Ανθολογία Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας, ΠΡΟΣΩΚΡΑΤΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ, ΑΝΑΞΑΓΟΡΑΣ

Ο Νους

Ο Αναξαγόρας γεννήθηκε στην πόλη Κλαζομενές της Μ. Ασίας, έζησε όμως περισσότερο από δύο δεκαετίες στη Αθήνα, όπου συνέβαλε αποφασιστικά στη διάδοσητης μελέτης της φυσικής φιλοσοφίας (σύμφωνα με κάποιες αρχαίες μαρτυρίες κατηγορήθηκε για αθεΐα και αναγκάστηκε να φύγει από την πόλη γύρω στα 433 π.Χ.). Στο βιβλίο του Περί φύσεως, που ήταν γραμμένο σε ιωνική διάλεκτο και πρέπει να κυκλοφορούσε ευρέως στην Αθήνα, εξέθετε τη φυσική φιλοσοφία του. Οι βασικές απόψεις του ήταν συνοπτικά οι εξής: (1) ο κόσμος προήλθε από μια αρχική συμπαγή μάζα, από την οποία προέκυψαν αργότερα τα πάντα· (2) καθετί που διαφοροποιήθηκε τότε (ή διαφοροποιείται τώρα) περιέχει ένα μέρος από όλα τα πράγματα εκτός από τον Νου, ο οποίος υπάρχει μόνο σε έμβια όντα· (3) εκτός από τον νου του κάθε ανθρώπου, υπάρχει και ο Νους του κόσμου, ο οποίος γνωρίζει τα επιμέρους στοιχεία και τα έθεσε στην αρχή της δημιουργίας του κόσμου σε κίνηση· (4) ο Νους αυτός δεν είναι πνεύμα, αλλά το πιο καθαρό και λεπτό από όλα τα αντικείμενα. Με τις αντιλήψεις του για τον Νου ο Αναξαγόρας είναι ο πρώτος που σαφώς διακρίνει την ύλη από το πνεύμα. Ως προς το ύφος αξιοπρόσεκτα στο απόσπασμα που ακολουθεί είναι δύο στοιχεία χαρακτηριστικά του πρώιμου πεζού λόγου: η συχνή επανάληψη ορισμένων κρίσιμων λέξεων (κυρίως της λέξης νοῦς) και το λεκτικό σχήμα να αρχίζει μια πρόταση με τη λέξη που τελειώνει η προηγούμενη.

Απόσπασμα 12

τὰ μὲν ἄλλα παντὸς μοῖραν μετέχει, νοῦς δέ ἐστιν ἄπειρον καὶ αὐτοκρατὲς καὶ μέμεικται οὐδενὶ χρήματι, ἀλλὰ μόνος αὐτὸς ἐπ᾽ ἐωυτοῦ ἐστιν. εἰ μὴ γὰρ ἐφ᾽ ἑαυτοῦ ἦν, ἀλλά τεῳ ἐμέμεικτο ἄλλῳ, μετεῖχεν ἂν ἁπάντων χρημάτων, εἰ ἐμέμεικτό τεῳ· ἐν παντὶ γὰρ παντὸς μοῖρα ἔνεστιν, ὥσπερ ἐν τοῖς πρόσθεν μοι λέλεκται· καὶ ἂν ἐκώλυεν αὐτὸν τὰ συμμεμειγμένα, ὥστε μηδενὸς χρήματος κρατεῖν ὁμοίως ὡς καὶ μόνον ἐόντα ἐφ᾽ ἑαυτοῦ. ἔστι γὰρ λεπτότατόν τε πάντων χρημάτων καὶ καθαρώτατον, καὶ γνώμην γε περὶ παντὸς πᾶσαν ἴσχει καὶ ἰσχύει μέγιστον· καὶ ὅσα γε ψυχὴν ἔχει καὶ τὰ μείζω καὶ τὰ ἐλάσσω, πάντων νοῦς κρατεῖ. καὶ τῆς περιχωρήσιος τῆς συμπάσης νοῦς ἐκράτησεν, ὥστε περιχωρῆσαι τὴν ἀρχήν. καὶ πρῶτον ἀπὸ του σμικροῦ ἤρξατο περιχωρεῖν, ἐπὶ δὲ πλέον περιχωρεῖ, καὶ περιχωρήσει ἐπὶ πλέον. καὶ τὰ συμμισγόμενά τε καὶ ἀποκρινόμενα καὶ διακρινόμενα πάντα ἔγνω νοῦς. καὶ ὁποῖα ἔμελλεν ἔσεσθαι καὶ ὁποῖα ἦν, ἅσσα νῦν μὴ ἔστι, καὶ ὅσα νῦν ἐστι καὶ ὁποῖα ἔσται, πάντα διεκόσμησε νοῦς, καὶ τὴν περιχώρησιν ταύτην, ἣν νῦν περιχωρέει τά τε ἄστρα καὶ ὁ ἥλιος καὶ ἡ σελήνη καὶ ὁ ἀὴρ καὶ ὁ αἰθὴρ οἱ ἀποκρινόμενοι. ἡ δὲ περιχώρησις αὐτὴ ἐποίησεν ἀποκρίνεσθαι. καὶ ἀποκρίνεται ἀπό τε τοῦ ἀραιοῦ τὸ πυκνὸν καὶ ἀπὸ τοῦ ψυχροῦ τὸ θερμὸν καὶ ἀπὸ τοῦ ζοφεροῦ τὸ λαμπρὸν καὶ ἀπὸ τοῦ διεροῦ τὸ ξηρόν. μοῖραι δὲ πολλαὶ πολλῶν εἰσι. παντάπασι δὲ οὐδὲν ἀποκρίνεται οὐδὲ διακρίνεται ἕτερον ἀπὸ τοῦ ἑτέρου πλὴν νοῦ. νοῦς δὲ πᾶς ὅμοιός ἐστι καὶ ὁ μείζων καὶ ὁ ἐλάττων. ἕτερον δὲ οὐδέν ἐστιν ὅμοιον οὐδενί, ἀλλ᾽ ὅτων πλεῖστα ἔνι, ταῦτα ἐνδηλότατα ἓν ἕκαστόν ἐστι καὶ ἦν.

***
 Όλα τα άλλα έχουν ένα μέρος από το καθετί, αλλά ο Νους είναι άπειρος και αυτοκυβέρνητος και δεν είναι ανάμεικτος με τίποτα, αλλά είναι μόνος και αυτοσύστατος. Γιατί αν δεν ήταν αυτοσύστατος αλλά ανακατεμένος με κάτι άλλο, θα είχε ένα μέρος από όλα τα πράγματα, αν ήταν ανακατεμένος με ένα οποιοδήποτε· γιατί σε όλα υπάρχει ένα μέρος από όλα, όπως είπα πιο πριν και τα πράγματα που θα ήταν ανακατεμένα μαζί του θα τον εμπόδιζαν, έτσι ώστε δεν θα μπορούσε να ελέγχει κανένα πράγμα με τον ίδιο τρόπο που τα ελέγχει τώρα, όντας αυτοσύστατος. Γιατί είναι το λεπτότερο και το καθαρότερο από όλα τα πράγματα, ξέρει τα πάντα για το καθετί και έχει τη μεγαλύτερη ισχύ· και ο Νους ελέγχει όλα τα έμψυχα, τα μεγαλύτερα και τα μικρότερα. Ο Νους επίσης είχε τον έλεγχο ολόκληρης της περιστροφικής κίνησης, έτσι ώστε άρχισε να εκδηλώνεται περιστροφή. Και αρχικά η κίνηση αυτή γινόταν σε μια μικρή περιοχή, αλλά σήμερα γίνεται σε μεγαλύτερη και στο μέλλον θα γίνεται σε ακόμα μεγαλύτερη. Και τα πράγματα που αναμειγνύονται και διαφοροποιούνται και διαιρούνται, όλα αυτά τα γνωρίζει ο Νους. Και όλα όσα έμελλε να γίνουν -αυτά που υπήρξαν, αυτά που υπάρχουν και αυτά που θα υπάρξουν- τα τακτοποίησε ο Νους, ακόμα και αυτή την περιστροφική κίνηση που εκτελούν σήμερα τα άστρα, ο ήλιος και η σελήνη, ο αέρας και ο αιθέρας που αποχωρίζονται. Και αυτή η περιστροφική κίνηση προκάλεσε τον αποχωρισμό. Και το πυκνό αποχωρίζεται από το αραιό, το ζεστό από το κρύο, το λαμπρό από το σκοτεινό και το ξηρό από το υγρό. Αλλά υπάρχουν πολλά μέρη από πολλά πράγματα, και τίποτα δεν αποχωρίζεται εντελώς ούτε διασπάται, εκτός από το Νου. Ο Νους είναι όλος όμοιος, τόσο σε μεγαλύτερες όσο και σε μικρότερες ποσότητες, ενώ τίποτε άλλο δεν είναι όμοιο με κάτι άλλο, παρά κάθε μεμονωμένο σώμα έχει και είχε κυρίως την όψη των πραγμάτων εκείνων που τα περιέχει σε μεγαλύτερη ποσότητα.

Διαβατήριες τελετές και θηριώδεις αφηγήσεις: η εφηβεία των αγοριών στον μύθο

<Σφραγιστικό δαχτυλίδι από την Τίρυνθα, 15ος αιώνας π.Χ., Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών

 

Οι αρχαίες αφηγήσεις έβλεπαν την εφηβεία ως φάση έξω- ή προ-πολιτισμική. Οι σχετικές αντιλήψεις με κανένα τρόπο δεν αποτελούν ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της ελληνικής μυθολογίας. Αντίθετα, απαντούν σε όλες τις προ-καπιταλιστικές κοινότητες, όπως σε ινδιάνικες και αφρικάνικες φυλές. Σε κοινωνίες “πρωτογονικές” ή “αρχαϊκές”, όπως συχνά τις ονομάζουμε. Κοινωνίες “σκληρότητας” όπως θα έλεγε ο Antonin Artaud, κοινωνίες “ολικών παροχών” όπως τις είπε ο Marcel Mauss, κοινωνίες δηλαδή που, μέσα από ένα αυστηρό πλέγμα οικονομικών, ηθικών και τελετουργικών σχέσεων, παραχωρούσαν status στα μέλη τους.

 

Μελέτες της κοινωνικής ανθρωπολογίας δείχνουν πως, σε διάφορους λαούς, η εφηβεία αποτελεί κομβική φάση μετάβασης από την προηγούμενη κατάσταση της παιδικότητας σε μια επόμενη, αυτήν της ενηλικίωσης. Για το λόγο αυτό, φορτιζόταν με ιδιαίτερες ιεροπρακτικές εντάσεις. Σύμφωνα με γνωστή μελέτη του Arnold van Gennep (Rites of passage), το νεαρό άτομο έπρεπε να περάσει μέσα από μια τριμερή διαδικασία. Η πρώτη της φάση ήταν του (δια)χωρισμού (segregation/isolation) κυριολεκτικού ή μεταφορικού από την κοινότητα. Αμέσως μετά, κατά την μετάβαση καθαυτή, το νεαρό άτομο ειδωνόταν με εκμηδενισμένη ταυτότητα (transition/annihilation), σαν να έχει απολέσει δηλαδή όλα τα προγενέστερα χαρακτηριστικά του, χαρακτηριστικά της ανθρώπινής του υπόστασης ή και της ζωής του της ίδιας. Κατά τη μετάβαση συνέβαινε ένας θάνατος, βεβαιωμένος και απόλυτος στο συμβολικό επίπεδο, πολύ πιθανός, ωστόσο, και στην πραγματικότητα. Γιατί η διαδικασία κάποιες φορές επέβαλλε την υπαγωγή σε δοκιμασίες και βασανιστήρια ή την πραγματοποίηση κάποιου επικίνδυνου άθλου, αν και είναι αλήθεια ότι οι δύσκολες συνθήκες απομόνωσης, όποτε το πράγμα συνέβαινε έτσι, αποτελούσαν βασανιστική δοκιμασία και άθλο από μόνες τους. Στο τέλος, ερχόταν η επανενσωμάτωση (reintegration) με το νέο status που η κοινότητα εκχωρούσε στα μέλη της.

 

Τώρα, αν εστιάσουμε στα δεδομένα της ελληνικής αρχαιότητας, θα δούμε ότι, το ευαίσθητο στάδιο της μετάβασης το νεαρό άτομο το διερχόταν κατ’ ουσίαν μόνο του ή με τη συντροφιά ομηλίκων και με τελετουργική εποπτεία, καθώς υπήρχε η πεποίθηση ότι βρισκόταν υπό την προστασία μιας θεότητας. Τα αγόρια, εφοδιασμένα με τα ελάχιστα, έναν χιτωνίσκο, ίσως ένα μαχαιράκι και ελαφρύ ακόντιο, χρειαζόταν να περιπλανηθούν σε επικίνδυνες εσχατιές στα όρια του πολιτισμού, ζώντας απ’ το κυνήγι. Εκεί ήταν που αξιοποιούσαν στοιχεία τα οποία η κοινότητα θεωρούσε εγγενή στην ηβώσα φύση τους, στοιχεία που έπρεπε να βγουν στην επιφάνεια, να εκδηλωθούν και να αναπτυχθούν σε όλο το φάσμα της δυναμικής τους, μέχρι να θεωρηθεί ότι έχουν ελεγχθεί πλήρως, ώστε να επιτραπεί τελικά η επιθυμητή κοινωνική ενσωμάτωση. Έτσι, τα αγόρια αντιμετωπίζονταν και λειτουργούσαν ως παράδοξα πλάσματα της άγριας φύσης που, μέχρι να εξημερωθούν, μπορούσαν –ή μάλλον όφειλαν– να εφαρμόζουν τεχνικές απρόβλεπτες και εν γένει ασύμβατες με τις αξίες που η κοινότητα επέβαλλε στα αναγνωρισμένα μέλη της.  Με άλλα λόγια, ο έφηβος, εκφραστής μιας αμφίσημης αγριότητας, έπρεπε να κινείται αθέατος, αφανής, εφαρμόζοντας τις τεχνικές του κυνηγού: τον δόλο και την απάτη. Κι όταν χτυπούσε, δεν είχε την πολυτέλεια της αστοχίας. Η συνθήκη της εφηβείας απαιτούσε ακρίβεια.

 

Σε αυτά τα στοιχεία εστίαζε το πολύ σημαντικό άρθρο “Le chasseur noir et l’éphébie athénienne” του μαρξιστή μελετητή Pierre Vidal-Naquet. Βασισμένος σε πηγές που χρονολογούνται από τον 4^ο αιώνα π.Χ. και μετά (όπως σπαράγματα του ιστορικού Eφόρου και τις Ερωτήσεις του Πλούταρχου) –και που, ωστόσο, απηχούν πολύ αρχαιότερες πεποιθήσεις– εξέτασε έναν μύθο, ελάχιστα γνωστό, όμως αιτιολογικό της τελετουργίας των Απατουρίων μέσω της οποίας οι Αθηναίοι έφηβοι εγγράφονταν ως πολίτες στους καταλόγους των φρατριών τους. Σύμφωνα με τον μύθο αυτό, ο νεαρός Μέλανθος –το όνομά του σήμαινε μαύρο λουλούδι – είχε έρθει πρόσφυγας από τη Μεσσηνία στην Αττική μετά την κάθοδο των Δωριέων και τριγυρνούσε σαν αγρίμι, μακριά από την πόλη. Για να ζήσει κυνηγούσε ολομόναχος στην Πάρνηθα, στη δύσβατη περιοχή της Μελαίνης που αποτελούσε φυσικό σύνορο μεταξύ Αθηναίων και Βοιωτών. Κι εκεί, έπεσε κατά τύχη πάνω στον θηβαϊκό στρατό που ετοιμαζόταν για εισβολή στην Αττική με επικεφαλής το απόλυτο αντίθετο του Μέλανθου στο συμβολικό επίπεδο. Γιατί βασιλιάς των Θηβαίων ήταν ο Ξάνθος, δηλαδή ο ξανθός, ο λαμπρός, ένας πλήρως οπλισμένος πελώριος πολεμιστής. Ο Ξάνθος πρότεινε οι διενέξεις του με τους Αθηναίους να λυθούν με μια μονομαχία του με τον αντίπαλο βασιλιά. Ωστόσο, ο Αθηναίος βασιλιάς ήταν γέροντας κι αδύναμος και κανένας πολίτης δεν προσφερόταν να μονομαχήσει στη θέση του. Προσφέρθηκε ωστόσο ο νεαρός “μαύρος” πρόσφυγας, το “αγριολούλουδο”. Και βγήκε νικητής, σώζοντας την Αθήνα ολόκληρη, γιατί, πριν μονομαχήσει, έκανε δέηση στον Δία ἀπατήνορα –τον Δία της απάτης με τον οποίο συνδέθηκαν εντέλει τα αθηναϊκά Απατούρια–  που του έστειλε ως προστάτη του τον Διόνυσο των κυνηγών, έναν Διόνυσο “νυκτερινόν και μελαναίγιδα”, καλυμμένο δηλαδή με μαύρο γιδοτόμαρο, ο οποίος βύθισε τις κινήσεις του νεαρού στην πιο ζοφερή ομίχλη.

 

Κι άλλες μυθικές φιγούρες υπήρξαν εμβληματικές της εφηβείας. Μια περίπτωση ήταν ο Περσέας, στον οποίο ο βασιλιάς της Σερίφου Πολυδέκτης ανέθεσε να φτάσει ώς τα πέρατα του Ωκεανού για να φέρει το κεφάλι της Γοργούς. Κι εκείνος τα κατάφερε, με τη βοήθεια του Ερμή και της Αθηνάς που του έδωσαν να φορέσει το σκουφί του Άδη από δέρμα σκύλου, την Ἅιδου κυνῆν (Φερεκύδης 26), εκείνο το σκουφί που η παράδοση έλεγε ότι κάλυπτε πλήρως τον φέροντα σε μια μυστηριώδη αχλύ κάνοντάς τον αόρατο (πρβλ. Ιλιάδα Ε 845).

 

Άλλος φημισμένος έφηβος ήταν ο Ιάσονας, που, κατεβαίνοντας από τους πηλιορείτικους τόπους των Κενταύρων, εμφανίστηκε στον Πελία, κατ’ εκπλήρωση παλιότερου δελφικού χρησμού, δυσοίωνα μονοσάνδαλος και καλυμμένος με δορά αιλουροειδούς, για να αναλάβει να φέρει από χώρα μακρινή το χρυσόμαλλο δέρας που θα του εξασφάλιζε τον θρόνο της Ιωλκού:

“Ήταν γραφτό ο Πελίας απ’ των λαμπρών Αιολιδών τα χέρια

να σκοτωθεί κι απ’ τις αδάμαστες βουλές τους.

Γιατί είχε έρθει παγερή η μαντεία στο δολερό μυαλό του,

που του ’χαν πει πλάι στον ομφαλό, το κέντρο της πολύδεντρης μητέρας γης,

με κάθε τρόπο απ’ τον μονοσάνδαλο να φυλαχτεί,

όταν από τα απόκρημνα λημέρια του

κατέβει στην περίβλεπτη τη γη της ξακουστής Ιωλκού,

είτε ξένος λάχει να ’ναι αυτός είτε και συμπολίτης.

 Κι όταν έφτασε η ώρα,

εκείνος ήρθε, έκπαγλος νέος με διπλό κοντάρι,

και πάνω του φόραγε ρούχο διπλό,

ένα το ντόπιο των Μαγνητών που εφάρμοζε στο εξαίσιο κορμί του

κι απάνω του δέρμα λεοπάρδαλης να τον φυλάει απ’ τις ραγδαίες τις μπόρες,

κι άκοφτοι οι πανέμορφοι οι βόστρυχοί του

πέφτανε κυματίζοντας σ’ ολόκληρη την πλάτη.”

(Πίνδαρος, Tέταρτος Πυθιόνικος 71-82)

 

Και, βέβαια, τρίτος αρχετυπικός ήρωας των εφήβων ήταν ο Ορέστης που, όπως δήλωνε και το όνομά του, αναμενόταν να κατέβει απ’ τα βουνά. Στις Χοηφόρους του Αισχύλου, όταν ο νέος πρωτοεμφανίζεται στην Ηλέκτρα, της δείχνει ως σημάδι αναγνώρισης ένα κέντημα που του είχε εκείνη παλιότερα δώσει, υφασμένο από τα χέρια της με παραστάσεις αγριμιών (θήρειον γραφήν 232), και το οποίο κρατούσε μαζί του όλο τον καιρό της απουσίας του. Κι όταν πια σφάζει την Κλυταιμνήστρα και τον Αίγισθο, τους βγάζει απ’ το παλάτι τυλιγμένους σε δίχτυ κυνηγετικό, επιδεικνύοντάς τους ως θηράματα της τέχνης που του δίδαξε η εφηβεία του:

“Δίχτυ που πιάνουν τα άγρια ζώα ή σκέπασμα

φερέτρου που τυλίγει τον νεκρόν ολόκορμα;

Βεβαίως δίχτυ θα το πεις και δίχτυ κυνηγετικό

και πέπλους που τα πόδια πεδικλώνουν.

Τέτοιο θε να ’χε ένας ληστής που ζει

τους ξένους απατώντας και τα χρήματα των άλλων κλέβοντας,

γιατί ξεκάνοντας τέτοιους πολλούς με απάτη

μεγάλη θα ’νοιωθε χαρά μέσα στα φρένα.” (997-1004)

 

λεπτομέρεια από το δαχτυλίδι της Τίρυνθας

 

Κατά τον μύθο, ο Ορέστης τελούσε υπό την πλήρη εποπτεία, αλλά και κάτω από την κατηγορική προσταγή, του Απόλλωνα, θεού πολύ συχνά γνωστού με το επίθετο Λύκ(ε)ιος. Η συγκεκριμένη επωνυμία εύκολα παραπέμπει στη Λυκία, στην οποία ο θεός λατρευόταν. Ο μύθος που την εξηγεί, ωστόσο, συνδέει τον Απόλλωνα με τους λύκους και την λῦκαν, το αμυδρό φως (επίσης η λατινική ρίζα της λέξης είναι luc-). Ο μύθος διευκρινίζει ότι η έγκυος Λητώ, κατεβαίνοντας από τους τόπους των Υπερβορείων, κινείτο πάντοτε τη νύχτα, υπό το φως της σελήνης και με τη συνοδεία λύκων για να αποφύγει το ζηλόφθονο βλέμμα της Ήρας, αναζητώντας τόπο με πλήρες φως για να γεννήσει. Η Λητώ βρήκε το καταφύγιό της τελικά στη Δήλο, το νησί που δήλωσε (φανέρωσε) τον Απόλλωνα. Είναι ενδιαφέρον όμως  ότι, στην Πελοπόννησο, ιδιαίτερη λατρεία του υπήρχε στην Αρκαδία, σε ζώνη ορεινή και μυθολογικά συνδεδεμένη με τους λύκους και τους εφήβους όπως δείχνει ο Richard Buxton στο άρθρο του “Wolves and werewolves in ancient Greek thought”. Επρόκειτο για τη λατρεία του Απόλλωνα Επικουρείου, του προστάτη δηλαδή των κούρων. Μεγάλος ναός του σώζεται στις Βάσσες –η λέξη σημαίνει τις κοιλάδες– στα υψίπεδα ανάμεσα στα όρη Ελαίο, Κωτίλιο και Λυκαίο, δηλαδή στην περιοχή δράσης του θρυλικού λυκόμορφου γενάρχη των Αρκάδων Λυκάονα, ιδρυτή της αρχαίας πελασγικής λατρείας του Λυκαίου Διός (Παυσανίας VIII 1-2). Ο συγκεκριμένος ναός είχε χτιστεί στα τέλη του 5^ου αιώνα π.Χ. από τον Ικτίνο, τον αρχιτέκτονα του Παρθενώνα. Οι παραδόσεις που αναφέρει ο Παυσανίας (VIII 39), ωστόσο, μιλούν για την ύπαρξη αρχαιότερου οικοδομήματος, του όψιμου 7^ου αιώνα π.Χ., στην ίδια θέση, το οποίο είχαν αφιερώσει οι γειτονικοί Φιγαλείς στον Απόλλωνα επειδή τους είχε βοηθήσει να ανακαταλάβουν την πόλη τους από τους Σπαρτιάτες το 659 π.Χ., στη διάρκεια του β΄ Μεσσηνιακού Πολέμου. Γιατί, τότε, είχαν πάρει δελφικό χρησμό ότι θα απέκρουαν τον Δωρικό κίνδυνο με την επέμβαση 100 επίλεκτων Ορεσθασίων που, ωστόσο, θα βάδιζαν σε βέβαιο θάνατο. Δεν είναι καθόλου απίθανο λοιπόν η συγκεκριμένη λατρεία του Επικουρείου να είχε να κάνει με εφήβους που ζούσαν σε τόπο ορεινό και γίνονταν αντιληπτοί ως λύκοι. Κατά παράδοση, εξάλλου, οι έφηβοι μοιράζονταν κοινά ήθη με τους λύκους. Αφενός μπορούσαν να υπάρξουν μόνοι στις εσχατιές. Αφετέρου, δένονταν με ακλόνητους δεσμούς με τους συντρόφους τους, για να χτυπήσουν όμως τον στόχο τους με δόλο και κίνηση ακανόνιστη, έτσι όπως το περιγράφει ο Πίνδαρος στον Δεύτερο Πυθιόνικο 83-5:

“δεν έχω θράσος, στον φίλο είθε να ’μαι πάντα φίλος,

μα απ’ τον εχθρό εκδίκηση θα πάρω, μ’ επίθεση αναπάντεχη ωσάν τον λύκο,

δώθε πότε πατώντας, πότε κείθε, σε μονοπάτια φιδωτά.”

(οὔ οἱ μετέχω θράσεος: φίλον εἴη φιλεῖν:
ποτὶ δ” ἐχθρὸν ἅτ” ἐχθρὸς ἐὼν λύκοιο δίκαν ὑποθεύσομαι,
ἄλλ” ἄλλοτε πατέων ὁδοῖς σκολιαῖς.)

 

Το λατρευτικό πλέγμα των Βασσών υποκρύπτει λοιπόν μιαν αντίληψη, μακραίωνα παγιωμένη στο ελληνικό φαντασιακό, περί θηριομορφίας των εφήβων. Σαφέστερη απεικόνισή της ίσως μας έχει σωθεί σε ένα, κατά πολύ αρχαιότερο, σφραγιστικό δαχτυλίδι από την Τίρυνθα που εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών. Το δαχτυλίδι χρονολογείται στον 15^ο αιώνα π.Χ. και, στη σφενδόνη του, εικονίζει δωροφόρους που κατευθύνονται προς καθισμένη γυναικεία μορφή, η οποία υψώνει προς την πλευρά τους ρυτό, ενώ πίσω της βρίσκεται ένας αητός. Η επιβλητικότητα της στάσης της γυναικείας φιγούρας ξεκάθαρα μαρτυρεί πως πρόκειται για ιέρεια ή θεά, ενώ οι μορφές που κινούνται προς αυτήν, κρατώντας πρόχους και μικρά ζώα, συνήθως ερμηνεύονται ως κατώτεροι δαίμονες της κρητο-μυκηναϊκής θρησκείας. Κατά την άποψή μου, η όλη σύλληψη και τεχνοτροπική απόδοση της αναπαράστασης του δαχτυλιδιού είναι κατεξοχήν μυκηναϊκή. Και οι εικονιζόμενοι ως δαίμονες δεν είναι άλλοι από εφήβους κατά τη διαβατήρια τελετή. Άλλωστε, παρά τις κτηνώδεις μορφές τους, φαίνονται να έχουν μπράτσα κανονικά, σημαδεμένα με σπειροειδή τατουάζ, συμβολικές ενδείξεις πιθανά της μεταβατικής τους υπόστασης.

Οι απαρχές της κωμωδίας: από τη φάρσα στην πολιτική θέση

<ερυθρόμορφος κρατήρας του 5ου π.Χ. αιώνα με διακόσμηση εμπνευσμένη από παράσταση Ορνίθων (Paul Getty Museum)

 

Η Δωρική Φάρσα

Οι ρίζες της κωμωδίας είναι οι παλιότερες του δράματος. Από την Ποιητική (1449a) του Αριστοτέλη μαθαίνουμε ότι ανιχνεύονται στα λεγόμενα φαλλικά, πανάρχαια λαϊκά, αγροτικά δρώμενα παντομίμας που σχετίζονταν με τελετουργίες γονιμοποίησης των κοινοτήτων και της γης και που, κατά συνέπεια, από τον 8^ο π.Χ. αιώνα και μετά, βρέθηκαν να υπάγονται στη διονυσιακή λατρεία. Επίκεντρό τους ήταν οι κῶμοι, παρέες δηλαδή που περιδιάβαιναν την ύπαιθρο κρατώντας ομοιώματα φαλλών και που ξεφάντωναν με οινοποσία, οργιώδη διασκέδαση, αισχρολογίες και χοντροκομμένα αστεία.

 

Ο δωρικός κόσμος, με το ενδιαφέρον που έδειχνε για την ανάπτυξη της κοινοτικής ποίησης, ήταν μάλλον ο πρώτος που ανέπτυξε τέτοιου είδους μιμικούς Χορούς. Διάφορες αρχαίες πηγές (Σήμος ο Δήλιος στο Περὶ Παιάνων και Σωσίβιος ο Λάκων που μνημονεύεται στο έργο Δειπνοσοφισταί του Αθήναιου 14. 621f) αναφέρουν, για παράδειγμα, μπουλούκια ερασιτεχνών όπως ήταν οι δ(ε)ικηλισταί της Σπάρτης, οι φαλλοφόροι της Σικυώνας, οι ἑθελονταί της Θήβας, οι φλύακες (δηλαδή οι φλύαροι μωρολόγοι) της Σικελίας κι εκείνοι που, σε άλλες πόλεις, ονομάζονταν αὐτοκάβδαλοι ή σοφισταί:

«παρὰ δὲ Λακεδαιμονίοις κωμικῆς παιδιᾶς ἦν τις τρόπος παλαιός, ὥς φησι Σωσίβιος, οὐκ ἄγαν σπουδαῖος, ἅτε δὴ κἀν τούτοις τὸ λιτὸν τῆς Σπάρτης μεταδιωκούσης. ἐμιμεῖτο γάρ τις ἐν εὐτελεῖ τῇ λέξει κλέπτοντάς τινας ὀπώραν ἢ ξενικὸν ἰατρὸν τοιαυτὶ λέγοντα, ὡς Ἄλεξις ἐν Μανδραγοριζομένῃ διὰ τούτων παρίστησιν· ἐὰν ἐπιχώριος ἰατρὸς εἴπῃ ’τρυβλίον τούτῳ δότε πτισάνης ἕωθεν‘, καταφρονοῦμεν εὐθέως· ἂν δὲ πτισάναν καὶ τρυβλίον, θαυμάζομεν. καὶ πάλιν ἐὰν μὲν τευτλίον, παρείδομεν· ἐὰν δὲ σεῦτλον, ἀσμένως ἠκούσαμεν, ὡς οὐ τὸ σεῦτλον ταὐτὸν ὂν τῷ τευτλίῳ. ἐκαλοῦντο δ΄ οἱ μετιόντες τὴν τοιαύτην παιδιὰν παρὰ τοῖς Λάκωσι δικηλισταί, ὡς ἄν τις σκευοποιοὺς εἴπῃ καὶ μιμητάς. τοῦ δὲ εἴδους τῶν δικηλιστῶν πολλαὶ κατὰ τόπους εἰσὶ προσηγορίαι. Σικυώνιοι μὲν γὰρ φαλλοφόρους αὐτοὺς καλοῦσιν, ἄλλοι δ΄ αὐτοκαβδάλους, οἳ δὲ φλύακας, ὡς Ἰταλοί, σοφιστὰς δὲ οἱ πολλοί·»

 

Αυτό ήταν το είδος που έχει μείνει γνωστό ως δωρική φάρσα. Συχνά παρωδούσε γνωστούς μυθικούς ήρωες σαν τον κοιλαρά Ηρακλή. Πυρήνας της όμως ήταν το απλούστερο είδος σάτιρας, η χαρακτηρολογική, όπου η επίθεση στο ήθος του αντιπάλου γινόταν μέσω της διακωμώδησής του ως ανθρώπινου τύπου, σύμφωνα με τις κυρίαρχες στην εκάστοτε κοινωνία στερεοτυπικές αντιλήψεις. Κι έτσι, στο στόχαστρο της φάρσας της δωρικής έμπαινε –συχνά υπό την οπτική έντονων κοινωνικών προκαταλήψεων– ο κλεφτράκος φρούτων ή ο ξενομερίτης γιατρός που δημιουργούσε κωμικές εντυπώσεις στους ασθενείς του λόγω της φθαρμένης του προφοράς. Στα τέλη περίπου του 6^ου π.Χ. αιώνα, ο Επίχαρμος από την Κω, περνώντας από τα Μέγαρα για να μεταναστεύσει στη Σικελία, διακωμώδησε τη Μεγαρίδα γυναίκα ή το άξεστο χωριατόπαιδο (Ἀγρωστίνος) κι ο Σώφρων από τις Συρακούσες έδινε στις κωμωδίες του τίτλους εξίσου εύγλωττους: Ἀκέστριαι (Ράφτρες), Πενθερά, Ἀγροιώτας (ο Αγροίκος Αγρότης). Παρ’ ό,τι στοιχειώδες και αρχαιότατο, το κωμικό αυτό είδος διατήρησε την αίγλη του και αργότερα. Δεν το απέφυγε πλήρως η Παλαιά Κωμωδία της Αττικής, όπως δείχνουν τα έργα του Κράτη Φιλάργυρος, Μέτοικοι και Πεδῆται (Αλυσοδεμένοι) ή οι Μεταλλῆς του Φερεκράτη που είχαν ως θέμα τους δούλους στα μεταλλεία του Λαυρίου. Μάλιστα, από τον 4^ο π.Χ. αιώνα και μετά, το είδος επανήλθε στο κεντρικό ρεύμα της μόδας κατά τις περιόδους ανάπτυξης της Μέσης και της Νέας Κωμωδίας, με έργα σαν την Μανδραγοριζομένην του Αλέξιδος ή τον Δύσκολον του Μενάνδρου. Και δεν θα ήταν υπερβολή να πει κανείς ότι στον ίδιο, πρωτογενή δρόμο σατιρικής αντίληψης– με μετριασμένη βέβαια την αθυροστομία στα σεξουαλικά υπονοούμενα, αλλά με καθιερωμένους πλέον κωμικούς τύπους, όπως του μάγειρα και του βοηθού του, του υπηρέτη, του λάγνου, του φιλάργυρου, του γκρινιάρη, του απατεώνα, του μαστροπού και της εταίρας– πάτησαν κωμωδίες κατά πολύ μεταγενέστερες, από την Ατελλανή φάρσα έως το ρωμαϊκό θέατρο κι από εκεί στη μεσαιωνική Comedia dell’ Arte, μέχρι βεβαίως τη νεωτερική ευρωπαϊκή κωμωδία του Μολιέρου με τον Κατά Φαντασίαν Ασθενή του.

 

H πολιτική Παλαιά Κωμωδία της Αττικής και ο Αριστοφάνης

«Κι έτσι τώρα, σαν εκείνην την Ηλέκτρα τούτη η κωμωδία μού ’ρθε

και ζητάει μπας και βρει θεατές να ’ναι σοφοί.

Τι, όμοια με την Ηλέκτρα, με την πρώτη τη ματιά,

σίγουρα θ’ αναγνωρίσει του αδελφού της τα μαλλιά.

Μα, προσέξτε πόσο είναι απ’ τη φύση μετρημένη!

Πρώτα πρώτα, ήρθε εδώ πέρα

χωρίς να ’χει από μπροστά της κανά πέτσινο εργαλείο, φουσκωμένο και χοντρό,

πολύ κόκκινο στην άκρη να γελούν τα παιδαρέλια.

Κι ούτε στήνει άσχημους κάζους εις τους έρμους φαλακρούς.

Ούτε κόρδακα ξεδιάντροπα χορεύει.

Κι ούτε ο γέρος που μιλάει δίνει μια με τη μαγκούρα να πονάει ο διπλανός του

γιατί θέλει να καλύψει σκώμματα κακοφτιαγμένα.

Κι ούτε ανέβη στη σκηνή σείοντας ψηλά τις δάδες

κι ούτε “όι, όι” βογγά.

Παρά φτάνει με τη φόρα που ’ναι ολάκερη δική της στης ατάκας τη χαρά.

Μα κι εγώ, βεβαίως, που λέτε, που ’μαι τέτοιος ποιητής,

ούτε τα μαλλιά μακραίνω δήθεν να φανώ δανδής

κι ούτε πάω να σας γελάσω

παίζοντας ξανά τα ίδια, δυο και τρεις φορές σερί.

Αλλά πάντοτε σοφίζομαι καινούργια

και ιδέες που η μια να μη μοιάζει με την άλλη

και πρωτότυπες να είναι.

Και τον Κλέωνα, λοιπόν, όταν είχε την ισχύ του τη μεγάλη,

στη γαστέρα τον χτυπούσα.

Μα όταν χάμω εσωριάσθη, δεν μου το ’λεγε η καρδιά

να χοροπηδήσω πάνω στην κοιλάρα του ξανά.

……

Όποιος, το λοιπόν, με τέτοια ξεκαρδίζεται στα γέλια,

με δικά μου καλαμπούρια δεν μπορεί να διασκεδάσει.

Μα αν μ’ εμένα ευχαριστιέται και με τα σκαρφίσματά μου,

στη συνέχεια θα φανεί πως πολύ σωστά φρονεί.»

 

Στην κωμωδία του Αριστοφάνη Νεφέλαι, αυτοί είναι οι καίριοι στίχοι (534-550 και 560-562) της λεγόμενης Παράβασης, του δομικού δηλαδή τμήματος της παράστασης στο οποίο ο Κορυφαίος του Χορού παρέβαινεν, έκανε ένα βήμα απεύθυνσης προς τους θεατές για να επικοινωνήσει απευθείας μαζί τους. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, ο Αριστοφάνης ρητά δηλώνει τη διαφοροποίησή του από τις παραδεδομένες φόρμουλες που έβρισκαν σίγουρη ανταπόκριση στα γούστα και στην κρίση του κοινού. Δύσκολα, βέβαια, μπορούμε να δεχτούμε ότι και τα δικά του έργα δεν διανθίζονταν με τους χονδροειδείς αυτοσχεδιασμούς της δωρικής κληρονομιάς στη φάρσα και τα πικάντικα εφευρήματα των αγροκώμων. Σταθερά χρησιμοποιούσε κάμποσα απ’ τα κόλπα, τα οποία συνήθιζαν οι παλιότεροι δεικηλιστές, οι φλύακες και οι αὐτοκάβδαλοι. Ωστόσο, αυτά τα στοιχεία έμπαιναν πλέον σε νέο πλαίσιο. Δεν ήταν άλλο απ’ την έγνοια για τα πολιτικά πράγματα.

 

Παράδειγμα δίνουν οι Ἀχαρνῆς, το πρωιμότερο σωζόμενο έργο του Αριστοφάνη. Εδώ, ο καθιερωμένος στη φάρσα τύπος της παρεφθαρμένης προφοράς του ξενομερίτη, ρητορεύεται με σκοπιμότητα στα χείλη του Πέρση πρεσβευτή, γιατί συγκαλύπτει πρόθεση εξαπάτησης της αθηναϊκής αγοράς (στ. 100-104). Το μοτίβο της αλλότριας όψης, έτσι όπως διογκώνεται στην περίπτωση των “ἀπεψωλημένων” Οδομάντων της Θράκης, που διατηρούν τα πέη τους αποτριχωμένα, γίνεται αφορμή για ερωτήματα σχετικά με την πρόσληψη μπρατσαράδων μισθοφόρων που δεν κάνουν άλλο παρά να λεηλατούν σκόρδα στο πέρασμά τους (στ. 134-174). Η φαλλοφορία αναπαρίσταται σε πλήρη τελετή, μ’ ένα τεράστιο ομοίωμα όρθια στημένο, προκειμένου να ανθίσουν μέσα σε μια γιορτή ειρήνης κραιπαλοκώμες ερωτικές φαντασιώσεις (245-279). Το ξυλοφόρτωμα με μαγκούρα κι η παντομίμα λιθοβολισμού, όπως ξεσπάνε απ’ τον Χορό των Αχαρνέων γερόντων πάνω στον Δικαιόπολι, εκφράζουν το άκαμπτα φιλοπόλεμο μένος των κατοίκων της αττικής υπαίθρου που έχουν δει τις σοδειές τους να γίνονται κάρβουνο από τις εισβολές των εχθρών (στ. 280-391). Η διακωμώδηση του Ευριπίδη, με τις διαρκείς αναφορές στα λάχανα και τους υπαινιγμούς στην ταπεινή καταγωγή της μάνας του, αξιοποιεί στοιχεία συνηθισμένα στις χαρακτηρολογικού τύπου επιθέσεις στο ήθος του αντιπάλου, για να σχολιάσει τον εκμαυλισμό της τραγωδίας (394-489).

 

Στο δεύτερο μισό του 5^ου π.Χ. αιώνα, η Παλαιά Κωμωδία της Αττικής γελοιοποιούσε όλους όσους κατακτούσαν αξιώματα ή αποκτούσαν κύρος και επιρροή. Καθιέρωσε την πρακτική της επώνυμης διακωμώδησης (ὀνομαστὶ κωμῳδεῖν) και, σε τελευταία ανάλυση, τη διακωμώδηση επωνύμων. Αυτοί θα πρέπει να αιφνιδιάζονταν με τρόπο που ο δικός μας πολιτισμός αδυνατεί καν και καν να φανταστεί, όταν άκουγαν να βγαίνουνε δημόσια στη φόρα τ’ άπλυτά τους, με τ’ όνομά τους να γίνεται περίγελως στο θέατρο παρουσίᾳ τους, καθώς χιλιάδες βλέμματα επιτίμησης θα στρέφονταν με ειρωνεία ή απειλές προς τη μεριά τους.

 

Ο Αριστοφάνης –κατεξοχήν εκπρόσωπος αυτής της παράδοσης κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου– τα έσουρνε ποικιλοτρόπως στα έργα και στις μέρες των επιφανών. Στους Ἀχαρνῆς έστησε καρικατούρα για τον στρατηγό Λάμαχο (570-625), ενώ, κάποιους στίχους πιο πριν, δεν είχε διστάσει να λοιδορήσει ακόμη και τον πρόσφατα νεκρό, από τον λοιμό, Περικλή ότι είχε ξεκινήσει το εμπορικό εμπάργκο στα Μέγαρα για δύο πόρνες που είχαν λείψει της Ασπασίας (525-537). Οι Ὄρνιθες περιγέλασαν τους τεχνοκράτες, αλλά και τους ολύμπιους θεούς, ότι αρέσκονταν στις αρπαχτές πλούσιες υλικές απολαβές. Οι Νεφέλαι τα ’βάζουν με τον Σωκράτη και την κομψευόμενη επιστημονική σκέψη. Οι Βάτραχοι εμφανίζουν έναν δειλό Διόνυσο, θεό του θεάτρου, να πέρδεται ανεξέλεγκτα και να χέζεται όταν καταβαίνει στον Άδη για να φέρει πίσω στην Αθήνα τον καλύτερο απ’ τους νεκρούς ποιητές της τραγωδίας. Μόνιμα στο στόχαστρό του Αριστοφάνη έμπαιναν ρήτορες σαν τον Κλέωνα (ως επί το πλείστον διακωμωδούμενο στους Ιππῆς) αλλά και τον Υπέρβολο ή τον Κλεοφώντα, που οδηγούσαν σε επιπόλαιες αποφάσεις την εκκλησία του δήμου. Αλλά κι ο ίδιος ο λαός δεν γλύτωνε τα αιχμηρά του σχόλια για την κακή του κρίση. Οι Σφῆκες στήνουν παρωδία για τους ένορκους λαϊκούς δικαστές που, παρ’ όλη τη δριμύτητά τους για την καταδίκη αριστοκρατών και πλουσίων, υπέκυπταν συχνά στο δέλεαρ της κολακείας ή της δωροδοκίας. Οι Νεφέλαι στρέφουν τις βολές τους προς το κοινό της κωμωδίας, που από την ψήφο του κρινόταν το βραβείο για κάθε παράσταση. Στιγμή κορύφωσης στο έργο αυτό αποτελεί ο αγώνας μεταξύ του Δίκαιου Λόγου και του Άδικου, προσωποποιημένων, με τον δεύτερο να καταφέρνει τελικά να πείσει ότι η φαυλότητα αποτελεί συνηθισμένη –κι άρα κατά συνθήκην αποδεκτή– επιλογή αφού αποτελεί τον εύκολο δρόμο εξασφάλισης διακρίσεων μέσα στην πόλη (1089-1104):

ΑΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ: Για πες, λοιπόν, από ποιους βγαίνουν οι δικηγορούντες;

ΔΙΚΑΙΟΣ ΛΟΓΟΣ: Από τους ευρυπρώκτους.

ΑΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ: Πολύ καλά! Κι οι τραγωδοί;

ΔΙΚΑΙΟΣ ΛΟΓΟΣ: Από τους ευρυπρώκτους.

ΑΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ: Λαμπρά τα λες! Κι οι ρήτορες;

ΔΙΚΑΙΟΣ ΛΟΓΟΣ: Από τους ευρυπρώκτους.

ΑΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ: Βλέπεις, λοιπόν, τη γνώμη σου ότι είναι για τα μπάζα!

Ρίξε ένα βλέμμα, τώρα, να μου πεις. Στους θεατές ανάμεσα ποιοι είναι πλειοφηψία;

ΔΙΚΑΙΟΣ ΛΟΓΟΣ: Ε, ναι, λοιπόν, κοιτάω…

ΑΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ: Για πες τι βλέπεις.

ΔΙΚΑΙΟΣ ΛΟΓΟΣ: Μα τους θεούς! Και βέβαια πιο πολλούς βλέπω τους ευρυπρώκτους.

Να! Αυτόν εδώ τον ξέρω κι εκείνον εκεί πέρα κι αυτόν εδώ τον μακρυμάλλη!

ΑΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ: Τι έχεις να πεις, λοιπόν;

ΔΙΚΑΙΟΣ ΛΟΓΟΣ: Την πάτησα, βρε κίναιδοι!

Μα τον θεό, βγαίνω απ’ τα ρούχα μου και στο εξής προσχωρώ στο σινάφι σας!

 

Έτσι ήτανε η Παλαιά Κωμωδία της δημοκρατικής πόλης. Σε άμεση επαφή με το κοινό, με τις παραβάσεις και τις παρεκκλίσεις της από στομφώδεις βεβαιότητες, έκανε θρύψαλα κάθε είδους όρια. Το είδος έχει συχνά δεχτεί την κριτική –και όχι άδικα– ότι ήτανε ποπουλαρίστικο. Και πώς θα μπορούσε να είναι αλλιώς, με δεδομένη τη διονυσιακή κι αγροτική του προέλευση; Μέσω του επικαιρικού χαρακτήρα της κωμωδίας, οι πολίτες μπορούσαν να σκέφτονται, αλλά και να ξορκίζουν τα δεινά τους. Γελούσαν. Και το κυριότερο, γελώντας με την ίδια σάτιρα, με τους ίδιους εκλεπτυσμένους υπαινιγμούς ή με τα ίδια γκροτέσκα καρυκεύματα, δυνάμωναν τους κοινά αναγνωρίσιμους κώδικές τους, την αίσθηση του χιούμορ που ήταν αποκλειστική στα ήθη του δήμου.

Γι’ αυτό κι εμείς, που σήμερα διαβάζουμε την κωμωδία ή την αποθαυμάζουμε στις σύγχρονες παραστάσεις, πέφτουμε πάνω σε δυσκολίες. Δεν είναι μόνο πως ενδεχομένως μας λείπουν οι γνώσεις πάνω σε λεπτομέρειες της επικαιρότητας της εποχής, οι οποίες θα μας επέτρεπαν να γελάσουμε μ’ ένα αστείο. Είναι που στη ουσία της Παλαιάς Κωμωδίας, εκείνης της κωμωδίας της άμεσης δημοκρατίας, νιώθουμε –και είμαστε από κάθε άποψη– παρείσακτοι.

Γιατί ο Αλκιβιάδης έκοψε την ουρά του σκύλου του;

Ο βίος και ή πολιτεία του Αλκιβιάδη αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα τής μεταβολής των πολιτικών ηθών που συνήθως επιφέρουν έκτακτες πολιτικές περιστάσεις και η κυριαρχούσα τάση στην περιρρέουσα πνευματική ατμόσφαιρα: Στην συγκεκριμένη περίπτωση εννοούνται o Πελοποννησιακός πόλεμος, ιδιαίτερα κατά την δεύτερη και τρίτη (τελευταία) φάση του και ή Σοφιστική αντιστοίχως. Αποτέλεσμα και τών δυο ήταν οι ηθικές άξιες νά χάσουν το περιεχόμενό τους - ένα φαινόμενο πού επισημαίνουν κορυφαίοι διανοούμενοι τής εποχής, ο Θουκυδίδης καί o Αριστοφάνης.

Ωστόσο καθοριστική σημασία στήν διαμόρφωση τού νέου πολιτικού ήθους είχε ήδη από τα μέσα τού 5ου αι., όταν ή αθηναϊκή ηγεμονία αποκτά σαφώς ιμπεριαλιστικό χαρακτήρα, ή ευρεία διάδοση τής αντίληψης τής «ευδαιμονίας»: Σημαίνει δύναμη καί υλική ευμάρεια καί γίνεται κατά τήν διάρκεια τού Πελοποννησιακού πολέμου, σύμφωνα μέ ορισμένες ενδείξεις, πολιτικό σύνθημα τής ριζοσπαστικής δημοκρατικής παράταξης: Είναι εκείνη πού υπόσχεται στους Αθηναίους πολίτες τήν διατήρηση καί αύξηση αυτής τής «ευδαιμονίας» -φυσικά εις βάρος τών συμμάχων. Πράξεις καί πρόσωπα κρίνονται μέ τό αν και κατά πόσον υπηρετούν την αθηναϊκή ηγεμονία και κατ’ επέκταση την «ευδαιμονία» (μέ το περιεχόμενο που αναφέρθηκε) των Αθηναίων πολιτών.

Πουθενά δεν φαίνεται τόσο καθαρά αυτό τό νέο πολιτικό ήθος όσο στην περίπτωση τοΰ Αλκιβιάδη. Οι ίδιοι οι Αθηναίοι, που τον είχαν καταδικάσει τό 415 π.χ., εξ αιτίας τής προδοσίας του προς την Σπάρτη, ερήμην εις θάνατον, τον υποδέχονται πέντε χρόνια αργότερα, μετά την νίκη του επί του σπαρτιατικού στόλου στην Κυζικο (410 π.χ.), ως θριαμβευτή και τον εκλέγουν μάλιστα «στρατηγό αυτοκράτορα», γιά νά τον καθαιρέσουν τρία χρόνια αργότερα (μετά τήν ήττα τοΰ αθηναϊκού στόλου στο Νότιον τής Μ. Ασίας, γιά τήν οποία όμως δεν ευθυνόταν ό ίδιος).

Στο παρατιθέμενο από τον Πλούταρχο ανέκδοτο ο Αλκιβιάδης επιδιώκει νά αποπροσανατολίσει τους Αθηναίους από άλλα επιλήψιμα φερσίματά του, χρησιμοποιώντας όχι «θετικά», αλλά «αρνητικά» μέσα, κόβοντας δηλ. τήν ουρά τού μεγάλου, ωραίου και ακριβού σκύλου του. Και τό επιτυγχάνει διότι, όπως αναφέρεται στο ανέκδοτο, όλοι οι Αθηναίοι ασχολούνται μέ τον κολοβό σκύλο (πράγμα που υποδηλώνει τήν γνωστή και αλλού αγάπη των Αθηναίων προς τα συμπαθή τετράποδα).

Τό ανέκδοτο πιθανώς πλάστηκε -όπως και άλλα γιά τον Αλκιβιάδη- στά τέλη τού 5ου ή στις αρχές τού 4ου αι. π.χ. από τήν πολιτική -εχθρική προς τήν ριζοσπαστική δημοκρατία- λιβελλογραφία. Τό (διαχρονικό) νόημά του είναι ότι ένας πολίτικος μπορεί να αποπροσανατολίσει και μέ αρνητικούς τρόπους, αρκεί να ξέρει ότι ή κοινωνία τον συγχωρεί η τον ανέχεται η αδιαφορεί για τις προσωπικές του αδυναμίες, επειδή τον χρειάζεται και κατά τα άλλα την εκφράζει. Παρόμοια παραδείγματα δεν λείπουν, ως γνωστόν, στην σημερινή «εύδαιμονιστική» εποχή.

«Ο Αλκιβιάδης είχε ένα σκύλο θαυμαστό για το μέγεθος και την ομορφιά του, τον οποίο είχε αγοράσει για εβδομήντα μνες. Αυτού του σκύλου την ουρά, αν και ήταν πάρα πολύ όμορφη, ο Αλκιβιάδης την έκοψε. Όταν οι φίλοι του τον επέπληξαν λέγοντας ότι όλοι είναι πολύ οργισμένοι γι’ αυτό πού έκανε στο σκυλί και τον βρίζουν, ο Αλκιβιάδης γέλασε και είπε: Αυτό θέλω, θέλω οι Αθηναίοι να τα λεν αυτά, για να μην πουν τίποτε άλλο χειρότερο για μένα!». (Μετάφραση Αντ. Πετρίδη)

«Όντος δε κυνός αυτώ θαυμαστού το μέγεθος και το είδος, ον εβδομήκοντα μνων εωνημένος ετυγχανεν, απέκοψε την ουράν πάγκαλον ουσαν, επιτιμώντων δε των συνήθων και λεγόντων οτι πάντες επί τω κυνί δάκνονται και λοιδορούσιν αυτόν, έπιγελάσας’ ‘γίνεται τοίνυν" είπεν ‘ο βούλομαι* βούλομαι γάρ Αθηναίους τούτο λαλείν, ίνα μη' τι χείρον περί εμού λέγωσι».

 Πλουτάρχου, Αλκιβιάδης 9, I

Εποικοδομητικές διαφωνίες

Η συνάντηση δυο προσωπικοτήτων είναι σαν την επαφή δύο χημικών συστατικών· αν υπάρξει αντίδραση τότε και οι δύο μεταμορφώνονται.
– Κάρλ Γιουγκ

Συχνά στις σχέσεις φτάνουμε σε ένα σημείο που αισθανόμαστε ότι δεν υπάρχει καμιά αλληλοκατανόηση με τον σύντροφό μας. Και όχι μόνο αυτό αλλά νοιώθουμε πως όσο σκληρά κι αν προσπαθήσουμε να εξηγήσουμε την δική μας “πλευρά της ιστορίας”, ο άλλος δεν πρόκειται με τίποτα να την καταλάβει. Τσακωμοί, διαφωνίες ή απλά έντονες συζητήσεις μπορεί να προκύψουν, κάτι που είναι ανθρώπινο, στην προσπάθεια να γίνουμε κατανοητοί ή να κατανοήσουμε εμείς τους αγαπημένους μας.

Είμαι ευγνώμων καθώς η σύντροφός μου κι εγώ μετά από πολλά χρόνια συμβίωσης αποκτήσαμε την ευχέρεια να συζητούμε ανοιχτά κάθε θέμα που μας απασχολεί έτσι ώστε να το αντιμετωπίζουμε στη γέννησή του και να μη το αφήνουμε να κακοφορμίζει μέσα μας. Προσωπικά είμαι αρκετά εσωστρεφής, δεν εκδηλώνομαι εύκολα και συχνά αναζητώ να περνώ κάποια χρονικά διαστήματα απομόνωσης και μοναχικότητας. Αντίθετα εκείνη είναι ιδιαίτερα εξωστρεφής και εκδηλωτική και της αρέσει να νιώθει ότι βρισκόμαστε σε επαφή σε όλη τη διάρκεια της ημέρας. Πως λοιπόν γίνεται να υπάρξει κατανόηση και αρμονία όταν έχουμε τόσο διαφορετικούς χαρακτήρες.

Αγάπη είναι η ένωση με κάποιον,
με προϋπόθεση την ανεξαρτησία και την αυτοτέλεια και των δύο
- Έριχ Φρομ

Μέσα στην πορεία του χρόνου μάθαμε πως όταν παρουσιάζεται ένα πρόβλημα πρέπει να συζητάμε αρκετά, να ακούμε ο ένας τον άλλο και να προσπαθούμε να τον κατανοήσουμε, να συμβιβαζόμαστε όπου χρειάζεται και κυρίως να σχεδιάζουμε παρέα την ιδανική σχέση που θέλουμε να δημιουργήσουμε και την ανώτερη εικόνα του εαυτού μας που θα θέλαμε να προσεγγίσουμε. Παρακάτω υπάρχουν κάποιες ερωτήσεις που είναι απαραίτητο να ρωτήσουμε τον εαυτό σας ή τον σύντροφό μας όταν παρουσιάζεται στη σχέση μας κάποιο πρόβλημα που μοιάζει ανυπέρβλητο.

* Μιλάμε για το ίδιο πράγμα ;

Αν η συνύπαρξη σε μια σχέση έχει ως στόχο την προσωπική εξέλιξη και των δύο μελών της σχέσης, η συνεννόηση τίθεται πάνω σ’ αυτή τη βάση. Πως θα ξεπεράσουμε το πρόβλημα που παρουσιάζεται προσπαθώντας να εκφράσουμε το καλύτερο από τον εαυτό μας και να πραγματοποιήσουμε σταθερά βήματα προς τα εμπρός; Αν ο ένας σύντροφος έχει ως στόχο την αυτογνωσία και ο άλλος προσπαθεί να ικανοποιήσει απλώς τις υλικές του ανάγκες, τα πράγματα δεν είναι καθόλου εύκολα και οι διαφωνίες πολλές φορές μπορεί να καταλήξουν σε αγεφύρωτες διαφορές. Αν ο ένας από τους συντρόφους πιστεύει ολόψυχα σε ένα ιδανικό, μια ιδέα, μια φιλοσοφία και ο άλλος είναι εκ διαμέτρου αντίθετος τότε αυτοί οι δυο δεν μπορούν να συνυπάρξουν σαν σύντροφοι μιας σχέσης για πολύ.

Για να υπάρξει μια εποικοδομητική διαφωνία είναι απαραίτητο και τα δύο μέρη να μοιράζονται την ίδια αξία. Μπορεί αυτή η αξία να είναι απλά η αρμονία στη συνύπαρξη των δύο μελών της σχέσης. Τότε ο κάθε σύντροφος καλείται να εκτελέσει σωστά το δικό του μέρος σ’ αυτή τη σχέση. Για να γίνει αυτό θα πρέπει καταρχήν να μιλάμε για το ίδιο πράγμα. Αν ο ένας έχει έλθει να διαπραγματευθεί την ανάγκη του για περισσότερο προσωπικό χρόνο και χώρο και ο άλλος προσπαθεί να επιβάλει την δική ανάγκη του για περισσότερη επαφή και εξωστρέφεια, προφανώς δε συζητούν για το ίδιο πράγμα. Ο καθένας μιλάει για τη δική του προσωπική ανάγκη και όχι για τις ανάγκες που έχει η ίδια η σχέση για να επιβιώσει. Σ’ αυτή την περίπτωση, η κάθε προσωπική ανάγκη θα μπορούσε να συζητηθεί ξεχωριστά έτσι ώστε και οι δύο σύντροφοι να είναι πλήρως προσηλωμένοι στη συζήτηση.

* Πρέπει να συμβιβαστώ ή να κρατήσω τη θέση μου;

Υπάρχουν κάποιες αξίες για κάθε πρόσωπο οι οποίες δεν μπορούν και δεν πρέπει να αλλάξουν· και βέβαια υπάρχουν και χίλια δυο άλλα κουσούρια που όλοι μας οφείλουμε να τροποποιούμε ή να εξαλείφουμε στην προσπάθεια μας να φέρουμε στην επιφάνεια το ανώτερο που υπάρχει μέσα μας. Έτσι όταν υπάρχει μια διαφωνία με τον σύντροφό μας το πρώτο που πρέπει να κάνουμε είναι να αναρωτηθούμε: «Είναι αυτό που μου ζητάνε να αλλάξω ένα μέρος της αλήθειας του εαυτού μου ή ένα εμπόδιο προς την προσέγγιση αυτής της αλήθειας;». Προσωπικά θα είμαι πάντα εσωστρεφής. Χρειάζομαι χρόνο μέσα στη μοναχικότητά μου για να επαναφορτίσω, για να στοχαστώ, για να συνομιλήσω και να επανασυνδεθώ με τον εαυτό μου. Η εσωστρέφεια είναι μέρος του εαυτού μου και με βοηθάει να συναισθάνομαι και να κατανοώ τις ανάγκες των συνανθρώπων μου αλλά και την προέλευση των δικών μου επιθυμιών. Δεν το θέτω υπό διαπραγμάτευση. Δεν μπορώ να συμβιβαστώ και να γίνω περισσότερο εξωστρεφής ούτε βέβαια να πιέσω κάποιον που είναι στη φύση του η εξωστρέφεια να αλλάξει. Κάποιες φορές ο συμβιβασμός είναι αδύνατον να συμβεί γιατί είναι ενάντια στη φύση μας. Μήπως πιεζόμαστε απ’ τον περίγυρο μας να εξωτερικεύουμε περισσότερο τα συναισθήματά μας όταν στη φύση μας είναι να κρατάμε ως πολύτιμο απόκτημα ερμητικά κλειστά μέσα μας; Μήπως μας ζητάνε να καταπιέσουμε μια ιδιαίτερα εκφραστική φύση από τη δική τους ανάγκη να τους ακούμε περισσότερο; Για κάθε συμβιβασμό λοιπόν δεν έχετε παρά να αναρωτηθείτε: «Αυτή η αλλαγή θα με φέρει πλησιέστερα στην αλήθεια μου και στον ανώτερό μου εαυτό ή μήπως τελικά θα με απομακρύνει;»

* Τι μου ζητάνε να κάνω στην πραγματικότητα;

Ακολουθώντας όσα είπαμε παραπάνω θα πρέπει τώρα να αποφασίσουμε κάτι άλλο. Τον τρόπο να περάσουμε από την κατανόηση στην εφαρμογή. Να κάνουμε ένα σχέδιο για να εφαρμόσουμε άμεσα τις ιδέες μας. Ας πούμε ότι αποφασίσαμε ότι θα είμαστε πιο εκδηλωτικοί με το σύντροφό μας. Για να το πετύχουμε αυτό σχεδιάζουμε ότι την επόμενη φορά που δεν γνωρίζουμε πώς να εκφράσουμε αυτό που νοιώθουμε, θα το γράψουμε και θα το μοιραστούμε έτσι με τον σύντροφό μας. Προσωπικά αυτός είναι ο λόγος για τον οποίον κάνω κάποιες ποιητικές ψευτοαπόπειρες. Είναι εντελώς διαφορετικό να αποφασίσουμε ότι θα κάνουμε κάτι από το να το σχεδιάσουμε για να γίνει. Μπορείτε να βάλετε μια υπενθύμιση στο τηλέφωνό σας για να σας υπενθυμίζει ότι την συγκεκριμένη ώρα ο σύντροφός έχει την ανάγκη να επικοινωνήσετε μαζί του. Κι αν δεν τα πάτε καλά στον προφορικό λόγο, εκφράστε την αγάπη σας με ένα γραπτό σημείωμα ή ένα μήνυμα στο κινητό. Γίνεται δημιουργικοί και βρείτε κάτι που θα σας βοηθήσει στην αρχή, όταν ακόμα θα νοιώθετε ότι αυτό που κάνετε είναι ενάντια στη φύση σας.

* Μήπως κάποια ζητήματα απ’ το παρελθόν μας κρατούν πίσω;

Η ζωή που ζήσαμε μέχρι τώρα έχει προκαλέσει και την τωρινήμας διαμόρφωσή και αυτή η διαμόρφωση (πεποιθήσεις, προκαταλήψεις κλπ) μπορεί πολλές φορές να σταθεί εμπόδιο στις σχέσεις μας. Μπορεί να έχουμε πληγωθεί στο παρελθόν και να φοβόμαστε να ανοίξουμε την καρδιά μας ή να κουβαλάμε φοβίες από την παιδική μας ηλικία, εξαιτίας των καυγάδων των γωνιών μας ή ένα πιθανό διαζύγιο τους να μας δημιουργεί έλλειψη εμπιστοσύνης προς το άλλο φύλλο. Ο καθένας μας προσπαθεί να προχωρήσει υπό το βάρος αυτών των δυσβάσταχτων αποσκευών. Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε αυτά τα προβλήματα που κουβαλάμε για να τα αντιμετωπίσουμε με έναν υγιή τρόπο υπό το φως της κατανόησής, ώστε να μη σταθούν πλέον εμπόδιο στις μεταγενέστερες σχέσεις που θα δημιουργήσουμε.

Τις περισσότερες φορές, οι απότομες αντιδράσεις μας έχουν περισσότερο να κάνουν με το παρελθόν παρά με τη τωρινή διαφωνία. Έτσι είναι σημαντικό να μπορούμε να παραδεχτούμε ότι αυτό που ειπώθηκε ή έγινε έφερε στην επιφάνεια ένα παρελθοντικό τραύμα και να το συζητήσουμε με τον σύντροφό μας. Αυτό βέβαια δε σημαίνει ότι πρέπει να βολευόμαστε με τα τραύματα μας που προέρχονται από το παρελθόν, ούτε να τα χρησιμοποιούμε ως δικαιολογία για να φερόμαστε σκληρά και άδικα στον σύντροφό μας. Γνωρίζοντας και κατανοώντας τις φοβίες του συντρόφου μας, έχουμε τη δυνατότητα να του προσφέρουμε την αίσθηση της ασφάλειας και της σιγουριάς καθώς προσπαθούμε από κοινού να τις θεραπεύσουμε. Γιατί αν οι φοβίες δε θεραπευτούν, πάντα θα στέκονται εμπόδιο στην αγάπη.

Τελειώνοντας το σύντομο αυτό άρθρο θέλουμε να επισημάνουμε για μια ακόμη φορά ότι οι διαφωνίες είναι απόλυτα φυσιολογικές σε κάθε σχέση καθώς μέσα από την αντίθεση έρχεται πάντα η σύνθεση και η προαγωγή της σχέσης. Υπάρχουν βέβαια εποικοδομητικοί και λιγότερο εποικοδομητικοί τρόποι για να διεξάγουμε αυτές τις συζητήσεις με τον αγαπημένο μας σύντροφο. Κάθε συζήτηση, αν διεξάγεται με έναν ώριμο και φωτισμένο τρόπο, θα πρέπει να τελειώνει αφήνοντας πάντα μια αίσθηση ολοκλήρωσης και κατανόησης του συντρόφου μας. Τότε η σχέση γίνεται εξαιρετικά πολύτιμη στην εξελικτική πορεία των δύο συντρόφων και βαθαίνει συνεχώς.

Ασύρματη μετάδοση ενέργειας μέσω μαγνητικού πεδίου

Έρευνα του North Carolina State University και του Carnegie Mellon University απέδειξαν ότι η ασύρματη μεταφορά ενέργειας μέσω ενός MRFE (magnetic resonance field enhancer) -που μπορεί να είναι κάτι τόσο απλό όσο ένας χάλκινος βρόχος- μπορεί να αυξήσει την αποδοτικότητα της μεταφοράς κατά 100%, σε σχέση με τη μεταφορά απλά μέσω του αέρα.

Όπως επισημαίνεται, η χρήση MRFE θα μπορούσε να ενισχύσει την αποδοτικότητα μεταφοράς μέχρι και 5000% σε κάποια συστήματα, σύμφωνα με ειδικούς.

 Η ασύρματη μεταφορά ενέργειας λειτουργεί ως εξής: ένα πηνίο-μεταδότης παράγει ένα μαγνητικό πεδίο και ένα πηνίο δέκτης μετά τραβά ενέργεια από αυτό το πεδίο.

Ένα από τα μεγαλύτερα εμπόδια για την ανάπτυξη τεχνολογιών ασύρματης μετάδοσης ενέργειας που θα είναι εμπορικά βιώσμες είναι η επίτευξη μεγάλης αποδοτικότητας. Ωστόσο, αυτό αλλάζει χάρη στη συγκεκριμένη τεχνολογία.

 Μέχρι τώρα, η βελτίωση της αποδοτικότητας στην ασύρματη μετάδοση ενέργειας αποτελούσε μεγάλο στόχο πολλών ερευνητικών ομάδων, και ένας από τους βασικούς «υποψήφιους» για αυτό ήταν η τεχνολογία των μεταϋλικών.

Η προαναφερθείσα μέθοδος υπόσχεται πολύ καλύτερες επιδόσεις -για την ακρίβεια, πέντε φορές καλύτερη από ό,τι μέσω μεταϋλικών, και 50 φορές καλύτερη από ό,τι απλώς μέσω αέρα.

Mαγνητική ασπίδα για αναζητήσεις πέρα από το υπάρχον μοντέλο της φυσικής

Ένα νέο πειραματικό εργαλείο θα αποκτήσουν σύντομα οι επιστήμονες, το οποίο θα τους βοηθήσει να ψάξουν για άγνωστα έως σήμερα φαινόμενα ή και στοιχειώδη σωματίδια. Η διάταξη είναι μια μαγνητική ασπίδα, η οποία βρίσκεται υπό κατασκευή στη γερμανική πόλη Γκάρχινγκ, κοντά στο Μόναχο, με σκοπό να εξερευνηθούν «περιοχές» της φυσικής που ενδεχομένως θα ανοίξουν τον δρόμο για νέες φυσικές θεωρίες, πέρα από το Καθιερωμένο Πρότυπο.

Για την επέκταση του Καθιερωμένου Προτύπου, η διεθνής ερευνητική ομάδα που βρίσκεται πίσω από τη μαγνητική ασπίδα σχεδίασε και δοκίμασε την πειραματική διάταξη, ώστε αυτή να εξασφαλίζει εξαιρετικά ασθενές μαγνητικό πεδίο στο εσωτερικό της.

Το Καθιερωμένο Πρότυπο είναι η πιο ολοκληρωμένη θεωρία που έχει διατυπωθεί έως σήμερα για την περιγραφή των δομικών λίθων της ύλης και της ακτινοβολίας, όπως και των μεταξύ τους αλληλεπιδράσεων.

Παρόλο που οι προβλέψεις του έχουν επιβεβαιωθεί από αμέτρητα πειράματα, είναι βέβαιο πως δεν αποτελεί την τελευταία λέξη της φυσικής, στην προσπάθειά της να εξηγήσει τον κόσμο που μας περιβάλλει.

Κι αυτό γιατί αφήνει αρκετά ερωτηματικά αναπάντητα, όπως την ασυμμετρία μεταξύ της ύλης και της αντιύλης στο πρώιμο σύμπαν, τη σύσταση της σκοτεινής ύλης και τη φύση της σκοτεινής ενέργειας.

Για την επέκταση του Καθιερωμένου Προτύπου, η διεθνής ερευνητική ομάδα που βρίσκεται πίσω από τη μαγνητική ασπίδα σχεδίασε και δοκίμασε την πειραματική διάταξη, ώστε αυτή να εξασφαλίζει εξαιρετικά ασθενές μαγνητικό πεδίο στο εσωτερικό της.

Έτσι, η συσκευή θα έχει 10 φορές καλύτερη «επίδοση» από την πιο προηγμένη έως σήμερα μαγνητική ασπίδα, επιτρέποντας επομένως στους επιστήμονες να μετρήσουν με ακόμη μεγαλύτερη ακρίβεια ορισμένες ιδιότητες των στοιχειωδών σωματιδίων. Με αυτό τον τρόπο, ίσως έρθουν στο «φως» καινούρια σωμάτια ή προσδιορισθούν καλύτερα διάφορες παράμετροι για την αναζήτησή τους.

Όπως αναφέρουν οι επιστήμονες σε άρθρο τους στο περιοδικό Journal of Applied Physics, περιγράφοντας τις τεχνικές προδιαγραφές της ασπίδας, οι μετρήσεις υψηλής ακρίβειας είναι ένας από τους τρεις τρόπους για την αναζήτηση φυσικών θεωριών πέρα από το Καθιερωμένο Πρότυπο.

Μιλώντας στην ιστοσελίδα Phys.org, ο Τόμπιας Λινς, διδακτορικός ερευνητής στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο του Μονάχου (TU München) στις εγκαταστάσεις του οποίου θα φιλοξενείται η διάταξη, η μέθοδος αυτή έρχεται να συμπληρώσει τα πειράματα στους επιταχυντές και τις έρευνες για την καταγραφή δεδομένων που έχουν «διασωθεί» από το πρώιμο σύμπαν.

«Τα πειράματα ακριβείας έχουν τη δυνατότητα να μελετήσουν τη φύση σε ενεργειακές κλίμακες που ενδεχομένως δεν μπορούν να εξασφαλίσουν οι συγκρούσεις στους υπάρχοντες επιταχυντές ή σε αυτούς που θα τους διαδεχθούν», σημειώνει ο Λινς.

Ο λόγος είναι πως η ύπαρξη νέων «εξωτικών» σωματιδίων πιθανόν μεταβάλλει τις ιδιότητες ήδη γνωστών συστατικών της ύλης. Έτσι, μια μικρή απόκλιση από τις αναμενόμενες ιδιότητες ενδεχομένως να «προδώσει» ένα καινούριο και άγνωστο μέχρι τώρα σωμάτιο.

Η διάταξη αποτελείται από αρκετά κελύφη, τα οποία είναι εγκιβωτισμένα το ένα μέσα στο άλλο. Κάθε κέλυφος έχει κατασκευαστεί από ένα ειδικό κράμα νικελίου και σιδήρου, ώστε να λειτουργεί σαν ένα είδος «σφουγγαριού» που απορροφά και επανακατευθύνει τα μαγνητικά πεδία.

Με τη βοήθεια και της ειδικής σχεδίασης που έχει η συσκευή, το εσωτερικό της είναι θωρακισμένο τόσο από το μαγνητικό πεδίο της γης όσο και από τα πεδία που δημιουργεί εξοπλισμός όπως οι γεννήτριες και οι μετασχηματιστές.

Η ασπίδα θα είναι σύντομα έτοιμη να χρησιμοποιηθεί από τους επιστήμονες, οι οποίοι έχουν ήδη καταστρώσει τα σχέδια για το πρώτο πείραμα – τη μέτρηση της κατανομής της ηλεκτρικής διπολικής ροπής (EDM), ενός ισοτόπου του στοιχείο ξένον.

Αν οι τιμές που προκύψουν είναι μεγαλύτερες από αυτές που προβλέπει το Καθιερωμένο Πρότυπο, τότε αυτό θα αποτελεί ένδειξη για την ύπαρξη ενός σωματιδίου με μάζα ανάλογη της διαφοράς των μετρήσεων από τους θεωρητικούς υπολογισμούς.

Σε επόμενη φάση, θα επιχειρήσουν να ανιχνεύσουν για πρώτη φορά μαγνητικά μονόπολα.

Οι δέκα τρόποι ευτυχίας που δίδασκαν οι Αρχαίοι Έλληνες

Όπως πίστευε ο Επίκουρος, ο άνθρωπος είναι κάτι μεγάλο και πολύτιμο.

Την ευτυχία, τη μακαριότητα, την έχει μέσα του, φτάνει να παραμερίσει όσα τον ενοχλούν και του κάνουν κόλαση τη ζωή.
Εδώ σας δίνουμε 10 μικρά αλλά πολύτιμα μαθήματα ευτυχίας που μας δίνουν οι αρχαίοι πρόγονοι μας!

1.Κάνε τα πάντα με αγάπη
Ζούμε με συναισθήματα, όχι με τις ώρες στο ηλιακό ρολόι. Θα έπρεπε να μετράμε το χρόνο με τους χτύπους της καρδιάς. Αριστοτέλης
Η αγάπη είναι η αιτία ενότητας όλων των πραγμάτων. Αριστοτέλης

2. Αγκάλιασε τις προκλήσεις και μάθε από αυτές
Όπως λέει και το αρχαίο γνωμικό:
«Ζήσε το σήμερα και ξέχασε το παρελθόν». Οι προκλήσεις είναι πάντα μια ευκαιρία για κάτι καινούριο. Ακόμη και το ΟΧΙ μπορεί να γίνει μια νέα για να κινηθούμε σε μια νέα κατεύθυνση. Το μεγαλύτερο εμπόδιο στη ζωή μας είναι ο εαυτός μας.
«Οι μικρές ευκαιρίες είναι συχνά η αρχή μεγάλων έργων». Δημοσθένης

3. Πίστεψε στον εαυτό σου, άκουσε τον και μην παίρνεις πολύ σοβαρά αυτά που σου λένε οι άλλοι.
Κανείς δεν γνωρίζει τον εαυτό σου καλύτερα από εσένα τον ίδιο. Και κανείς τα παιδιά σου. Θα συναντήσεις πολλούς ανθρώπους που δεν θα μοιραστούν τις ίδιες ιδέες, τις ίδιες απόψεις και το ίδιο όραμα με εσένα, όσον αφορά την ανατροφή των παιδιών. Θα υπάρξουν πολλοί που θα σου δώσουν δωρεάν συμβουλές για το πώς θα πρέπει να είναι η ζωή σου ως μητέρα ή πατέρας. Άκουσε τους χωρίς να τους κρίνεις και ακολούθησε αυτό που σου λέει η καρδιά σου
«Εκείνος που ξέρει να ακούει επωφελείται ακόμη κι από εκείνους που μιλούν άσχημα». Πλούταρχος
«Μάθε να είσαι σιωπηλός, άφησε το μυαλό ήσυχο να ακούσει και ν’ απορροφήσει». Πυθαγόρας

4. Ονειρέψου αυτά που θέλεις, και όχι αυτά που δεν θέλεις.
Είναι σημαντικό να ονειρευόμαστε, να κάνουμε μεγάλα όνειρα και να μην σταματήσουμε ποτέ να ονειρευόμαστε. Αλλά πάντα να ελπίζουμε στα καλύτερα
«Μην ξοδεύεις αυτό που έχεις επιθυμώντας αυτό που δεν έχεις. Θυμήσου ότι αυτό που έχεις τώρα, είναι κάτι απ’ όλα αυτά που κάποτε ονειρεύτηκες να αποκτήσεις». Επίκουρος

5. Ποτέ μην τα παρατάς και ποτέ μη χάνεις την πίστη σου
Αντικατέστησε τον φόβο με την ελπίδα. Η ταπεινοφροσύνη, ή αγάπη και η πίστη, μπορούν να κάνουν θαύματα. Και όλα θα συμβούν την κατάλληλη στιγμή και την κατάλληλη εποχή.
«Δεν υπάρχει τίποτα «μεγάλο» που δημιουργείται ξαφνικά…Ένα τσαμπί σταφύλια χρειάζεται χρόνο να ανθίσει, να καρποφορήσει και να…ωριμάσει»! Επίκτητος

6. Πάντα να σκέφτεσαι και να «νιώθεις» θετικά
Η θετική σκέψη είναι δημιούργημα των αρχαίων Ελλήνων. Εστιάστε πάντα στο παρόν και στους λόγους για τους οποίους χαίρεστε! Απομακρύνετε από τη ζωή σας τους αρνητικούς ανθρώπους και φροντίστε πάντα να περιβάλλεστε από ανθρώπους με θετική ενέργεια. Και όπως λένε και οι Αρχαίοι ημών πρόγονοι:
«Η ιατρική είναι συνυφασμένη με την ουσία του νου» Ιπποκράτης «Η ευτυχία εξαρτάται από τον εαυτό μας». Αριστοτέλης

7. Ψάξε μέσα σου τις απαντήσεις
Πάντα η σκέψη και η ενδοσκόπηση μας βοηθάει να βρούμε τη σωστή λύση, όταν νιώθουμε μπερδεμένοι «Αυτό που μπορούμε να επιτύχουμε εσωτερικά θα αλλάξει την εξωτερική πραγματικότητα.». Πλούταρχος

8. Οι δύσκολες καταστάσεις είναι που μας κάνουν πιο θαρραλέους
«Το θάρρος μας δε φαίνεται στις καθημερινές μας χαρούμενες σχέσεις, αλλά στις προκλήσεις της ζωής και τις αντιξοότητες». Επίκουρος

9. Μην αντιστέκεσαι στο πεπρωμένο σου
«Κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει από το πεπρωμένο του» Πλάτων «Στον καθένα υπάρχουν τρεις αρετές: Η σύνεση, η δύναμη και η καλή τύχη». Ίων ο Χίος

10. Δες τα λάθη σου θετικά και σαν εμπειρίες που θα κινούνται προς την κατεύθυνση των ονείρων σου.
«Αυτός που κάνει τα περισσότερα κάνει τα περισσότερα λάθη». Ευριπίδης

Δαρβίνος εναντίον Θεού -Μια μάχη που δεν έχει τελειώσει

Τον επικαλούνται για όλα τα θέματα, τον πολεμούν ακόμη οι θρησκόληπτοι όλων των θρησκειών.

Ο διάσημος Βρετανός φυσιοδίφης του 19ου αιώνα παραμένει πάντα επίκαιρος και «εκτίθεται» σε μια μεγάλη έκθεση στην Σιτέ των Επιστημών, στο Παρίσι.
Η έκθεση έχει τίτλο «Ο πρωτότυπος Δαρβίνος». Στόχος της είναι να γνωρίσει την πρωτοποριακή σκέψη ενός επιστήμονα του 19ου αιώνα που έφερε τα πάνω κάτω στην ιστορία της ανθρωπότητας στη νέα γενιά.

Από πού κατάγονται τα είδη και ο άνθρωπος, πώς έγινε η εξέλιξή τους αυτά είναι τα ερωτήματα που απασχόλησαν τον βρετανό βιολόγο και τα αποτύπωσε στο μνημειώδες σύγγραμμά του «Η Καταγωγή των Ειδών» (1859), που έδωσε στην επιστήμη τα κατάλληλα εννοιολογικά εργαλεία για να αντιπαρατεθεί αποφασιστικά με λαϊκές δοξασίες και θρησκευτικές ερμηνείες.

Ο ανήσυχος βρετανός
Ο Κάρολος Ροβέρτος Δαρβίνος γεννήθηκε το 1809 στη μικρή επαρχιακή πόλη του Σρούσμπερι της Αγγλίας ως το πέμπτο από τα έξι παιδιά του γιατρού R.W. Darwin. Η μητέρα του πέθανε όταν ο Κάρολος ήταν μόλις 8 χρονών, με την οικονομική επιφάνεια της οικογένειας και τη μόρφωση των οικείων του να του εξασφαλίζουν ήρεμα παιδικά χρόνια, γεμάτα προνόμια.
Ο Δαρβίνος αρνήθηκε να ολοκληρώσει τις σπουδές του ιατρικής στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου -είχε αποστροφή για το αίμα- και ασχολήθηκε με τη φυσική ιστορία, τη γεωλογία και τη βιολογία. Ο πατέρας του τον έγραψε στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ, στο Τμήμα Θεολογίας, για να κερδίσει τη ζωή του.

Ταξίδι με το πλοίο «Beagle»
Αποφοιτώντας το 1831 από τη Θεολογική Σχολή, ο καθηγητής βοτανικής Χένσλοου του πρότεινε μια θέση φυσιοδίφη στην ερευνητική αποστολή του «Beagle», για μια πεντάχρονη ερευνητική εκστρατεία στα πέρατα του κόσμου.
Στη διάρκεια του ταξιδιού, ο Δαρβίνος ήρθε σε επαφή με «πρωτόγονους» πολιτισμούς και ιθαγενείς, την ίδια ώρα που συνέλεγε μανιωδώς φυσικά δείγματα, απολιθώματα και γεωλογικά υλικά, μελετώντας ταυτόχρονα ζώα που δεν είχε συναντήσει ποτέ.
Επιστρέφοντας στην Αγγλία το 1836 (2 Οκτωβρίου), ο Δαρβίνος άρχισε να δημοσιεύει τα αποτελέσματα των ερευνών του σε επιστημονικές επιθεωρήσεις, με το ταξίδι να έχει διαδραματίσει κεφαλαιώδη ρόλο στις απόψεις του περί φυσικής ιστορίας.
Η διαδικασία για τη σύλληψη της επαναστατικής του θεωρίας για την καταγωγή και την εξέλιξη των ειδών είχε ήδη αρχίσει να σχηματοποιείται, παρά το γεγονός ότι απομακρυνόταν καθοριστικά από τις δημοφιλείς βιολογικές θεωρίες του καιρού.
Η θεωρία του ότι τα είδη στη Γη δεν έμειναν απαράλλακτα από αρχής κόσμου αλλά εξελίχθηκαν προκάλεσε σοκ.  Δεν τόλμησε ο Δαρβίνος στην εποχή του να μιλήσει καθαρά για την καταγωγή του ανθρώπου από τον πίθηκο αλλά όλες οι ερμηνείες που δόθηκαν μετά από τον Δαρβίνο για την θεωρία του παίρνουν αυτό ως δεδομένο. Τότε αλλά και σήμερα οι θεολογική ερμηνεία του κόσμου θεωρεί ως δεδομένο το αντίθετο, ότι δηλαδή ο άνθρωπος δημιουργήθηκε όπως τον γνωρίζουμε σήμερα.
Πολλά σκίτσα της εποχής εμφανίζουν τον Δαρβίνο ως μισό πίθηκο μισό άνθρωπο:


Δικάζουν ακόμη σήμερα τον Δαρβίνο
Οσο κι αν φαίνεται περίεργο, οι ΗΠΑ δίκασαν και καταδίκασαν πολλές φορές τον Δαρβίνο. «Η δίκη του πιθήκου» έγινε στο Τενεσί το 1925 και εκεί καταδικάστηκε ο Σκόουτς, ο καθηγητής γυμνασίου που τόλμησε να διδάξει τη θεωρία της εξέλιξης του Δαρβίνου
Στη Λουιζιάνα απαγορεύτηκε η διδασκαλία της εξέλιξης στα σχολεία, εκτός αν διδασκόταν συγχρόνως και η «επιστήμη της δημιουργίας» του Θεού. Το 1995 ψηφίστηκε νόμος στην Αλαμπάμα σύμφωνα με τον οποίο απαιτούνταν από τα σχολεία να προσθέτουν ένα αυτοκόλλητο στα βιβλία της βιολογίας για να γνωρίζουν οι μαθητές ότι η εξέλιξη είναι αμφισβητούμενη θεωρία, η οποία παρουσιάζεται από εκείνους που θέλουν να εξηγήσουν την εμφάνιση των ειδών.
Ωστόσο, οι απόψεις για την εξελικτική θεωρία έχουν εξελιχθεί και πυκνώνουν οι φωνές που την αντιμετωπίζουν με κατανόηση και κάποια αποδοχή, όπως λ.χ. έκανε ο πάπας Ιωάννης Παύλος Β”, καθώς παραδέχθηκε ότι η θεωρία της εξέλιξης είναι κάτι παραπάνω από μια απλή υπόθεση.

Ο Δαρβίνος προκάλεσε και την προσοχή του Μαρξ, ο οποίος έστειλε του ένα γράμμα το 1873 με ένα βιβλίο του που θεωρούσε ότι είχε πολλά κοινά με τη θεωρία του Δαρβίνου εκφράζοντας τον θαυμασμό του.

Ο Δαρβίνος απάντησε ευγενικά χωρίς να δώσει συνέχεια. Επτά χρόνια μετά ο Μαρξ, με άλλο γράμμα του, προτείνει να του αφιερώσει τον Β” τόμο του έργου που επρόκειτο να εκδώσει. Γνωρίζοντας όμως ο Δαρβίνος τις αντικληρικές αντιλήψεις του Μαρξ απάντησε αρνητικά υποστηρίζοντας ότι είναι ανώφελο και άδικο να τα βάλει κανείς με τη χριστιανοσύνη και να μπλέκει ως επιστήμονας σε ξένα χωράφια.
Σήμερα οι περισσότεροι επιστήμονες συμφωνούν ότι έχουν αποκαλυφθεί αδιάσειστα στοιχεία τα οποία συνηγορούν υπέρ της κοινής προέλευσης των ειδών, όπως το DNA, το ενιαίο βιοχημικό και φυσιολογικό πλαίσιο των πιο βασικών βιομορίων (πρωτεΐνες, υδατάνθρακες, λίπη), η επεξηγηματική βιομετρία (ομόλογα, κοινής προέλευσης όργανα), η αποκάλυψη πρόσφατα στοιχείων λογικής και σκέψης σε εξελικτικά συγγενικά μας είδη κλπ. Αλλά η μάχη δεν έχει τελειώσει.