Ο Πυανεψιών είναι ο 4-ος στη σειρά μήνας στο Αττικό ημερολόγιο, που αντιστοιχούσε με το χρονικό διάστημα από 23 Σεπτεμβρίου μέχρι 22 Οκτωβρίου, αφιερωμένος στον Απόλλωνα.
Κατά το μήνα αυτό ετελείτο στην αρχαία Αττική η γιορτή Πυανέψια ή Πυανόψια προς τιμή του θεού Απόλλωνα, η οποία κατά τους κλασικούς χρόνους αποτελούσε μέρος της μεγάλης εορτής των Θησείων.
Στους Μιλήσιους ήταν γνωστός ως Πυανοψιών.
Κυριότερες γιορτές κατά αυτό το μήνα ήταν επίσης τα Προηρόσια, τα Οσχοφόρια και τα Θεσμοφόρια.
Μία από τις λιγότερο γνωστές εορτές των αρχαίων Αθηναίων ήταν και η «κουρεότις», η οποία γινόταν κατά τον μήνα αυτό, την τρίτη ημέρα των Απατουρίων.
Την τελευταία μέρα του μήνα εορτάζονταν τα Χαλκεία (πρώην Εργάνεια) προς τιμήν της πολιούχου θεάς Αθηνάς.
Την 7η ημέρα του ετελούντο τα Πυανέψια ή Πυανόψια προς τιμήν του θεού Απόλλωνα και της Σκιράδος Αθηνάς (Πλουτ. Θησ. ΚΒ’).
Από αυτήν ακριβώς τη γιορτή προήλθε η ονομασία του.
Η γιορτή των Πυανεψίων πήρε το όνομά της από τα πύανα, δηλαδή τους κύαμους (κουκιά) και τα όσπρια, που οι εορτάζοντες έτρωγαν και μέρος των οποίων προσέφεραν στους θεούς.Τα Πυανέψια εθεωρούντο αγροτική γιορτή, με ευχαριστίες προς τον θεό Απόλλωνα για την αφθονία των καρπών της γης.
Κατά τη διάρκεια της γιορτής τα παιδιά γυρνούσαν πόρτα πόρτα κρατώντας την «ειρεσιώνην», ένα κλαδί ελιάς με καρπούς του φθινοπώρου τυλιγμένο με μαλλιά, τραγουδώντας το ομώνυμο τραγούδι, που πίστευαν ότι προστάτευε από τις ασθένειες τους καρπούς της γης.
Οι στίχοι του διασώθηκαν και είναι οι παρακάτω : «Ειρεσιώνη σύκα φέρει και πίονας άρτους και μέλι εν κοτύλη και έλαιον αναψήσασθαι (αποψήσασθαι) και κύλικ’ εύζωρον, ως αν μεθύουσα καθεύδη».
Οι οικοδέσποινες πρόσφεραν στα παιδιά φιλοδωρήματα και ενώ αυτά έφευγαν χαρούμενα, αυτές κρεμούσαν τη δική τους «ειρεσιώνη» πάνω από την εξώπορτά τους, την οποία διατηρούσαν όλο τον χρόνο.
Συνέχεια της ειρεσιώνης θεωρούνται τα ελληνικά κάλαντα των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς.
Κατά τη διάρκεια της γιορτής, ένα αγόρι, του οποίου ζούσαν και οι δύο γονείς (αμφιθαλής), έφερνε την ειρεσιώνη στο ιερό του Απόλλωνα και την έστηνε ή την κρεμούσε στην είσοδο του ναού.
Στη Σάμο, η γιορτή αυτή γινόταν στα ανοιξιάτικα Θαργήλια του Απόλλωνα με θυσίες στον Ήλιο και τις Ώρες (τις εποχές του έτους).
Αυτό το αρχαίο ελληνικό έθιμο των Θαργηλίων αντιστοιχεί στο νεοελληνικό έθιμο του στεφανιού της Πρωτομαγιάς.
Αντίστοιχη με τη ειρεσιώνη ήταν η κορυθάλη, κλαδί δάφνης ή ελιάς που κρεμόταν στην εξώπορτα των σπιτιών.
Η κορυθάλη προσφερόταν στη θεά Αρτέμιδα, η οποία με την προσωνυμία «κορυθαλία» λατρευόταν στη Σπάρτη ως θεά της γονιμότητας και προστάτιδα των τροφών που φρόντιζαν τα βρέφη.
Αργότερα, στους χρόνους του Κίμωνα, παράλληλα με τη γιορτή των Πυανεψίων, την 7η του μηνός γιορταζόταν στην Αθήνα, η βακχική γιορτή του τρύγου, τα Οσχοφόρια ή Ωσχοφόρια (Πλουτ. Θησ. ΚΒ’), προς τιμήν της Αθηνάς και του Διονύσου.
Στα Οσχοφόρια δύο νέοι (οι Οσχοφόροι), ντυμένοι γυναικεία, έφεραν τη δική τους ειρεσιώνη, που ήταν κλαδιά κλήματος κατάφορτα με σταφύλια (όσχοι).
Οι Οσχοφόροι προηγούνταν της πομπής, που ξεκίναγε από τον ναό του Διονύσου στην Αθήνα και κατέληγε στον ναό της Σκιράδος Αθηνάς στο Φάληρο.
Κατά τη διάρκεια της γιορτής γίνονταν αγώνες δρόμου μεταξύ «οσχοφορούντων» εφήβων από όλες τις φυλές και οι 10 πρώτοι νικητές, ένας από κάθε φυλή, έπαιρναν ως έπαθλο μία φιάλη με τα «πενταπλόα», ποτό που το αποτελούσαν τα πέντε κυριότερα προϊόντα του έτους: κρασί, μέλι, τυρί, αλεύρι και λάδι.
Επίσης, οι νικητές έμπαιναν επικεφαλής της πομπής στην τελετή προς τιμήν του θεού Διονύσου.
Την ειδική αυτή τελετή -με χορούς, τραγούδια και θυσίες- τη συσχέτιζαν οι Αθηναίοι με τη μετάβαση του Θησέα στην Κρήτη, για να απαλλάξει την Αθήνα από τον φόρο αίματος στον Μινώταυρο.
Άλλωστε, η παράδοση αναφέρει ότι αυτή τη γιορτή την καθιέρωσε ο Θησέας σε ανάμνηση της νίκης του εναντίον του Μινώταυρου.
Κατά τον μήνα Πυανεψιώνα ετελούντο ακόμα τα Απατούρια (από το ά(μα)+πατήρ): τριήμερες γιορτές (δόρπεια, ανάρρυσις και κουρεώτις) κατά τις οποίες οι πατέρες των παιδιών τα έγραφαν στις φρατρίες.
Στις γιορτές αυτές τιμούσαν τον Δία Φράτριο, μαζί με την Απατουρία Αθηνά -από τη λέξη απάτη, κατάλοιπα της εποχής που η απάτη εθεωρείτο αρετή- προστάτιδα των συγγενικών γενών.
Αξίζει να σημειωθεί ότι αρχικά στην Αθήνα υπήρχαν 4 φυλές.
Κάθε φυλή διαιρείτο σε 3 μέρη που το κάθε τρίτο ονομάστηκε τριττύς ή φρατρία, ή αργότερα και πατριά.
Σε κάθε φρατρία υπήρχαν 30 γένη.
Αυτή η διαίρεση είναι βέβαιο ότι έγινε σύμφωνα με το ημερολόγιο: οι 4 φυλές αντιστοιχούσαν στις 4 εποχές του έτους· οι 12 φρατρίες στους 12 μήνες του έτους και τα 30 γένη κάθε φρατρίας στις 30 ημέρες του μήνα, ώστε συνολικά 12 * 30 = 360, δηλαδή το σύνολο των ημερών του έτους.
Λόγω ακριβώς της γιορτής των Απατουρίων, ο αντίστοιχος του αττικού μήνα Πυανεψιώνα ονομαζόταν στη Δήλο Απατουριών. Με την ίδια ή ελαφρά διαφορετική ονομασία ως Απατούριος ή Απατουρεών απαντάται στα μηνολόγια των ιωνικών πόλεων της Μικράς Ασίας, της Κυζίκου και της Όλβιας στη Σκυθία.
Από την 9η έως τη 13η ή από τη 10η έως τη 14η του Πυανεψιώνα ετελούντο στην Αθήνα τα Θεσμοφόρια, η σημαντικότερη γιορτή των γυναικών.
Τα Θεσμοφόρια ήταν γιορτή αφιερωμένη στη Θεσμοφόρο Δήμητρα, ως προστάτιδα της γεωργίας, του γάμου και της κοινωνικής τάξης.
Η πρώτη ημέρα της γιορτής ονομαζόταν Στήνια και διανθιζόταν με γιορταστικά περιπαιχτικά τραγούδια.
Τη δεύτερη ημέρα πανηγυρίζονταν τα Θεσμοφόρια στον Αλιμούντα (παραλιακό δήμο της Αττικής) στη χερσόνησο Κωλιάδα (σημερινό Άγιο-Κοσμά), όπου υπήρχε ο ναός της Κωλιάδος Αφροδίτης, ένα από τα σημαντικότερα ιερά της Αττικής.
Οι υπόλοιπες τρεις ημέρες ήταν οι κυρίως ημέρες της τελετής μέσα στην πόλη των Αθηνών.
Από αυτές, η πρώτη ονομαζόταν Άνοδος, λόγω της επιστροφής των εορταζόντων από τον Αλιμούντα στην Αθήνα.
Η δεύτερη εκαλείτο -και ήταν πραγματικά- αυστηρή Νηστεία.
Η τρίτη λεγόταν Καλλιγένεια και κατά τη διάρκειά της τιμούσαν τη Δήμητρα με θυσίες και χορούς ως θεά προστάτιδα της γέννησης υγιών και ωραίων παιδιών.
Στις τελετές αυτές απαγορευόταν αυστηρά η παρουσία αντρών.
Κατά τον μήνα αυτόν γιορτάζονταν στην Αθήνα τα Θησεία, την 8η Πυανεψιώνα, και γι’ αυτό ελέγοντο ογδόδια (Αρστφ. Πλούτ. 626) και κάθε όγδοη ημέρα ήταν ιερή αφιερωμένη στον Θησέα και στον Ποσειδώνα.
Την τελευταία ημέρα του Πυανεψιώνα ετελείτο στην Αθήνα ιδιαίτερη γιορτή αφιερωμένη στην Αθηνά-Εργάνη, προστάτρια από κοινού με τον Ήφαιστο των τεχνιτών.
Αρχικά, και μέχρι τον 4ο π.Χ. αιώνα, η γιορτή πανηγυριζόταν από όλο τον δήμο (λαό) προς τιμήν της Αθηνάς-Εργάνης και γι’ αυτό ονομαζόταν Αθήναια ή Πάνδημος.
Αργότερα, γιορταζόταν μόνο από τους τεχνίτες και ειδικά από τους χαλκείς (σιδηρουργούς-μεταλλουργούς) προς τιμήν του Ηφαίστου και έτσι μετονομάστηκε σε Χαλκεία.
Τα Χαλκεία έδωσαν στον Κηφισιέα Μένανδρο το υλικό για την ομώνυμη κωμωδία του, μικρό απόσπασμα της οποίας σώζεται από τον Αθήναιον (ΙΑ’, 5Ο2- Πολυδ. Ζ’, 1Ο5).
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου