Οι αρχαιολόγοι αγωνίζονται για να ανακαλύψουν κρυμμένους θησαυρούς από το λιώσιμο των παγετώνων

Το γρήγορο λιώσιμο των πάγων στις Άλπεις αποκαλύπτει κάθε λογής αρχαία αντικείμενα. Οι ερευνητές δίνουν μάχη με τον χρόνο για να προστατεύσουν αυτές τα ευρήματα πριν να είναι πολύ αργά.

Το υψόμετρο δυσκολεύει την αναπνοή, σε συνδυασμό το βαρύ σακίδιο, η ανάβαση γίνεται δύσκολη εκεί που πλέον έχουν λιώσει οι πάγοι. Το έδαφος είναι άγονο, εκτός από κάποιες λειχήνες που προσκολλώνται στο βραχώδες έδαφος, αναφέρει ένας από τους ερευνητές.

Κατευθύνονται προ της περιοχή Lötschepass στις Ελβετικές Άλπεις. Παρά το γεγονός ότι το πέρασμα βρίσκεται σε υψόμετρο 2.690 μέτρων, ήταν με βάση ιστορικές αναφορές ένας εμπορικός δρόμος που συνέδεε με την κοιλάδα πολύ πιο κάτω.

«Οι συνάδελφοι βρήκαν κάποτε τα ερείπια ενός μεσαιωνικού σκελετού αγελάδας στην κορυφή του περάσματος», λέει η αρχαιολόγος Ρέγκουλα Γκούμπλερ. «Η χρονολόγηση με ραδιενεργό άνθρακα αποκάλυψε ότι η αγελάδα ήταν του 15ου ή 16ου αιώνα. Υπάρχουν επίσης γραπτές ιστορικές αναφορές από εκείνη την εποχή ότι οι κάτοικοι περνούσαν από εκεί τα βοοειδή στην αγορά».

Το κρανίο αγελάδας ανακαλύφθηκε πριν από περίπου μια δεκαετία από μια ομάδα αρχαιολόγων που ερευνούσαν τα υπολείμματα ενός μόνιμου εμπλάστρου πάγου στο πέρασμα. Από τότε, η τοποθεσία έχει αποδώσει κάθε λογής θησαυρούς.

«Τα αξιολογότερα ευρήματα μας ήταν μια ολόκληρη συλλογή πραγμάτων της πρώιμης Εποχής του Χαλκού, περίπου από το 2000 π.Χ.», εξηγεί ο Gubler. «Υπήρχε ένα κουτί από ξύλο, δύο τόξα, θραύσματα αξόνων βελών και τρεις αιχμές βελών από πυριτόλιθο. Μέσα στο κουτί υπήρχαν κόκκοι δημητριακών, που δίνει στοιχεία ποιες πρώτες ύλες χρησιμοποιούσαν αυτοί οι άνθρωποι για να μαγειρέψουν. Φαίνεται ότι κάποιος άφησε τον μισό εξοπλισμό του εδώ πάνω φεύγοντας. Τα τεχνουργήματα ήταν πολύ καλά κατασκευασμένα. Αυτοί οι άνθρωποι ήξεραν πώς να χρησιμοποιούν πρώτες ύλες για να δημιουργήσουν δερμάτινα λουριά και δεσίματα, για παράδειγμα.»

Το λιώσιμο των παγετώνων και τα κομμάτια πάγου σε όλο τον κόσμο, έχουν δημιουργήσει μια ευκαιρία για τους αρχαιολόγους να διευρύνουν και να κατανοούν το πώς εξελίχθηκε η ζωή στα βουνά μέσα στις χιλιετίες. Ένα σημαντικό εύρημα που αποκαλύφθηκε από το λιώσιμο των πάγων ήταν ο Ötzi «ο Iceman» που έζησε περισσότερα από 5.000 χρόνια πριν.

Αλλά οι αρχαιολόγοι αναγνωρίζουν ότι τέτοιες ανακαλύψεις κάνουν ταυτόχρονα χαρούμενους αλλά και λυπημένους τους ερευνητές. Από τότε που ο Gubler συμμετέχει στο στην έρευνα, η ποσότητα πάγου έχει μειωθεί δραματικά. Τώρα, τους καλοκαιρινούς μήνες, υπάρχει απλώς μια μικρή λίμνη νερού εκεί που υπήρχε πάγος για χιλιάδες χρόνια.

«Ως αρχαιολόγος είναι απίστευτα συναρπαστικό για μένα να βρίσκω τέτοια αντικείμενα», αναφέρει ο Gubler. «Αλλά είναι επίσης πολύ λυπηρό. Θα προτιμούσα τα αντικείμενα να παραμείνουν καλυμμένα από χιόνι και πάγο».

Οι παγετώνες κινούνται προς τα κάτω, αν και εξαιρετικά αργά. Έτσι, ό,τι αντικείμενα ενσωματώνει ο παγετώνας, χάνονται στην πορεία. Βέβαια όταν συλλέγονται από τον κινούμενο κατηφορικά πάγο, τα ευρήματα μπορούν να παγιδευτούν εκεί πάλι για χιλιάδες χρόνια. Καθώς τα ευρήματα αναδύονται από τον πάγο, ο αγώνας για να σωθούν οι αρχαίοι θησαυροί προτού αποσυντεθούν στο ύπαιθρο είναι πολύ μεγάλος. Ο Gubler είναι ο μόνος αρχαιολόγος που εργάζεται σε τέτοιες τοποθεσίες σε αυτήν την περιοχή της Ελβετίας.

Σε όλο τον κόσμο, οι αρχαιολόγοι αντιμετωπίζουν την ίδια τεράστια πρόκληση της έγκαιρης έρευνας και χαρτογράφησης τοποθεσιών, επειδή η απόψυξη συμβαίνει πολύ γρήγορα.

Ο αγώνας είναι σε εξέλιξη

Η κλιματική αλλαγή ευθύνεται για το γρήγορο λιώσιμο των παγετώνων. Ο ρυθμός τήξης στις Άλπεις είναι ταχύτερος από ό,τι σε άλλα μέρη του κόσμου, εκεί το επίπεδο της υπερθέρμανσης είναι μεγαλύτερο από ό,τι όσο πλησιάζουμε προς τον ισημερινό.

«Μόνο φέτος, χάσαμε περίπου το 6 τοις εκατό του συνολικού όγκου πάγου του παγετώνα που εξακολουθεί να υπάρχει στην Ελβετία», λέει ο Matthias Huss, παγετολόγος και επικεφαλής του Glamos, μιας οργάνωσης που παρακολουθεί τους παγετώνες στην Ελβετία. «Αυτό είναι πολύ περισσότερο από ποτέ. Την τελευταία δεκαετία, παρατηρούμε συνήθως απώλεια 2 τοις εκατό του όγκου πάγου ετησίως. Το 2022 είναι τρεις φορές περισσότερο από τον μέσο όρο των τελευταίων 10 ετών», εξηγεί ο καθηγητής.

Οι παγετώνες υπολόγισαν τη δραματική απώλεια πάγου του 2022 σε έναν συνδυασμό τριών παραγόντων: ελάχιστη χιονόπτωση, κύματα καύσωνα και σκόνη της Σαχάρας. Με λίγες χιονοπτώσεις κατά τη διάρκεια του χειμώνα, υπήρχε ένα λεπτότερο προστατευτικό στρώμα από το συνηθισμένο μέχρι την αρχή του καλοκαιριού, έτσι το χιόνι έλιωσε νωρίτερα, εκθέτοντας τον πάγο και έτσι η απώλεια πάγου ξεκίνησε νωρίτερα στην εποχή. Η σκόνη που φυσούσε στη Μεσόγειο από την έρημο Σαχάρα μεταξύ Μαρτίου και Μαΐου έκανε το χιόνι των Άλπεων βρώμικο, έτσι απορρόφησε περισσότερη ηλιακή ακτινοβολία και έλιωσε πιο γρήγορα. Το αποτελειωτικό χτύπημα ήταν ο καύσωνας στις Άλπεις από τον Μάιο έως τις αρχές Σεπτεμβρίου.

Ο ρυθμός τήξης στις Άλπεις είναι τόσο σοβαρός που οι ερευνητές του Glamos αρχίζουν να εγκαταλείπουν ορισμένους σταθμούς μέτρησης. Ο σταθμός στο Corvatsch έχει κλείσει, καθώς έχει απομείνει λίγος πάγος στον παγετώνα. Οι παγετώνες προβλέπουν ότι το 95 τοις εκατό από τους 4.000 περίπου παγετώνες που είναι διάσπαρτοι στις Άλπεις θα μπορούσαν να εξαφανιστούν μέχρι το τέλος αυτού του αιώνα.

«Το 2022 ήταν χειρότερο από ό,τι περιμέναμε», λέει ο Huss. «Εδώ και αρκετό καιρό, τα κλιματικά μοντέλα προβλέπουν ότι τα ακραία καιρικά φαινόμενα θα γίνονται πιο συχνά και τα μοντέλα παγετώνων μας έχουν δείξει ότι τέτοιοι ακραίοι ρυθμοί τήξης είναι δυνατοί. Αλλά δεν θα περιμέναμε να δούμε ακόμη τέτοια ακραία γεγονότα. Το μέλλον έχει ήδη γίνει πραγματικότητα».

Σώζοντας παγετώνες και ζωές

Σε παγκόσμιο επίπεδο, οι παγετώνες που λιώνουν απειλούν επίσης τις ζωές των κοινοτήτων που ζουν κοντά. Οι παγετώνες είναι σαν «υδάτινοι πύργοι» – αποθηκεύουν το χιόνι που πέφτει κατά τους χειμερινούς μήνες και στη συνέχεια το απελευθερώνουν σταδιακά κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, παρέχοντας πόσιμο νερό, άρδευση για τις καλλιέργειες και μηχανισμό ψύξης για σταθμούς παραγωγής ενέργειας. Το λιώσιμο των πάγων επηρεάζει επίσης την τοπική τουριστική βιομηχανία.

Για παράδειγμα, η διαδρομή προς την κορυφή του Mont Blanc γίνεται πιο ύπουλη νωρίτερα στη σεζόν λόγω του αυξημένου κινδύνου πτώσης βράχων. Τον Ιούλιο του 2022, μια παγετώνα στην Ιταλία κατέρρευσε, σκοτώνοντας 11 πεζοπόρους. Το σοβαρό λιώσιμο των παγετώνων στα Ιμαλάια επιδείνωσε τις φονικές πλημμύρες στο Πακιστάν.

Οι ακραίες καιρικές συνθήκες χρειάζονται ακραία μέτρα. Έχει γίνει λόγος για έργα γεωμηχανικής μεγάλης κλίμακας που θα βοηθήσουν στη διάσωση των παγετώνων.

«Τα έργα γεωμηχανικής λειτουργούν σε τοπική κλίμακα, αλλά δεν θα λειτουργήσουν ποτέ σε παγετώδη κλίμακα», λέει ο Huss. «Θα μπορούσε κανείς να βάλει μερικές λευκές κουβέρτες πάνω από τον πάγο κάτω από μια πίστα για να διατηρήσει τις οικονομικές δραστηριότητες. Αλλά αυτές οι τεχνολογίες δεν θα μπορέσουν ποτέ να σώσουν έναν ολόκληρο παγετώνα, και ακόμη λιγότερο όλους τους παγετώνες στις Άλπεις ή σε όλο τον κόσμο. Μπορούμε να σώσουμε ορισμένους από τους παγετώνες στις Άλπεις μειώνοντας τις εκπομπές άνθρακα, έχει υπολογιστεί ότι περίπου το ένα τρίτο του όγκου πάγου που έχουμε σήμερα στις Άλπεις μπορεί να σωθεί εάν εφαρμοστεί πλήρως η Συμφωνία του Παρισιού. Αλλά αυτό είναι αρκετά φιλόδοξο. Ακόμη και τότε, θα χάσουμε τους περισσότερους από τους παγετώνες στις Άλπεις – υποθέτοντας ότι βλέπουμε μόνο περιορισμένη περαιτέρω αύξηση της θερμοκρασίας από σήμερα».

Ο στόχος της Συμφωνίας του Παρισιού είναι να περιοριστεί η υπερθέρμανση του πλανήτη πολύ κάτω από τους 2°C, ιδανικά 1,5°C, σε σύγκριση με τα προβιομηχανικά επίπεδα. Το αν αυτό μπορεί να επιτευχθεί είναι μια πρόκληση για όλους μας. Ακόμη και αν εφαρμοστεί η Συμφωνία του Παρισιού, οι θερμοκρασίες αναμένεται να αυξηθούν για αρκετές δεκαετίες πριν σταθεροποιηθούν στο δεύτερο μισό του αιώνα.