Ελληνιστική Γραμματεία: Φιλολογία και επιστήμη, Η γέννηση της φιλολογίας, Βιβλιοθήκη και φιλολογία

Το κέντρο των γραμμάτων στην αρχαιότητα και το λίκνο της φιλολογικής επιστήμης υπήρξε το Αλεξανδρινό Μουσείο και κυρίως η Βιβλιοθήκη του. Αν και κάποιες αρχαίες μαρτυρίες συνδέουν την οργάνωση της βιβλιοθήκης με τον Δημήτριο τον Φαληρέα, το πιθανότερο είναι ότι η Βιβλιοθήκη ιδρύθηκε και εφοδιάστηκε με βιβλία από τον Πτολεμαίο Β΄ Φιλάδελφο και τον Πτολεμαίο Γ΄ Ευεργέτη. Πολλές εικασίες γίνονται μεταξύ των σύγχρονων μελετητών σχετικά με τον τρόπο απόκτησης των βιβλίων εκ μέρους των Πτολεμαίων. Βασισμένοι σε αρχαίες ανεκδοτολογικές αφηγήσεις, οι μελετητές συγκλίνουν σε δύο κυρίως τρόπους απόκτησης: τον πυρήνα της Βιβλιοθήκης φαίνεται να αποτέλεσε η προσωπική βιβλιοθήκη του Αριστοτέλη που κληροδοτήθηκε στον Θεόφραστο και από εκεί σε κάποιον Νηλέα από τον οποίο πιθανότατα την αγόρασε ο Πτολεμαίος Φιλάδελφος∙ ο διάδοχός του, Πτολεμαίος Ευεργέτης, την επαύξησε σημαντικά, κατάσχοντας οποιοδήποτε βιβλίο βρισκόταν σε όποιο πλοίο περνούσε από το λιμάνι της Αλεξάνδρειας. Έτσι, σύμφωνα με εκτιμήσεις η Βιβλιοθήκη κατείχε 500.000-700.000 παπυρικούς κυλίνδρους μέχρι την καταστροφή της από φωτιά το 47 π.Χ. όταν ο Ιούλιος Καίσαρας κατέκτησε την Αλεξάνδρεια.

 

Το υψηλότερο αξίωμα στη Βιβλιοθήκη ήταν αυτό του βιβλιοθηκάριου, το οποίο ανέθετε με προσωπική του απόφαση ο βασιλιάς σε επιφανή μέλη του Μουσείου. Πρώτος βιβλιοθηκάριος ήταν ο Ζηνόδοτος ο Εφέσιος και τον διαδέχτηκαν ο Απολλώνιος Ρόδιος, ο Ερατοσθένης ο Κυρηναίος, ο Αριστοφάνης ο Βυζάντιος και ο Αρίσταρχος από τη Σαμοθράκη. Μία από τις σημαντικότερες μορφές, ο Καλλίμαχος ο Κυρηναίος, δεν έγινε ποτέ επίσημα βιβλιοθηκάριος, αλλά ήταν η ψυχή στην οργάνωση της Βιβλιοθήκης στα χρόνια του Πτολεμαίου Φιλάδελφου.

 

Στη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας γεννήθηκε η φιλολογία. Το έργο των βιβλιοθηκάριων και των λογίων ήταν πολλαπλό και περιελάμβανε μια σειρά από εκδοτικές και φιλολογικές δραστηριότητες, όπως: τη συλλογή και την ταξινόμηση των έργων στη Βιβλιοθήκη∙ την καταγραφή τους σε καταλόγους∙ την κατάταξη των έργων σε λογοτεχνικά είδη∙ την έκδοση και τον σχολιασμό των αρχαίων κειμένων∙ τη γλωσσική ερμηνεία και την κατάρτιση εξειδικευμένων λεξικών. Όσο για τα ξενόγλωσσα βιβλία, οι Αλεξανδρινοί σοφοί μπορούσαν να καταρτίζουν και μεταφράσεις, με γνωστότερο παράδειγμα τη μετάφραση της Παλαιάς Διαθήκης από τα αραβικά στην Κοινή από τους Εβδομήκοντα.