O Σχηματισμός των λέξεων στην Αρχαία Ελληνική γλώσσα

ΙΙΙ. Από τον Απολλώνιο το Δύσκολο (2ος αι. μ.Χ.)

Περὶ συντάξεως βιβλίο IV (Grammatici GraeciII 2 [σ. 434 και σσ. 462-463])

Τὰ πλεῖστα τῶν μερῶν τοῦ λόγου διὰ τῆς ἑνώσεως τοῦ τόνου τὸ μοναδικὸν τῆς λέξεως ὑπαγορεύει, τουτέστι τὸ ἕν μέρος λόγου εἶναι, ἢ διὰ τῆς μονῆς τῆς καθ' ἕκαστον μόριον τὸ δισσόν ἐμφαίνει τῶν λέξεων. Τὸ γὰρ Διὸς κόρος παροξυνόμενον μὲν τὴν γενικὴν ἔχει ἰδίᾳ νοουμένην, ὅμοιον τῷ Διὸς υἱός, προπαροξυνόμενον δὲ ὅμοιόν ἐστιν τῷ Διόγνητος, Διόδοτος…

Μετάφραση

Τα περισσότερα μέρη του λόγου δείχνουν με τη συνένωση του τόνου την ενότητα της λέξης, ότι είναι δηλαδή ένα μέρος του λόγου, ή με τη διατήρηση του τόνου στα επιμέρους τμήματα ότι πρόκειται για δύο λέξεις. Το Διὸς κόρος με οξεία στην παραλήγουσα περιέχει μια γενική που νοείται μόνη της και είναι όμοια με το Διὸς υἱός, αντίθετα με οξεία στην προπαραλήγουσα είναι παρόμοιο με τα Διόγνητος, Διόδοτος …

Τὰ ὁπωσδήποτε συντεθέντα τῶν μερῶν τοῦ λόγου, καθ' ὅ ἥνωται, ἀμετάθετά ἐστιν… καὶ πρόδηλα μὲν τὰ ἀπὸ λειπούσης φωνῆς συντεθειμένα, ὡς ἔχει τὸ λεοντόφωνος, Μηνόδωρος, κυνόδηκτος, χειρογραφῶ, παιδαγωγῶ· οὐ γὰρ δὴ γε ἐπὶ τούτων κατὰ τὰς διαφόρους κλίσεις τὰ τῆς συναφείας τῶν λέξεών ποτε μετατίθεται. ἀλλὰ καὶ ἔτι τὰ ἐκ τελείων φωνῶν συντεθειμένα μετὰ τῆς συνούσης τάσεως καὶ < με > τὰ τῆς μὴ μεταπιπτούσης λέξεως πρόδηλον ἴσχει τὴν σύνθεσιν, ὡς ἔχει τὸ κερασφόρος, ἑωσφόρος, Ἀστυάναξ, τερα[το]σκόπος, Διόσκορος. Τά γε μὴν ἐν παραθέσει ὄντα ἔχει τὸ καὶ μετατίθεσθαι, ὡς τὸ Νέα πόλις - Νέας πόλεως, ἀγαθοῦ δαίμονος, Ἀρείου πάγου, συνεπισχύοντος καὶ τοῦ δὶς παραλαμβανομένου τόνου.

Μετάφραση

Όλα τα μέρη του λόγου που έχουν συντεθεί κάπως είναι αμετάβλητα ως προς τον τόπο συνένωσής τους. Και βέβαια είναι σαφή όσα έχουν συντεθεί με κάποια ημιτελή λέξη, όπως το λεοντό-φωνος κτλ., διότι στις διάφορες κλίσεις δεν αλλάζει ποτέ ο συνθετικός αρμός. Αλλά επίσης και όσα αποτελούνται από ολοκληρωμένες λέξεις δείχνουν καθαρά με τον ιδιαίτερο τόνο τους και με το αμετάβλητο της (πρώτης) λέξης το χαρακτήρα της σύνθεσης· π.χ. κερασ-φόρος κτλ. Αντίθετα όσα απλώς παρατίθενται το ένα δίπλα στο άλλο διατηρούν επίσης τη δυνατότητα μεταβολής, π.χ. Νέα πόλις - Νέας πόλεως κτλ., κι εδώ έρχεται να προστεθεί ο διπλός τόνος.