Το παράξενο σύμπαν

Όταν οι αστρονόμοι μελετούν διάφορα αντικείμενα, εμείς συμπεραίνουμε πως αυτά υπάρχουν. Μερικές φορές όμως τα πράγματα δεν είναι έτσι. Ας πάρουμε για παράδειγμα το ουράνιο τόξο. Υπάρχει στα αλήθεια; Περίπου. Το ουράνιο τόξο δεν είναι τίποτε άλλο παρά ακτίνες φωτός που συγκλίνουν προς τα μάτια μας. Δεν είναι συμπαγές. Δεν δημιουργεί σκιά.

Τα χρώματά του όμως είναι αληθινά, έτσι δεν είναι; Τα χρώματα είναι ηλεκτρομαγνητικοί παλμοί. Από μόνα τους δεν έχουν οπτικά χαρακτηριστικά. Όταν κάποιος δεν κοιτάζει, ούτε το ουράνιο τόξο ούτε και ο Άρης έχουν χρώμα. Εμείς αντιδρούμε σε αόρατα ηλεκτρομαγνητικά ερεθίσματα. Οι αμφιβληστροειδείς και το μυαλό μας δημιουργούν τα χρώματα. Δεν υπάρχουν από μόνα τους.

Το ίδιο ισχύει και για όλα τα στερεά. Όταν ακουμπάμε μια πέτρα, τα δάχτυλά μας αντιλαμβάνονται τις ηλεκτρικές απωθητικές δυνάμεις μεταξύ των μορίων της πέτρας και των δικών μας.

Την θεωρούμε στερεή επειδή δεν μπορούμε να εισχωρήσουμε ούτε να δούμε μέσα της. Δεν μπορούμε όμως ποτέ να αγγίξουμε κάτι στερεό. Αντί’ αυτού, νιώθουμε ενεργειακά πεδία.

Τα τηλεσκόπια μας μεταφέρουν πέρα από τις τοπικές μας ψευδαισθήσεις, μόνο και μόνο για μας αποκαλύψουν νέες μεγαλύτερες.

Είναι ο Ήλιος μας πραγματικά κίτρινος όπως αναφέρεται στα βιβλία; Σε καμία περίπτωση. Οι αστροναύτες τον περιγράφουν λευκό σαν το χιόνι. Το κιτρινωπό χρώμα που αντιλαμβανόμαστε εμείς προκύπτει από την απορρόφηση ενός μέρους του φάσματος του μπλε χρώματος από την ατμόσφαιρά μας και μας δίνει το μπλε του ουρανού. Τα εναπομείναντα κυρίαρχα χρώματα – το πράσινο και το κόκκινο – συνδυάζονται και δημιουργούν το κίτρινο.

Και οι κόκκινοι γίγαντες; Είναι στ’ αλήθεια κόκκινοι; Κοιτάξτε τον Betelgeuse. Το χρώμα του είναι κίτρινο-πορτοκαλί. Κανείς δεν έχει παρατηρήσει κάποιον κόκκινο γίγαντα που να είναι στην πραγματικότητα κόκκινος. Και το φεγγάρι μας όταν βρίσκεται χαμηλά στον ορίζοντα φαίνεται τεράστιο:

Αυτή η ψευδαίσθηση δημιουργείται από την ατμόσφαιρά μας, η οποία το «μεγαλώνει» όπως πιστεύει ο πολύς κόσμος; Όχι. Τα φαινόμενα απατούν, γιατί το φεγγάρι είναι στην πραγματικότητα μικρότερο όταν βρίσκεται στον ορίζοντα επειδή είναι στην μεγαλύτερή του απόσταση από εμάς.

Και να, τώρα ένας μετεωρίτης διασχίζει τον ουρανό – μόνο που στην πραγματικότητα δεν τον είδατε ποτέ. Κανείς δεν μπορεί να δει ένα αντικείμενο σε μέγεθος μήλου που βρίσκεται 110 χιλιόμετρα μακριά. Αυτό που βλέπετε στην πραγματικότητα είναι υπερθερμασμένα αέρια που περιβάλλουν το αντικείμενο.

Ρίξτε μια ματιά και στο Μεγάλο Νεφέλωμα του Ωρίωνα (Μ42) όπως φαίνεται σε φωτογραφίες από μεγάλα τηλεσκόπια.

Επειδή οι φωτογραφίες αυτές δεν αλλάζουν τα πραγματικά χρώματα, αυτό θα έβλεπαν οι αστροναύτες αν ταξίδευαν τα 1.500 έτη φωτός που μας χωρίζουν και το κοιτούσαν από κοντά. Σωστά; Όχι ακριβώς.

Ένα νεφέλωμα που εμφανίζεται γκρι σε ένα ερασιτεχνικό τηλεσκόπιο (όπως το Μ42), θα εμφανιζόταν με το ίδιο χρώμα από κοντά.

Ο λόγος: Καθώς κάποιος πλησιάζει ένα νεφέλωμα αερίων, αυτό τείνει να διασκορπίζεται κι έτσι η πυκνότητα ανά τετραγωνική μοίρα είναι ελάχιστη. Ο αμφιβληστροειδής σας εξακολουθεί να χρησιμοποιεί την ικανότητά του για νυχτερινή όραση, η οποία είναι ασπρόμαυρη.

Οι γαλαξίες και τα νεφελώματα δεν πρόκειται ποτέ να αποκαλύψουν τα πραγματικά τους χρώματα στους επισκέπτες. Είναι λοιπόν τα χρώματα πραγματικά ή όχι; Η επιλογή είναι δική σας.

Οι αστρονόμοι έχουν μια μεγάλη ιστορία κατά την οποία φαντάζονταν όλων των ειδών τα αντικείμενα τα οποία στην πραγματικότητα δεν υπήρχαν. Ο William Herschel που ανακάλυψε τον πλανήτη Ουρανό, πίστευε πως κάτω από τα υποτιθέμενα Ηλιακά φωτεινά νέφη υπήρχε ένα προστατευτικό στρώμα. Κάτω απ’ αυτό υπήρχαν χαρούμενα ανθρωποειδή πλάσματα.

Ο Harlow Shapley μίλησε εκ μέρους πολλών αστρονόμων όταν το 1920 δήλωσε πως μακρινοί γαλαξίες δεν υπάρχουν. Όλα αυτά τα σπειροειδή αντικείμενα, επέμενε, είναι απλά μικρά κοντινά νέφη αερίων.

Η περίεργη κίνηση του Ποσειδώνα έκανε τους επιστήμονες να ψάχνουν για τον μυστηριώση Πλανήτη-Χ για περίπου μισό αιώνα. Ο Πλούτωνας που ανακαλύφθηκε αργότερα, δεν ήταν αυτός που έψαχναν. Ο Πλανήτης-Χ ήταν φανταστικός. Οι ιδιαιτερότητες του Ποσειδώνα ήταν απλά ένα λάθος.

Το 340 π.κ.ε. ο Ηρακλείδης είπε πως ο πλανήτης μας περιστρέφεται. Η ιδέα του ήταν απορριπτέα για περίπου 2.000 χρόνια. «Αν η Γη περιστρεφόταν», έλεγαν οι ανόητοι, «όταν κάποιος πηδήξει, θα προσγειωθεί σε διαφορετικό μέρος».

Ο κατάλογος με τα «σίγουρα» αντικείμενα, τα οποία όμως δεν υπάρχουν, είναι ατελείωτος. Οι αστρονόμοι του 10ου αιώνα δήλωναν πως τα νεφελώματα αποτελούνται από μια εξωτική ουσία με το όνομα «nebulium» (σε ελεύθερη μετάφραση: «νεφέλιουμ»).

Δέκα γενιές επιστημόνων επέμεναν ότι το διάστημα είναι γεμάτο με αιθέρα. Οι άνθρωποι πίστευαν πως η Αφροδίτη είναι ένα όμορφο και άνετο μέρος. Και μέχρι περίπου δώδεκα χρόνια πριν, όλοι οι αστρονόμοι ήξεραν πως η διαστολή του Σύμπαντος μειωνόταν.

Ο Αριστοτέλης έλεγε πως η Γη είναι το κέντρο του Σύμπαντος. Ο Νεύτωνας πίστευε στην αλχημεία. Ο Κέπλερ στην αστρολογία. Ο Αϊνστάιν λανθασμένα απέρριψε τις περίεργες ιδιότητες των ζευγών σωματιδίων. Ο Χώκινγκ είπε πως ο χρόνος μπορεί να πάει προς τα πίσω, αλλά αργότερα άλλαξε γνώμη σαν να ήθελε να αποδείξει πως αυτό γίνεται.

Καθώς η επιστήμη εξελίσσεται με φρενήρη ρυθμό, πολλοί λένε πως δεν θα αργήσει η εποχή που θα βρεθεί μια «Ενοποιημένη Θεωρία των Πάντων». Το πιο πιθανό είναι πως η γνώση θα αποκτάται με «εκρήξεις» και παρακάμψεις θεωριών.

Τα λάθη και οι ψευδαισθήσεις θα συνεχίσουν να υφίστανται ως μέρος της ανθρώπινης εμπειρίας μας. Και τα παιδιά μας θα μεγαλώσουν μαθαίνοντας πως μερικές από τις τωρινές ιερές μας βεβαιότητες διαλύθηκαν όπως ο αιθέρας.