και αυτή η μοχθηρία, που είναι βουτηγμένη σε πολύ δηλητήριο, δε θα με αποτρέψει από την επιδίωξη του αρίστου ούτε και εκείνο το δηλητήριο, με το οποίο ποτίζετε τους άλλους και εξοντώνετε τον εαυτό σας, θα με εμποδίσει να εξακολουθώ να εκθειάζω όχι τη ζωή που ζω, αλλά αυτή που ξέρω ότι θα έπρεπε να ζω να εξακολουθώ να λατρεύω την αρετή και να την ακολουθώ, αν και βρίσκομαι πολύ πίσω και προχωρώ με πολύ αργό ρυθμό.

Λένε επίσης ότι ο επικούρειος φιλόσοφος Διόδωρος, που τις τελευταίες μέρες έθεσε με το χέρι του τέρμα στη ζωή του, δεν ακολουθούσε τα διδάγματα του Επικούρου όταν έκοβε το λαιμό του. Μερικοί εκλαμβάνουν την πράξη του αυτή ως παραλογισμό, άλλοι ως απερισκεψία- εκείνος όμως, ευτυχής και με πλήρη συνείδηση, έδωσε μαρτυρία για την πράξη του, καθώς αποχωρούσε από τη ζωή. Επαίνεσε τη γαλήνη των χρόνων που πέρασε αγκυροβολημένος με ασφάλεια στο λιμάνι και είπε κάποιες λέξεις που σεις ποτέ δε θα θέλατε ν' ακούσετε, σαν να ήταν να επαναλάβετε και σεις την ίδια πράξη:

"έζησα: Και απόσωσα της τύχης μου το δρόμο"

Καβγαδίζετε για τη ζωή του ενός και για τον τρόπο θανάτου του άλλου και, όταν ακούτε το όνομα ανθρώπων που έχουν γίνει σπουδαίοι για κάποιο ιδιαίτερο προσόν τους, γαβγίζετε όπως κάνουν τα σκυλάκια όταν συναντούν ξένους• γιατί σας συμφέρει κανείς να μη φαίνεται καλός, λες και η αρετή κάποιου άλλου αποτελεί μομφή για τα ελαττώματα όλων σας. Με φθόνο συγκρίνετε τα σπουδαία δικά τους επιτεύγματα με τη δική σας αθλιότητα, και δεν καταλαβαίνετε πόσο ζημιώνετε τον εαυτό σας όταν τολμάτε κάτι τέτοιο. Γιατί, αν όσοι επιδιώκουν την αρετή είναι άπληστοι, φιλήδονοι και κενόδοξοι, τότε τι είστε σεις που απεχθάνεστε ακόμη και αυτό το όνομα της αρετής; Υποστηρίζετε ότι κανείς από αυτούς δεν πράττει όσα κηρύσσει, ούτε ζει με πρότυπο τα λόγια του. Τι το περίεργο βλέπετε, τη στιγμή που τα λόγια τους είναι τόσο γενναία, έξοχα, ικανά να αντιμετωπίσουν όλες τις φουρτούνες της ανθρώπινης ζωής;

Σεις λέτε: «Οι φιλόσοφοι δεν κάνουν αυτά που κηρύσσουν». Και όμως, κάνουν πολλά από αυτά που κηρύσσουν, πολλά από αυτά που ο ενάρετος νους τους συλλαμβάνει.

Στο μεταξύ όμως, δεν έχετε κανένα λόγο να καταδικάζετε λόγους καλούς και καρδιές γεμάτες σκέψεις αγαθές. Η επιδίωξη σωτήριων σπουδών είναι αξιέπαινη, ακόμη κι αν αυτές δεν έχουν πρακτικά αποτέλεσμα. Γιατί τάχα θα πρέπει να απορούμε αν εκείνοι που σκαρφαλώνουν στο απόκρημνο μονοπάτι δε φτάνουν και μέχρι την κορφή; Αν όμως είστε αληθινοί άντρες, κοιτάξτε όσους επιχειρούν τα μεγάλα, ακόμη κι αν αυτοί αποτυγχάνουν. Μεγαλόψυχο έργο πράττει όποιος εκτιμά την προσπάθειά του όχι με βάση την προσωπική του δύναμη, αλλά τη δύναμη της φύσης του. Όποιος στοχεύει στα υψηλά και έχει μέσα στην καρδιά του μεγαλύτερες συλλήψεις από εκείνες που θα μπορούσαν να επιτύχουν ακόμη και άνθρωποι προικισμένοι με γιγαντιαίες δυνάμεις.

Σχετικά μ' εσάς τώρα, το μίσος σας για την αρετή και γι' αυτούς που την ασκούν δεν είναι καθόλου περίεργο. Γιατί τα ασθενικά φώτα τρομάζουν τον ήλιο, και τα ζώα της νύχτας αποφεύγουν τη λαμπερή μέρα και στέκουν εμβρόντητα μπροστά στα πρώτα σημάδια της αυγής ψάχνουν παντού να βρουν τη φωλιά τους και, αμέσως μόλις βρουν κάποια τρύπα, χώνονται μέσα για ν' αποφύγουν το φως. Στενάξτε λοιπόν, χρησιμοποιήστε την άθλια γλώσσα σας για να λοιδορήσετε τους καλούς, δείξτε τα δόντια σας, δαγκώστε γερά πολύ πριν αφήσετε το αποτύπωμά τους, θα τα έχετε σπάσει.

Σενέκας, Για μια ευτυχισμένη Ζωή