Ο Προμηθέας του Αισχύλου και η διαλεκτική της ανθρώπινης συνείδησης

Η τραγωδία «Προμηθέας Δεσμώτης» του Αισχύλου είναι ένα έργο βαθιά αρχετυπικό. Η αφήγηση αφορά όχι μόνον την αρχαία ελληνική μυθολογία και κοσμοεικόνες του αρχαίου ελληνικού κόσμου, μα και αρχέτυπα που διατρέχουν τον δυτικό πολιτισμό απ’ άκρου εις άκρον.

 

Η υπόθεση του έργου έχει συνολικά ως εξής: Οταν στον αγώνα μεταξύ των Τιτάνων και των ολύμπιων Θεών υπερίσχυσε ο Δίας και ο θρίαμβός του εξασφαλίστηκε, άρχισε να αναθέτει διάφορες εξουσίες και καθήκοντα στους Θεούς. Για την ανθρωπότητα επεφύλασσε κακή μοίρα. Ηθελε να την αφανίσει και στη θέση της να δημιουργήσει άλλη. Τα σχέδιά του δεν ευοδώθηκαν γιατί ο Τιτάνας Προμηθέας συμπονώντας το ανθρώπινο γένος έδειξε στους ανθρώπους πώς να χρησιμοποιούν τη φωτιά, την οποία μάλιστα έκλεψε για χάρη τους· τους δίδαξε ακόμη τέχνες και επιστήμες κι άλλους τρόπους βιοπορισμού και βελτίωσης της ζωής τους, καθώς και τις «τυφλές ελπίδες» σαν αντίδοτο απέναντι στο θλιβερό πεπρωμένο του θανάτου. Ο Δίας λυπήθηκε τους ανθρώπους και έτσι αυτοί γλίτωσαν τον όλεθρο· τον ευεργέτη, όμως, της ανθρωπότητας Προμηθέα τον καταδίκασε γι’ αυτήν την πρωτοβουλία του να υποφέρει δεμένος -αμέτρητους αιώνες- σ’ έναν βράχο στις ακτές του Ωκεανού και στην κακοτράχαλη χώρα της Σκυθίας: ένας γύπας θα πλησίαζε τον αλυσοδεμένο Προμηθέα και θα του κατασπάραζε το διαρκώς αναγεννώμενο συκώτι του. Το προνόμιο της αθανασίας κάνει τους πόνους του Τιτάνα ακόμα πιο βασανιστικούς. Ο Προμηθέας -αρχέτυπο του εξεγερμένου ενάντια σε κάθε είδους δεσποτισμό επαναστάτη- κατέχει ένα μοιραίο μυστικό· αν δεν το μάθει ο Δίας, κινδυνεύει να πέσει από τον θεϊκό του θρόνο, πράγμα που συνέβη με τον πατέρα του Ουρανό. Ο τύραννος Δίας σκοπεύει να παντρευτεί τη Θέτιδα, δεν γνωρίζει όμως πως αν προχωρήσει σ’ αυτόν τον γάμο, το παιδί που θα γεννηθεί θα γίνει πιο ισχυρό από τον πατέρα του. Το μυστικό αυτό που το κατέχει ο Προμηθέας -το έμαθε από τη μητέρα του, τη μάντισσα Γη- δεν σκόπευε να το αποκαλύψει ποτέ, παρά μόνον αν ο Ζευς τον απελευθέρωνε από τα δεσμά του. Θ’ αψηφήσει τους κεραυνούς και τις αστραπές που εκτοξεύει εναντίον του ο Κύριος του Ολύμπου και θα ριχτεί στα Τάρταρα, ενώ η φωνή του θ’ ακούγεται να διαμαρτύρεται για την άδικη μοίρα του.

Στο δοκίμιο «Ο Προμηθέας στον άξονα του κόσμου» ο Γιαν Κοτ (Jan Kott) περιγράφει τον προμηθεϊκό κόσμο σαν έναν κόσμο με κάθετη διάρθρωση: «πάνω είναι η έδρα των θεών και της εξουσίας, κάτω ο τόπος της εξορίας και της τιμωρίας. Στη μέση βρίσκονται ο επίπεδος δίσκος της γης, και το επίπεδο πιάτο της ορχήστρας, όπου διαδραματίζεται η δράση (Γιαν Κοτ, Θεοφαγία σ. 21). Από την πλευρά του, ο Προμηθέας διδάσκει στους ανθρώπους τους αριθμούς και τα ψηφία -μια ανθρωπότητα δίχως αριθμητική είναι αδιανόητη, όπως σημειώνει σ’ ένα δοκίμιό του ο Καστοριάδης- και επινοεί το γράμμα σαν σύμβολο. Οσο για τη μαντική, που συνδέεται με τις θυσίες για τους Θεούς, «δεν έχει πια θρησκευτικό χαρακτήρα, είναι πρακτική γνώση, ένα σύστημα βασισμένο στην εμπειρία, μια προ-επιστημονική φυσιογνωσία». «Η ιατρική και η μαντική ήταν η ίδια τέχνη της πρόβλεψης, σχεδόν ταυτόσημη με την έννοια του προγνωστικού» (Γιαν Κοτ, Θεοφαγία σ. 74).

 

Η ιστορία της προόδου τελειώνει «με την ανακάλυψη της τεχνολογίας των μετάλλων, της επεξεργασίας του χαλκού, του σίδερου, του ασημιού και του χρυσού». «Στον Προμηθέα χρωστούν οι άνθρωποι όλες τις τέχνες. Ομως εν αρχή ην η φωτιά, που «κάθε τέχνης δάσκαλος» (Θεοφαγία σ. 35).

Καθώς «ο μύθος της γένεσης στον Αισχύλο είναι η ιστορία της ανθρωπότητας που έχει μπροστά της δύο λύσεις προβαλλόμενες στο μέλλον: τα Θεοφάνια και την αιώνια διαίρεση σε Πάνω και Κάτω (Θεοφαγία σ. 39), διαπιστώνουμε πως ο Προμηθέας Δεσμώτης είναι μια τραγωδία που αποτελεί υπόθεση αποκλειστικά «των αθανάτων» – η μόνη θνητή στην τραγωδία είναι η Ιω. Από την άλλη πλευρά, είναι αδύνατον να αποκόψουμε το φαινόμενο της τραγωδίας από την πολιτική της διάσταση – η τραγωδία είναι πρώτ’ απ’ όλα ένα «πράττειν» του Αθηναίου πολίτη, που μ’ αυτήν τοποθετείται άμεσα απέναντι στα μείζονα θέματα της ελευθερίας και της ευθύνης καθώς και απέναντι στο πρόβλημα που για πρώτη φορά τίθεται κατ’ αυτόν τον τρόπο, σε παγκόσμια κλίμακα, στην αρχαία Αθήνα, του αυτοπροσδιορισμού της ανθρώπινης ύπαρξης μέσα από το χαρακτηριστικό του πολίτη. Ως γνωστόν, ο Αισχύλος θέλησε να γραφεί στον τάφο του όχι πως ήταν αυτός που έγραψε την Ορέστεια, μα αυτός που πολέμησε στη μάχη του Μαραθώνα. Ο αθηναίος πολίτης έχει την τύχη να αυτοκαθοριστεί ως τέτοιος σε μια εποχή όπου γεννιέται, όχι μόνον η τραγωδία, μα και η φιλοσοφία και η πολιτική σκέψη, και όλα αυτά όντας σύμφυτα με μια μεταφυσική διάσταση που ίσως παραμένει αξεπέραστη· ο Παρθενώνας αλλά και η τραγωδία θα ήταν αδύνατα δίχως τούτη τη μεταφυσική διάσταση – η οποία δεν περιορίζεται στο θρησκευτικό στοιχείο.

 

Πέρα όμως από τον πολιτικά θεσμίζοντα ρόλο που μπορούμε να δούμε στον υβριστή-αρχέτυπο του αιώνιου επαναστάτη ενώπιον σε κάθε δεσποτεία Προμηθέα, σε τούτη την όψιμη τραγωδία του μέγιστου Ελληνα τραγικού, είναι πιστεύουμε σκόπιμο να διαβάσουμε το έργο και από μια άλλη οπτική: ο Προμηθέας Δεσμώτης είναι μια ποιητική-φιλοσοφική πραγματεία, εξιχνίαση βήμα βήμα των παραμέτρων της ανθρώπινης συνείδησης, καθώς τούτη θεμελιώνεται, τη δεδομένη εποχή, για πρώτη φορά ως Λόγος, ως θεσμισμένη σκέψη και φιλοσοφία, ως ενότητα εννοιών και νοημάτων, για να σηματοδοτηθεί μια πορεία δυόμισι χιλιετιών δυτικής σκέψης.

 

Η αντίθεση, η έμπρακτη εναντίωση και η έξοδος από την ανθρώπινη φάση της άγνοιας που κυριαρχούσε στην ανθρωπότητα, με αποτέλεσμα οι άνθρωποι να μοιάζουν με μυρμήγκια, σηματοδοτείται από την «ύβρι» του τραγικού ήρωα: ο Προμηθέας επαναστατεί απέναντι στον οικουμενικό πατέρα Δία και η σκέψη παραδίδεται στην ετερότητα της: την εγκόσμια λυτρωτική και συνάμα διαφωτιστική και οικοδομητική «πράξη». Η φωτιά του Τιτάνα θα κάψει εκ βάθρων και τη θεϊκή νηφαλιότητα μιας οικουμένης εντόμων, θεμελιώνοντας τον Λόγο ως πράξη και την πράξη ως Λόγο· οι άνθρωποι δεν θα ‘χουν παρά τις «τυφλές ελπίδες» για ν’ αντιπαλέψουν το πικρό πεπρωμένο της θνητότητάς τους, καθώς και τον πολιτισμό τους, του οποίου όλα τα γενεσιουργά συστατικά στοιχεία έχουν πλέον δοθεί.

 

Η ιερή δαμάλα Ιώ, σημαδεμένη ανεξίτηλα από τη θεϊκή θέληση, όπως σημειώνει ο Γιαν Κοτ, εικονογράφηση της τυφλής κοσμικής θέλησης του Σοπενχάουερ, αποκωδικοποιεί στην τραγωδία το πανίσχυρο ενορμησιακό στοιχείο της σκέψης, «γειώνοντας» τις θεϊκές δυνάμεις σ’ έναν κόσμο στον οποίο «ο υπηρέτης» Ερμής δεν θα έχει παρά μεσολαβητικό ρόλο.

 

Στον πυρήνα του προβλήματος της ανθρώπινης συνείδησης φτάνουμε αν θυμηθούμε πως «ο Προμηθέας του Γκαίτε και του Σέλεϋ ήταν αδελφός του Σατανά. Ομως οι άγγελοι διώχτηκαν από τον ουρανό για την αμαρτία της περηφάνιας. Ο Εωσφόρος είναι ένας πρίγκιπας της λογικής» (Γιαν Κοτ. Θεοφαγία σ. 55). Ο Σέλεϋ, μεταξύ άλλων, αποφαίνεται: «Το μόνο φανταστικό πλάσμα που μοιάζει έως κάποιον βαθμό με τον Προμηθέα είναι ο Σατανάς». Το προμηθεϊκό αρχέτυπο του λυτρωτή που κομίζει στους ανθρώπους καλύτερες τύχες, προαναγγέλλει το δίχως άλλο ένα άλλο μεγάλο αρχέτυπο του δυτικού πολιτισμού: αυτό του Χριστού. Ο Προμηθέας στιγματίζει την αρχαιότητα με το ύψιστο πολιτισμικό ιδανικό του Λόγου, ενώ ο Χριστός θα ανοίξει τους χριστιανικούς αιώνες και τον ιστορικό χρόνο και θα σταυρωθεί επειδή θέλησε να διδάξει στους ανθρώπους την αγάπη. Ο Χριστός ήρθε στη γη και για να συντρίψει τον Σατανά – μια νύξη των πανανθρώπινων και οικουμενικών αρχετύπων για την προαιώνια ύβρι του Λόγου, της προμηθεϊκής φωτιάς, που σηματοδότησαν την οριστική απώλεια του πρωταρχικού παραδείσου; Οπωσδήποτε, αλλά και κάτι άλλο εξίσου σημαντικό, καθώς καλούμαστε να ψηλαφίσουμε μέσα από την αισχύλεια διαλεκτική ανομολόγητα βάθη της ανθρώπινης ψυχής.

 

Η χριστιανική θρησκεία εκδήλωσε βαθιά έχθρα, αναμφισβήτητα, απέναντι στο σκοτεινό κομμάτι της ανθρώπινης ύπαρξης, το οποίο προσωποποίησε εξάλλου και με τον Διάβολο. Ως σατανικό και «κακό» καταδικάζεται και κάθε συναίσθημα τονισμένης υπερηφάνειας, και μαζί μ’ αυτό το συναίσθημα συμπαρασύρεται στην ουσία άρδην και το ανθρώπινο «εγώ» – το εγώ καταδικάζεται ως πρόσκομμα στην επίτευξη της αυτογνωσίας και από τις ανατολικές θρησκείες. Η ταπεινότητα χρίζεται από τους χριστιανούς ύψιστη αξία καθώς ενοχικές δυνάμεις της ρηξιγενούς ανθρώπινης ψυχής -παρούσες οικουμενικά στις περισσότερες θρησκείες- προσπαθούν να καταστείλουν κάθε δικαίωμα αυτής της ψυχής στο σκοτεινό της και -γιατί όχι- στο εξουσιαστικό της κομμάτι – κομμάτι αναγκαίο για την ακεραιότητά της, υπαρκτό όσο τίποτε άλλο, μα και χρήσιμο και αξιοποιήσιμο. Η χριστιανική ενοχή, ενοχή θεμελιακή και συστατική της ανθρώπινης ψυχής, εμφανίζεται στον αισχύλειο Προμηθέα ως ύβρις -η ύβρις του Προμηθέα-, που τιμωρείται ανελέητα.

 

Το μοτίβο της ενοχής, που απασχόλησε εξάλλου θεμελιωδώς τον Αισχύλο στην Ορέστεια, επανέρχεται στον Προμηθέα ως εσώτατος πυρήνας της έννοιας του τραγικού, για να απαντηθεί με διαφορετικό ίσως τρόπο στην τρίτη και χαμένη τραγωδία της τριλογίας, προαναγγέλλοντας για τη μελλοντική ανθρωπότητα αισιόδοξα, μα και άκρως αινιγματικά προμηνύματα.

Οι νομοθέτες που άλλαξαν τον κόσμο

Οι πολιτειακοί άρχοντες που επιφορτίζονται με την κατάρτιση ή την αναθεώρηση των νόμων έχουν έργο πολύ δύσκολο στα χέρια τους. 

Αν είναι αλήθεια η ρήση ότι το Δίκαιο προϋποθέτει τη Δύναμη και τη δικαιώνει, τότε οι ισορροπίες των αντικρουόμενων συμφερόντων παραείναι εύθραυστες και οι κόκκινες γραμμές πρέπει να τηρηθούν κατά γράμμα.
Παρά ταύτα, δεν ήταν λίγοι οι νομοθέτες που τόλμησαν να εκσυγχρονίσουν τους νόμους του καιρού τους, γεννώντας έτσι δεδικασμένο που θα κυβερνούσε έκτοτε την οικουμένη (ή τουλάχιστον τη Δύση), αφήνοντας τον Νίτσε να διαμαρτύρεται ότι: «Να είσαι νομοθέτης είναι η πιο εκλεπτυσμένη μορφή τυραννίας».
Κι έτσι το Γραπτό Δίκαιο είναι αυτό που αναγνώρισε και εξασφάλισε προοδευτικά την ίση μεταχείριση σε όλα τα μέλη μιας κοινωνίας, αποδίδοντας στον καθένα το οφειλόμενο, την ίδια στιγμή που χωρίς Δίκαιο (το σύμφωνο με τους νόμους δηλαδή) δεν θα μπορούσε να γίνει λόγος για Δικαιοσύνη.
Με αυτά υπόψη, ας δούμε μια σειρά από φωτεινούς νομοθέτες που συνεισέφεραν στην ανθρωπότητα με τρόπο που ούτε οι ίδιοι θα περίμεναν. Κι όλα άρχισαν όταν προσπάθησαν απλώς να φέρουν τη δικαιοσύνη στους ομοεθνείς τους…

Χαμουραμπί
Πώς άλλαξε τον κόσμο: Ο αρχαιότερος γραπτός νομικός κώδικας της Ιστορίας

Ο παντοδύναμος βαβυλώνιος βασιλιάς «των τεσσάρων τετάρτων του κόσμου» και κατακτητής τρομερός έκανε τη μεσοποτάμια αυτοκρατορία του περιώνυμη στα πέρατα του τότε γνωστού κόσμου, την ίδια στιγμή που η μεγαλοπρεπής Βαβυλώνα μετατράπηκε στο απόλυτο πολιτισμικό και οικονομικό κέντρο του καιρού. Και τότε έκανε την κίνηση-ματ, ένα σύνολο νόμων δηλαδή που θα ρύθμιζαν ιδιωτικό, εμπορικό και δημόσιο Δίκαιο σε κάθε γωνιά της αχανούς αυτοκρατορίας του! Ο Κώδικας του Χαμουραμπί, η συλλογή των 282 νόμων δηλαδή, ήρθε στο φως το 1901 (από τον αρχαιολόγο Jacques Morgen) ως μια θεόρατη στήλη από βασάλτη που ανακαλύφθηκε στην αρχαία Σούσα.
Ο Κώδικας του Χαμπουραμπί προέρχεται από τον 17ο αιώνα π.Χ. (περί το 1750 π.Χ.) και είναι ένας από τους παλιότερους που έχουν βρεθεί μέχρι στιγμής, ανατρέποντας όσα ξέραμε για την αρχαιότητα. Εκεί γίνεται λόγος για πρώτη φορά για την «αρχή της ανταπόδοσης των ίσων» (το ιουδαϊκό «οφθαλμόν αντί αφθαλμού» και το «lex talionis» του Ρωμαϊκού Δικαίου), η ίδια η βάση δηλαδή κάθε ποινικού κώδικα (η τιμωρία να είναι ανάλογη του εγκλήματος).
Ο Χαμουραμπί δηλώνει στην εισαγωγή ότι έχει σταλθεί από τους θεούς για να υπερασπιστεί τους αδύναμους και να επιβάλει το Δίκαιο, καθιερώνοντας έτσι ορισμένα δικαιώματα για τους οικονομικά και κοινωνικά ασθενέστερους που να τους προστατεύουν πια από την πλήρη εξαθλίωση. Ο Κώδικας βασίζεται στις απτές αποδείξεις ενοχής και όχι στην κρίση των θεών, την ίδια στιγμή που καμιά αναφορά δεν γίνεται στο φυλετικό-εθιμικό Δίκαιο (την αρχαιότερη μορφή Δικαίου).
Παρά το γεγονός ότι ακολουθεί το πνεύμα της πανάρχαιας εποχής (δουλεία, κοινωνικές διαφορές και κρατούσα θρησκεία), αποδεικνύεται κατάφωρα σύγχρονος σε πολλά άρθρα του: ενθαρρύνει τις συναλλαγές με απόδειξη και τις συμφωνίες με γραπτό συμβόλαιο, ενώ καθιερώνει πιθανότατα για πρώτα φορά στην Ιστορία και κατώτατο μεροκάματο!
Αφού τακτοποιήσει λοιπόν ζητήματα ιδιοκτησίας και καλλιέργειας γης, κληρονομιές, προίκες, δάνεια, υποθήκες και συμβόλαια, ρυθμίζει επακριβώς τις σχέσεις μεταξύ πολιτών και πολιτείας. Κάνει ρητό λόγο ότι οι ισχυροί δεν πρέπει να καταπιέζουν τους αδύναμους και ότι οι νόμοι πρέπει να προστατεύουν τις χήρες και τα ορφανά και να είναι πάντα δίκαιοι απέναντι στους αδυνάτους. Αν και το σημαντικότερο όλων είναι ότι ο βαβυλωνιακός κώδικας καθιερώνει την ευθύνη του κράτους: ο δικαστής που λαθεύει εκτελείται! Και κάτι ακόμα: ο Χαμουραμπί διέταξε κατά τη βασιλεία του τέσσερις φορές τη διαγραφή των χρεών που είχαν οι πολίτες προς το κράτος και προς άλλους πιστωτές…

Λυκούργος ο Σπαρτιάτης
Πώς άλλαξε τον κόσμο: Ο νομοθέτης της Σπαρτιατικής Πολιτείας (Πολεμικό Δίκαιο)

Ο θρυλικός (μυθικός;) βασιλιάς της Σπάρτης αποφάσισε περί τα 800 π.Χ. να μεταρρυθμίσει τόσο την πολιτική της Λακεδαίμονας όσο και το σώμα των νόμων που την κυβερνούσαν. Ο θρύλος τον θέλει να εγκαταλείπει μάλιστα τη Σπάρτη για πάντα ώστε να μην αλλάξουν οι συμπολίτες του τη νομοθεσία που τους παρέδωσε, καθώς τους είχε βάλει να ορκιστούν πως θα το έκαναν μόνο αν ήταν ο ίδιος παρών. H αποδοχή του πολιτεύµατος του Λυκούργου από τους Σπαρτιάτες δεν υπήρξε φυσικά απρόσκοπτη και πολλοί ιστορικοί διατείνονται ότι αυτός ήταν ο πραγματικός λόγος που έφυγε από τη γενέτειρά του για πάντα: λόγω των μέτρων λιτότητας που επέβαλε και του πνεύµατος ισότητας , οι πλούσιοι αντέδρασαν βίαια, φτάνοντας μάλιστα να πάρουν µε τις πέτρες τον εισηγητή του!
Τα νομοθετήματα του Λυκούργου είχαν βέβαια ευρύτερη έννοια από το απλό νόημα του όρου «νόμος», καθώς περιλάμβαναν συνήθειες και έθιμα που έπρεπε ή δεν έπρεπε να τηρηθούν, ασχέτως κάποιες φορές αν δεν ορίζονταν από κάποια διάταξη ή δεν επιβάλλονταν από τη δημόσια αρχή.
Οι συγκεκριμένοι νόμοι ήταν συχνά αλληλένδετοι τόσο με την παιδεία όσο και με τις παραδόσεις της Πολιτείας της Σπάρτης, αν και η ευνομία που προσέφερε το νομοθετικό έργο του Λυκούργου ήταν πρωτοφανής: συστήνει τα πολιτικά σώματα της Γερουσίας και της Αρχής των Εφόρων, θεσπίζει την Απέλλα, τη συνέλευση των πολιτών στην Αρχαία Σπάρτη σε περιοδικές συγκεντρώσεις (λαοσυνάξεις), καθιερώνει τον αναδασμό της γης και τα κρατικά συσσίτια και μεταμορφώνει άρδην τον οικονομικό και κοινωνικό τομέα.
Αν και ο νοµικός χαρακτήρας της σπαρτιατικής πολιτείας έμεινε γνωστός ως ιδιαίτερα στρατιωτικός, µε την έννοια ότι η σπαρτιατική νοµοθεσία κατέτεινε στη συνεχή ενίσχυση της πολεµικής αρετής των Σπαρτιατών: σιδηρά πειθαρχία, κοινή μόρφωση αγοριών και κοριτσιών και σκληραγώγησή τους από την παιδική ηλικία, αλλά και η υποχρέωση της υποταγής των νεότερων στους γεροντότερους.
Οι Σπαρτιάτες αποδέχτηκαν τελικά τους νόµους που αφορούσαν στον γάµο, την αγωγή και τη «ζωή της τιµής» καθώς συµφωνούσαν ότι η παραγωγή καλών στρατιωτών ήταν πάνω από τα προσωπικά συµφέροντα και τις απολαύσεις του ατόµου και της οικογένειας…

Δράκων ο Αθηναίος
Πώς άλλαξε τον κόσμο: Ο πρώτος που κατέγραψε το Αθηναϊκό Δίκαιο

Όταν ανέλαβε τα καθήκοντά του ως τύραννος των Αθηνών, ήδη έξι άρχοντες (θεσμοθέτες) ήταν επιφορτισμένοι με την κατάρτιση άγραφων νόμων (αρχής γενομένης από το 683 π.Χ.). Η Αθηναϊκή Πολιτεία ήταν που του ζήτησε το 624 π.Χ. να καταγράψει το προφορικό Δίκαιο και έπειτα από τρία χρόνια ο τύραννος τούς παρέδωσε σε μαρμάρινες πλάκες που τοποθετήθηκαν σε κοινή θέα στην Αγορά τους διαβόητους για την αυστηρότητα και σκληρότητά τους «Δρακόντειους Νόμους» (Ο Πλούταρχος σημείωσε με νόημα όπως ξέρουμε ότι οι νόμοι του Δράκοντα γράφτηκαν με αίμα, όχι με μελάνι).
Ο Δράκων συνειδητοποίησε την ανάγκη για γραπτό σώμα νόμων, μιας και η αριστοκρατία της πόλης-κράτους ερμήνευε το προφορικό Δίκαιο σύμφωνα με τα συμφέροντά της, κι έτσι οι Θεσμοί (ή Διατάξεις) του έμειναν γνωστοί ως ο πρώτος πολιτικός σταθμός στην ιστορία της πόλης από την εποχή του Θησέα ακόμα.
Ο Δράκων εισήγαγε μια σειρά από μεταρρυθμίσεις στο αθηναϊκό πολίτευμα, όπως την Εκκλησία του Δήμου (στην οποία λάμβαναν μέρος όλοι οι στρατεύσιμοι κάτοικοι της Αθήνας και ήταν υποχρεωμένοι να παρίστανται σε όλες τις συνεδρίες της), την παραχώρηση πολιτικών δικαιωμάτων στη διοίκηση της πόλης σε όλους όσους στρατεύονταν σε περίπτωση πολέμου και την εκλογή των αρχόντων και των ταμιών της πόλης από όλους τους στρατεύσιμους άντρες (αν και εδώ έπαιζε ρόλο το εισόδημα του πολίτη).
Παρά το γεγονός ότι οι νόμοι του ήταν παροιμιωδώς αυστηροί σε πολλές περιπτώσεις, τιμωρώντας με βαριές και εξοντωτικές ποινές ακόμα και μικρά αδικήματα (ενώ σε άλλες διατάξεις τιμωρούνταν σοβαρά και ελαφρά αδικήματα με την ίδια ποινή), ο Δράκων ήταν ο πρώτος νομοθέτης που έκανε διάκριση μεταξύ φόνου εκ προθέσεως και φόνου εξ αμελείας, σταθερά πια κάθε σύγχρονου ποινικού συστήματος! Οι εκ προμελέτης ανθρωποκτονίες ήταν τώρα έργο του Αρείου Πάγου, ενώ οι εξ αμελείας φόνοι δικάζονταν από 51 δικαστές που όρισε. Ταυτοχρόνως, περιόρισε τις δικαιοδοσίες του Αρείου Πάγου στη διαφύλαξη των νόμων της πόλης, την ίδια στιγμή που οι πολίτες είχαν το δικαίωμα να καταγγέλλουν τις αποφάσεις του Αρείου Πάγου που θεωρούσαν άδικες!
Ο Δράκων εισήγαγε ακόμα αυστηρές μεταρρυθμίσεις και στις διατάξεις του ιδιωτικού Δικαίου, επιβάλλοντας αυστηρές ποινές στις περιπτώσεις παράβασης της ποινικής νομοθεσίας. Η δυσαρέσκεια των φτωχών από τους Δρακόντειους Νόμους έμεινε επίσης παροιμιώδης, αναγκάζοντας πολλούς να εγκαταλείψουν την Αττική Γη, αν και αργότερα οι Αθηναίοι θα αναφέρονταν στον Δράκοντα με σεβασμό, αναγνωρίζοντάς του την πρόθεση να περιορίσει την αθλιότητα των ανθρώπων και να ανακουφίσει τους φτωχούς και κατατρεγμένους. Η νομοθετική κληρονομιά του καταργήθηκε από τον Σόλωνα, ο οποίος διατήρησε ωστόσο τους λεγόμενους «φονικούς δεσμούς» του Δράκοντα…

Σόλων ο Αθηναίος
Πώς άλλαξε τον κόσμο: Ο πατέρας του επιστημονικού νομικού συστήματος

Αν εξαιρέσουμε τους νομοθέτες που έδρασαν πριν από τον σοφό Αθηναίο, όλοι οι κατοπινοί κοινωνικοί μεταρρυθμιστές επηρεάστηκαν βαθύτατα από το πνεύμα του έλληνα νομοθέτη, που παραμένει ένας από τους «πατέρες» του Δικαίου. Ο αθηναίος φιλόσοφος και ποιητής, ένας από τους λεγόμενους Εφτά Σοφούς του αρχαίου κόσμου, αντικατέστησε τους Δρακόντειους Νόμους με το νομοθετικό σώμα που θα γινόταν η βάση της λαμπρής Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Ο Σόλων κλήθηκε κοινή συναινέσει των αντιμαχόμενων πλευρών (ευγενείς-λαός) της Αθήνας να νομοθετήσει, διατηρώντας αυξημένες εξουσίες στη διακυβέρνησή του.
Όσο για τις προοδευτικές και νομοθετικά τολμηρές διατάξεις του, που θεσπίστηκαν το 592 π.Χ., αντικατοπτρίζουν το μέγεθος της διχαστικής κρίσης που ξέσπασε στην πολιτεία και εκείνες ήρθαν να θεραπεύσουν. Το πνεύμα κατευνασμού που διέπει τη νομοθεσία του βασιζόταν μάλιστα στην αρχή της ανισότητας (και όχι της ισότητας) προσπαθώντας να εξισορροπήσει τις αντίρροπες δυνάμεις των αντικρουόμενων συμφερόντων.
Το κυριότερο από τα νομοθετικά μέτρα που έλαβε ο Σόλων ήταν η περίφημη Σεισάχθεια, ο νόμος που καταργούσε τα χρέη από δανεισμό με υποθήκη ακίνητης περιουσίας και «επί σώμασι», δηλαδή τα χρέη των αγροτών κυρίως οι οποίοι μη μπορώντας να τα ξεπληρώσουν είχαν χάσει το βιος τους και πουλήθηκαν δούλοι εντός και εκτός Αττικής.
Με τη Σεισάχθεια ο Σόλων αλάφρυνε το άχθος από τους ώμους των ασθενέστερων οικονομικά πολιτών, οι οποίοι είχαν περιέλθει σε κατάσταση κοινωνικής εξαθλίωσης. Όσοι μάλιστα είχαν πουληθεί δούλοι για χρέη απελευθερώθηκαν και επέστρεψαν στα σπίτια τους, ενώ πλέον απαγορευόταν να δανείζεται κανείς με εγγύηση την προσωπική του ελευθερία! Το δεύτερο μέτρο που πήρε ο Σόλων ήταν να χωρίσει τους πολίτες της Αθήνας σε κοινωνικές τάξεις ανάλογα με την οικονομική τους κατάσταση και όχι με βάση την καταγωγή, όπως γινόταν ως τότε.
Το σύστημα ήταν «τιμοκρατικό», από το τίμημα, δηλαδή το πόσο μπορούσε να αποτιμηθεί ο πολίτης με βάση την περιουσία του και ανάλογα ρυθμίστηκε και η φορολογία (εισφορές). Με τον Σόλωνα αρχίζει και το δικαίωμα της διαθήκης: ως τότε την περιουσία όποιου πέθαινε άτεκνος την κληρονομούσαν οι συγγενείς του. Στο εξής ο πολίτης χωρίς παιδιά μπορούσε να κληροδοτήσει τα υπάρχοντά του σε όποιον ήθελε. Ο Σόλων ξανάδωσε την ελευθερία σε πολλούς Αθηναίους και όρισε ανώτατο όριο εδαφικής ιδιοκτησίας που θα μπορούσε να κατέχει κανείς, αν και δεν προχώρησε τελικά σε αναδασμό της γης.
Επιπλέον, ενίσχυσε την εξουσία της Εκκλησίας του Δήμου, ίδρυσε την αντιπροσωπευτική Βουλή των Τετρακοσίων και το λαϊκό δικαστήριο της Ηλιαίας και κατάρτισε νόμους για την υποχρεωτική συμμετοχή των πολιτών στα κοινά, καθώς για τον αρχαίο σοφό το μεγαλύτερο παράπτωμα ήταν η αδιαφορία του πολίτη για τον δημόσιο βίο (στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων όσων δεν συντάσσονταν με κάποια από τις αντίπαλες πολιτικές παρατάξεις). Μολονότι ο Σόλων δεν πρόσφερε στην Αθήνα την απόλυτη κοινωνική δικαιοσύνη και πολιτική σύμπνοια, η νομοθεσία του κατόρθωσε να περιορίσει την κοινωνική αδικία και να δώσει στην Αθήνα μια βάση για αντιπροσωπευτικότερο πολιτικό σύστημα…

Κικέρων
Πώς άλλαξε τον κόσμο: Η κλασική μορφή του Ρωμαϊκού Δικαίου

Ο Μάρκος Τύλλιος Κικέρων, φιλόσοφος, δικηγόρος, πολιτικός, ρήτορας και συνταγματολόγος, ένας από τους διαπρεπέστερους Ρωμαίους που έζησαν ποτέ, μπορεί να μας είναι γνωστός για τη φράση του «Αν οι θεοί μιλούν, τότε χρησιμοποιούν σίγουρα τη γλώσσα των Ελλήνων», ο ίδιος ήταν ωστόσο πολλά περισσότερα από λάτρης του σπουδαίου αρχαιοελληνικού πολιτισμού.
Το σώμα του έργου του απαρτίζει ένα από τα εντυπωσιακότερα σύνολα ιστορικών, νομικών και φιλοσοφικών πονημάτων σε ολόκληρη την αρχαιότητα, την ίδια στιγμή που η νομοθετική του κληρονομιά παραμένει κεφαλαιώδους σπουδαιότητας για την εποχή της. Από τους εντυπωσιακότατους σε αριθμό αλλά και ρητορική δεινότητα 107 πολιτικούς και δικανικούς λόγους του (αν και σώζονται μόλις 57) αποκαλύπτεται η προοδευτική νομοθετική του ματιά: «Η διοίκηση μιας κυβέρνησης, καθώς και μιας κηδεμονίας, πρέπει να αποβλέπει στο καλό αυτού που κηδεμονεύεται και όχι στο καλό του κηδεμόνα».
Με την ίδια καθαρότητα ξεδιάλυνε και το τοπίο στον ποινικό Κώδικα («Το έγκλημα δεν πρέπει να μετριέται από τις συνέπειές του, μα από την κακή πρόθεση με την οποία εκτελείται»), αν και κράτησε το καλύτερο για το τέλος: «Περισσότεροι νόμοι, λιγότερη δικαιοσύνη». Το μεταρρυθμιστικό του έργο στην πολιτική σκηνή και το νομικό σύστημα απαθανατίστηκε σε πλήθος επιστολών του, με τον ίδιο να παραμένει πάντα υπέρμαχος της ελεύθερης πολιτείας και του φιλελευθερισμού…

Τσεζάρε Μπεκαρία
Πώς άλλαξε τον κόσμο: Αναμόρφωσε το ποινικό σύστημα προς όφελος του πολίτη (Ανθρωπιστικός Ποινικός Κώδικας)

Είναι αρκετά ασφαλές να ειπωθεί ότι πριν από τον περίφημο ιταλό ποινικολόγο ο νόμος είχε περισσότερο τιμωρητική χροιά παρά έψαχνε να σωφρονίσει τον παραβάτη και να τον επαναφέρει έτσι εντός κοινωνίας. Και ήταν ακριβώς ο σπουδαίος Διαφωτιστής με το έργο του «Περί Εγκλημάτων και Ποινών» (1764) που θα άλλαζε τον τρόπο που λειτουργεί το σύγχρονο δικαστικό σύστημα, δίνοντάς του τις ίδιες τις βάσεις του.
Αφού καταδίκασε τα βασανιστήρια και τη θανατική ποινή, διατύπωσε στην κολοσσιαία σε επίδραση πραγματεία του το πρώτο ουσιαστικά ολοκληρωμένο έργο ποινικολογίας, συντάσσοντας τις προτάσεις του για την αναθεώρηση του ποινικού συστήματος. Στην πρώτη ποτέ μελέτη που υποδείκνυε ότι η ποινική δικαιοσύνη όφειλε να υπακούει σε λογικές αρχές, ο Μπεκαρία έθεσε με σαφήνεια το πρόβλημα του άδικου δικονομικού συστήματος καλώντας σε εξορθολογισμό των νόμων.
Τι κήρυξε; Ότι η τιμωρία πρέπει να έχει προληπτική και όχι ατιμωτική λειτουργία, ότι η ποινή πρέπει να είναι ανάλογη του διαπραχθέντος αδικήματος, ότι η βεβαιότητα της τιμωρίας (και όχι η αυστηρότητά της) είναι που οδηγεί στην πρόληψη και τέλος ότι για να είναι αποτελεσματική, η τιμωρία οφείλει να είναι άμεση. Και βέβαια οι δικαστικές διαδικασίες να είναι δημόσιες.
Σκοπός της ποινής, γράφει ο Μπεκαρία, δεν είναι η εκδίκηση, αλλά ο σωφρονισμός αυτού που διέπραξε το αδίκημα και ο παραδειγματισμός των άλλων. Άρα ο σκοπός της ποινής είναι η πρόληψη υπό δύο έννοιες: γενική πρόληψη του κακού, δηλαδή να αποτρέψει πολλούς άλλους από το να θελήσουν να αδικήσουν, και ειδική πρόληψη, να αποτρέψει δηλαδή το συγκεκριμένο άτομο από το να ξαναεγκληματήσει (σωφρονισμός). Το πόνημα του Διαφωτισμού γνώρισε από την πρώτη στιγμή αμέτρητες εκδόσεις και μεταφράσεις, ενώ όταν κυκλοφόρησε στις ΗΠΑ, τόσο ο Τζον Άνταμς όσο και ο πρόεδρος τότε Τόμας Τζέφερσον το αποκάλεσαν «Δεύτερη Βίβλο»…

Ούγκο Γκρότιους
Πώς άλλαξε τον κόσμο: Ο πατέρας του Διεθνούς Δικαίου

Ο ολλανδός φιλόσοφος, θεολόγος και νομομαθής ήταν ο πρώτος που διέκρινε διάφορα είδη Δικαίου, αν και θα άφηνε βαθιά το χνάρι του στο λεγόμενο Διεθνές Δίκαιο, ως ο πρώτος που ασχολήθηκε με το πεδίο. Ο σπουδαίος ουμανιστής απαθανάτισε στο σύγγραμμά του «De jure belli ac pacis» του 1625 τις βασικές αρχές αυτού που ονόμαζε Σύστημα Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου, αφήνοντας γερή παρακαταθήκη στον σύγχρονο κόσμο που ερχόταν ολοταχώς μέσα από τη δουλειά τέτοιων οραματιστών.
Ο ολλανδός λόγιος διέκρινε το φυσικό Δίκαιο, που πηγάζει από το κοινωνικό ορμέμφυτο και έγκειται στη συμφωνία του έλλογου με την ανθρώπινη φύση («Το φυσικό Δίκαιο είναι τόσο αμετάβλητο ώστε και αυτός ο Θεός να μην μπορεί να το αλλάξει ... Όπως δεν μπορεί να κάνει ώστε 2x2 να μην είναι 4, έτσι δεν μπορεί να κάνει αυτό που λόγω της φύσης του είναι κακό, να μην είναι κακό»), από το θετικό Δίκαιο, με το κράτος, το οποίο στη σκέψη του ιδρύθηκε από τη βούληση των ατόμων, να είναι ο απόλυτος εγγυητής και προστάτης του Δικαίου.
Το Δίκαιο όμως είναι ανεξάρτητο από το κράτος και προηγείται στην ουσία του κράτους, όπως η φύση προηγείται της κοινωνίας, και γι’ αυτό ισχύει και πέραν της κρατικής επικράτειας. Με τον τρόπο αυτό ο Γκρότιους προχώρησε στην επεξεργασία του διεθνούς Δικαίου και η αντίληψή του ότι το κράτος συγκροτήθηκε με τη συμφωνία των ανθρώπων (μέσω ενός κοινωνικού συμβολαίου) επικράτησε στην πολιτική σκέψη του 18ου αιώνα. Έκανε όμως και το άλλο: αντιμετώπιζε για πρώτη φορά συγκεκριμένα προβλήματα της διεθνούς ζωής κάτω από το πρίσμα της νομικής επιστήμης, χωρίς παρεμβολές θρησκευτικών ή ηθικολογικών απόψεων. Διαπνεόμενος από φιλελεύθερες ιδέες και λάτρης του ιδανικού της δικαιοσύνης και της ανεξιθρησκίας, απέβλεπε στην ανασύνθεση και βελτίωση του υπάρχοντος νομικού υλικού…

Jean Jacques Regis de Cambaceres
Πώς άλλαξε τον κόσμο: Συνέταξε τον Ναπολεόντειο Κώδικα

Ο διαπρεπής γάλλος πολιτειακός άρχοντας και εξέχων νομομαθής, δεξί χέρι του Βοναπάρτη και δεύτερος ύπατος της αυτοκρατορίας, ήταν ο εντεταλμένος σύμβουλος του στρατηλάτη σε όλες τις νομοθετικές μεταρρυθμίσεις μεταξύ 1800-1814, ο ιθύνων νους πίσω από τη θέσπιση του Ναπολεόντειου Κώδικα (Αστικός Κώδικας του 1804) και όλων των κατοπινών αναθεωρήσεών του.
Ο άνθρωπος που υπέγραψε ουσιαστικά τον Αστικό Κώδικα των Γάλλων επηρέασε αμετάκλητα την εποχή του αλλά και το μέλλον της Δύσης, καθώς όπως ξέρουμε ο Ναπολεόντειος Κώδικας αποτέλεσε τη βάση των αστικών Κωδίκων των περισσότερων ευρωπαϊκών και δυτικών τελικά εθνών (ακόμα και των ΗΠΑ). Υπέρμαχος των αρχών της Γαλλικής Επανάστασης, ο Cambaceres είναι που καθιέρωσε στη Γαλλία και τελικά στην Ευρώπη την αρχή της ισότητας όλων των πολιτών έναντι του νόμου, ενσωματώνοντας στην κρατική οντότητα τις αρχές της ελευθερίας του ατόμου, της ελευθερίας επιλογής εργασίας, καθώς και την αρχή του κοσμικού κράτους.
Ο Ναπολεόντειος Κώδικας, που εμφορείται από τα ιδεώδη της Γαλλικής Επανάστασης (παρά τον συχνά συμβιβαστικό του τόνο με το παλαιό καθεστώς), διακρίνεται για τη σαφήνεια και την ακρίβεια των διατάξεών του, με τις βασικές τοποθετήσεις του να διατηρούνται σχεδόν απαράλλακτες έως σήμερα (θεσμοθέτηση της υπεροχής του γραπτού έναντι του εθιμικού Δικαίου, κατάργηση ταξικών διαφορών στην εφαρμογή των νόμων, εδραίωση της ατομικής ιδιοκτησίας κ.ά.). Ο γάλλος νομοθέτης έριξε τα θεμέλια της νομικής ιδεολογίας των σύγχρονων κρατών…

Paul Johann Anselm Ritter von Feuerbach
Πώς άλλαξε τον κόσμο: Καθιέρωσε το τεκμήριο της αθωότητας

«Δεν υπάρχει έγκλημα και ως εκ τούτου δεν πρέπει να υπάρχει τιμωρία αν κατά τη στιγμή της τέλεσης δεν ήταν σε ισχύ ποινικό Δίκαιο». Με την περίφημη αυτή φράση (Nullum crimen nulla poena sine lege), που στην εκσυγχρονισμένη εκδοχή της ενέπνευσε το τεκμήριο της αθωότητας των πολιτών έναντι του νόμου, έβαλε σκοπό ο γερμανός νομοθέτης να μεταρρυθμίσει το ποινικό σύστημα της Βαυαρίας, εκσυγχρονίζοντας ταυτοχρόνως τους ποινικούς Κώδικες της Δύσης.
Παρά το γεγονός ότι η επαναστατική ιδέα ήταν στα σπάργανα των νομοθεσιών της αρχαιότητας και τη συναντάμε ακόμα και στο Ρωμαϊκό Δίκαιο, η αλήθεια είναι ότι δεν θα αποκτούσε την καθολική και αμετάκλητη ισχύ της παρά από την καινοτόμα νομοθετική δουλειά του γερμανού ανθρωπιστή. Σε όρους αναθεώρησης του ποινικού Κώδικα των κρατών της Δύσης, παραμένει μια από τις κυρίαρχες φυσιογνωμίες του χώρου. Ήταν το 1804 όταν τον εξουσιοδότησε ο βασιλιάς της Βαυαρίας να θεσπίσει το ποινικό σύστημα του βασιλείου του (Strafgesetzbuch fur das Konigreich Bayern), το οποίο έκανε όσο πιο προοδευτικό γινόταν ο ακαδημαϊκός Feuerbach, αποτινάζοντας μάλιστα την πρακτική κάθε είδους βασανισμού.
Η ματιά του ήταν τόσο προωθημένη που το 1811 έφτασε να δηλώσει ότι η ετυμηγορία των ενόρκων δεν αποτελεί καν επαρκή νομική απόδειξη για την τέλεση του εγκλήματος! Όταν τελικά υιοθετήθηκε η επαναστατική ματιά του Διαφωτιστή στον ποινικό Κώδικα της Βαυαρίας, η επίδρασή της ήταν άμεση: πολλά γερμανικά κρατίδια τον ενστερνίστηκαν αμέσως, μεταφράστηκε στα σουηδικά και έγινε νόμος του κράτους με εντολή του ίδιου του βασιλιά, ενώ και πολλά ελβετικά καντόνια συμμόρφωσαν τα δικά τους ποινικά συστήματα με τον Κώδικα του Feuerbach… 

Ο πρώτος σεισμογράφος: Τον είχε εφεύρει ένα Κινέζος μαθηματικός-μηχανικός

Αν και ακόμα δεν μπορούμε να προβλέψουμε με ακρίβεια τους εισμούς έχουμε καταφέρει να καταγράφουμε τις σεισμικές δονήσεις και να μετρούμε την έντασή τους. Πολλοί όμως δεν γνωρίζουμε ότι αυτή η προσπάθεια καταγραφής άρχισε πριν από 2.000 χρόνια με την εφεύρεση του πρώτου σεισμογράφου το 132 π. Χ από έναν Κινέζο αστρονόμο, μαθηματικό και μηχανικό, τον Τσανγκ Χενγκ.

Η συσκευή ήταν εξαιρετικά ακριβής για την ανίχνευση των σεισμών και δεν βασιζόταν απλά σε δονήσεις εκεί όπου βρισκόταν η συσκευή, αλλά μπορούσε να καταγράφει σεισμούς από πολύ μεγάλη απόσταση.

Ο σεισμογράφος αυτός ήταν ένα γιγάντιο χάλκινο δοχείο με διάμετρο σχεδόν έξι μέτρα. Οκτώ δράκοι με το κεφάλι προς τα κάτω βρίσκονταν περιμετρικά του βαρελιού ως ένδειξη των σημείων του ορίζοντα. Στο στόμα κάθε δράκου υπήρχε υπήρχε μια μικρή χάλκινη μπάλα.

Κάτω από τους δράκους υπήρχαν οκτώ χάλκινοι βάτραχοι με τα στόματα ορθάνοιχτα περιμένοντας να αρπάξουν τις μπάλες. Όταν γινόταν σεισμική δόνηση, η μπάλα έφευγε από το στόμα του δράκου και έπεφτε στο στόμα του βατράχου.

Ο ήχος της μπάλας που χτυπούσε , προειδοποιούσε τους παρατηρητές και τους έδινε ένδειξη για το επίκεντρο του σεισμού. Το 2005 επιστήμονες στο Ζανγκτσου της Κίνας, που ήταν και η γενέτειρα του εφευρέτη, αντέγραψαν τον σεισμογράφο του και τον χρησιμοποίησαν για να ανιχνεύσουν σεισμούς στην Κίνα και το Βιετνάμ. Ο σεισμογράφος τους εντόπισε όλους. Και αυτό που κινεί το ενδιαφέρον είναι ότι τα στοιχεία που συγκέντρωσαν με την βοήθεια της αρχαίας εφεύρεσης ταυτίζονται απόλυτα με τα στοιχεία των σύγχρονων σεισμογράφων.

 

Νέο υποψήφιο «συστατικό» της σκοτεινής ύλης

Ένα νέο υποθετικό στοιχειώδες σωματίδιο προτείνουν ερευνητές από το πανεπιστήμιο του Σαουθάμπτον και το Ινστιτούτο Μαξ Πλανκ, με μια καινούρια θεωρία σχετικά με τη φύση της σκοτεινής ύλης.

 

Παρόλο που η σκοτεινή ύλη αντιστοιχεί στο 85% της ύλης που απαρτίζει το σύμπαν, μέχρι σήμερα δεν έχει ανιχνευθεί ώστε να εξακριβωθεί από ποιο είδος σωματιδίων αποτελείται.

 

Έτσι, η ύπαρξή της συνάγεται μόνο έμμεσα, δηλαδή από τη βαρυτική της αλληλεπίδραση σε κοσμικές δομές, όπως για παράδειγμα στους γαλαξίες.

 

Επίσης, αν και ορισμένες προγενέστερες θεωρίες έχουν προβλέψει υποατομικά σωματίδια με ιδιότητες που θα εξηγούσαν τη συμπεριφορά της σκοτεινής ύλης στο σύμπαν, τουλάχιστον προς το παρόν δεν έχουν επιβεβαιωθεί από την πρώτη φάση πειραμάτων στον Μεγάλο Επιταχυντή Αδρονίων στο CERN στη Γενεύη.

 

Όπως περιγράφουν οι επιστήμονες σε άρθρο τους στο περιοδικό Scientific Reports, η μάζα του σωματιδίου που προτείνουν είναι πολύ μικρή, μόλις 0,02% της μάζας του ηλεκτρονίου.

 

Αν και δεν αλληλεπιδρά με το φως, με συνέπεια να μην μπορεί να γίνει αντιληπτό από τα αστρονομικά όργανα, αλληλεπιδρά και μάλιστα ισχυρά με τη συμβατική ύλη. Στην πραγματικότητα, αντίθετα από άλλα υποψήφια «συστατικά» της σκοτεινής ύλης, το σωματίδιο αυτό δεν μπορεί να διαπεράσει τη γήινη ατμόσφαιρα.

 

Επομένως, σύμφωνα με τους ερευνητές, είναι απίθανο να ανιχνευθεί από επίγεια όργανα. Γι’ αυτό και οι επιστήμονες σχεδιάζουν να το αναζητήσουν μέσω πειραμάτων στο διάστημα.

 

Έξω από τη γήινη ατμόσφαιρα, όπως προβλέπουν, ειδικά νανοσωματίδια θα δεχθούν καθοδικές δυνάμεις από τη ροή της σκοτεινής ύλης στην οποία θα εκτεθούν.

 

Αν η θεωρία τους ευσταθεί, τότε μετρώντας τη θέση των νανοσωματιδίων με μεγάλη ακρίβεια, θα μπορέσουν να προσδιορίσουν στοιχεία για τη φύση αυτού του «συστατικού».

 

Όπως αναφέρει στην ανακοίνωση της ομάδας ο Τζέιμς Μπέιτμαν από το Τμήμα φυσικής του πανεπιστήμιου του Σαουθάμπτον, ο οποίος συνυπογράφει το άρθρο: «Η δουλειά μας συνδυάζει πολλούς διαφορετικούς κλάδους της φυσικής:

παρατηρησιακή αστρονομία ακτίνων Χ, πειραματική κβαντική οπτική και φυσική στοιχειωδών σωματιδίων. Το σωματίδιο που προτείνουμε είναι τελείως θεωρητικό, μέχρι σήμερα ωστόσο δεν υπάρχουν παρατηρήσεις ή πειράματα που να αποκλείουν την ύπαρξή του. Η σκοτεινή ύλη είναι ένα από τα σημαντικά άλυτα προβλήματα της σύγχρονης φυσικής».

 

Από την άλλη μεριά, ο Αλεξάντερ Μέρλε από το γερμανικό ινστιτούτο Μαξ Πλανκ, που συνυπογράφει την έρευνα, σημειώνει πως υπάρχει «χώρος» για νέα μοντέλα σχετικά με τη φύση της σκοτεινής ύλης. Κι αυτό γιατί για καμία από τις υπάρχουσες θεωρίες δεν έχει υπάρξει μέχρι σήμερα η παραμικρή ένδειξη που να συνηγορεί υπέρ της.

 

«Αυτή τη στιγμή, τα πειράματα για τη σκοτεινή ύλη δεν δίνουν κανένα σαφή προσανατολισμό και, με δεδομένο πως ούτε στον Μεγάλο επιταχυντή Αδρονίων δεν έχουν βρεθεί ενδείξεις για μια νέα φυσική θεωρία, ίσως ήρθε η ώρα να στραφούμε σε εναλλακτικές εξηγήσεις.

 

Ολοένα περισσότεροι φυσικοί συμφωνούν με αυτή την άποψη, ενώ η πρότασή μας αποτελεί μπορεί να ανταγωνισθεί τα σημαντικότερα μοντέλα που έχουν διατυπωθεί έως τώρα».

Το Σαββατοκύριακο δεν αρκεί για να ξεκουραστούμε!

Έπειτα από μια εξουθενωτική εβδομάδα στη δουλειά, το Σαββατοκύριακο δεν αρκεί για να ξεκουραστούμε και να αναπληρώσουμε τον ύπνο που χάσαμε, σύμφωνα με μία νέα μελέτη. Επιστήμονες από το Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια, με επικεφαλής τον Έλληνα καθηγητή Ψυχιατρικής Αλέξανδρο Βγόντζα, ειδικό σε θέματα ύπνου, παρακολούθησαν ομάδα νεαρών ανδρών και γυναικών, οι οποίοι πέρασαν 13 συναπτές νύχτες στο Ιατρείο Ύπνου του πανεπιστημίου. Οι εθελοντές κοιμόντουσαν από ένα οκτάωρο τις τέσσερις πρώτες νύχτες. Στη συνέχεια, κοιμόντουσαν επί έξι ώρες για έξι νύχτες, ενώ τις τρεις τελευταίες νύχτες κοιμήθηκαν από ένα 10ωρο.

Οι επιδόσεις τους μειώθηκαν όταν συστηματικά περιορίσθηκε ο ύπνος τους σε έξι ώρες το βράδυ – και δεν βελτιώθηκαν έπειτα από δύο νύχτες 10ωρου ύπνου. Αν και αυτές οι δύο νύχτες τους έκαναν να νιώθουν πιο «καθαρό» το κεφάλι τους, εξακολουθούσαν να είναι αργοί και αδέξιοι. «Έπειτα από μία εβδομάδα ήπιας στέρησης ύπνου, οι δύο νύχτες του 10ωρου ύπνου ήταν αρκετές για να νιώθουν λιγότερο κουρασμένοι οι εθελοντές, αλλά δεν βελτιώθηκαν οι επιδόσεις τους σε διάφορα τεστ» δήλωσε ο δρ Βγόντζας. «Συνεπώς, η συνήθης πρακτική της παράτασης του ύπνου τα Σαββατοκύριακα για να αντισταθμιστεί η έλλειψη ύπνου μέσα στην εβδομάδα, δεν αρκεί για να αντιστραφούν οι αθροιστικές επιδράσεις της έλλειψης στις νοητικές λειτουργίες». Η μελέτη όμως είχε και ένα καλό νέο – για τους άντρες τουλάχιστον: έδειξε πως έχουν αληθινό πρόβλημα όταν στερούνται ύπνο και δυσκολεύονται να ξυπνήσουν νωρίς το Σαββατοκύριακο. Συνεπώς, τους παρέχει την τέλεια δικαιολογία για να μένουν στο κρεβάτι όσο περισσότερο μπορούν τις μέρες που δεν εργάζονται.

Αντιθέτως, οι γυναίκες απεδείχθησαν πολύ πιο ανθεκτικές στην έλλειψη ύπνου – πιθανώς διότι ωφελούνται περισσότερο από τον βαθύ ύπνο, σύμφωνα με τα ευρήματα της μελέτης που παρουσιάσθηκαν στο πρόσφατο ετήσιο συνέδριο της Ένωσης Επαγγελματικών Εταιρειών Ύπνου (APSS) των ΗΠΑ.Ωστόσο, οι γυναίκες δεν πρέπει να εφησυχάζουν, διότι προγενέστερη μελέτη του Πανεπιστημίου του Γουώργουϊκ και του University College του Λονδίνου έδειξε πως η έλλειψη ύπνου αυξάνει τον κίνδυνο να εκδηλώσουν καρδιολογικά προβλήματα.Επιπλέον, πριν από δύο μέρες δημοσιεύθηκε μελέτη που έδειξε πως ο λιγοστός ύπνος τις κάνει οξύθυμες και υπονομεύει το γάμο τους – πρόβλημα που δεν παρατηρείται στους άυπνους άντρες.

Οι πρόγονοί μας δεν κοιμούνταν όπως εμείς...

Ιστορικοί και άλλοι μελετητές κάνουν λόγο για ολοένα αυξανόμενες ενδείξεις που πιστοποιούν ότι στη σύγχρονη εποχή οι περισσότεροι από εμάς δεν κοιμούνται σωστά .

Το 2001 ο ιστορικός Roger Ekirh από την εταιρία « Virginia Tech » δημοσίευσε ένα άρθρο , για το οποίο διεξαγόταν έρευνα γύρω στα 15 χρόνια . Σε αυτό , ο ίδιος φρόντισε να συγκεντρώσει ικανό ποσοστό ιστορικών στοιχείων σχετικά με το ότι οι άνθρωποι στο όχι και τόσο μακρινό παρελθόν κοιμόνταν δύο φορές την ημέρα αντί για μία .

Το 2005 δημοσίευσε ένα βιβλίο σχετικά με το θέμα . Σ’ αυτό υπήρχε μια συλλογή από περισσότερες από 500 παραπομπές σε εικόνες από τον ύπνο των ανθρώπων του παρελθόντος . Στοιχεία είχαν παρθεί από ημερολόγια , ιατρικά βιβλία , λογοτεχνία , συμπεριλαμβανομένων και της Οδύσσειας του Ομήρου και της ιστορίας των φυλών της Νιγηρίας .

Ο Ekirh διαπίστωσε ότι ο παραδοσιακός 8ωρος νυχτερινός ύπνος σε γενικές γραμμές δεν προσιδιάζει και πολύ στους ανθρώπους . Οι πρόγονοί μας κοιμούνταν το βράδυ δύο φορές , με ένα διάλειμμα τα μεσάνυχτα . Αρχικά , οι άνθρωποι πήγαιναν για ύπνο στις 19:00 με 20:00 μ.μ. και στη συνέχεια ξυπνούσαν μέσα στη νύχτα κατά τις 23:00 με 24:00 . Παρέμεναν ξύπνιοι συνήθως γύρω στις τρεις ώρες (αυτή την ώρα οι άνθρωποι προέβαιναν σε νυχτερινές περιπτύξεις , ασχολούνταν με την τέχνη , τη συγγραφή βιβλίων κι ούτω καθεξής ) και στη συνέχεια πήγαιναν ξανά για ύπνο μέχρι το πρωί .

Τη δεκαετία του 1990 , ο ψυχίατρος Thomas Wehr διεξήγαγε ένα περίεργο πείραμα . 14 διαφορετικοί άνθρωποι είχαν τοποθετηθεί σε ειδικό κλειστό δωμάτιο χωρίς παράθυρα. Τους έκλεισαν το φως για 14 ώρες συνεχόμενα . Και κατόπιν για 10 ώρες το άναψαν . Και έτσι 30 φορές για ένα μήνα .

Την τέταρτη εβδομάδα οι άνθρωποι άρχισαν να κοιμούνται όπως οι πρόγονοί τους , δηλαδή δύο φορές το βράδυ για 3-4 ώρες τη φορά .

Ο Ekirh είχε παρατηρήσει ότι η συνήθεια να κοιμάται κανείς δυο φορές κατά τη διάρκεια της νύχτας άρχισε να εξαφανίζεται στην Ευρώπη στο τέλος του XVII αιώνα . Η ανώτερη κοινωνική τάξη στη Βόρεια Ευρώπη είχε αποφασίσει ότι , ήταν πιο « αποδοτικό » να πάει κανείς για ύπνο αργότερα και να κοιμηθεί μέχρι το πρωί μια και καλή .

Το 1920 όταν όλοι - από τους εργαζόμενους στα εργοστάσια μέχρι τους πρώτους καπιταλιστές - έκαναν υπερωρίες , η ιδέα ότι ο ύπνος είναι απαραίτητος δύο φορές τη νύχτα , εντελώς εξαφανίστηκε από τη δημόσια συνείδηση .

Γιατί συνέβη αυτό;

Τον XVII αιώνα οι πόλεις γίνονταν ολοένα και πιο πυκνοκατοικημένες . Η νύχτα στην πόλη ήταν η στιγμή του 24ώρου , όταν περπατούσαν στους δρόμους μόνο εγκληματίες , πόρνες και μέθυσοι . Οι « αξιοπρεπείς » άνθρωποι προτιμούσαν να πάνε για ύπνο το βράδυ , ώστε " να μη τα βλέπουν όλα αυτά " . Σε αυτή τη θεωρία , τουλάχιστον , πιστεύει ο ιστορικός Craig Koslofsky .

Και κάτι ακόμα . Το Παρίσι το 1667 έγινε η πρώτη πόλη στον κόσμο με φωτισμένους δρόμους . Αυτό ώθησε τους Παριζιάνους ν’ αγαπήσουν τους απογευματινούς περιπάτους . Στην πορεία , ήρθε η βιομηχανική επανάσταση , οι άνθρωποι άρχισαν να σκέφτονται πρακτικά , χωρίζοντας τη ζωή όχι σε μέρες , αλλά σε ώρες .

Τα παιδιά τα έβαζαν να κοιμούνται τη νύχτα . Επιβλήθηκε συγκεκριμένο ωράριο και έγινε κάτι αυτονόητο .

Πού είναι το λάθος δηλαδή ;

Ο Ekirh πιστεύει ότι τα περισσότερα προβλήματα ύπνου του σύγχρονου ανθρώπου προκαλούνται από το γεγονός ότι έχουμε επιτρέψει στον εαυτό μας να πάει ενάντια στη φύση .

Είμαστε προγραμματισμένοι να πηγαίνουμε για ύπνο νωρίς και να ξυπνάμε στη μέση της νύχτας .

Υπάρχουν μελέτες που δείχνουν ότι οι άνθρωποι που κοιμούνται με βάση ένα τέτοιο πρόγραμμα , μπορούν να εκμεταλλευτούν το 3ωρο ή 4ωρο διάλειμμα από το κρεβάτι στη μέση της νύχτας για να λύσουν στο μέγιστο ζητήματα δημιουργικότητας . Αυτή η ώρα μπορεί να είναι το πιο σημαντικό χρονικό διάστημα της ημέρας σας !

Με την ευκαιρία , η έννοια "αϋπνία" στην ψυχιατρική , εμφανίστηκε τον ΧΙΧ αιώνα , όταν η απόρριψη του ύπνου των δύο φάσεων εδραιώθηκε στην ευρωπαϊκή κοινωνία εντελώς . Την ίδια στιγμή οι πρώτοι άνθρωποι που παρουσίασαν αυτή τη διαταραχή , παραπονέθηκαν ότι τείνουν συνεχώς να ξυπνούν μέσα στη νύχτα και στη συνέχεια δεν μπορούν να κοιμηθούν .

Σε γενικές γραμμές , αν αυτό το είδος της αϋπνίας θα αρχίσει να βασανίζει και εσάς , μην πανικοβληθείτε . Χρησιμοποιήστε αυτή την « ευκαιρία » με το μέγιστο όφελος : σκεφτείτε , ονειρευτείτε , διαβάστε , προσευχηθείτε , εργαστείτε ή μπορείτε να προβείτε σε οποιαδήποτε πνευματική πρακτική . Την επόμενη μέρα όμως προσπαθήστε να πάτε για ύπνο νωρίτερα .

 

Τα υπέροχα πράγματα που μας μαθαίνουν τα κατοικίδια ζώα

Δείτε 20 πράγματα που μπορείτε να μάθετε από το κατοικίδιό σας!

1.Μην κάνετε πολλά πράγματα ταυτόχρονα

Όταν οι σκύλοι έχουν να κάνουν κάποια δουλειά της δίνουν την αμέριστη προσοχή τους. Φαίνεται ότι και οι άνθρωποι θα έπρεπε να κάνουν το ίδιο. Ερευνητές του Stanford υποστηρίζουν ότι η προσοχή και η μνήμη χωλαίνουν σε εκείνους που προσπαθούν να αποδώσουν γρήγορα στην εργασία τους κάνοντας πολλά πράγματα ταυτόχρονα, σε σύγκριση με εκείνους που επικεντρώνονται σε ένα πράγμα κάθε φορά. Άλλες έρευνες δείχνουν ότι η υπάλληλοι τελικά χάνουν χρόνο όταν ασχολούνται με πολλά πράγματα ταυτόχρονα.

2.Πάρτε έναν υπνάκο

Ποτέ δε θα δείτε το κατοικίδιό σας να βγάζει όλη τη μέρα από το πρωί μέχρι το σούρουπο χωρίς να κλείσει στιγμή τα μάτια του. Υπάρχουν πολλά στοιχεία που δείχνουν ότι και οι άνθρωποι μπορούν να επωφεληθούν έναν. μισάωρο μεσημεριανό υπνάκο. Μία έρευνα που συμπερίλαβε 24,000 ανθρώπους έδειξε ότι εκείνοι που παίρνουν τακτικά ένα μεσημεριανό υπνάκο έχουν κατά 37% λιγότερες πιθανότητες να πεθάνουν από καρδιακές παθήσεις. Η σύντομη σιέστα επίσης ενισχύει την ετοιμότητα και την εργασιακή απόδοση.

3.Περπατήστε καθημερινά

Είτε έχεις τέσσερα πόδια ή δύο, το περπάτημα είναι ο ασφαλέστερος και ευκολότερος τρόπος για να κάψεις θερμίδες και να διατηρήσεις μία υγιή καρδιά. Ο τακτικός περίπατος επίσης θα σας βοηθήσει:

· Να καταπολεμήσετε την κατάθλιψη
· Να χάσετε βάρος
· Να μειώσετε τον κίνδυνο ανάπτυξης διαβήτη Τύπου ΙΙ
· Να διατηρήσετε γερά τα κόκκαλά σας
· Να μειώσετε τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του μαστού και του παχέως εντέρου
· Να διατηρήσετε το μυαλό σας σε εγρήγορση

4.Καλλιεργείστε τις φιλίες σας

Οι άνθρωποι είναι κοινωνικά όντα και οι φιλίες έχουν μετρήσιμα οφέλη στην υγεία. Ερευνητές στην Αυστραλία ακολούθησαν 1,500 ηλικιωμένους ανθρώπους για 10 χρόνια. Εκείνοι που είχαν περισσότερους φίλους είχαν κατά 22% μικρότερο ποσοστό θνησιμότητας.

5.Ζήστε την στιγμή

Το να ζεις κάθε στιγμή είναι ίσως το πιο σημαντικό μάθημα που μπορούμε να πάρουμε από τα κατοικίδιά μας. Σε μία έρευνα που ονομάζεται «Ένα Περιπλανόμενο Μυαλό Είναι Ένα Δυστυχισμένο Μυαλό» οι ψυχολόγοι του Harvard συμπέραναν ότι οι άνθρωποι είναι πιο ευτυχισμένοι όταν εκτελούν δραστηριότητες που κρατούν το μυαλό εστιασμένο, όπως το σεξ και η άσκηση. Ο σχεδιασμός, η αναπόληση ή οι σκέψεις για οτιδήποτε άλλο εκτός από αυτό που κάνουμε τη δεδομένη στιγμή μπορούν να υπονομεύσουν την ευτυχία.

6.Μην κρατάτε κακίες

Ένα μέρος του να ζεις τη στιγμή είναι να εφαρμόζεις τη γνωστή παροιμία «περασμένα – ξεχασμένα». Το να αφήνουμε πίσω τα παλιά μίση μπορεί στη κυριολεξία να μας βοηθήσει να αναπνέουμε καλύτερα. Ο χρόνιος θυμός έχει συνδεθεί με μειωμένη πνευμονική λειτουργία ενώ η συγχώρεση βελτιώνει την πίεση του αίματος και μειώνει το άγχος. Οι άνθρωποι που συγχωρούν επίσης τείνουν να έχουν αυξημένη αυτοπεποίθηση.

7.Κουνήστε την ουρά σας!

Εντάξει, λογικά δεν έχετε ουρά. Αλλά μπορείτε να χαμογελάσετε και να αισθανθείτε ευγνώμονες για απλά πράγματα. Οι ερευνητές έχουν βρει μία ισχυρή σύνδεση ανάμεσα στην ευγνωμοσύνη και στη γενική ευεξία. Σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε, οι άνθρωποι που διατηρούσαν ημερολόγια ευγνωμοσύνης για τη ζωή τους είχαν καλύτερη συμπεριφορά, ασκούνταν περισσότερο και είχαν λιγότερες ενοχλήσεις όσον αφορά τη φυσική τους κατάσταση. Τι και αν όλα γύρω μας φαίνεται να πάνε στραβά, ειδικά τις δύσκολες αυτές μέρες, σίγουρα υπάρχει κάτι, έστω και μικρό για το οποίο μπορούμε να είμαστε ευγνώμονες.

8.Διατηρήστε την περιέργειά σας

Σύμφωνα με τη δημοφιλή παροιμία «η περιέργεια σκότωσε τη γάτα». Ωστόσο αυτό δεν φαίνεται να ισχύει για τους ανθρώπους. Ερευνητές βρήκαν ότι οι πιο περίεργοι άνθρωποι τείνουν να αναγνωρίζουν περισσότερο το νόημα της ζωής. Άλλες έρευνες συνδέουν την περιέργεια με τη ψυχολογική ευεξία και την επέκταση των γνώσεων και των ικανοτήτων.

9.Βγάλτε το παιδί που κρύβετε μέσα σας

Το να κάνουμε χαζομαρίτσες που και που μπορεί να έχει σημαντικά οφέλη για την υγεία. Καρδιολόγοι στο Πανεπιστήμιο του Ιατρικού Κέντρου του Maryland έδειξαν μία ισχυρή αίσθηση του χιούμορ σε ανθρώπους με υγιή καρδιά σε σχέση με εκείνους που υπέφεραν από καρδιακά προβλήματα. Συμπεραίνουν ότι «το γέλιο είναι το καλύτερο φάρμακο» κυρίως όσον αφορά την υγεία της καρδιάς.

10.Απολαύστε ένα καλό μασάζ

Η δύναμη του αγγίγματος είναι πραγματικά ισχυρή. Έρευνες δείχνουν ότι το μασάζ μπορεί να εξομαλύνει τους πόνους, να βοηθήσει το ανοσοποιητικό σύστημα και να διευκολύνει τον χειρισμό χρόνιων παθήσεων όπως το άσθμα και ο διαβήτης. Το άγγιγμα από ένα αγαπημένο πρόσωπο μπορεί να είναι ακόμα πιο ισχυρό. Έρευνα έδειξε ότι παντρεμένες γυναίκες αντιμετώπισαν πιο αποτελεσματικά την αγωνία που πραγματοποιήθηκε από την απειλή ενός ηλεκτροσόκ όταν ο σύζυγός τους κρατούσε τα χέρια τους.

11.Πίνετε νερό όταν διψάτε

Οι σκύλοι δε χρειάζεται να πίνουν αθλητικά ποτά όταν παίζουν έντονα – το ίδιο και οι άνθρωποι. Κατά τη διάρκεια μία τυπικής άσκησης το να πίνουμε νερό είναι ο καλύτερος τρόπος να παραμένουμε ενυδατωμένοι. Το νερό προσφέρει στο μυς και στους ιστούς κρίσιμα υγρά χωρίς να επιβαρύνει με θερμίδες. Σιγουρευτείτε ότι πίνετε περισσότερο νερό τις ζεστές μέρες ή όταν ιδρώνετε πολύ.

12.Τρώτε ψάρι

Οι περισσότερες γάτες θα αντάλλαζαν ευχαρίστως την ξηρά τροφή με μία κονσέρβα τόννο. Eμείς μπορούμε να επιλέξουμε να προσθέσουμε το ψάρι στη διατροφή μας. Ο σολωμός, ο τόννος, η πέστροφα και τα υπόλοιπα λιπαρά ψάρια είναι πλούσια σε Ω-3 λιπαρά οξέα, τα οποία μπορούν να μειώσουν τον κίνδυνο καρδιαγγειακών νοσημάτων και αρθρίτιδας. Επιπλέον, ερευνητές βρήκαν ότι οι άνθρωποι που τρώνε μία φορά την εβδομάδα ψάρι έχουν κατά 60% λιγότερες πιθανότητες να αναπτύξουν Alzheimer!

13.Αν αγαπάτε κάποιον δείξτε το!
Οι σκύλοι δεν «το παίζουν δύσκολοι» – όταν σε αγαπάνε σου το δείχνουν με όλα τους τα εκφραστικά μέσα. Αυτή είναι μία καλή προσέγγιση και για τους ανθρώπους ώστε να ενδυναμώσουν τις σχέσεις τους. Έρευνα έδειξε ότι οι μικρές χειρονομίες έκφρασης αγάπης μπορούν να έχουν ισχυρό αντίκτυπο στο να αισθανθεί ένα ζευγάρι σύνδεση και ικανοποίηση.

14.Βάλτε το παιχνίδι στη ζωή σας

Τα παιχνίδι δεν είναι κατάλληλο μόνο για τα παιδιά και τα γατάκια. Στο βιβλίο του «Play» ο γιατρός Stuart Brown γράφει ότι το παιχνίδι είναι μία βασική ανθρώπινη ανάγκη, όπως ο ύπνος και το φαγητό. Το παιχνίδι ενισχύει την ευφυΐα, τη δημιουργικότητα, την ικανότητα επίλυσης προβλημάτων και τις κοινωνικές δεξιότητες. Έτσι, αντιγράψτε το κατοικίδιό σας και αφιερωθείτε σε μία δραστηριότητα που δεν έχει κανένα άλλο σκοπό από τη διασκέδασή σας!

15.Χαρείτε τη φύση και την εξοχή

Ένας περίπατος στο δάσος μπορεί να αποτελεί για έναν σκύλο την απόλυτη ευτυχία αλλά έχει σημαντικά οφέλη και για το ανθρώπινο πνεύμα και τη υγεία. Οι εξωτερικές δραστηριότητες ενισχύουν τη φυσική κατάσταση, αυξάνουν τα επίπεδα της Βιταμίνης D και μειώνουν το στρες. Όσον αφορά τα παιδιά το παιχνίδι της φύση έχει συνδεθεί με καλύτερη όραση, μειωμένα συμπτώματα ADHD (Διαταραχή Ελλειματικής Προσοχής – Υπερκινητικότητας) και καλύτερες σχολικές επιδόσεις.

16.Βρείτε χρόνο να ασχοληθείτε με την εμφάνισή σας

Πέρα από τα προφανή οφέλη του μπάνιου και του βουρτσίσματος των δοντιών, η προσωπική υγιεινή έχει θετικά οφέλη και για τη ζωή μας. Η καλή προσωπική υγιεινή είναι ζωτικής σημασίας για την αυτοπεποίθησή μας. Μία τακτοποιημένη εμφάνιση μπορεί επίσης να σας βοηθήσει να βρείτε και να διατηρήσετε την εργασίας σας.

17.Δώστε σημασία στη γλώσσα του σώματος

Οι σκύλοι έχουν εξαιρετικές ικανότητες στο να διαβάζουν τις προθέσεις ενός άλλου ζώου από τη γλώσσα του σώματος. Οι άνθρωποι ωστόσο υστερούν σε αυτό. Ενώ οι περισσότεροι από εμάς αποκαλύπτουμε τα συναισθήματά μας μέσω της στάσης μας, των λεκτικών μοτίβων και της οπτικής επαφής, οι άλλοι συνήθως δεν είναι εύκολο να διαβάσουν αυτά τα σήματα. Οι άνθρωποι μαθαίνουν να αποκωδικοποιούν τη γλώσσα του σώματος καλύτερα όσο μεγαλώνουν.

18.Τεντωθείτε συχνά

Το συχνό τέντωμα μας κρατά εύκαμπτους αλλά τα οφέλη του δε σταματούν εδώ. Σε μία μελέτη 10 ημερών, εθελοντές που δεν εκτέλεσαν καμία άλλη μορφή φυσικής άσκησης παρά μόνο συχνό τέντωμα έδειξαν εντυπωσιακές αλλαγές στη φυσική τους κατάσταση. Εκτός από τη βελτίωση της ευλυγισίας, αυξήθηκε η μυϊκή τους δύναμη και η αντοχή τους. Αν και η μελέτη ήταν μικρής διάρκειας, τα αποτελέσματα δείχνουν ότι το τέντωμα είναι μία καλή εναλλακτική για ανθρώπους που λόγω καταστάσεων δεν μπορούν να ασκηθούν με παραδοσιακούς τρόπους.

19.Ψάξτε για σκιά

Όταν είστε στο πάρκο και το σκυλάκι σας είναι έτοιμο για διάλλειμα από το παιχνίδι πιθανότατα θα ψάξει για ένα σκιερό σημείο για να ξεκουραστεί. Οι δερματολόγοι συμβουλεύουν και εμάς να ακολουθούμε την ίδια τακτική, και κυρίως τις μεσημεριανές ώρες έντονης ηλιοφάνειας. Στο διάστημα 10 με 4 η βλαβερή UV ακτινοβολία είναι εντονότερη, κυρίως την άνοιξη και το καλοκαίρι. Επίσης όλο το χρόνο είναι σημαντικό να εφαρμόζουμε αντηλιακό στις εκτεθειμένες στον ήλιο περιοχές του σώματος.

20.Διατηρήστε ένα πρόγραμμα

Τα κατοικίδια αγαπούν τη σταθερότητα μίας ρουτίνας – δεν μπορούν να ξεχωρίσουν μία Κυριακή από μία Δευτέρα. Το ίδιο ισχύει και για το ανθρώπινο βιολογικό ρολόι. Οι άνθρωποι κοιμούνται καλύτερα όταν ξαπλώνουν και σηκώνονται από το κρεβάτι την ίδια ώρα, ακόμα και τα σαββατοκύριακα. Η διατήρηση ενός σταθερού προγράμματος όσον αφορά το μπάνιο, το ντύσιμο και το φαγητό μπορεί επίσης να βελτιώσει την ποιότητα του ύπνου.

Η τόσο σύγχρονη... αρχαία ελληνική ιατρική

H έκθεση «Ιασις: Υγεία, Νόσος, Θεραπεία από τον Ομηρο στον Γαληνό» του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης παρουσιάζει τις εκπληκτικές γνώσεις των προγόνων μας σε θέματα υγείας, υγιεινής και θεραπείας.            

 

Εσείς γνωρίζετε την αμίδα, τις στλεγγίδες, τα αναθήματα, τις μηλωτρίδες, τις σικύες και το λύκιον;

Μη βιαστείτε να απαντήσετε αρνητικά διότι μόλις διαβάσετε στο κείμενο που ακολουθεί τι σημαίνουν αυτές οι λέξεις και για τη δική μας καθημερινότητα και ιδιαιτέρως μόλις διαβάσετε πόσες χιλιάδες χρόνια πριν αποτελούσαν μέρος της καθημερινότητας των προγόνων μας, πιθανότατα θα μείνετε...
άφωνοι - δεν θα μπορείτε ούτε να καλέσετε τον i-ja-te ούτε να πάρετε το pa-ma-ko σας για να συνέλθετε! 

Αφωνος μένει σε πολλά σημεία και ο επισκέπτης της άκρως ενδιαφέρουσας έκθεσης «Ιασις: Υγεία, Νόσος, Θεραπεία από τον Ομηρο στον Γαληνό» η οποία φιλοξενείται στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης ως τα τέλη Μαΐου παρουσιάζοντας την εξέλιξη των αρχαίων θεραπευτικών πρακτικών και εξετάζοντας τη μετάβαση από τη μαγικοθρησκευτική θεραπεία στην ορθολογική επιστημονική ιατρική σε μια περίοδο που καλύπτει περίπου 1.500 έτη - από το 1200 π.Χ ως και τον 3ο μ.Χ. αιώνα.

Και αυτό το ταξίδι είναι πραγματική... μαγεία που ξετυλίγεται μέσα από 300 αρχαία αντικείμενα που συγκεντρώθηκαν από 41 μουσεία της Ελλάδας αλλά και του εξωτερικού (Βρετανικό Μουσείο, Λούβρο, Μουσεία του Καπιτωλίου στη Ρώμη). Η άκρως μελετημένη έκθεση ανοίγει ήδη από τον προθάλαμο του Μουσείου, όπου τους επισκέπτες υποδέχονται τρία «συμβολικά» αγάλματα: η προτομή του πατέρα της σύγχρονης Ιατρικής Ιπποκράτη, ένας εντυπωσιακότατος Ασκληπιός από μαύρο μάρμαρο (πρόκειται για άγαλμα που βρέθηκε το 1725 στη Ρώμη και είναι η πρώτη φορά που μετακινείται από τα Μουσεία του Καπιτωλίου) και η Υγίεια που μετακόμισε για πρώτη φορά από την Κω για να... παρευρεθεί στην έκθεση. Σε αυτόν τον προθάλαμο μας υποδέχεται ο διευθυντής του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, καθηγητής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης κ. Νικόλαος Χρ. Σταμπολίδης, ο οποίος συνεπιμελήθηκε την έκθεση με τον επιμελητή αρχαιοτήτων του Μουσείου κ. Γιώργο Τασούλα. Η διαδρομή - που αποτελείται από οκτώ σταθμούς - ξεκινά. Βρισκόμαστε σε μια κατάλευκη αίθουσα (σαν ένα λευκό σπα) όπου ακόμη και οι φύλακες φορούν ιατρικές ποδιές!

Οπως αναφέρει ο κ. Σταμπολίδης στο «Βήμα», η έκθεση είναι η δεύτερη από μια τριλογία με πανανθρώπινα θέματα που ξεκίνησε από το 2009. «Πρόκειται για τα τρία θέματα με τα οποία ασχολήθηκε, ασχολείται και θα ασχολείται η ανθρωπότητα, τουλάχιστον στον βαθμό που ο άνθρωπος δεν έχει ακόμη "καταντήσει" μηχανή - και αυτά είναι ο έρωτας, η υγεία και ο θάνατος. Η έκθεση για τον έρωτα ολοκληρώθηκε με μεγάλη επιτυχία και αυτή τη στιγμή η έκθεση για την υγεία συμπίπτει με το "Επέκεινα", την έκθεση για τον θάνατο». 

 

«Ολιστική ιατρική» πριν από 3.000 χρόνια!

Σύμφωνα με τον κ. Σταμπολίδη, «το ουσιαστικό στοιχείο αυτής της έκθεσης είναι μέσα από οκτώ ενότητες να παρουσιαστεί ο τρόπος με τον οποίον οι αρχαίοι Ελληνες κατανοούσαν και τη θεραπευτική τέχνη και την ιατρική και την υγεία και την υγιεινή». Ετσι στην πρώτη ενότητα παρουσιάζονται η υγεία και η υγιεινή (ενώ ακριβώς απέναντί τους βρίσκονται τα εκθέματα της νόσου). «Προσπαθήσαμε να δείξουμε ότι οι αρχαίοι Ελληνες είχαν μια ολιστική αντιμετώπιση του θέματος της υγείας. Οταν στην αρχαιότητα λέμε δίαιτα δεν μιλούμε μόνο για τη διατροφή κάποιου αλλά για μια γενικότερη στάση ζωής. Η δίαιτα με την έννοια της διατροφής αποτυπώνεται σε αγγεία όπως ένα ιχθυοπινάκιο που περιλαμβάνεται στην έκθεση αλλά αποτυπώνεται ακόμη και σε άλλα αρχαία αντικείμενα που παρουσιάζουν την υγιεινή και την καθαριότητα. Για παράδειγμα, ξέρουμε από διαφορετικά ευρήματα ότι στα γυμνάσια της Αθήνας ή άλλων πόλεων μετά την άσκηση ή τους αγώνες οι άνδρες πλένονταν στα κρηναία οικοδομήματα των Γυμνασίων, καθαρίζονταν με στλεγγίδες (ελάσματα σαν "ξύστρες" που χρησίμευαν για την απομάκρυνση της λάσπης και του χώματος από την επιδερμίδα) και στη συνέχεια αρωματίζονταν».

Για να επιτευχθεί όμως η καθαριότητα στα κρηναία οικοδομήματα απαιτούνταν σύστημα ύδρευσης. Εχουν ανακαλυφθεί λοιπόν υπόγειοι πήλινοι σωλήνες που μετέφεραν νερό χιλιόμετρα μακριά και οι οποίοι διέθεταν μάλιστα σε τακτά διαστήματα ανοιχτά τμήματα τα οποία επέτρεπαν τον καθαρισμό τους - ένα τέτοιο πήλινο στέλεχος από τον Πεισιστράτιο υδρευτικό αγωγό της Αθήνας του τέλους του 6ου π.Χ. αιώνα υπάρχει και στην έκθεση. «Ο ελληνικός πολιτισμός ήταν ένας πολιτισμός στενά συνδεδεμένος με θέματα καθαριότητας, υγιεινής, υγείας, θεραπείας και σε έναν πολύ μεγάλο βαθμό εκλεπτυσμένος» σημειώνει ο διευθυντής του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης και εξηγεί: «Αν σκεφθεί κανείς ότι ήδη από τα μινωικά ανάκτορα έχουμε συστήματα ύδρευσης και αποχέτευσης και αν λάβει υπόψη του ότι στις "Σφήκες" του Αριστοφάνη ο Βδελικλέων δίνει μεταξύ άλλων στον γέροντα πατέρα του ο οποίος λόγω ηλικίας πρέπει να περιοριστεί στο σπίτι μια αμίδα (μια "πάπια" για τη συχνουρία, δηλαδή) - γεγονός που μαρτυρεί την ύπαρξη αγγείων που επιτελούσαν συγκεκριμένες λειτουργίες από άποψη υγιεινής -, θα καταλάβει ότι μιλούμε για έναν πολιτισμό πολύ προχωρημένο».

Ακριβώς απέναντι από τα εκθέματα της υγιεινής «στέκονται» εκείνα της δεύτερης ενότητας της έκθεσης που δείχνουν τη νόσο. Αναθήματα (τάματα, δηλαδή) που παρουσίαζαν το πρόβλημα υγείας του κάθε ασθενούς (π.χ., άκρα με σπίλους ή με κιρσούς), καθώς και ειδώλια που παρουσιάζουν συγκεκριμένες παθήσεις όπως υδροκήλη, μεσογειακή αναιμία, ακόμη και παχυσαρκία (!) και τα οποία μπορεί, μεταξύ άλλων, να είχαν ρόλο... μοντέλου νόσων για το μάθημα στις περίφημες σχολές Ιατρικής της εποχής. Σε αγαλματίδια αποτυπώνονται ήδη από εκείνη την εποχή και οι ψυχικές νόσοι όπως η κατάθλιψη ή η μανία, που συνήθως έχει τη μορφή γυναίκας με φτερά.

Η τρίτη ενότητα της έκθεσης είναι αφιερωμένη στην ομηρική ιατρική και περιλαμβάνει μεταξύ άλλων δύο πήλινες πινακίδες της γραμμικής Β του τέλους του 13ου αιώνα στις οποίες αποτυπώνεται η συνέχεια της γλώσσας. Βλέπουμε, λοιπόν, καταγεγραμμένες τις λέξεις i-ja-te (ιητήρ, γιατρός δηλαδή) και pa-ma-ko (φάρμακο).

Σύμφωνα με τον κ. Σταμπολίδη, σε ό,τι αφορά το θέμα των ομηρικών μαχών, η τόσο καίρια περιγραφή στην Ιλιάδα σχετικά με τους μυς, τα νεύρα, με το πού θα πρέπει να πλήξει κάποιος για να τραυματίσει ή να σκοτώσει οδηγεί πολλούς αναλυτές στο συμπέρασμα ότι δεν αποκλείεται κάποιοι από τους Ομηρίδες να ήταν «στρατιωτικοί» γιατροί. 

 

Γιατρός - θεός

Η τέταρτη ενότητα αφορά κατ' εξοχήν τη θεουργική ιατρική - οι αρχαίοι Ελληνες πίστευαν ότι η ασθένεια προέρχεται από το θείο είτε για πράξεις είτε για παραλείψεις των ανθρώπων και επομένως αποτελεί τιμωρία για αυτούς. Γνωρίζουμε, όπως επισημαίνει ο καθηγητής, θεούς θεραπευτές όπως τον Απόλλωνα και την Αφροδίτη είτε μικρότερους ήρωες όπως τον Αμφιάραο και κυρίως τον Ασκληπιό, ο οποίος, ενώ αρχικά ήταν βασιλιάς της Τρίκκης, δηλαδή των Τρικάλων, στη συνέχεια έγινε ήρωας, άγιος δηλαδή με τη δική μας έννοια, και στο τέλος ανυψώθηκε σε θεό. Στα ιερά του Ασκληπιού, στα Ασκληπιεία, τα κέντρα υγείας της αρχαιότητας, υπήρχαν τεράστιες στοές όπου ελάμβανε χώρα η «εγκοίμησις» του ασθενούς. Ο ασθενής, μόνος του ή με συγγενείς και φίλους του, προσερχόταν στο ιερό και οι ιερείς λάμβαναν πλήρες ιστορικό της νόσου του και στη συνέχεια τον έπλεναν και τον έβαζαν να κοιμηθεί - πιθανότατα του χορηγούσαν και κάποιες ουσίες όπως όπιο - για να μπορέσουν να τον θεραπεύσουν. Οταν κατά την εγκοίμηση ο ασθενής έβλεπε τον θεό να ακουμπά τα χέρια του - είτε το ιερό ζώο του, το φίδι του - επάνω στο πονεμένο σημείο του σώματός του, τότε θεραπευόταν και αφιέρωνε ανάγλυφα προς τιμήν του. Υπάρχουν μάλιστα τμήματα όπως ένα απότμημα ανάγλυφου αφιερώματος που προέρχεται από το Ασκληπιείο των Αθηνών όπου παρουσιάζεται μια ουλή σε αφτί ασθενούς, γεγονός που μαρτυρεί ότι είχε υποβληθεί σε επέμβαση. «Ο ασθενής επέζησε από την επέμβαση, διότι διαφορετικά πώς θα έκανε την αφιέρωση;» λέει ο καθηγητής.

 

Δραματοθεραπεία: θέατρα δίπλα στο «νοσοκομείο»

Ελάχιστοι γνωρίζουν, κατά τον κ. Σταμπολίδη, ότι το Ασκληπιείο των Αθηνών βρίσκεται πολύ κοντά στο Ηρώδειο, ανατολικά από τη στοά του Ευμένoυς, και ιδρύθηκε γύρω στο 420 π.Χ., δηλαδή μέσα στην καρδιά του Πελοποννησιακού Πολέμου. Αγνωστο στους πολλούς είναι και το Ασκληπιείο της Επιδαύρου - μια τεράστια έκταση που εκτείνεται μετά το θέατρο και η οποία περιελάμβανε ναούς, εστιατόρια, στάδια και ξενοδοχεία. Το θέατρο ουσιαστικώς ανήκε στο Ασκληπιείο, αφού από εκείνη ακόμη την εποχή εθεωρείτο σημαντική η δραματοθεραπεία!

Η μεγάλη οικογένεια του Ασκληπιού παρουσιάζεται μέσα σε ειδική προθήκη - οι δυνατοί, αθλητές γιοι του Μαχάων και Ποδαλείριος, ο μικρότερος γιος του Τελεσφόρος, που κάνει τελικώς τη θεραπεία να τελεσφορήσει, αλλά και οι κόρες του Υγίεια, Ιασώ, Ακεσώ (από το ακείομαι/ακέομαι που σημαίνει θεραπεύω, ανακουφίζω, διορθώνω, επανορθώνω) και Πανάκεια (από το παν+ακείομαι/ακέομαι, θεραπεύω τα πάντα). Δεν είναι τυχαίο, όπως λέει ο καθηγητής, ότι ο Ασκληπιός συνεχίζει να λατρεύεται ως το 500 μ.Χ., ενώ δηλαδή έχει επικρατήσει ο χριστιανισμός, και για αυτό πολλές φορές το πρόσωπό του μοιάζει με το πρόσωπο του Χριστού στις παλαιοχριστιανικές τοιχογραφίες. Πάντοτε κρατά όμως το ραβδί και το φίδι. 

 

Γιατί σύμβολο το φίδι;

Θα απορούσε κάποιος για ποιον λόγο ένα ζώο σαν το (όχι και πολύ συμπαθές στους πολλούς) φίδι είναι το σύμβολο του Ασκληπιού και της Υγιείας. Η εξήγηση είναι τριπλή: «Κατ' αρχάς, το φίδι έρπει στο χώμα και επομένως γνωρίζει τη σοφία της γης όπου φύονται όλα τα θεραπευτικά φυτά, κατά δεύτερον το δηλητήριό του μπορεί ως έναν βαθμό να είναι θεραπευτικό - ή αλλιώς τοξικό, ανάλογα με τη δοσολογία, όπως συμβαίνει και με τα φάρμακα - και, κατά τρίτον, ανά έτος βγάζει το "πουκάμισό" του, κάτι που ενέχει την έννοια της ανανέωσης, της αναγέννησης».

Η πέμπτη ενότητα της έκθεσης αποτελεί ένα «παζλ» ευγνωμοσύνης και ικεσίας με όλα τα μέλη του σώματος - ανδρικά μόρια, γυναικεία αιδοία, στήθη, μάτια, αφτιά, μήτρες - να παρουσιάζονται μπροστά στον επισκέπτη με τη μορφή αναθημάτων. Υπάρχουν επίσης μια σειρά ανάγλυφα, μαρμάρινα, πήλινα αντικείμενα αλλά και αγγεία τα οποία πραγματικά εντυπωσιάζουν. Για παράδειγμα, σε ένα από αυτά βλέπουμε ένα πόδι το κάτω μέρος του οποίου έχει μαύρο χρώμα - ακριβώς επειδή είναι ένα διαβητικό πόδι με σημάδια σηψαιμίας.  

 

Σιδεράκια και επεμβάσεις στον εγκέφαλο

Η έκτη ενότητα της έκθεσης αφορά την επιστημονική ιατρική. Με την πάροδο του χρόνου οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι προσπάθησαν να εξηγήσουν τα φαινόμενα με ρεαλιστική ματιά σε πολλά πεδία όπως η αστροφυσική ή η φυσική. Δεν θα μπορούσε να μην ακολουθήσει και η ιατρική, η οποία μάλιστα χρησιμοποιεί όρους της πολιτικής αφού αρχικώς δεν υπήρχαν ιατρικοί όροι για να αποδώσουν συγκεκριμένες έννοιες. Ενα χαρακτηριστικό παράδειγμα μας δίνει ο διευθυντής του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης: «Η ισορροπία των χυμών του σώματος, δηλαδή του αίματος, του φλέγματος, της ξανθής και της μέλαινας χολής, ονομάζεται ισονομία».

Η αρχαία επιστημονική ιατρική αποδεικνύεται πολύ πιο... επιστημονική από ό,τι φανταζόμαστε εμείς οι... προηγμένοι: 7ος αιώνας π.Χ. και σε ένα κρανίο μιας γυναίκας από τα Αβδηρα φαίνεται καθαρά μια οπή που μαρτυρεί διεξαγωγή επέμβασης στον εγκέφαλο. «Μάλιστα οι έρευνες των ανθρωπολόγων αναφέρουν ότι η ασθενής επιβίωσε για αρκετά χρόνια μετά την επέμβαση». Σε έναν αρύβαλλο (ένα μικρό αγγείο) εικονίζεται ο γιατρός να κάνει φλεβοτομία στο χέρι ασθενούς περίπου στο σημείο όπου οι νοσοκόμες κάνουν σήμερα τις ενέσεις. Και σε ένα κρανίο που χρονολογείται στον 4ο π.Χ. αιώνα βλέπουμε επάνω στα δόντια... σιδεράκια. Εργαλεία όπως μητροσκόπια και ειδώλια που παρουσιάζουν τη γέννα - με τη μαία να παίζει κεντρικό ρόλο, όπως και σήμερα - προκαλούν θαυμασμό.

 

Φιαλίδια με όπιο και... γκότζι μπέρι!

Η έβδομη ενότητα της έκθεσης κλείνει μέσα της τα θεραπευτικά φυτά, με προεξάρχον το όπιο. Παρουσιάζονται αγγεία (με «σήμα κατατεθέν» το φίδι στο κάτω μέρος τους) που περιείχαν πολύτιμο όπιο το οποίο διακινούνταν σε ολόκληρη τη Μεσόγειο καθώς με αυτό έπαυε ο πόνος, σωματικός ή ψυχικός, αλλά και ίρινον, το οποίο παραγόταν από τις ρίζες της ίριδας ή κενταύριον ή και λύκιον - το τελευταίο δεν είναι άλλο από το «μοδάτο» σήμερα γκότζι μπέρι. Τα θεραπευτικά φυτά κλείνονται μέσα σε μικρές συσκευασίες - οι οποίες έτσι δείχνουν και τη δοσολογία -, ενώ επάνω στη συσκευασία υπάρχει το όνομα του παρασκευαστή ώστε να αποφεύγονται τα... γενόσημα.

Ανάμεσα στα εργαλεία βρίσκουμε τις σικύες (τις σημερινές βεντούζες), χάλκινες ή γυάλινες, καθώς και λάμες, νυστέρια, λαβίδες, μηλωτρίδες για τον καθαρισμό των αφτιών, των τραυμάτων και των συριγγίων κ.ά. τα οποία αποτελούν τον εξοπλισμό των αρχαίων γιατρών. «Είναι σημαντικό ότι οι γιατροί που επισκέπτονται την έκθεση αναφέρουν πως τα σχήματα των εργαλείων δεν έχουν αλλάξει καθόλου, απλώς σήμερα έχει αλλάξει το υλικό και επομένως η ποιότητα» υπογραμμίζει ο κ. Σταμπολίδης. Βρίσκουμε επίσης θερμοφόρες με το κατάλληλο σχήμα ανάλογα με το εκάστοτε σημείο του σώματος. Φέρουν μια οπή από την οποία παίρνουν θερμό ή κρύο νερό (π.χ., στην περιοχή του κεφαλιού πιθανότατα έπαιρναν κρύο νερό). 

 

Ευχές και κατάρες

Η τελευταία ενότητα της έκθεσης συνδέεται με τους γιατρούς και τη θέση τους στην αρχαία κοινωνία. Οι αρχαίοι επιδαψίλευαν τεράστιες τιμές στους γιατρούς. Είναι χαρακτηριστικό ότι στα νομίσματα των πόλεων κάποιες φορές το πρόσωπο του γιατρού - όπως του Ιπποκράτη ή του Γαΐου Στερτίνιου Ξενοφώντα από την Κω που ήταν προσωπικός γιατρός του ρωμαίου αυτοκράτορα Κλαύδιου και μεγάλος ευεργέτης της πατρίδας του - αντικαθιστά το πρόσωπο του θεού! Αλλά και επιγραφές από διαφορετικές περιοχές όπως από την Κω ή από τη Σάμο αναφέρονται στις τιμές που προσφέρει η πόλη στους γιατρούς - τους κάνει πρέσβεις, προξένους, όχι μόνο εκείνους αλλά και τους απογόνους τους.

Ως άλλοι «θεοί», οι γιατροί μπορούσαν όμως να βρεθούν και στο άλλο άκρο πέφτοντας θύματα... κατάρας από τους κοινούς θνητούς. Ενα μολύβδινο έλασμα που παρουσιάζεται στην έκθεση φέρει επάνω του τα ονόματα 17 γιατρών με την κατάρα να είναι... άνεργοι και να αποτυγχάνουν στις επεμβάσεις! Οι ειδικοί δεν έχουν καταλήξει στο ποιος καταριέται τους γιατρούς: πρόκειται για δυσαρεστημένο ασθενή ή τους οικείους του, πρόκειται για ανταγωνιστές γιατρούς ή (σενάριο που θεωρείται και το πιο πιθανό) για κάποιον βοηθό γιατρού που εκδιώχθηκε από τη συντεχνία και αντέδρασε έτσι;

«Η ζωή είναι σύντομη ενώ η τέχνη (η επιστήμη) μακρά, ο χρόνος λίγος, η πείρα λαθεμένη και η απόφαση δύσκολη» (αφορισμοί από την Ιπποκρατική Συλλογή). Αξίζει τον κόπο να δείτε αυτή την έκθεση που ενώνει το παρελθόν με το παρόν αποδεικνύοντας πως ήδη από τα αρχαία χρόνια οι γιατροί της εποχής είχαν μετατρέψει σε τέχνη το να επιμηκύνουν τη σύντομη ζωή του

ΔΙΖΥΓΟΝ ΠΥΡ

Σεπτέμβριος του 1821. Είναι μια τεχνική πολεμικής αναμέτρησης, που οι στρατιωτικοί σήμερα την ονομάζουν «δίζυγον πυρ», όπου ο κάθε στρατιώτης προστατεύει τα νώτα του άλλου.

Αμέσως μετά την έναρξη της Επανάστασης του 1821, ο «Γέρος του Μοριά» είχε κατανοήσει, πως η κατάληψη της Τριπολιτσάς (στο κέντρο της Πελοποννήσου) θα ήταν πρωταρχικής σημασίας για την Επανάσταση, αφού θα επέτρεπε στις ελληνικές δυνάμεις να ελέγχουν τον Μοριά και να καταλάβουν ευκολότερα τις υπόλοιπες περιοχές.

Το ευφυές σχέδιό του ήταν να πολιορκήσουν την Τρίπολη, για να εξαναγκάσουν τους Τούρκους, από έλλειψη τροφίμων και πολεμοφοδίων, να παραδοθούν. Για την αποτελεσματική πολιορκία, ο Κολοκοτρώνης μαζί με τους άλλους οπλαρχηγούς, παρά την αρχική τους διαφωνία, εγκατέστησε γύρω από την πόλη στρατόπεδα. στην Καρύταινα – στο Βαλτέτσι – στα Βέρβαινα, στην Πιάνα κλπ.

Επανειλημμένες προσπάθειες των πολιορκημένων Τούρκων να διασπάσουν τον κλοιό αποτύγχαναν, αφού αποκρούονταν επιτυχώς απ' τους Επαναστάτες. Οι Ελληνικές δυνάμεις ήταν περίπου 10.000 άνδρες. Οι Τούρκοι μέσα στην πόλη ήταν 15.000. Αργότερα όμως προστέθηκαν κι άλλοι από διάφορες περιοχές (Ζούρτσα, Ανδρίτσαινα, Καρύταινα κλπ) για να βρουν στην Τρίπολη, όπως νόμιζαν, μεγαλύτερη προστασία. Έτσι μαζί με τους άνδρες (4.000) του Μουσταφάμπεη, ο αριθμός των πολιορκημένων έφτανε περίπου τις 30.000. Για να αντιμετωπίσουν την έλλειψη τροφίμων, οι Τούρκοι έδιωχναν της Ελληνικές οικογένειες.

Παρά τον αποκλεισμό όμως υπήρχαν και κάποια περάσματα – σε πεδινά μέρη – που ήταν πολύ δύσκολο να φυλαχτούν.

Απ' αυτά κάπου – κάπου περνούσαν οι Τούρκοι έξω για ανεφοδιασμό. Κάποτε λοιπόν ο Θ. Κολοκοτρώνης σκέφτηκε να κάνει αποκλεισμό και απ' εκεί. Διέταξε τους άνδρες του να σκάψουν ένα βαθύ χαντάκι και σε μεγάλο μήκος. Όταν μια ομάδα Τούρκων με άλογα πέρασαν ένα πρωί απ' εκεί για να προμηθευτούν τρόφιμα απ' τα γύρω χωριά και είδαν τους Έλληνες να σκάβουν, σκέφτηκαν: «Μωρέ, οι γκιαούρηδες ακόμη δεν ελευθερώθηκαν και βιάζονται να μοιράσουν τον τόπο»! (νομίζοντας ότι βάζουν όρια ιδιοκτησιών). Το απόγευμα της ίδιας μέρας, γυρίζοντας με τα ζώα κατάφορτα με τη λεία τους βρήκαν τους Έλληνες μέσα στο χαντάκι με τα όπλα στο χέρι, οι οποίοι αντικρίζοντάς τους άρχισαν να τους πυροβολούν. Οι Τούρκοι τάχασαν. Αρχίζουν κι αυτοί το τουφεκίδι κι άναψε η μάχη.

Κάποιος Τούρκος κατάφερε να διαφύγει από μια άκρη του ορύγματος, πήγε στην πόλη και ζήτησε εσπευσμένα στρατιωτική ενίσχυση. Καταφθάνει γρήγορα ένοπλη Τουρκική δύναμη. Τώρα οι Έλληνες είχαν να αντιμετωπίσουν εχθρικά πυρά από δύο αντίθετα μέτωπα: από μπροστά κι από πίσω.

Τότε άστραψε το στρατιωτικό δαιμόνιο του Θ. Κολοκοτρώνη (η στρατηγική του ιδιοφυία ήταν απαράμιλλη). Έδωσε αμέσως στους άνδρες του, που ήδη ήταν μέσα στο χαντάκι – όρυγμα, την προσταγή με την αμίμητη φράση: «Κώλο με κώλο, Έλληνες!». Έτσι ανά 2 οι άνδρες του, «κώλο με κώλο», ο ένας πυροβολούσε προς τα εμπρός και ο άλλος δίπλα του προς τα πίσω! Αυτή η τεχνική πολέμου (επινόηση του Κολοκοτρώνη) με στρατιωτικούς όρους σήμερα λέγεται: «δίζυγον πυρ», όπου ο κάθε στρατιώτης προστατεύει τα νώτα του άλλου, και διδάσκεται σ' όλες τις στρατιωτικές Ακαδημίες του κόσμου.

ΔΗΜΑΡΑΤΟΣ, ΤΟ ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ ΤΗΣ ΕΘΝΟ-ΠΡΟΔΟΣΙΑΣ

Λέγεται ότι σε κάθε 300 αρχαίους Έλληνες αντιστοιχούσε και ένας προδότης. Ο προδότης μιας Πόλης-Κράτους, ήταν το αντίστοιχο του σύγχρονου εθνοπροδότη, κατέδιδε διαβαθμισμένες και ευαίσθητες πληροφορίες που η Πολιτεία του είχε εμπιστευτεί – καθώς τον θεωρούσε σπλάχνο της και αίμα από το αίμα της – σε ξένους, σε αλλότριους και σε επιβουλευτές της Πατρίδος του, για να πάρει προσωπική εκδίκηση σε κάτι που δεν συμφωνούσε μαζί της. Ζητούσε απεγνωσμένα να γευτεί την αναγνώριση ακόμα και από τους βαρβάρους. Τι και αν το όνομα ενός προδότη στοιχειώνεται εσαεί στα κιτάπια της ιστορίας… αυτός, πεισματικά αρνούμενος να το αντιληφθεί, τυφλωμένος από στενοκεφαλιά και μίσος για τους ίδιους του τους αδελφούς, οδηγείται αυτόβουλα στην άτιμη λίστα των προδοτών του έθνους.

Η αρχαία κοινωνία ήταν αμείλικτη στο θέμα της προδοσίας. Τον προδότη δεν τον θεωρούσε άνθρωπο, ήταν ένα άχθος αρούρης, ένα αχρείαστο, περιττό βάρος της γης, μία μιασμένη ύπαρξη χωρίς ηθικές αναστολές… ένα κοινωνικό απόβρασμα που, καίτοι γεννήθηκε άνθρωπος, απέγινε υπάνθρωπος… ο άξιος αποστροφής, ο ανίερος, ο απόβλητας, το περίτριμμα… η τύχη που έμελλε τον προδοτούντα ήταν συνήθως μακάβρια και την ανιχνεύουμε σε πάμπολλες αναφορές αρχαίων συγγραφέων [1]. Θεωρούταν αδιανόητο για έναν προδότη να φέρει όπλα, ως ύψιστη ατίμωση η Πολιτεία του τα έπαιρνε για να τα διαθέσει σε Οπλίτες που πολεμούσαν στην πρώτη γραμμή. Το κατακουρέλιασμα της υπόστασής του οφείλετο να αποτελέσει σαφές υπόδειγμα και παράδειγμα προς αποφυγή. Απαγορευόταν ρητά η ταφή του εντός των ορίων του άστεως διότι μετέδιδε το ρυπαρό νόσημα της προδοσίας στον αιθέρα της πόλης. Αν είχε ήδη θαφτεί, ο τάφος ξηλωνόταν και τον εξοβέλιζαν μακρυά, λογίζοντάς τον ως απόρριμμα ρημαδιασμένο.

Ομοία τύχη ανέμενε και τους «συμπράκτες» και υπερασπιστές του, καθώς σε πάμπολλες των περιπτώσεων τους εξίσωναν με τους προδότες. Τους θεωρούσαν επικίνδυνους και βλαβερούς για την ομαλότητα της Πόλεως καθόσον με την υπερασπιστική τους γραμμή στον προδοτούνταεπιδίωκαν να μειώσουν την επιζήμια συνέπεια της προδοσίας, διασπείροντας στάχτη στα μάτια των κατοίκων [2].

Ο Δημάρατος
Ο Βασιλιάς Δημάρατος ήταν τέκνο του ένδοξου Σπαρτιατικού γένους των Ευρυποντιδών με μεγάλη παράδοση στα καλώς κείμενα της πόλης. Λέγεται ότι ήταν ευθυτενής και επιβλητικός στην όψη, με πλούσια μακρυά κόμη, και διέθετε την κληρονομική δυνατότητα της βασιλείας παράλληλα με την άτεγκτη στρατιωτική του ρώμη και παιδεία. Διοικούσε την Λακεδαίμονα γη συμβασιλεύοντας με τον Κλεομένη και απολύτως τίποτε δεν μπορούσε να προδιαγράψει την καταχώρησή του στο πάνθεον των μεγάλων εθνοπροδοτών του Ελληνικού κόσμου. Ουδείς Σπαρτιάτης Όμοιος, που συνέτρωγε στην μεγάλη τράπεζα του καθημερινού συσσιτίου της Πόλης, μπορούσε να φανταστεί ότι ο Βασιλιάς, αυτόν στον οποίο όταν ενηλικιώθηκαν υποσχέθηκαν ότι «Άμμες δε γ’εσόμεθα ότι πολλώ κάρρονες» [3] (εμείς θα γίνουμε καλύτεροί σας)θα αποδεικνύετο ένας ποταπός προδοτίσκος που θα εργαζόταν ως σύμβουλος ασφαλείας της Περσικής αυλής.

Παρά τις πλείστες όσες προδοσίες καταγράφουν τα αρχαία κείμενα, το παράδειγμα της προδοσίας του Δημάρατου είναι ξεχωριστό και ιδιαίτερο, μιας και ο Δημάρατος συμπρωταγωνιστούσε (και υπονόμευσε) στο αριστοτεχνικό πολιτικό πρόγραμμα που είχε σχεδιάσει και εφάρμοζε ο συμβασιλέας του Κλεομένης Α’. Αποκλειστικά και μόνο τα προσωπικά του πάθη και οι απερίσκεπτες εμμονές του ήταν αυτά που τον ωθούσαν στην εναντίωση και υπόσκαψη της σοφής και (όπως αποδείχτηκε) εθνικώς αποτελεσματικής πολιτικής του Κλεομένη [4]. «Ο Κλεομένης εργαζόταν για το καλό της Ελλάδας» [5]… ήταν ο συνεχιστής της παράδοσης του Χείλωνα στην υψηλή στρατηγική. Το δίχως άλλο, προσάρμοσε την υψηλή στρατηγική του Χίλωνα στις συνθήκες που υφίσταντο τα τέλη του 6ου αι. και στις αρχές του 5ου. Οι βασικές πολιτικές προτεραιότητες του ήταν η διεύρυνση της Σπαρτιατικής σφαίρας επιρροής πέρα από τα όρια της Πελοποννήσου, η αποδυνάμωση της ισχύος του Άργους, καθώς και η εξισορρόπηση της Περσικής απειλής, κατά τρόπον ώστε να μην προκληθεί η Περσία [6].

Το πρώτο γεωπολιτικό δείγμα γραφής ο Κλεομένης το έδωσε το 519, όταν οι Πλαταιείς που ευρίσκονταν στα πρόθυρα πολέμου με την γειτονική τους Θήβα, ζήτησαν να γίνουν μέλη της Πελοπονησιακής συμμαχίας, απολαμβάνοντας ούτως το προνόμιο της Σπαρτιατικής στρατιωτικής βοήθειας οποτεδήποτε η πόλη κινδύνευε. Οι Σπαρτιάτες τότε αρνήθηκαν να το δεχθούν με την πρόφαση ότι οι Πλαταιές είναι πολύ μακρυά και έτσι δεν θα μπορούσε ή Σπάρτη να αποδειχθεί αποτελεσματική σύμμαχος. Αντ’ αυτού τους συνέστησαν να συμμαχήσουν με τους Αθηναίους [7]. Ο Κλεομένης εδώ, όπως αναγνωρίζει και ο Ηρόδοτος, ενθαρρύνει την συμμαχία Πλαταιών-Αθηνών προκειμένου να διατηρηθούν οι γεωπολιτικές ισορροπίες και η πολιτική τριβή στην περιοχή, δίνοντας την ευκαιρία στο δίδυμο Κλεομένη-Δημάρατου να χρησιμοποιούν την μία πόλη κατά της άλλης, στο πλαίσιο του διαίρει και βασίλευε. Κατ’αυτόν τον τρόπο ο Μηδισμός της Θήβας εξισορροπήθηκε από την συμμαχία των Σπαρτιατών με την Αθήνα, ενώ αργότερα η Θήβα χρησιμοποιήθηκε ως αντίβαρο στην αύξηση της Αθηναϊκής δύναμης.

Οι κώδωνες του επερχόμενου Περσικού κινδύνου καλώς ηχούν στα ώτα του επιτελείου του Κλεομένη. Είναι το έτος 517 όταν το Σπαρτιατικό Επιτελείο δέχεται την πρώτη πρόταση για εμπλοκή με τα Περσικά στρατεύματα. Ο Μαιάνδριος, διάδοχος του Τυράννου Πολυκράτη της Σάμου, αφίκνειται στην Λακεδαίμονα γη, ζητώντας βοήθεια από τον Κλεομένη για να εκδιωχθούν οι Πέρσες. Ο Κλεομένης αρνείται κατηγορηματικά οποιαδήποτε άμεση εμπλοκή με τους Πέρσες [8]. Το 514 σειρά στο επισκεπτήριο έχει η πρεσβεία των σκληροτράχηλων Σκυθών που θα ζητήσουν την Σπαρτιατική βοήθεια, υπό την πρόταση για από κοινού συνδυασμένες επιχειρήσεις κατά των Περσών. Κατά τον Θουκυδίδη δε, δεν υπάρχει στην Ευρώπη αλλά και ούτε στην Ασία έθνος που μόνο του θα μπορούσε να τους αντισταθεί εάν οι Σκύθες ήταν ενωμένοι [9]. Το 500 πάλι, ο Τύραννος Αρισταγόρας της Μιλήτου ζητεί και αυτός με την σειρά του την Σπαρτιατική βοήθεια κατά των Περσών. Ο Κλεομένης, και πάλι, με την ωριμότητα που διαπνέει τους μεγάλους πολιτικούς άνδρες, αρνείται οποιαδήποτε άμεση εμπλοκή με την Περσία, έχοντας όμως ήδη θέσει σε εφαρμογή το σχέδιο αναχαίτισης της σχεδόν προδιαγεγραμμένης Περσικής εισβολής στην γη του Διός.

Για την αδιάσπαστη διπλωματική και πολεμική προπαρασκευή του Σπαρτιατικού κράτους εν όψει της επικείμενης πλέον Περσικής εισβολής, το δίδυμο Κλεομένη-Δημάρατου οφείλει άμεσα να επιφέρει συντριπτικό πλήγμα εναντίον του προαιώνιου εχθρού τους, του Άργους, και να ανατρέψει τους πολιτικούς στις Πόλεις-Κράτη που έχουν ήδη Μηδίσει, ή ακόμα και που υπάρχουν υπόνοιες περί ενδεχόμενου Μηδισμού. Στην Αθήνα, ο (γιος του Πεισιστράτου) Ιππίας είναι ο τύραννος της Πόλεως, ο οποίος δεν δείχνει συγκαταβατικότητα στις Σπαρτιατικές οδηγίες με αποτέλεσμα να θεωρηθεί ύποπτος από την Σπάρτη για ενδεχόμενο Μηδισμό. Άμεσα οι Σπαρτιάτες το 521 οργανώνουν ναυτική επίθεση στο Φάληρο και αποβιβάζονται, το ιππικό των Θεσσαλών όμως που είχε συνάψει συμμαχία με την Αθήνα συντρίβει την απόβαση και προκαλεί μεγάλες απώλειες στους Σπαρτιάτες [10]. To 510 οι Σπαρτιάτες επιτίθενται ξανά από ξηράς αυτή την φορά, καταλαμβάνουν την πόλη, μετατρέπουν τον Ιππία πρόσφυγα στα ξένα [11] και φροντίζουν να τοποθετήσουν στην εξουσία τους «δικούς τους» ανθρώπους. Το 506 η Σπάρτη εκκινεί μια νέα μεγάλη πολεμική εκστρατεία κατά της Αθήνας, καθώς οι άνθρωποί της στην εξουσία έχουν ανατραπεί και είναι επιτακτική ανάγκη να ρυθμιστεί η γεωπολιτική κατάσταση στην περιοχή.

Ενδιάμεσα έχει συμβεί κάτι που έχει αναστατώσει της Σπαρτιατική διοίκηση. Αθηναίοι πρέσβεις προσέγγισαν τους Πέρσες, όμως η απαίτησή τους για γη και ύδωρ απορρίφθηκε από τον δήμο της Αθήνας [12]. Αυτή η κίνηση σήμανε συναγερμό στους Λακεδαίμονες. Το 506 ξεκίνησε μια μεγάλη εκστρατεία κατά της Αθήνας με επικεφαλής τον Κλεομένη και τον Δημάρατο, ακολουθούμενοι από στρατεύματα της Πελοποννησιακής συμμαχίας. Ταυτόχρονα, ο Κλεομένης υποκινεί τους Βοιωτούς, οι οποίοι καταλαμβάνουν δύο συνοριακές πόλεις των Αθηνών ανοίγοντας δεύτερο μέτωπο στην Αθήνα, ενώ και οι Χαλκιδείς επέδραμαν με την σειρά τους εναντίον Αθηναϊκών θέσεων [13]. Και ενώ το παμπελοποννησιακό στράτευμα βρίσκεται στην Ελευσίνα καθ’οδόν για την Αθήνα, ο Δημάρατος αποφασίζει να εγκαταλείψει την εκστρατεία και να επιστρέψει. Οι σύμμαχοι των Σπαρτιατών βλέποντας την διχογνωμία των δύο Βασιλέων επέστρεψαν στις πολιτείες τους, η εκστρατεία έληξε άδοξα και ο Αθηναϊκός στρατός απέφυγε τελευταία στιγμή την ταπείνωση. Ο Δημάρατος χαντάκωσε την έξοχη στρατηγική σκέψη του Κλεομένη για τον Σπαρτιατικό γεωπολιτικό έλεγχο όλης της Ελληνικής περιφέρειας νοτίως των Θερμοπυλών. Ήταν η πρώτη του παρασπονδία όχι τόσο απέναντι στην αρχή της ενότητας διοίκησης όσο η περιφρόνηση και η απαξίωση που επέδειξε απέναντι σε έναν εξαιρετικό στρατηγικό νου, έναν άριστο γνώστη και χειριστή της γεωπολιτικής πραγματικότητας, έναν πανούργο ενορχηστρωτή της Σπαρτιατικής υψηλής στρατηγικής, τον Κλεομένη.

Το 494 και ενώ οι σειρήνες του Ελλήνο-Περσικού πολέμου ηχούν όλο και πιο διαπεραστικά στα ώτα των καλώς γεωπολιτικώς ακουόντων όπως ήταν ο Κλεομένης, ήρθε η ώρα να εξαλειφθεί η δύναμή του Άργους, να αποσπαστούν οι σύμμαχοί του και απρόσκοπτα ο Κλεομένης εν συνεχεία να καταστρώσει τα προβλεπόμενα και επιβαλλόμενα σχέδια αντιμετώπισης της επερχόμενης Περσικής καταιγίδας. Το 494 η αποφασιστική μάχη δίδεται στα περίχωρα του Αργολικού κάμπου, στην περιοχή της Σήπειας όπου οι Σπαρτιάτες συντρίβουν τους Αργείους. Η ευφυΐα του Κλεομένη έλαμψε ακόμα μία φορά, μιας και το στρατήγημα του που χάρισε την νίκη στην Σπάρτη έμεινε στην ιστορία ως ένα από τα πλέον εντυπωσιακά στον τομέα των ψυχολογικών επιχειρήσεων. Τα δύο αντιμαχόμενα μέρη στρατοπέδευσαν σε μικρή μεταξύ τους απόσταση και, οι Αργείοι, για να μην δεχτούν αιφνιδιαστική επίθεση, ακολουθούσαν τα παραγγέλματα που δίδονταν στον Σπαρτιατικό στρατό. Μόλις ο Κλεομένης το κατάλαβε αυτό, διέταξε πως, όταν θα δοθεί το παράγγελμα για το δείπνο, οι Σπαρτιάτες αντί να ετοιμαστούν για το φαγητό τους, να επιτεθούν ξαφνικά. Οι Αργείοι ανυποψίαστοι άρχισαν να δειπνούν όταν ξαφνικά σαρώθηκαν από τις Σπαρτιατικές λόγχες [14]. Το Άργος έμεινε απογυμνωμένο από άνδρες, καθώς οι νεκροί των Αργείων έφτασαν τους έξι χιλιάδες [15].

Ο Δημάρατος, προτού αποδημήσει για να προσφέρει τις υπηρεσίες του στην Περσική αυλή, έδωσε ακόμα ένα στίγμα του προδοτικού και στρατηγικώς ανεπαρκούς εαυτού του. Το 492 με 491, και ενώ ο Περσικός στόλος έχει αναχωρήσει από τις Περσικές ναυτικές βάσεις υπό την ηγεσία του Μαρδονίου με αρχικό αντικειμενικό σκοπό την υποταγή της Θράκης [16], εισέρχεται στην ανώτατη Σπαρτιατική διοίκηση μια πληροφορία που κάνει τον Κλεομένη να ιδρώσει, και τον Δημάρατο να αναθαρρήσει όπως θα φανεί παρακάτω. Η Αίγινα έχει προσφέρειγη και ύδωρ στους Πέρσες.

Αυτόματα ο Κλεομένης σημαίνει συναγερμό, και πάραυτα εκστρατεύει στην Αίγινα να επιβάλλει την επί των Ελληνικών συμφερόντων γεωπολιτική τάξη. Εμφανίζεται στην Αίγινα και απαιτεί να παραδοθούν οι υπαίτιοι αυτής της οδυνηρής συμφωνίας με τους Πέρσες. Εδώ επεμβαίνει διαλυτικά ο Δημάρατος όπου λέει στους Αιγινήτες να μην παραδοθούν διότι ο Κλεομένης ενεργεί αυτόβουλα και όχι κατόπιν απόφασης του Σπαρτιατικού κράτους και τελικά ο Κλεομένης αποχωρεί άπραγος [17].

Ο Δημάρατος, και πάλι αρνούμενος να αφουγκραστεί την ροή των μελλουμένων, διεμβόλισε την στρατηγική λοβοτομή που επεχείρησε ο Κλεομένης κατά του Περσικού συνασπισμού. Η ύαλος της Σπαρτιατικής διοίκησης έχει ραγίσει για τα καλά. Θα ήταν ελπιδοφόρο για την Σπάρτη αλλά και τον Ελληνικό κόσμο να διεμείβετο μεταξύ τους αυτό που έκανε ο Θεμιστοκλής με τον Αριστείδη.

Πολιτικοί αντίπαλοι στην Αθήνα, στάλθηκαν πρεσβευτές σε μία Πόλη. Ο Αριστείδης τότε είπε στον Θεμιστοκλή «θέλεις να αφήσουμε την έχθρα στα σύνορα της χώρας μας? Και αν το κρίνεις απαραίτητο, συνεχίζουμε μόλις επιστρέψουμε στην πατρίδα». Η ξεροκεφαλιά όμως του Δημάρατου, αυτή η έλλειψη διορατικότητας που τον καταδυνάστευε κρυφά, και τον εξέθετε στα φανερά, προδίκαζε την απομόνωσή του, και εν τέλει την παραχώρηση του ίδιου του (δυσώδους) εαυτού ως γη και ύδωρ στο Περσικό αυλικάτο.

Πίσω στην Σπάρτη, ο Κλεομένης και οι συν αυτώ εξέχοντες φροντίζουν άμεσα για την αποκαθήλωση του ασταθούς και επικίνδυνου Δημάρατου, τοποθετώντας τον δεύτερο ξάδελφο του, τον Λεωτυχίδα. Εν συνεχεία με την αγαστή συνεργασία του νέου βασιλικού διδύμου Κλεομένη – Λεωτυχίδα διευθετείται άμεσα η υπόθεση «Αίγινα», συλλαμβάνονται οι δέκα επιφανέστεροι άρχοντες της νήσου και παραδίδονται στους άσπονδους εχθρούς τους, τους Αθηναίους για τα περαιτέρω [18]… H Aίγινα πλέον είναι ταγμένη στον αντί-Περσικό συνασπισμό και τα κατορθώματα των Αιγινητών θα δικαιώσουν τις ενέργειες του Κλεομένη μερικά χρόνια αργότερα [19]. Ο Δημάρατος, ήδη εξορισμένος και με πολλές ελπίδες ότι θα πάρει εκδίκηση από την Πόλη που τον ανέθρεψε και τον ανεγνώρισε ως Βασιλέα, επιλέγει να οδεύσει για τα Βασιλικά Περσικά ανάκτορα. Αδιάντροπα, είναι έτοιμος να παράσχει τις συμβουλευτικές του υπηρεσίες στον επιβουλέα των Ελλήνων. Ξεδιάντροπα, είναι εξίσου έτοιμος να συστρατευθεί με την Περσική στρατιωτική λαίλαπα που θα επελαύνει λίγο καιρό αργότερα. Με προδοτικό μεγαλείο, είναι έτοιμος να διαρρεύσει στρατιωτικά μυστικά και απόρρητες πληροφορίες για το δυναμικό της Σπάρτης στο Περσικό επιτελείο.

Όπως πολύ καθαρά ο Αισχύλος και ο Ηρόδοτος είδαν, οι ΕλληνοΠερσικοί πόλεμοι ήταν καταρχήν ένας ιδεολογικός αγώνας, ο πρώτος αυτού του είδους που μας είναι γνωστός. Από την μία μεριά, η δεσποτική, αυταρχική μορφή του Μεγάλου Βασιλέα. Από την άλλη, η εκούσια και ατελής πειθαρχία των ανεξάρτητων Πολιτών. Στην αφήγηση του Ηροδότου, οι στρατιώτες του Ξέρξη οδηγούνται στην μάχη με το μαστίγιο, αυτό το επαναλαμβανόμενο Περσικό μοτίβο του μαστιγώματος, του ακρωτηριασμού και των βασανιστηρίων είναι αντικείμενο μελέτης σε όλη την αφήγησή του. Οι Έλληνες από την άλλη, μάχονται διότι είχαν στοιχηματίσει προσωπικά στην νίκη. Ο αγώνας τους θα διατηρούσε μια δύσκολα κερδισμένη και επισφαλή κληρονομιά ελευθερίας [20]. Είναι το πρώτο στρατόπεδο, αυτό του θεοκεντρισμού και της ανελέητης βαρβαρότητας, της απόλυτης κυριαρχίας και δεσποσύνης του Βασιλέως που ο Δημάρατος θα επιλέξει να καταφύγει και να ζητήσει να δρέψει δάφνες. Και είναι το δεύτερο στρατόπεδο, αυτό του ανθρωποκεντρισμού και του Πολίτη-Οπλίτη, της ελευθερίας ως μορφή ζωής που επιτρέπει στο άτομο να αναπτύξει όλες τις πνευματικές και ηθικές του δυνάμεις, που θα αρνηθεί να συμπράξει, και που ανάλγητα με την δράση του ο Δημάρατος θα υπονομεύσει.

Πλέον εγκατεστημένος στα Βασιλικά Ανάκτορα, με την ειδικότητα του συμβούλου ασφαλείας του Πέρση Βασιλέα, αποκαλύπτοντας κάθε απόρρητη πληροφορία για την Σπάρτη, ο Δημάρατος συνεχίζει τον βέβηλο (για τα ιδανικά που ανατράφηκε) βίο. Λίγο πριν την εισβολή των Περσών, πιθανώς σε μια κρίση συνείδησης ή για να συσπειρώσει τους όποιους συμπαραστάτες του στην Σπάρτη, μεταπλάθοντας το προδοτικό του προσωπείο, στέλνει ένα μήνυμα στην Σπάρτη με μια κωδικοποιημένη συσκευή, την σκυτάλη, ενημερώνοντας για την επικείμενη Περσική εισβολή [21] – έτσι παίρνουμε και μια ιδέα για τους τρόπους και τις δυνατότητες μεταφοράς δεδομένων που η ομάδα κρυπτογράφησης της Υπηρεσίας Πληροφοριών του Σπαρτιατικού κράτους είχε για τις απόρρητες επικοινωνίες της.

Ο Ξέρξης και το σύνολο του γιγαντιαίου στρατεύματός του έχει ήδη πατήσει την κεντρική Ελλάδα. Ο Δημάρατος, όντας σύμβουλος ασφαλείας και πληροφοριών του βασιλέα, κατέχει εξέχουσα θέση στο Πολεμικό Συμβούλιο. Κατά την εμπλοκή του Ξέρξη στις Θερμοπύλες, διαπράττει αυτό που σήμερα ονομάζεται «διαρροή στρατιωτικών πληροφοριών περί του αξιόμαχου του αντιπάλου στρατού» και ενημερώνει τον Ξέρξη για τις δυνατότητες των αντιπάλων του Ελλήνων [22]. Για να φανεί η σημασία και το μέγεθος της πράξης αυτής, με τα σημερινά δεδομένα, ο εξωμότης Δημάρατος θα ήταν ποινικά κολάσιμος, τιμωρούμενος επί τη ποινή του θανάτου ή της ισόβιας κάθειρξης για διαρροή στρατιωτικών μυστικών καθώς και για την διάπραξη προδοσίας, κατά τις προβλεπόμενες διατάξεις του στρατιωτικού ποινικού κώδικα περί εγκλημάτων προδοσίας [23]. Ακριβέστερα, θα ήταν υπόλογος για την «ανάληψη με την θέλησή του οποιασδήποτε στρατιωτικής υπηρεσίας στον εχθρό», καθώς «παραδίδει στον εχθρό ή σε άλλον προς το συμφέρον του εχθρού πράγματα χρήσιμα για την πολεμική ικανότητα της χώρας ή την πολεμική ικανότητα του εχθρού» και «συνεννοείται με τον εχθρό με σκοπό να βοηθήσει στις επιχειρήσεις του» [23] .

Επίλογος
Ο Δημάρατος δεν κατάφερε να γύρει την πλάστιγγα την νίκης στους Πέρσες. Παρά την φιλότιμη προσπάθειά του, οι Πέρσες συνετρίβησαν και επέστρεψαν ταπεινωμένοι. Μετά την επίπονη νίκη των Περσών στις Θερμοπύλες η στρατηγική αξία του Δημάρατου, που προέβλεψε το αδύναμο σημείο του περσικού στρατού ενάντια στους Σπαρτιάτες, αναγνωρίστηκε. Ο Δημάρατος ήταν επίσης εκείνος που έδωσε στους Πέρσες τη στρατηγική συμβουλή να καταληφθούν τα Κύθηρα, αλλά δεν εισακούστηκε.

 Ο Παυσανίας μεταφέρει την πληροφορία ότι οι απόγονοί του έζησαν στην Περσία για πολλά χρόνια ακόμη, ενώ ο Ξενοφών αναφέρει τους απογόνους του, Ευρυσθένη και Προκλή, να κυβερνούν την Πέργαμο, την Τευθρανία και την Αλίσαρνα, οι οποίες και παραδόθηκαν από τον Ξέρξη στο Δημάρατο για τις υπηρεσίες του κατά τη διάρκεια της εκστρατείας.

Την Ελληνική Ιστορία, σε όλο το μήκος και πλάτος της την διατρέχουν ιστορίες προδοσίας και αναντίρρητα θα την απασχολούν και στο μέλλον. Μορφές Δημάρατων που εμφανίζονται στο προσκήνιο και που, υπό τον μανδύα της διάθεσης για συλλογική προσφορά αναζητούν την δική τους προσωπική αυτό-επιβεβαίωση, την μετά σκιώδους ζήλου αποδοχή των προτάσεών τους, με αρειμάνια επιθυμία να χαραχθεί η δική τους πολιτική υποσκελίζοντας την ήδη χαραχθείσα, αρνούμενοι να συμπλεύσουν έστω με την ηθική δεοντολογία που συνέχει και συντρέχει το ομαδικό πνεύμα μιας Πόλης, μιας κοινωνίας, ή ενός Οργανισμού όταν δίπλα τους υφίστανται Κλεομένηδες που έχουν το σχέδιο της δράσης και την εκδίκαση των επερχομένων. Με ανερυθρίαστη ελαστικότητα κλείνουν το μάτι στον προαιώνιο εχθρό και συνταυτίζονται μαζί του, όχι για να ωφεληθούν από αυτόν αλλά για να ζημιώσουν τους άλλους. Με την χυδαιότητα που το περίσσιο θράσος τους ορίζει, μεταγγίζουν λόγια ανομολόγητα και άλογα, που η συνεργατική λογική τα μεταθέτει στην βάλανο ενός καλοσχηματισμένου βέλους, και από εκεί στον στόχο της αμείλικτης κριτικής της ιστορίας, για να θρηνηθούν ύστερα στον Καιάδα ενός τραυματισμένου παρελθόντος, που αιμορραγεί τύψεις και θλιβερές ενοχές προδοσίας.

Τους καταδιώκει τους Δημάρατους το βδέλυγμα της προδοσίας, τους ραπίζει ο πέλεκυς της εξωμοσίας, τους υψώνει η ελαφρότητα του είναι τους, τους βυθίζει το βάρος της ντροπής. Διότι την προδοσία την αγάπησαν πολλοί, τον προδότη κανένας (ή ολίγοι υποτακτικοί του). Και του παρόντος κειμένου ο σκοπός ήταν να δειχθή το φαινόμενο μιας εθνοπροδοσίας, στο πρόσωπο ενός Βασιλέα, που τα προσωπικά του πάθη συσκότισαν την κρίση του δίπλα στον σοφό και διορατικό Κλεομένη. Και που η αναισχυντία του απέβαλλε κάθε ψυχικό δεσμό από την Πόλη του και τον ξαπόστειλε στα ξένα.
Εξ οικείων τα βέλη.

Υποσημείωση
Ο όρος «έθνος» χρησιμοποιείται επί τη βάση της Ηροδότειου αφήγησης περί έθνους, στην αναφορά του κατά την διατύπωση των διαβεβαιώσεων που έδωσαν οι Αθηναίοι στους Σπαρτιάτες ότι ποτέ δεν πρόκειται να τους προδώσουν στους Πέρσες: «Διότι υπάρχουν πολλοί και σοβαροί λόγοι που μας απαγορεύουν να κάνουμε κάτι τέτοιο, ακόμα και να το θέλαμε. Πρώτον και κύριο, τα αγάλματα και οι ναοί των θεών κάηκαν και έχουν ερειπωθεί. Πρέπει να πάρουμε εκδίκηση για αυτό με όλες μας τις δυνάμεις και όχι να συνεργαστούμε με τους ανθρώπους που διέπραξαν τέτοια εγκλήματα. Δεύτερον, η Ελληνική φυλή έχει το ίδιο αίμα και την ίδια γλώσσα, μοιραζόμαστε τους ίδιους θεούς, ναούς, τις ίδιες θυσίες και έθιμα. Θα ήταν πράγματι πολύ άσχημο αν οι Αθηναίοι τα πρόδιδαν όλα αυτά» Ηρόδοτος, Θ΄144.

Συνεπικουρούμενα του ανωτέρω και ο σχολιασμός του Αμερικανού γεωπολιτικού, καθηγητή στο Χάρβαρντ και (μεταξύ άλλων) Διευθυντή Στρατηγικής ασφαλείας στο Αμερικανικό Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας S.Huntington για την παραπάνω απάντηση των Αθηναίων, τα λόγια των οποίων «εμπεριέχουν τον πρώτο και πλέον τεκμηριωμένο επιστημονικό ορισμό της εθνικής συνείδησης» (S. Hundington, Η σύγκρουση των πολιτισμών και ο ανασχηματισμός της Παγκόσμιας τάξης, Αθήνα, Terzo Books, 1996, Σελ.21)

Παραπομπές
1. Ανθολόγιο Στοβαίου (40, 8), Θουκυδίδης (1, 134, 4), Λυκούργος (1, 17, 26, 150), Πλάτων Νόμοι (9.885 α, 87 οε, 909 α-ο, 960 α)
2. Όπως ανωτέρω
3. Ηρόδοτος VI 61, και ολόκληρο το κατάστιχο ως εξής:
«Τριών ουν χορών όντων κατά τας τρεις ηλικίας καί συνισταμένων
εν ταις εορταίς ο μέν των γερόντων αρχόμενος ήδεν:
Αμές ποκ’ ήμες άλκιμοι νεανίαι.
Είτα ο των ακμαζόντων ανδρών αμειβόμενος (έλεγεν):
Αμές δέ γ’είμές αι δέ λήις αυγάσδεο.
Ο των παίδων: Αμές δέ γ’ εσσόμεθα πολλώ κάρρονες.
Καθώς λοιπόν υπήρχαν ομάδες χορωδών για κάθε μία
από τις τρεις ηλικίες και συγκεντρώνονταν στις γιορτές,
η ομάδα των γερόντων, κάνοντας την αρχή, τραγουδούσε:
«Εμείς κάποτε ήμασταν ρωμαλαίοι νέοι».
Έπειτα η ομάδα των ώριμων ανδρών ανταπαντώντας έλεγε:
«Εμείς όμως είμαστε τώρα (ρωμαλαίοι), δοκίμασε άμα θέλεις».
Και τέλος η ομάδα των εφήβων:
«Εμείς όμως θα γίνουμε πολύ καλύτεροί σας».
D.L. PAGE POETAE MELICI CRAECI,OXFORD 1962, Κεφ CARMINA POPULARIA, Σελ 461
4. Ηρόδοτος VI 61
5. όπως παραπάνω
6. Η υψηλή στρατηγική της αρχαίας Σπάρτης, Κων/νος Κολιόπουλος, Εκδ. Ποιότητα/Σειρά μελετών διπλωματίας και στρατηγικής, 2007, Σελ 141
7. Ηρόδοτος VI108, Θουκυδίδης Γ 55,Γ 68
8. Ηρόδοτος,VI 84
9. Θουκυδίδης Β 97, μτφ. Ελ. Βενιζέλου, Εκδ. Γεωργιάδη 2001
10. Ηρόδοτος V 63
11. Ηρόδοτος V 64-5
12. Ηρόδοτος V 70.3, V 24
13. Ηρόδοτος V 74
14. Hρόδοτος VI 77-8
15. Ηρόδοτος VI 83,VII 148
16. George Duby, Παγκόσμιος Ιστορικός Άτλας, Εκδ. Πατάκη, Σελ.15
17. Ηρόδοτος VI 48-50
18. Ηρόδοτος VI 61-71
19. Η υψηλή στρατηγική της αρχαίας Σπάρτης, Κων/νος Κολιόπουλος, Εκδ. Ποιότητα/Σειρά μελετών διπλωματίας και στρατηγικής, 2007, Σελ 156
20. Οι Ελληνο-Περσικοί πόλεμοι, Peter Green, Εκδ. Τουρίκη, 2004, Σελ 49
21. Information gathering in Classical Greece, Frank Santi Russell, Univercity of Michigan Press, 1965, p.152
22. «Οι Λακεδαιμόνιοι πολεμώντας ένας προς ένα δεν είναι κατώτεροι από οποιανδήποτε πολεμιστή, πολεμώντας όμως όλοι τους μαζί είναι οι πιο ανδρειωμένοι του κόσμου…. Εκτελούν λοιπόν ό,τι τους προστάζει ο νόμος, και τους δίνει πάντοτε την ίδια προσταγή, απαγορεύοντάς τους να υποχωρούν στην μάχη μπροστά σε πλήθος ανθρώπων, όσο μεγάλο και αν είναι αυτό, αλλά να μένουν στις γραμμές τους και να ζητούν ή την νίκη ή την θανή»
«μ΄άκουσες και την προηγούμενη φορά, όταν μπαίναμε στον δρόμο για την Ελλάδα να σου μιλώ…. γιατί για εμένα, ο πιο μεγάλος αγώνας είναι να σου παρουσιάζω την αλήθεια. Άκουσέ με λοιπόν και τώρα…»
Ηροδότου Ιστορίαι, Βιβλίο Ε΄, Εκδ. Γκοβόστη, 1992
23. Στρατιωτικός Ποινικός Κώδικας, Εγκλήματα Προδοσίας, Άρθρο 15