Βιβλικές πηγές
Ο Απόστολος Ανδρέας (Ανδρεύς ή Ανδρείας), ο επονομαζόμενος και πρωτόκλητος, αποτέλεσε ένα εκ των δώδεκα μαθητών και αποστόλων του Ιησού Χριστού. Φέρων Ελληνικό όνομα, όντας αδελφός του Αποστόλου Πέτρου και μαθητής του Ιωάννη του βαπτιστή, ήταν ο πρώτος μαθητής που κλήθηκε από τον Κύριο. Ανήκε στο στενό κύκλο των μαθητών και διήγαγε δραστήριο αποστολικό βίο, όπου κατέληξε κατά την ψευδή παράδοση σε μαρτυρικό θάνατο στην πόλη της Πάτρας. Οι πληροφορίες που λαμβάνουμε από τα ευαγγέλια για το βίο του είναι πενιχρές, ενώ η παράδοση και η απόκρυφη γραμματεία είναι πλούσιες σε αναφορές. Ο Ανδρέας -σύμφωνα με τις πράξεις των Αποστόλων- κήρυξε στη Σκυθία και απέθανε ειρηνικά στην Ιερουσαλήμ.
Ο Απόστολος Ανδρέας καταγόταν από την Ελληνιστική πόλη Βηθσαϊδά (Ιω. 1,44), εξού και έλαβε ένα καθαρά Ελληνικό όνομα. Υπήρξε ο πρωτόκλητος μαθητής του Ιησού και ήταν αδελφός του Αποστόλου Πέτρου. Μαζί με τον αδελφό του εξασκούσαν το επάγγελμα του ψαρά. Οι γραμματικές γνώσεις του επίσης, δεν φαίνεται να ήταν πολλές.
Εξωγραφικές (απόκρυφες) πηγές
Για την ιεραποστολική δράση του Αποστόλου Ανδρέα και το μαρτύριο υπάρχουν αρκετά απόκρυφα (νόθα - ψεύτικα) κείμενα. Τέτοια είναι οι "Πράξεις και μαρτύριον του αγίου Αποστόλου Ανδρέα", που γράφτηκε πιθανώς από τον αιρετικό γνωστικό Μανιχαϊστή Λεύκιο το 2ο αιώνα. Επίσης υπάρχει το "Πράξεις Ανδρέου και Ματθία εις την πόλιν των ανθρωποφάγων", που επίσης αποδίδεται στο Λεύκιο, το "Περί του βίου, των πράξεων και της τελευτής του Αγίου Ανδρέου του πρωτοκλήτου", του μοναχού Επιφανίου (10ος αιώνας), οι "Πράξεις και περίοδοι του Αγίου αποστόλου και πανευφήμου Ανδρέου εγκωμίω συμπεπλεγμέναι" και το "Μαρτύριον του αγίου Αποστόλου Ανδρέου", καθώς και του επίσης Μανιχαϊστή Λούκιου Χαρίνου (4ος αιώνας) "Πράξεις Πέτρου και Ανδρέου" με τις περιπέτειές τους στην Σκυθία και την Πελοπόννησο με τελικό σταθμό την Πάτρα και τον σταυρικό θάνατό του.
Εξωγραφικές (απόκρυφες) πηγές
Για την ιεραποστολική δράση του Αποστόλου Ανδρέα και το μαρτύριο υπάρχουν αρκετά απόκρυφα (νόθα - ψεύτικα) κείμενα. Τέτοια είναι οι "Πράξεις και μαρτύριον του αγίου Αποστόλου Ανδρέα", που γράφτηκε πιθανώς από τον αιρετικό γνωστικό Μανιχαϊστή Λεύκιο το 2ο αιώνα. Επίσης υπάρχει το "Πράξεις Ανδρέου και Ματθία εις την πόλιν των ανθρωποφάγων", που επίσης αποδίδεται στο Λεύκιο, το "Περί του βίου, των πράξεων και της τελευτής του Αγίου Ανδρέου του πρωτοκλήτου", του μοναχού Επιφανίου (10ος αιώνας), οι "Πράξεις και περίοδοι του Αγίου αποστόλου και πανευφήμου Ανδρέου εγκωμίω συμπεπλεγμέναι" και το "Μαρτύριον του αγίου Αποστόλου Ανδρέου", καθώς και του επίσης Μανιχαϊστή Λούκιου Χαρίνου (4ος αιώνας) "Πράξεις Πέτρου και Ανδρέου" με τις περιπέτειές τους στην Σκυθία και την Πελοπόννησο με τελικό σταθμό την Πάτρα και τον σταυρικό θάνατό του.
Επίσης υπάρχουν και μαρτυρίες από αρχαίους συγγραφείς όπως του Ευσεβίου και του Ωριγένη. Ο Ωριγένης μας πληροφορεί πως ο Ανδρέας κήρυξε στην Σκυθία, όπως και ο Ευσέβιος (Εκκλησιαστική Ιστορία 5,1). Ο Ωριγένης που τον 2ο αιώνα επισκέφτηκε την Πάτρα ΔΕΝ αναφέρει τίποτα για την επίσκεψη του Ανδρέα, τα θαύματά του, το μαρτύριο του και τον θάνατό του εκεί!
Η κατά παράδοση ψευδή πορεία του
Σύμφωνα με την παράδοση τις "Πράξεις του Αποστόλου Ανδρέα" του αιρετικού Μανιχαϊστή Λούκιου Χαρίνου (4ος αιώνας): Ο Ανδρέας μαζί με τους άλλους Αποστόλους κήρυξε στη Σινώπη του Πόντου έχοντας ως ορμητήριο μία νησίδα κοντά στη Σινώπη. Μαζί με Ματθία και άλλους μαθητές κατευθύνθηκαν προς την Αμισό (Σαμψούντα), όπου ίδρυσαν εκκλησία. Περιήλθε συνάμα την περιοχή της Ιβηρίας (Γεωργία), την Παρθυαία και επέστρεψε στα Ιεροσόλυμα. Μετά από λίγο διάστημα πραγματοποίησε και δεύτερη περιοδεία όπου ακολούθησε την πορεία Αντιόχεια, Έφεσο, Λαοδίκεια Φρυγίας, Οδυσσούπολη Μυσίας, Νίκαια, Βιθυνία, Νικομήδεια, Χαλκηδόνα, Άμαστρη για να καταλήξει στη Σινώπη. Λίγο αργότερα επισκέφτηκε τη Σαμψούντα, τους Αλανούς, τους Ζήκχους, τους Βοσπορινούς και τους Χερσονήτες. Εν συνεχεία πέρασε από το Βυζάντιο, την Ηράκλεια της Θράκης, τη Μακεδονία και την Πελοπόννησο με τελικό σταθμό την Πάτρα, όπου το κήρυγμα και τα θαύματά του και τον σταυρικό θάνατό του, είχαν σημαντικό αντίκτυπο στην τοπική κοινωνία (αυτή την πλαστή ψευδοπαράδοση έχει υιοθετήσει και δέχεται ως επίσημη η εκκλησία μέχρι και σήμερα).
Στην πόλη της Πάτρας και το ψευδο-μαρτύριό του
Την εποχή που βρέθηκε στην πόλη της Πάτρας ανθύπατος ήταν ο Αιγεάτης. Ο Αιγεάτης όμως μαινόμενος κατά του Αποστόλου εξαιτίας της μεταστροφής της γυναικός του, τον θανάτωσε με σταυρικό θάνατο, αν και κάτι τέτοιο δεν μπορεί να επιβεβαιωθεί[1]. Σύμφωνα με την παράδοση και τις "Πράξεις του Αποστόλου Ανδρέα" του αιρετικού Μανιχαϊστή Λούκιου Χαρίνου (4ος αιώνας), έργο γνωστό στον Γρηγόριο Τουρώνης, ο ίδιος σταυρώθηκε δεμένος και όχι καρφωμένος σε παρόμοιο σταυρό με αυτόν που ο Κύριος σταυρώθηκε. Πρέπει να τονιστεί ότι η παράδοση για σταυρικό μαρτύριο σε χιαστό Σταυρό (Crux decussata) κατά το θέλημα του ιδίου λόγω αναξιότητας, ανέρχεται σε λατινικές παραδόσεις του 12ου με 13ο αιώνα που ήλθαν με τους σταυροφόρους.
Τα δήθεν λείψανά του από την πόλη της Πάτρας, μεταφέρθηκαν στην Κωνσταντινούπολη από τον Κωνστάντιο, το γιο του Μεγάλου Κωνσταντίνου και τοποθετήθηκαν στο ναό των Αγίων Αποστόλων στις 3 Μαρτίου του 357. Το 550 κατατέθηκαν, χωρίς την κάρα, στην Αγία Τράπεζα του νέου ναού των Αγίων Αποστόλων, που ανήγειρε ο Ιουστινιανός. Παλιά δυτική παράδοση, η οποία με βάση τα ιστορικά στοιχεία παρουσιάζεται απίθανη [2], δέχεται ότι τα λείψανα του Αγίου μεταφέρθηκαν την εποχή του αυτοκράτορα Κωνστάντιου ή του Θεοδοσίου Β΄ στη Σκωτία (408-450) ή ακόμα και τον 9ο αιώνα. Στη Σκωτία μάλιστα υπάρχει πόλη Άγιος Ανδρέας, μητροπολιτική εκκλησία προς τιμήν του, τάγμα ιπποτικό ενώ η σημαία των Πίκτων και των Σκώτων είναι αφιερωμένη στον Απόστολο, γι' αυτό και φέρει χιαστό σταυρό. Ύστερα μάλιστα με την ένωση με την Αγγλία φέρει και η Αγγλική σημαία[3]. Οι Λατίνοι το 1204 άρπαξαν τα δήθεν λείψανα του Αποστόλου και τα κατέθεσαν 4 έτη αργότερα στον ναό του Αγίου Ανδρέα Αμάλφης.
Σύμφωνα με μία άλλη είδηση, μαθαίνουμε ότι η δήθεν κάρα του Αγίου, που βρισκόταν στην Πάτρα από την εποχή του Αυτοκράτορα Βασιλείου του Μακεδόνος (867-884) μεταφέρθηκε στην Ιταλία το 1460 από τον επίσκοπο Θωμά Παλαιολόγο, υπό την απειλή της πτώσης των Πατρών στους Τούρκους. Η κάρα μεταφέρθηκε στην πόλη Νάρνια το 1461 και την επόμενη χρονιά στη Ρώμη, καταλήγοντας στο ναό του Αγίου Πέτρου το 1464. Το 1964 ο Πάπας Παύλος Στ΄, την επέστρεψε στην εκκλησία των Πατρών. Στις 19 Ιανουαρίου του 1980 ο Αρχιεπίσκοπος Μασσαλίας Ρογήρος Ετσεγκαραί μετέφερε στην Πάτρα το δήθεν Σταυρό του Αποστόλου, που είχε μετακινηθεί από την Κων/πολη το 1250.
Η μνήμη του σύμφωνα με τις διασωθείσες απόκρυφες πηγές (νόθες - ψεύτικες) εορτάζεται στις 30 Νοεμβρίου. Την ψευδοπαράδοση καλλιέργησαν μετά τον 4ο αιώνα άρχοντες της Αχαΐας για την ενίσχυση του γοήτρου και των ταμείων τους ...μέχρι και σήμερα!
Στη θέση του παλαιού ναού του Αγ. Ανδρέα που οικοδομήθηκε στο διάστημα 1836-1843 στη θέση όπου υποτίθεται μαρτύρησε σταυρικά ο Απόστολος Ανδρέας προϋπήρχε ναός και η ιαματική πηγή της θεάς Εύνοστου Δήμητρας στην οποία λειτουργούσε μαντείο και θεραπευτήριο για αρρώστους, όπως αναφέρει ο Παυσανίας. Η στοά και η πηγή της θεάς Δήμητρας διατηρούνται και μέχρι σήμερα δίπλα στον παλαιό ναό του Αγ. Ανδρέα όπου το χριστιανικό ιερατείο την εκμεταλλεύεται και πλουτίζει πουλώντας το για δήθεν αγίασμα. Η λατρεία του Αγ. Ανδρέα συσχετίστηκε με την λατρεία της θεάς Δήμητρας.
---------------------
1. Π. Τρεμπέλας, Ο Απόστολος Ανδρέας, σελ. 762. Απόστολος Γλαβίνας, Οι δώδεκα Απόστολοι, σελ. 90
3. Γλαβίνας, ενθ.αν., σελ. 54
3. Γλαβίνας, ενθ.αν., σελ. 54
