Βιβλιοθεραπεία

Στην είσοδο της βιβλιοθήκης των Θηβών στην αρχαία Αίγυπτο, μια επιγραφή στα αρχαία ελληνικά έγραφε: «Ψυχής Ιατρείον». Γιατί όμως οι αρχαίοι Αιγύπτιοι πίστευαν ότι η Βιβλιοθήκη ως χώρος ανάγνωσης γιατρεύει την ανθρώπινη ψυχή; Συμβαίνει αυτό στην πραγματικότητα; Και αν ναι, πώς μπορούμε σήμερα να λύσουμε τα προβλήματά μας μέσα από ένα βιβλίο; Η απάντηση ακούει στο όνομα βιβλιοθεραπεία.
Η βιβλιοθεραπεία, αν και σχετικά άγνωστη στην Ελλάδα, είναι μια υπαρκτή τεχνική, που μάλιστα γίνεται ολοένα και πιο δημοφιλής. Πρόκειται για μία μέθοδο που εδραιώθηκε με το πέρασμα του χρόνου σε διαφορετικές επιστήμες και τέχνες και στοχεύει σε ένα πράγμα: να μας βοηθήσει να ξεπεράσουμε κάθε προσωπικό μας πρόβλημα, κάθε εσωτερική μας αγωνία που πολλές φορές μπλοκάρει την καθημερινότητά μας, και μας κάνει να νιώθουμε θλίψη, απαισιοδοξία και μοναξιά μέσα στις δυσκολίες μας.
Η ιδέα δεν είναι καινούρια. Επιγραφές σαν κι αυτή των αρχαίων Θηβών συναντάμε τόσο στη χώρα μας, στη μονή του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, όσο και στο εξωτερικό, στην Ελβετία, στην Stifftsbibliothek, στο St. Gallen.
Στην Ιστορία της Ανάγνωσης, του Α. Manguel, αναφέρεται η χρήση των βιβλίων ως φυλαχτών έχοντας τη μαγική δύναμη να αλλάζουν τη ζωή κάποιου. Την εποχή που τα βιβλία δεν ήταν διαδεδομένα και οι αναγνώστες μετριόνταν στα δάχτυλα, η βιβλιοθεραπεία λειτουργούσε με την αφήγηση, από στόμα σε στόμα. Στην περίπτωση αυτή ο καλός αφηγητής ήταν και ο μεγάλος θεραπευτής, ο σοφός που θεράπευε με λέξεις.
Είναι γνωστό ότι μύθους και παραβολές χρησιμοποιούσαν όλοι σχεδόν οι μεγάλοι πνευματικοί δάσκαλοι, όπως ο Χριστός και ο Βούδας, οι οποίοι θεράπευαν τα πάθη και άλλαζαν τη ζωή των ανθρώπων με συμβολικές ιστορίες.
Αν και οι θεραπευτικές ιδιότητες της επίδρασης των μύθων και της ανάγνωσης ιστοριών ήταν διαδεδομένες από τα αρχαία χρόνια, εντούτοις έπρεπε να συστηματοποιηθεί η ιδέα αυτή και να αποδοθεί ως όρος μόλις στις αρχές του 20ού αιώνα από τον Samuel Crothers, ο οποίος περιέγραψε την επίδραση της ανάγνωσης βιβλίων στην αλλαγή της ανθρώπινης συμπεριφοράς και απέδειξε την αξία της χρήσης των βιβλίων από ασθενείς, οι οποίοι είχαν ανάγκη να κατανοήσουν τα προβλήματά τους.
Η επίδραση αυτή μελετήθηκε ουσιαστικά στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όπου διαπιστώθηκε ότι στρατιώτες και άλλα θύματα πολέμου που νοσηλεύονταν, έδειχναν να τα πηγαίνουν καλύτερα με το πρόβλημα της υγείας τους όταν ήταν συστηματικοί αναγνώστες ιστοριών με ήρωες που τα παθήματά τους έμοιαζαν με τα δικά τους, ειδικά αν στο τέλος τα έβγαζαν πέρα.
Έτσι, στις αρχές του 1920, βιβλιοθηκάριοι άρχισαν να προσφέρουν στο αναγνωστικό κοινό βιβλία ειδικά για τις θεραπευτικές τους χρήσεις. Σε πολλές περιπτώσεις μάλιστα, που κάποιοι δεν γνώριζαν ανάγνωση, γίνονταν δημόσιες αναγνώσεις, που αποδείχτηκε ότι λειτουργούσαν εξίσου θεραπευτικά για τους ακροατές.
Πως λειτουργεί: Ξέρω, ακούγεται κάπως τρελό να έχεις μια αρρώστια και αντί να σηκωθείς το πρωί να πας στο γιατρό, να πηγαίνεις σε ένα βιβλιοπωλείο με ενημερωμένους υπαλλήλους, οι οποίοι να σου συστήνουν ένα ρεαλιστικό μυθιστόρημα με ήρωα κάποιον σαν κι εσένα, ο οποίος αντιμετωπίζει ένα πρόβλημα περίπου σαν το δικό σου.
Το ίδιο μπορεί να συμβεί αν κατευθυνθείς στην πλησιέστερη βιβλιοθήκη ή αν ψάξεις μόνος σου στο ίντερνετ αναζητώντας βιβλία στα οποία αναγνωρίζεις τον εαυτό σου, κάτι από τη ζωή σου, κάποιες πτυχές από τα προβλήματα τα οποία μέχρι τώρα πίστευες ότι μόνο εσύ τα βιώνεις με τραυματικό τρόπο.
Έτσι κι αλλιώς, η γραφή αποτελεί μία ψυχαναλυτική διεργασία η οποία λειτουργεί λυτρωτικά για το συγγραφέα. Αυτή η δυναμική του βιβλίου μεταφέρεται στον αναγνώστη, ο οποίος «ανα-γιγνώσκει», δηλαδή ξαναγνωρίζει – σαν το κείμενο που διαβάζει να του υπενθυμίζει όσα ο ίδιος ξέρει και δεν θυμάται.
Έτσι, σε ένα βιβλίο βλέπω πράγματα για τον εαυτό μου, πράγματα που είχα ξεχάσει ή δεν συνειδητοποιούσα μέχρι να τα δω γραμμένα.
Η βιβλιοθεραπεία υπηρετεί την ανάγκη μας να βλέπουμε ότι η ζωή δεν είναι μονόδρομος, ότι υπάρχουν επιλογές και λύσεις, φτάνει να τις αναζητήσουμε και να τις τολμήσουμε, για να αλλάξουμε ριζικά τον τρόπο που βλέπουμε τη ζωή μας, αλλά και την ίδια μας τη ζωή. Γιατί είναι σαφώς στο χέρι μας να αλλάζουμε τη ζωή μας προς το καλύτερο με εναλλακτικές προσεγγίσεις, όπως αυτή της δημιουργικής γραφής και της ανάγνωσης βιβλίων. Πρακτικά, όμως, πώς ξεκινάει κανείς;
Στις ΗΠΑ και σε ορισμένες χώρες της Ευρώπης τα πράγματα είναι πιο εύκολα. Υπάρχουν ειδικά «βιβλιοθεραπευτικά» βιβλιοπωλεία όπου τα βιβλία είναι χωρισμένα σε ράφια, σε θεματικές ενότητες (π.χ. Διαζύγιο, Μοναξιά, Απώλεια φίλου ή συγγενή, Σχέσεις Γονιών-Παιδιών, Αλλαγή διαμονής, Μετανάστευση κοκ.), έτσι ώστε να μπορείς να βρεις πιο εύκολα το βιβλίο που μπορεί να σε βοηθήσει να αλλάξεις τη ζωή σου προς το καλύτερο.
Υπάρχει μεγάλη ποικιλία θεματικών ενοτήτων και εξειδίκευση, ανάλογα με τη χώρα στην οποία αναζητά κανείς υλικό και τη γλώσσα που είναι γραμμένα τα βιβλία. Στην Ελλάδα μπορεί να μην υπάρχουν ακόμη τέτοια εξειδικευμένα βιβλιοπωλεία, αλλά ασφαλώς υπάρχουν πολλά βιβλία που θα μπορούσαν κάλλιστα να εξυπηρετήσουν τους σκοπούς της βιβλιοθεραπείας, έστω κι αν ο συγγραφέας τους δεν τα έγραψε με αυτή την προοπτική.
Σύμφωνα με πολλούς ειδικούς, δεν χρειαζόμαστε πολλά για να κάνουμε τη ζωή μας καλύτερη με ένα βιβλίο. Συχνά η ανάγνωση λειτουργεί θεραπευτικά για τον αναγνώστη έστω κι αν αυτός δεν έχει καν ιδέα για τη μέθοδο. Πώς γίνεται αυτό; Πολύ απλά…
Κάποιος πέφτει τυχαία σε ένα βιβλίο που του σύστησε ένας γνωστός ή είδε τυχαία σε ένα βιβλιοπωλείο. Αρχίζει να το διαβάζει, και καθώς κυλούν οι σελίδες μπαίνει τόσο πολύ στην υπόθεση, που ξέρει όταν τελειώσει το βιβλίο τι έχει αλλάξει μέσα του και τι πρέπει να αλλάξει στη ζωή του από δω και πέρα. Το ίδιο μπορεί να συμβεί όταν βλέπουμε μια ταινία που μας καθηλώνει ή ένα θεατρικό έργο.
Αν συμβεί αυτό, παθαίνουμε ακριβώς αυτό που παθαίνουν και τα μικρά παιδιά, που χρησιμοποιούν ασυναίσθητα τη βιβλιοθεραπεία για να ανταπεξέλθουν στις δυσκολίες ενός σκληρού και άγνωστου κόσμου στον οποίο γεννήθηκαν. Μάλιστα πολλές φορές ζητούν με ένα είδος εμμονής να τους πεις την ίδια ιστορία που έχουν ήδη ακούσει εκατό φορές. Απολαμβάνουν το άκουσμά της καθώς συλλέγουν μεθοδικά όλα τα εφόδια που απαιτούνται για να ξεπεράσουν το ζήτημα που εκείνη την περίοδο τα απασχολεί.
Έτσι και οι ενήλικες μπορεί να διαβάσουν ένα βιβλίο πολλές φορές και κάθε φορά να ανακαλύπτουν κάτι καινούριο, σαν να λύνουν το γρίφο της ζωής τους ή να πηγαίνουν να δουν την ίδια ταινία ή να τη νοικιάζουν από το βίντεο-κλαμπ, επειδή ξέρουν ότι η θεραπεία τους βρίσκεται εκεί μέσα.
Καλή αρχή!