Δεν Έχεις Ελεύθερη Βούληση

Που βρίσκεται η Ελεύθερη Βούληση του ανθρώπου; Αν υποθέσουμε ότι έχει Βούληση

Η Ελεύθερη Βούληση βρίσκεται στην ικανότητα ΕΛΕΓΧΟΥ των σκέψεων, των συναισθημάτων και πράξεων του ανθρώπου, ή στη μεταφυσική παρουσία ή απουσία μιας μη-φυσικής οντότητας με βούληση που τον ΕΛΕΓΧΕΙ; Αυτή  είναι μια ερώτηση που η απάντηση της αλλάζει ανάλογα με το ποια φιλοσοφική σχολή ενστερνίζεται ο παρατηρητής. Αλλά, όπως κι αν το δει κάποιος, υπάρχει ή δεν υπάρχει Ελεύθερη Βούληση, η ερώτηση που προκύπτει είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα, αξίζει περαιτέρω έρευνα και στοχασμό. Ο ντετερμινισμός (*) βαδίζει χέρι χέρι με την «ελεύθερη βούληση»  οι νευροεπιστήμονες λένε πως πρέπει να ισχύουν συγκεκριμένες νευροφυσικές και νευροχημικές συνθήκες για να μπορέσει ο άνθρωπος να απολαύσει την όποια ελευθερία είναι ικανός.

Ελεύθερη Βούληση στο ανθρώπινο ζώο δεν υπάρχει, γιατί πολύ απλά δεν έχει Δ Ι Α Κ Ρ Ι Σ Η, ούτε ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ ΤΟΥ ΟΛΟΦΑΝΕΡΟΥ, ούτε ΥΠΕΥΘΥΝΟΤΗΤΑ δηλ. ΑΝΑΛΗΨΗ ΕΥΘΥΝΗΣ άρα κανέναν Ε Λ Ε Γ Χ Ο δεν καταφέρνει να έχει στον εαυτό του και κατα προέκταση στην ζωή του κι αυτό είναι πέρα από ΟΛΟΦΑΝΕΡΟ. Ελεύθερη Βούληση έχει όποιος μπορεί να Ε Λ Ε Γ Χ Ε Ι τα πράγματα και τις καταστάσεις, τα γεγονότα, τις Αιτίες και τα Αποτελέσματα τους. Ελεύθερη Βούληση έχει όποιος από θέση Αποτελέσματος δημιουργεί Αιτίες και τούμπαλιν, κανένας άλλος.

Σκέψου, το ανθρώπινο ζώο, δεν έχει Ελεύθερη Βούληση ούτε όταν γεννιέται, ούτε όταν πεθαίνει, γιατί απλούστατα δεν Ε Λ Ε Γ Χ Ε Ι ούτε την Γέννηση του, ούτε τον Θάνατο του. Μην μιλήσω για την ανυπαρξία Ε Λ Ε Γ Χ Ο Υ σε σκέψεις, λέξεις, συναισθήματα και κατά προέκταση στην υγεία, ψυχική, σωματική και διανοητική. Το ανθρώπινο ζώο δεν έχει Ελεύθερη Βούληση ούτε καν στις αερολογίες, στις απάτες, στην ατιμία, στην κακοήθεια, στην έλλειψη αξιοπρέπειας και σεβασμού. Δεν έχει Ελεύθερη Βούληση γιατί πολύ απλά δεν έχει ΒΟΥΛΗΣΗ και κατ’ επέκταση Ελευθερία αυτής. ΒΟΥΛΗΣΗ = ΕΛΕΓΧΟΣ και όταν απουσιάζει το ένα βλέπουμε να απουσιάζει ταυτόχρονα και το άλλο. Ανθρώπινο ζώο που δεν έχει Βούληση δεν έχει επίσης και Έλεγχο.

Δες π.χ. έναν δημόσιο υπάλληλο της γνωστής «φυλής των υπαλλήλων» που είναι τα κατακάθια μιας υγιούς κοινωνίας, γιατί σε μία υγιή κοινωνία οι δημόσιοι, δεν είναι υπάλληλοι, αλλά λειτουργοί, με ανάληψη Ε Υ Θ Υ Ν Η Σ και φυσικά με Β Ο Υ Λ Η Σ Η. Μην ξεχνάμε ότι οι γιατροί, οι νοσηλευτές, οι δικαστές, οι αστυνομικοί, οι εφοριακοί, οι στρατιώτες, οι αεροπόροι, οι βουλευτές, οι παπάδες, όλοι τους δημόσιοι υπάλληλοι είναι και ούτε που μπορούν να αντιληφθούν καν, τι στο καλό είναι αυτή η Ελεύθερη Βούληση, πόσο μάλλον να έχουν κάτι απ’ αυτήν. Να θυμάσαι ΒΟΥΛΗΣΗ = ΕΛΕΓΧΟΣ και στον βαθμό που διαθέτεις το ένα στον ίδιο βαθμό διαθέτεις και το άλλο, άρα αν θέλεις να αυξήσεις το ένα μπορείς να αυξήσεις το αντίθετο του. Βάλε δηλ. στην δική σου ζωή, στον εαυτό σου, Ευθύνη [Υπευθυνότητα] κι αυτόματα αυξάνει η Βούληση σου και τούμπαλιν, βάλε Βούληση, Σκοπό, Θέληση, Πρόθεση για να αυξηθεί ο Ελεγχος σου σε αυτήν. Αυτό είναι το σοφό «γνῶθι σαὐτόν» των Δελφικών παραγγελμάτων.

Πόση Βούληση μπορεί να έχει ένα Αβουλο ον

Βούληση κι Έλεγχος σε ισορροπία σου προσφέρουν βαθμούς ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ. Για Ελευθερία, ούτε λόγος μέσα στην δημιουργία του Φύλακα- Δημιουργού. Είμαστε φυλακισμένοι μέσα στην φούσκα του Θεού- Δημιουργού- Κύριου- Άρχοντα- Μεγάλου Αρχιτέκτονα κλπ κλπ ανάλογα σε ποιο λαγούμι – σχολή – δόγμα – πάγο υπακούς, δεν υπάρχει καμία μορφή Ελευθερίας μέσα σε μια φυλακή, μονάχα βαθμοί Ανεξαρτησίας μπορούν να προσεγγιστούν, που πετυχαίνει μόνο ο Κατεργάρης, ποτέ ο μαζάνθρωπος δηλ. το ανθρώπινο ζώο. Αλλωστε δεν είναι τυχαίο που οι Επικυρίαρχοι μας αποκαλούν «Μαϊμούδες της Ουτοπίας» είναι απίστευτα σωστός ο τίτλος για το ανθρωποειδές.

Αν θέλεις να δεις πολλές «Μαϊμούδες της Ουτοπίας» πήγαινε σε μια οποιαδήποτε εκκλησία, σε ένα γήπεδο, σε μια συναυλία. Είναι χαμένο το μαϊμουδάκι, αλλά αυτό ζει νομίζοντας ότι είναι αθάνατο !!! ενώ ζει για να καταλήξει σαν μεζεδάκι στον Κύριο κι Αρχοντα που λατρεύει, προσκυνάει κι υπακούει, ενώ ταυτόχρονα μιλάει για ελευθερία βούλησης, αθανασία, ανεξαρτησία, όλον, αγάπη, δημοκρατία, διαλογισμό, πνευματικότητα αγγέλους, αρχαγγέλους κι όλες αυτές τις αφηρημένες αρλούμπες – meme που το ταϊζουν για να το κρατούν υπό Ελεγχο χωρίς καμιά δική του Βούληση δηλ. ένα άβουλο ον. Πόση Βούληση μπορεί να έχει ένα Αβουλο ον; Ρητορική η ερώτηση.

Λεξησαφήνισης

>Βούληση η [vúlisi]1. σταθερή θέληση, επιθυμία για επιδίωξη και επίτευξη κάποιου σκοπού || (έκφρ.) κατά ~:α. όπως και όταν θέλει κάποιος: Ενεργεί κατά ~. β. (στρατ.) παράγγελμα που επιτρέπει ευχέρεια στην εκτέλεση κίνησης ή βολής: Πυρ κατά ~. (λόγ.) οικεία* βουλήσει. 2. (ψυχ.) ψυχική λειτουργία που εκδηλώνεται στην τάση για κτ. και στην προσπάθεια για την επίτευξη κάποιου σκοπού που επιλέχθηκε και αποφασίστηκε συνειδητά: Iσχυρή / ασθενής ~. H ελευθερία της βουλήσεως προϋποθέτει δυνατότητα επιλογής. [λόγ. < αρχ. βούλη(σις) -ση]

Βούλησις -εως, ή Βούλομαι: η Απόφαση, ο Σκοπός, η Θέληση, Επιθυμία, Επιδίωξη η Πρόθεση κάποιου, στον Ευριπίδη και Θουκυδίδη κ.λ.π. Βουλη-φόρος: αυτός που έχει άποψη [όχι γνώμη] αυτός που συμ-βουλεύει, στον Όμηρο, Ιλιάδα. Βουλήεις, -εσσα, -εν, [βουλή] αυτός που έχει σωστή άποψη [όχι γνώμη] ο συνετός, ο σοφός, κατά τον Σόλωνα. Βούλιος -ον, [βουλή] βουλευτικός, συνετός, σοφός, στον Αισχύλο.

>Ελεγχος ο [éleŋxos]: 1α.η εξέταση πράγματος για να διαπιστωθεί η αλήθεια, η ορθότητα, η ικανότητα, η αξία κτλ.: ~ πληροφοριών / προϊόντων. Iατρικός / τελωνειακός ~. ~ εισιτηρίων / στοιχείων ταυτότητας. Σωματικός ~. Kοινοβουλευτικός ~. ~ εναέριας κυκλοφορίας. Kάνω έλεγχο σε κτ. ή υποβάλλω κτ. σε έλεγχο, ελέγχω. Πύργος* ελέγχου. β. εξέταση και ανασκευή λόγου, θεωρίας: ~ του ιδεαλισμού. || ~ συνείδησης, τύψεις συνειδήσεως. 2. υπηρεσία που ελέγχει το έργο άλλων υπηρεσιών: Διεθνής / οικονομικός ~. 3. μέριμνα για περιορισμό: ~ των γεννήσεων / των εξοπλισμών / της ανεργίας / της εγκληματικότητας. (έκφρ.) υπό έλεγχο, για κτ. που ελέγχεται: H πυρκαγιά τέθηκε υπό έλεγχο.

4. φροντίδα για την πορεία μιας κίνησης ή την εξέλιξη μιας λειτουργίας: Έχασε τον έλεγχο του αυτοκινήτου και έπεσε στον γκρεμό. 5. διοίκηση, διακυβέρνηση: ~ μιας περιοχής. (έκφρ.) υπό τον έλεγχο: Καταδικάστηκε η χώρα που έθεσε υπό τον έλεγχό της τα γειτονικά εδάφη. 6. δυσμενής κριτική, επίκριση: Οι εργαζόμενοι άσκησαν δριμύτατο έλεγχο στην εργοδοσία. 7. (μτφ.) χαλιναγώγηση: ~ των παθών. Δεν έχει τον έλεγχο των πράξεών του. (έκφρ.) εκτός ελέγχου, για κτ. που δεν μπορεί να ελεγχθεί: H κατάσταση βρίσκεται εκτός ελέγχου. Όταν τον συνάντησα ήταν ήδη εκτός ελέγχου. 8. επίσημο έγγραφο που πιστοποιεί την πρόοδο του μαθητή: Στον έλεγχό της είχε σε όλα τα μαθήματα δέκα και διαγωγή κοσμιοτάτη. 9. επίβλεψη, παρακολούθηση: Tα μικρά παιδιά χρειάζονται διαρκή έλεγχο. [λόγ. < αρχ. ἔλεγχος & σημδ. γαλλ. contrἄle]

Έλεγχος, το [ελέγχω], όνειδος, ντροπή, ατιμία, ύβρις, εξύβριση, ατίμωση, σε Όμηρο  Ιλιάδα: ~λέγεται για άνδρες, κάκ, ελέγχεα, ποταπές, άθλιες κατηγορίες για το δικό σου όνομα.

Έλεγχος, ο [ελέγχω], η κατά αντιπαράσταση εξέταση αντιδίκου, αποδεικτικό μέσο, δοκιμασία, σχολαστική έρευνα, έχειν έλεγχον, κάτι επιδέχεται ανασκευή, σε Ηρόδοτο, Θουκυδίδη. «έλεγχον διδόναι του βίου να λογοδοτώ για την ζωήν μου» σε Πλάτωνα. «εις έλεγχον πίπτειν, καταδικάζομαι» σε Ευριπίδη. «οι περί Παυσανίαν έλεγχος, οι αποδείξεις με τις οποίες καταδικάστηκε» Θουκυδίδης.

Ελεύθερη Βούληση του ανθρώπου. Κυκλικά επιχειρήματα

Ας δούμε τι λέει ο Vlatko Vedral σχετικά με το αν το Σύμπαν είναι Αιτιοκρατικό, κάτι που έχει άμεση σχέση με  την ελεύθερη βούληση. Γιατί αν δεν είναι (που η άποψη μου είναι ότι δεν είναι) δεν υπάρχει και ελεύθερη βούληση.

Η νευροφυσιολογία μας λέει «Η ελεύθερη βούληση ίσως εδράζεται στον προμετωπιαίο φλοιό, και ίσως μπορούμε να την εντοπίσουμε στο έσω-κοιλιακό προμετωπιαίο φλοιό». Stephen Pinker, «How the Mind Works»

Τα «Αρχεία της Νευρολογίας» το 2003 δημοσίευσαν μια επαναστατική για τα χρονικά της νευρολογίας, κλινική περίπτωση. Ένας μεσήλικος από τη Βιρτζίνια με άμεμπτο ως τότε παρελθόν άρχισε να συλλέγει πορνογραφικό υλικό και να παρενοχλεί σεξουαλικά την οκτάχρονη θετή κόρη του. Η σεξουαλική του συμπεριφορά γινόταν όλο και περισσότερο ψυχαναγκαστική. Αφού παραπονέθηκε επανειλημμένως για πονοκεφάλους και ιλίγγους, του έγινε εγκεφαλική τομογραφία. Αυτή έδειξε στη μετωπιαία περιοχή του εγκεφάλου έναν μεγάλο αλλά καλοήθη όγκο, ο οποίος εισχωρούσε στο διάφραγμα και στον υποθάλαμο – περιοχές που είναι γνωστό ότι ρυθμίζουν τη σεξουαλική συμπεριφορά.

Μετά την αφαίρεση του όγκου η σεξουαλική συμπεριφορά του επανήλθε στο φυσιολογικό. Μερικούς μήνες μετά, η σεξουαλική του προσήλωση στα μικρά κορίτσια επανεμφανίστηκε και μια νέα τομογραφία αποκάλυψε ότι τμήματα του ιστού που είχαν ξεφύγει από το χειρουργικό νυστέρι είχαν αναπτυχθεί σε έναν ευμεγέθη όγκο. Μια νέα χειρουργική επέμβαση επανέφερε το συμπεριφοριστικό του προφίλ στο «φυσιολογικό».

Είναι η βούληση του ανθρώπου Ελεύθερη ή όχι; Αν εξαρτάται από κάποιους νευρώνες και επισυνάψεις, ποιός τις κάνει αυτές; Μπορεί ένας όγκος να αλλοιώνει την συμπεριφορά και την βούληση του ανθρώπου; Πιο πάνω ο Stephen Pinkerχρησιμοποιεί την  λέξη «ίσως» δύο φορές και  διαβάζοντας  πιο κάτω τι  λέει ο καθηγητής Vlatko Vedral της Κβαντικής Πληροφορικής στο Πανεπιστήμιο του Λιντς της Βρετανίας για το αν το σύμπαν είναι ή όχι Αιτιοκρατικό και κατά πόσο έχουμε Ελεύθερη Βούληση ή όχι, βλέπουμε πως  χρησιμοποιεί επίσης την λέξη «ίσως».  Για να δούμε…

Είναι το Σύμπαν αιτιοκρατικό;

Όπως και αν το δει κανείς η απάντηση παραμένει «ίσως» Vlatko Vedral.  Τι έχει λοιπόν να πει ένας επιστήμονας για την ελεύθερη βούληση; [1] Οι περισσότεροι στη Δύση είμαστε βέβαιοι ότι έχουμε ελεύθερη βούληση, παρ’ ότι το πώς φθάνουμε σε αυτό το συμπέρασμα και τι ακριβώς εννοούμε με αυτό είναι κάθε άλλο παρά σαφές. Αν ορίσουμε την ελεύθερη βούληση με καθημερινούς όρους – ως την ικανότητα η οποία μας επιτρέπει να ελέγχουμε τις πράξεις μας – η απάντηση θα μπορούσε να περιοριστεί σε μία ή δύο πιθανότητες: «Ναι, έχουμε ελεύθερη βούληση» ή «όχι, δεν έχουμε» και οι δύο ωστόσο μας οδηγούν γρήγορα σε αντιφάσεις.

Ας υποθέσουμε ότι απαντάμε «Ναι, έχουμε ελεύθερη βούληση». Πώς αποδεικνύουμε την αλήθεια αυτής της δήλωσης; Θα πρέπει κανείς να συμπεριφερθεί με έναν τρόπο ο οποίος δεν θα είναι προκαθορισμένος από τίποτε. Πώς όμως μπορεί αυτό να γίνει όταν ό,τι κάνουμε μπορεί να αναχθεί σε κάποιο αίτιο;

Ας πούμε ότι αποφασίζει κάποιος να αποδείξει την ελεύθερη βούλησή του ενεργώντας με τρόπο ξένο προς τον χαρακτήρα του. Αν ας πούμε έχει μια εσωστρεφή προσωπικότητα, αποφασίζει, για παράδειγμα, να πιάσει κουβέντα με έναν παντελώς άγνωστο στον δρόμο. Το ίδιο το γεγονός ότι έχει αποφασίσει να ενεργήσει αντίθετα με τη συνηθισμένη προδιάθεσή του φαίνεται από μόνο του να είναι απόλυτα προκαθορισμένο από το γεγονός ότι ήθελε να ενεργήσει με τρόπο ξένο προς τον χαρακτήρα του για να αποδείξει την ελεύθερη βούλησή του. Η ίδια η πράξη της απόδειξης της ελεύθερης βούλησης αποτελεί μία από τις αποδείξεις για το αντίθετο.

Φαίνεται ότι από τη στιγμή που δεν μπορούμε ποτέ να αποδείξουμε την ελεύθερη βούληση είμαστε αναγκασμένοι να συμπεράνουμε ότι δεν τη διαθέτουμε. Ούτε αυτό όμως έπεται κατ’ ανάγκην – και μοιάζει εντελώς αντίθετο στην ανθρώπινη ψυχολογία. Ανταμείβουμε τους ανθρώπους επειδή κάνουν καλές πράξεις και τους τιμωρούμε για τις κακές. Ο κόσμος στον οποίο ζούμε φαίνεται να είναι απόλυτα λανθασμένος αν τελικά οι άνθρωποι δεν έχουν ελεύθερη βούληση. Πώς μπορούμε να τιμωρούμε κάποιον επειδή κάνει κάτι όταν δεν είναι ελεύθερος να κάνει αλλιώς; Είναι ολόκληρο το ηθικό και νομικό μας σύστημα βασισμένο σε μια αυταπάτη;

Αυτό δεν μπορεί να συμβαίνει – ή τουλάχιστον μας είναι αδύνατον να ζήσουμε με αυτή την ιδέα. Δεν μπορεί τίποτε καλό από όσα κάνω να αποδοθεί σε μένα; Είναι όλα προκαθορισμένα από τα γονίδιά μου ή από την ιστορία μου ή από τους γονείς μου ή από την κοινωνική τάξη πραγμάτων ή από το υπόλοιπο Σύμπαν; Φαίνεται ότι δεν έχουμε άλλη επιλογή από το να πιστέψουμε στην ελεύθερη βούληση.

Έχουμε φθάσει λοιπόν ξανά στο σημείο από το οποίο ξεκινήσαμε, από την ελεύθερη βούληση στη μη ελεύθερη βούληση και ξανά στην ελεύθερη βούληση. Οι διάφορες θρησκείες, οι οποίες επίσης έχουν υποστηρίξει το «ναι» ή το «όχι», δεν μας βοηθούν ιδιαίτερα. Οι ανατολικές θρησκείες έχουν επινοήσει την έννοια του κάρμα, σύμφωνα με το οποίο όλες οι πράξεις οδηγούν σε συνέπειες στο διασυνδεδεμένο σύμπαν. Αυτό έχει μια ντετερμινιστική(*) χροιά, σύμφωνα όμως με πολλές ανατολικές θρησκείες μπορούμε να αλλάξουμε το κάρμα μας αν ενεργήσουμε με διαφορετικό τρόπο. Από εμάς λοιπόν εξαρτάται το να αλλάξουμε τα πράγματα και έχουμε την ελεύθερη βούληση να το κάνουμε.

Στη Δύση, στην καθολική εκδοχή του χριστιανισμού, η ύπαρξη όλων είναι εξίσου προκαθορισμένη από το προπατορικό αμάρτημα, μπορούν όμως επίσης να χρησιμοποιήσουν την ελεύθερη βούλησή τους για να κάνουν καλές πράξεις και να καταλήξουν στον Παράδεισο (!) γεννιούνται χαμένοι αλλά μπορούν να κερδίσουν με τον τρόπο ζωής τους. Οι περισσότερες θρησκείες βασίζονται στην ηθική και φαίνεται ότι το να πιστεύουν οι άνθρωποι ότι έχουν ελεύθερη βούληση παίζει ουσιαστικό ρόλο για αυτές.

Απλώς δεν ξέρω

Η επιστήμη, από την άλλη πλευρά, φαίνεται να έχει τις αρχές της γερά ριζωμένες στις ντετερμινιστικές παραδόσεις. Το κύριο ερώτημα για τον φυσικό είναι:

Αν κάνω αυτό και αυτό, σε ένα τέτοιο και τέτοιο σύστημα, πώς θα συμπεριφερθεί αυτό ως αποτέλεσμα των ενεργειών μου; Η φυσική ασχολείται με τη μελέτη των αιτίων και των αποτελεσμάτων, επομένως η ντετερμινιστική σχέση μεταξύ αιτίου και αποτελέσματος φαίνεται να έχει τεράστια σημασία. Έχει όμως; Η φυσική μελετάει τις ιδιότητες και τους νόμους των αντιδράσεων της ύλης και της ενέργειας.

Οι αρχαίοι Έλληνες, ιδιαίτερα οι φιλόσοφοι όπως ο Δημόκριτος και ο Λεύκιππος είχαν διατυπώσει τη θεωρία ότι όλα στον κόσμο μπορούν να ερμηνευθούν ως συγκρούσεις των αόρατων συστατικών της ύλης τα οποία ονόμασαν άτομα. Η θεωρία αυτή είναι ταυτόσημη – στο πνεύμα αν όχι στον τύπο – με την κλασική Νευτωνική φυσική και φαίνεται να μην αφήνει χώρο για την ελεύθερη βούληση.

Ο Νεύτωνας φανταζόταν το σύμπαν σαν μια γιγαντιαία ωρολογιακή μηχανή η οποία λειτουργούσε σύμφωνα με τους αμετακίνητους νόμους του για την κίνηση. Στο σύμπαν του Νεύτωνα όχι μόνο δεν υπάρχει θέση για την ελεύθερη βούληση αλλά ακόμη και ο Θεός παίζει ένα παθητικό και περιθωριακό ρόλο. Είναι υπεύθυνος μόνο για το ότι έθεσε τις αρχικές συνθήκες. Από εκεί και πέρα το σύμπαν εξελίσσεται ντετερμινιστικά χωρίς την παρέμβασή του. Ακόμη και όταν η Νευτωνική βαρύτητα απέτυχε και ο Αϊνστάιν την αντικατέστησε με τη γενική σχετικότητα, τίποτε δεν άλλαξε όσον αφορά τον ντετερμινισμό.

Σύμφωνα με τον Αϊνστάιν το σύμπαν ουσιαστικά υπάρχει όλο μονομιάς και όλα όσα έχουν συμβεί και πρόκειται να συμβούν βρίσκονται ήδη εκεί, στο λεγόμενο τετραδιάστατο σύμπαν. Όλες οι μελλοντικές στιγμές του χρόνου έχουν ήδη τοποθετηθεί σε μια σειρά, σε μια τετραδιάστατη πραγματικότητα, τουλάχιστον κατά την άποψη της γενικής σχετικότητας. Λέγεται ότι ο Αϊνστάιν είχε πει την περίφημη φράση ότι οποιαδήποτε αλλαγή με το πέρασμα του χρόνου είναι απλώς «μια ψευδαίσθηση, παρ’ ότι επίμονη». Πρόκειται για τον απόλυτο ντετερμινισμό στην καλύτερη μορφή του.

Η κβαντική φυσική ωστόσο άλλαξε αυτή την εικόνα με τον πιο δραματικό τρόπο.

Στην κβαντική φυσική η έννοια της τύχης εισάγεται σε ένα θεμελιώδες επίπεδο. Όταν ένα κβαντικό σωματίδιο, όπως ένα φωτόνιο, συναντάει ένα κομμάτι γυαλιού, όπως το τζάμι στο παράθυρό μας, φαίνεται να συμπεριφέρεται με τυχαίο τρόπο. Υπάρχει μία πιθανότητα να το διαπεράσει, υπάρχει όμως και μία πιθανότητα να ανακλαστεί. Εξ όσων μπορούμε να γνωρίζουμε, δεν υπάρχει τίποτε στο σύμπαν που να καθορίζει ποια εναλλακτική θα συμβεί σε κάθε δεδομένη στιγμή. Το αν ένα φωτόνιο θα μεταδοθεί ή θα ανακλαστεί είναι, σύμφωνα με την καλύτερη κατανόηση που έχουμε για τους νόμους της φυσικής, ένα καθαρά τυχαίο γεγονός. Η όλη φιλοσοφία ενός από τους πατέρες της κβαντικής θεωρίας, του Νιλς Μπορ, θεμελιώθηκε στο συμπέρασμα ότι το στοιχείο της τύχης είναι καθοριστικής σημασίας για τη φύση της πραγματικότητας.

Ο Αϊνστάιν [ω ! τι έκπληξη] ήταν κάθετα αντίθετος σε αυτό (!) Η αναγνώριση του τυχαίου στην κβαντομηχανική, ενώ υπάρχει ο ντετερμινισμός στη σχετικότητα του κρετίνου Αϊνστάιν, θα σήμαινε ότι αυτοί οι δύο πυλώνες της φυσικής δεν μπορούν ποτέ να ενωθούν για να περιγράψουν την ίδια πραγματικότητα. Ωστόσο η ιστορία δεν τελειώνει εδώ. Υπάρχει μια ερμηνεία της κβαντομηχανικής βάσει της οποίας ο ντετερμινισμός και το τυχαίο μπορούν να συνυπάρχουν στον κβαντικό κόσμο. Σύμφωνα με την ερμηνεία των «πολλών κόσμων» της κβαντομηχανικής όλες οι εκδοχές, όπως το αν το φωτόνιο θα μεταδοθεί ή θα ανακλαστεί, υπάρχουν ταυτοχρόνως στο ίδιο σύμπαν – αλλά σε διαφορετικούς κόσμους. Ετσι, στον ένα κόσμο το φωτόνιο περνάει από το τζάμι μας ενώ σε έναν άλλον, «παράλληλο» κόσμο, ανακλάται.

Σε αυτή την απεικόνιση θεωρούμε ότι οι δύο κόσμοι είναι «μπλεγμένοι» σε μια ταυτόχρονη ύπαρξη μέσα σε ένα υπερκείμενο σύμπαν. Και εμείς, οι παρατηρητές του φωτονίου, είμαστε επίσης μπλεγμένοι μέσα σε αυτούς τους κόσμους: Υπάρχει στον έναν κόσμο ένα αντίγραφό μας που παρατηρεί το φωτόνιο να περνάει μέσα από το τζάμι και σε έναν άλλο κόσμο ένα άλλο αντίγραφό μας που παρατηρεί την ανάκλαση του φωτονίου στην επιφάνεια του τζαμιού. Και οι δύο εκδοχές του εαυτού μας, σύμφωνα με αυτή την ερμηνεία, υπάρχουν ταυτοχρόνως στο ίδιο σύμπαν.

Αυτό, φυσικά, είναι απόλυτα ντετερμινιστικό (*)  Καθετί που μπορεί να συμβεί, πραγματικά συμβαίνει. Αυτό ωστόσο το οποίο δεν μπορούμε να αποφασίσουμε – και εδώ το στοιχείο της τύχης είναι θεμελιώδες – είναι το σε ποιον ακριβώς κόσμο βρισκόμαστε, ποιο «εμείς» είναι εμείς και ποιο «εμείς» είναι αντίγραφο.Αυτή η λογική οδήγησε ορισμένους στο συμπέρασμα ότι η συνείδηση μπορεί να είναι θεμελιώδης στην κβαντομηχανική, αν και αυτό δεν είναι ένα συμπέρασμα με το οποίο συμφωνώ.

Τελικά ωστόσο είναι εμφανές ότι ούτε ο ντετερμινισμός – ούτε το τυχαίο ωφελούν την ελεύθερη βούληση. Αν η φύση είναι θεμελιωδώς τυχαία, τότε τα αποτελέσματα των πράξεών μας είναι απόλυτα έξω από τον έλεγχό μας: Το τυχαίο είναι εξίσου κακό με τον ντετερμινισμό. Για να έχουμε το είδος της ελεύθερης βούλησης που θα θέλαμε θα πρέπει να κινούμαστε σε μια λεπτή γραμμή ανάμεσα στον ντετερμινισμό και το τυχαίο. Πρέπει να μπορούμε να ενεργούμε ελεύθερα στις πράξεις μας, αυτές όμως θα πρέπει να οδηγούν σε ντετερμινιστικά (δηλαδή όχι τυχαία) αποτελέσματα.

Για παράδειγμα, μπορεί να θέλουμε να είμαστε ελεύθεροι να στείλουμε τα παιδιά μας στο σχολείο της επιλογής μας. Θέλουμε όμως επίσης να πιστεύουμε ότι οι νόμοι της φυσικής (και της βιολογίας, της κοινωνιολογίας και ούτω καθ’ εξής) θα εξασφαλίσουν πως το ότι πηγαίνουν σε ένα καλό σχολείο είναι εξαιρετικά πιθανό να τα οδηγήσει σε μια καλύτερη ζωή. Το να έχει κανείς ελεύθερη βούληση δεν έχει νόημα χωρίς έναν βαθμό ντετερμινισμού. Το ίδιο μπορεί να πει κανείς και για τη μελέτη της φυσικής.

«Ποια είναι η απόδειξη ότι τα κτήνη δεν είναι παρά μια ανώτερη φυλή ανδρεικέλων» είχε ρωτήσει ο βιολόγος Thomas Henry Huxley πριν από περισσότερο από έναν αιώνα «που τρώνε χωρίς ευχαρίστηση, που φωνάζουν χωρίς πόνο, που δεν επιθυμούν τίποτε, δεν γνωρίζουν τίποτε και μόνο προσποιούνται κάποια νοημοσύνη;» Δεν υπάρχει απόδειξη όσον αφορά τη φυσική. Η φυσική είναι απλώς ανίκανη να λύσει το ζήτημα της ελεύθερης βούλησης παρ’ ότι, αν μη τι άλλο, μάλλον κλίνει προς τον ντετερμινισμό.

Η πιο έντιμη θέση για έναν επιστήμονα στο ζήτημα της ελεύθερης βούλησης είναι σίγουρα αγνωστικιστική

Απλώς δεν ξέρω

Αυτό το οποίο ξέρω είναι ότι όταν μου ζήτησαν να γράψω για την ελεύθερη βούληση, ως φυσικός βρήκα την ιδέα τόσο συναρπαστική ώστε δεν είχα άλλη επιλογή παρά να δεχθώ. Κυκλικά επιχειρήματα.

Θέλω να πιστεύω ότι η επιλογή σχετικά με το ποια πλευρά της φύσης θέλω να μελετήσω – αν θέλω να μετρήσω τη θέση ή την ταχύτητα ενός σωματιδίου, για παράδειγμα – είναι δική μου. Θέλω όμως επίσης και έναν βαθμό ντετερμινιστικής συμπεριφοράς στη φύση ο οποίος θα μου επιτρέψει να συνάγω νόμους φυσικής από κάθε μέτρηση που θα κάνω. Στην ουσία, τα μόνα μέσα που διαθέτουμε για να εξάγουμε τις βασικές εξισώσεις της κβαντομηχανικής σημαίνουν ότι αυτές είναι απόλυτα ντετερμινιστικές, όπως εκείνες της Νευτωνικής μηχανικής.

Δεν υπάρχει τίποτε αμφιλεγόμενο σε αυτό, δείτε όμως τι συμβαίνει όταν το εφαρμόζουμε στον εαυτό μας. Αν αποτελούμαστε όλοι από άτομα και αν τα άτομα συμπεριφέρονται ντετερμινιστικά, τότε και εμείς θα πρέπει να είμαστε απόλυτα προκαθορισμένοι. Πρέπει δηλαδή να έχουμε το ίδιο πεπρωμένο με το υπόλοιπο σύμπαν.

Όταν κοιτάζουμε μέσα στον εγκέφαλό μας το μόνο που βλέπουμε είναι διασυνδεδεμένοι νευρώνες των οποίων η συμπεριφορά ρυθμίζεται από την υποκείμενη μοριακή δομή, η οποία με τη σειρά της ρυθμίζεται απόλυτα από τους αυστηρούς νόμους της κβαντομηχανικής. Αν προχωρήσουμε το επιχείρημα ως τα άκρα, οι νόμοι της κβαντομηχανικής τελικά καθορίζουν το πώς εξάγω τους νόμους της κβαντομηχανικής, κάτι το οποίο φαίνεται να αποτελεί ένα απόλυτα κυκλικό επιχείρημα και επομένως λογικά δύσκολο να υποστηριχθεί.

Ο επιστήμονας της Κβαντικής Φυσικής Vlatko Vedral καταλήγει, πως  δεν υπάρχει οριστική επιστημονική απάντηση στο ερώτημα της Ελεύθερης Βούλησης. Μόνο ο σωστός συνδυασμός και των δύο καταστάσεων, Νευτώνιας και Κβαντικής επιτρέπει στον άνθρωπο ένα κάποιο βαθμό Ελεύθερης Βούλησης. Η μήπως όχι;

Σε όλα τα ερωτήματα δεν υπάρχει μια και μοναδική απάντηση που να μην ανατρέπεται από κάποια άλλη. Ζούμε σε ένα Σύμπαν γεμάτο μυστήριο και το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να κολυμπάμε σε αυτό, ή μήπως όχι; Διάβασε έναν  όμορφο στοχασμό!

Νομίζω ακούω
Νομίζω πως βλέπω
Μα ούτε ακούω
Μα ούτε και βλέπω.

*
Νομίζω πως ζω
Ψέμα, δεν ζω
Αισθήσεις έχω
Νομίζω πως έχω.

*
Eλεύθερος ζω
Νομίζω πως ζω
Επιλογές έχω
Νομίζω πως έχω
*
Διαλέγω ότι θέλω
Πηγαίνω όπου θέλω
Νομίζω πως ζω
Ψέμα δεν ζω.
*
Κουκλάκι είμαι
Μια μαριονέτα
Παγκόσμια είμαι
Μια ετικέτα.
*
Ότι και αν κάνω
Αυτοί μου το δίνουν
Όνειρα έχω
Δικά τους και αυτά.
*
Παιχνίδι είμαι
Σε κέντρα εξουσίας
Αναλώσιμο είδος
Φτηνής αξίας.
*
Το ψέμα αντικρίζω
Σφίγγει η καρδιά μου
Γιατί όσα ονειρεύτηκα
Δεν ήταν δικά μου.

[1] Ποιά Ελεύθερη Βούληση; Είναι γεγονός πως τα έμψυχα όντα κάποια στιγμή και με πολύ κόπο έχουν την ευκαιρία να βιώσουν την Ελευθερία ΕΞΩ από τις δημιουργίες, γιατί μέσα σε αυτές, ακόμη και με την ενεργοποίηση μόνο μια μικρή γεύση από αυτήν, μπορούν να πάρουν. Νομίζουμε πως έχουμε οτιδήποτε ΝΟΜΙΖΟΥΜΕ πως έχουμε δικά μας, από το παρελθόν, το παρόν ή το μέλλον, τις επιθυμίες ή τα όνειρα μας. Τίποτα δεν είναι δικό μας. κάθε αναπνοή κάθε σκέψη, συναίσθημα, επιθυμία ή όνειρο, είναι ΠΡΟκαθορισμένο η ερώτηση είναι από ποιόν ή από τι;
***
(*)Ντετερμινισμός: (ο) ουσ. φιλοσοφική θεωρία που δέχεται ότι τα πάντα στον κόσμο γίνονται κατά αιτιώδη συνάφεια, αιτιοκρατία. Αιτία> Αποτέλεσμα