Είσαι αναποφάσιστος;

Μήπως είσαι από τους αναποφάσιστους ανθρώπους που δεν ξέρουν τι θέλουν; Που είναι μπερδεμένοι και αναποφάσιστοι; Που δυσκολεύονται να κάνουν σχέδια για το μέλλον και να τα θέσουν σε εφαρμογή;

Τι σου συμβαίνει ακριβώς;

Η νευροεπιστήμη έχει μια απάντηση να σου προτείνει. Θα προσπαθήσω να την εξηγήσω όσο πιο απλά γίνεται.

Λίγη νευροβιολογία

Στον εγκέφαλό μας υπάρχουν τρία εκτελεστικά συστήματα.

Το πρώτο σύστημα της αμυγδαλής: Είναι το πιο πρωτόγονο σύστημα. Είναι υπεύθυνο για την επιβίωσή μας. Ανιχνεύει το καλό και το κακό για τον οργανισμό μας. Είναι διαρκώς ενεργοποιημένο για να ανιχνεύει πιθανές απειλές. Έχει χαλάσει η ντομάτα; Να περάσω τώρα το δρόμο; Να κάνω αυτή τη νέα συνεργασία; Μήπως με κοίταξε περίεργα να τον αποφύγω; Να χωρίσω ή θα χαθώ;
Τίθεται σε λειτουργία όταν νομίζουμε ότι κινδυνεύουμε από κάτι.

Το δεύτερο Frontal Parietal Network (FPN): Είναι υπεύθυνο για την εκτέλεση και για τον σχεδιασμό υπολογισμών. Πόσο αλάτι να βάλω στο φαγητό; Πώς να κάνω τις δουλειές που έχω σήμερα; Με ποιον τρόπο να φτάσω στον προορισμό μου; Ποια είναι τα στάδια που πρέπει να ακολουθήσω για να πετύχω αυτόν τον στόχο;

Τίθεται σε λειτουργία όταν κάνουμε δουλειές και υπολογισμούς.

Το τρίτο Default Mode Network (DMN): Είναι το βαθύτερο σύστημα του εγκεφάλου και είναι υπεύθυνο για την αίσθηση του εαυτού, για τη συμπόνοια προς τους άλλους (ανάμεσα σε άλλες λειτουργίες). Ποιος είμαι; Τι θέλω να κάνω; Πρέπει να ταλαιπωρείται ο φίλος μου. Πώς να τον βοηθήσω; Τι θα μου άρεσε να κάνω τώρα;
Τίθεται σε λειτουργία όταν νιώθουμε ασφαλείς και όχι απασχολημένοι με κάτι.

Πώς αλληλεπιδρούν τα συστήματα μεταξύ τους;

Το σύστημα της αμυγδαλής έχει την ιδιότητα να καταστέλει τη λειτουργία των άλλων δυο συστημάτων. Δηλαδή, όταν το πρώτο σύστημα είναι υπερενεργοποιημένο και είμαστε πολύ φοβισμένοι ή αγχωμένοι ή θυμωμένοι, δεν μπορούμε ούτε να σκεφτούμε λογικά για να κάνουμε δουλειές, ούτε να σκεφτούμε τι θα θέλαμε, ούτε να δείξουμε συμπόνοια.

Γι' αυτόν τον λόγο, κάποιοι μαθητές στις εξετάσεις που έχουν πάρα πολύ άγχος, δεν μπορούν ούτε να διαβάσουν τι λέει το χαρτί μπροστά τους. Ή άλλοι ξεχνάνε όσα ήξεραν και δε γράφουν καλά.

Γι' αυτό το λόγο όταν μαλώνουμε με κάποιον δεν μπορούμε να τον καταλάβουμε και να δούμε τα πράγματα από τη δική του οπτική.

Γι' αυτό το λόγο όταν θυμώνουμε θα πάρουμε παράλογες αποφάσεις.

Γι' αυτό το λόγο όταν αγχωνόμαστε δεν μπορούμε να σκεφτούμε τι θέλουμε ή τι θα μας άρεσε να κάνουμε.

Επίσης το δεύτερο σύστημα έχει την ικανότητα να καταστέλει τη λειτουργία του τρίτου όταν είναι υπερενεργοποιημένο.

Γι' αυτό το λόγο όταν είμαστε απορροφημένοι διαρκώς από δουλειές (ή από το κινητό μας) δεν μπορούμε να σκεφτούμε τι θέλουμε και τι μας αρέσει. Δεν μπορούμε να δείξουμε συμπόνοια σε άλλους αφού είμαστε πνιγμένοι στα δικά μας.

Πώς μπορείς να βρεις τι θέλεις;

Είναι βιολογικά αδύνατον, λοιπόν, να βρούμε τι θέλουμε όταν είμαστε είτε αγχωμένοι, θυμωμένοι, φοβισμένοι, νιώθουμε άλλα έντονα συναισθήματα είτε είμαστε πολύ απασχολημένοι. Απλά δε γίνεται.

Πρέπει πρώτα να ηρεμήσουμε από εσωτερικά και εξωτερικά ερεθίσματα, ώστε να αρχίσει να λειτουργεί το βαθύτερο τρίτο σύστημα και να μπορέσουμε να αναρωτηθούμε τι πραγματικά θέλουμε ή τι περνάει κάποιος άλλος.

Tip: Αν είσαι από τους ανθρώπους που διαβάζουν βιβλία ή άρθρα ψυχολογίας το ένα μετά το άλλο, δεν πρόκειται να εξελιχθείς. Χρειάζεται να δώσεις χρόνο στον εαυτό σου ενδιάμεσα, να αφομοιώσεις την πληροφορία.

Γι' αυτό το λόγο πολλοί λένε ότι οι καλύτερες ιδέες τους έρχονται στο κρεβάτι ή όταν περπατούν στην εξοχή. Γιατί τότε νιώθουν ασφαλείς, (οπότε το πρώτο σύστημα της αμυγδαλής είναι απενεργοποιημένο) και δεν εκτελούν κάποιο έργο (αφού ο καθαρισμός του σώματος και το περπάτημα είναι αυτοματοποιημένες διαδικασίες που δεν απαιτούν νοητικό φορτίο, άρα το δεύτερο σύστημα είναι υπο-ενεργοποιημένο) και το τρίτο σύστημα ενεργοποιείται και έρχονται σε επαφή με τα βαθύτερα κομμάτια τους.

Απλά τους έρχεται η έμπνευση.

Οι αναποφάσιστοι

Τι συμβαίνει λοιπόν με όσους είμαστε αναποφάσιστοι και δεν ξέρουμε τι θέλουμε;

Η νευροεπιστήμη απαντάει ότι αυτό συμβαίνει μάλλον επειδή φοβόμαστε. Αγχωνόμαστε για το ποια απόφαση θα είναι «σωστή» και ξεχνάμε ότι είναι μαθηματικά αδύνατον να υπάρχουν «σωστές» και «λάθος» αποφάσεις. Υπάρχουν μόνο αποφάσεις.

Παρένθεση: Μια απόφαση κρίνεται ως «σωστή» ή «λάθος» αφού την πάρουμε. Στο μέλλον. Τότε όμως έχουν προκύψει νέα δεδομένα, τα οποία μας κάνουν να την κρίνουμε. Αυτά τα δεδομένα δεν τα γνωρίζαμε όταν παίρναμε την απόφαση, οπότε γινόμαστε άδικοι αν κατηγορούμε τον εαυτό μας που δεν γνώριζε κάτι που δεν μπορούσε να ξέρει.

Φοβόμαστε, λοιπόν και το συναίσθημα είναι έντονο όταν βρισκόμαστε μπροστά σε ένα δίλημμα. Έτσι, δεν μπορεί να ενεργοποιηθεί το τρίτο σύστημα (DMN) και να έρθουμε σε επαφή με τον εαυτό μας.

Η εξήγηση, κατά πάσα πιθανότητα, βρίσκεται στο ότι μεγαλώσαμε σε οικογενειακά πλαίσια όπου η έκφραση των αναγκών μας δεν ήταν προτεραιότητα. Μάθαμε να ακολουθούμε κανόνες και όχι να ανιχνεύουμε το μέσα μας. Σαν παιδιά αισθανόμασταν φόβο να κάνουμε αυτό που μας αρέσει. Δεν υπήρχε χώρος γι αυτό.

Ίσως να έπρεπε να ήμασταν «καλά» παιδιά. Πιθανώς ένας αυστηρός γονέας, ο οποίος ήθελε να μας πειθαρχήσει και να μας κάνει «καλούς» και «σωστούς» ανθρώπους, δεν έδωσε σημασία στις δικές μας ανάγκες όπως το χρειαζόμασταν.

Μπροστά σε ένα δίλημμα μάθαμε να αποφασίζουμε με βάση εξωτερικά κριτήρια (τι είναι το «σωστό») και όχι με βάση εσωτερικά κριτήρια (τι μου αρέσει). Ίσως να νιώθαμε άγχος να μην κάνουμε «λάθος» και τιμωρηθούμε.

Δηλαδή, σε νευροψυχολογικούς όρους, η αμυγδαλή μας ήταν σε υψηλά επίπεδα ενεργοποίησης και δεν αναπτύξαμε επαρκώς το τρίτο μας σύστημα. Δε φταίνε και οι γονείς μας. Και εκείνοι είχαν το δικό τους τραύμα από τους δικούς τους γονείς. Κανείς δε φταίει.

Είναι δύσκολο να είσαι άνθρωπος. Όμως όλες οι συμπεριφορές έχουν συνέπειες.

Αυτό είναι το δράμα της ανθρώπινης φύσης. Είμαστε τα θύματα αλλά δεν είμαστε απαραίτητα οι στόχοι.

Στην πράξη

Στην πράξη για να βρούμε τι θέλουμε θα πρέπει να μην είμαστε συναισθηματικά φορτισμένοι και να μην είμαστε απασχολημένοι με άλλα πράγματα.

Πότε είναι η τελευταία φορά που βαρέθηκες; Που δεν είχες τίποτα να κάνεις; Που δεν ήσουν παραγωγικός ή που δεν ασχολιόσουν με δουλειές και υποχρεώσεις;

Αν είσαι σαν κι εμένα, τότε σίγουρα θα έχει πολύ καιρό… Κι όμως είναι τόσο γόνιμο το να βαρεθούμε. Να δώσουμε τον απαραίτητο χρόνο στον εαυτό μας να αδρανήσει, ώστε να σκεφτεί και να οραματιστεί τι είναι αυτό που θέλει.

Στη γλώσσα της νευροεπιστήμης, χρειάζεται να ηρεμήσουμε το πρώτο και το δεύτερο σύστημα, ώστε να μπορέσει να ενεργοποιηθεί το τρίτο.

Δεν είναι εύκολο να ξέρεις τι θέλεις. Αν αισθάνεσαι ότι σε πάει μπάλα η ζωή και δεν την πηγαίνεις εσύ, τότε μάλλον παρά-είσαι πολυάσχολος. Μάλλον δεν έχεις το χρόνο ησυχίας που σου χρειάζεται για να αναπτύξεις την αίσθηση του εαυτού σου και του τι είναι σημαντικό για εσένα.

Πάτα φρένο. Βρες λίγο χρόνο απραξίας. Πάρε το δώρο της καραντίνας. Θα το νιώσεις άβολα, να το περιμένεις. Σε κανέναν δεν αρέσει να αλλάζει συνήθειες. Το μαθηματικό αξίωμα που εξηγεί σχεδόν όλες τις ανθρώπινες συμπεριφορές είναι ότι μας έλκει το γνώριμο όχι το ευχάριστο.

Μερικοί από εμάς όμως, θα χρειαστούμε ένα έξτρα βήμα. Θα πρέπει πρώτα να νιώσουμε ότι είναι ασφαλές να εκφράσουμε τι είναι αυτό που θέλουμε. Ακόμα και στον ίδιο μας τον εαυτό… και όπως περιέγραψα πιο πριν, αυτό για πολλούς από εμάς μπορεί να είναι κάτι ιδιαίτερο δύσκολο αλλά και επώδυνο να κατορθώσουμε.

Όσο και αν ακούγεται παράλογο να είναι επώδυνο το να βρεις τι θέλεις, είναι εν τούτοις ψυχο-λογικό.

Ίσως να μην το έχουμε κάνει ποτέ. Ίσως να έχουμε μάθει να ξέρουμε μόνο τι θέλουν οι άλλοι από εμάς και να το διεκπεραιώνουμε και όχι τι θέλουμε εμείς από τη ζωή μας ή από εκείνους.

Ίσως να είμαστε οι άτυχοι δυνατοί άνθρωποι. Ίσως χρειαστούμε τη βοήθεια ενός ειδικού και την ασφάλεια που μπορεί να μας παρέχει, για να προσεγγίσουμε αυτές τις πτυχές του εαυτού μας χωρίς να τρομάξουμε.

Ας είμαστε επιεικείς με τον εαυτό μας. Ας δείξουμε συμπόνοια. Στην κοινωνία που ζούμε, όσοι δεν ξέρουμε τι θέλουμε, δυστυχώς τρώμε ένα διαρκές bullying από παντού.

Πρέπει να έχουμε στόχους, να έχουμε όνειρα, να θέλουμε να τα κάνουμε πραγματικότητα. Αλλιώς νιώθουμε πως έχουμε πρόβλημα.

Όσοι ξέρουν τι θέλουν, μπράβο τους! Να είναι καλά και να το χαίρονται.

Και όσοι δυσκολευόμαστε ας θυμόμαστε τα λόγια του διάσημου ανθρωποκεντρικού ψυχολόγου Abraham Maslow: «Δεν είναι φυσιολογικό να ξέρουμε τι θέλουμε. Είναι ένα σπάνιο και δύσκολο ψυχολογικό επίτευγμα».

Δεν είμαστε οι εξαίρεση. Είμαστε ο κανόνας.

Συμπέρασμα

Η νευροψυχολογία πλέον αποκαλύπτει τους λόγους πίσω από την αναποφασιστικότητά μας.

Μεγαλώνοντας σε οικογένειες όπου έπρεπε να υπακούμε, όπου φοβόμασταν να μη μας μαλώσουν, όπου έπρεπε να καταπιέζουμε τα δικά μας θέλω για να μη στεναχωρήσουμε έναν καταθλιπτικό γονέα, όπου έπρεπε να ανησυχούμε για το ποιο είναι το «σωστό» και το τι θα πει ο κόσμος, όπου έπρεπε να είμαστε «καλά» παιδιά δημιουργήθηκε μια ιδιαίτερη ευαισθησία στο πρώτο σύστημα (της αμυγδαλής). Κατά συνέπεια δεν αναπτύξαμε το τρίτο σύστημα (DMN) επαρκώς και δυσκολευόμαστε να έρθουμε σε επαφή με το ποιοι είμαστε και τι θέλουμε.

Υπάρχει ψυχο-λογική εξήγηση για την κατάστασή μας. Δεν είμαστε τρελοί. Δεν είμαστε προβληματικοί. Είμαστε ταλαιπωρημένοι. Χρειαζόμαστε κατανόηση, όχι επίπληξη.

Μπορεί να μην ξέρουμε τι θέλουμε, αλλά τώρα τουλάχιστον ξέρουμε τι έχουμε ανάγκη…