Για παράδειγμα, εάν σκέφτεστε να πετάξετε με αεροπλάνο και ξαφνικά σκεφτείτε μια σειρά πρόσφατων αεροπορικών ατυχημάτων, μπορεί να αισθανθείτε ότι το ταξίδι με το αεροπλάνο είναι πολύ επικίνδυνο και αποφασίζετε να ταξιδέψετε με αυτοκίνητο. Επειδή αυτά τα παραδείγματα αεροπορικών καταστροφών ήρθαν στο μυαλό σας τόσο εύκολα (αυτό που λέμε διαθεσιμότητα), η ευελιξία διαθεσιμότητας σας οδηγεί στο να πιστεύετε ότι τα αεροπορικά ατυχήματα είναι πιο συνηθισμένα από ότι είναι πραγματικά.
Η ευρετική διαθεσιμότητα (availability heuristic) σας βοηθάει μεν να κάνετε γρήγορες, αλλά μερικές φορές εσφαλμένες εκτιμήσεις δε. Έτσι, μπορεί να είναι χρήσιμη σε πολλές περιπτώσεις, αλλά μπορεί επίσης να οδηγήσει και σε γνωσιακές προκαταλήψεις.
Η γρήγορη σκέψη και επίλυση ενός προβλήματος μπορεί ασφαλώς να φέρει σφάλματα. Ακριβώς επειδή κάτι έχει δουλέψει σωστά στο παρελθόν, δεν σημαίνει ότι θα λειτουργήσει και πάλι σωστά. Όπως θα δείτε οι ευρετικές αποφάσεις μπορούν να οδηγήσουν σε ανακριβείς κρίσεις για το πώς συμβαίνουν τα συνήθη πράγματα και για το τι ποσοστό αντιπροσωπεύουν.
Μπορούν επίσης να συμβάλλουν σε πράγματα όπως τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις. Επειδή οι άνθρωποι χρησιμοποιούν διανοητικές συντομεύσεις για να ταξινομούν και να κατηγοριοποιούν τους ανθρώπους, συχνά παραβλέπουν πιο σχετικές πληροφορίες και δημιουργούν στερεοτυπικές κατηγοριοποιήσεις που δεν συμβαδίζουν με την πραγματικότητα.
Από την Ιστορία
Στις αρχές του 1900, η συμπεριφορική οικονομική έρευνα υπέθεσε ότι οι άνθρωποι ήταν εντελώς λογικοί παράγοντες στη λήψη αποφάσεων, όπως ορίζεται από το καθαρά οικονομικό μοντέλο του ορθολογισμού. Αυτό το μοντέλο πρότεινε ότι κατά τη λήψη αποφάσεων, οι άνθρωποι ήταν σε θέση να αξιολογήσουν με ακρίβεια όλες τις διαθέσιμες επιλογές και πληροφορίες προκειμένου να κάνουν βέλτιστες κρίσεις. Τα λάθη που διαπιστώθηκαν αργότερα στην κρίση τους ήταν επομένως τόσο απροσδόκητα όσο και ανεξήγητα.
Ο Χέρμπερτ Σάιμον στη δεκαετία του 1950 βοήθησε να κατανοηθούν τα φαινομενικά μη συστηματικά λάθη των υποτιθέμενων ορθολογιστικών ιθυνόντων. Ο Simon εισήγαγε την ιδέα του περιορισμένου ορθολογισμού, η οποία πρότεινε ότι οι άνθρωποι προσπαθούν να λάβουν τις καλύτερες δυνατές αποφάσεις, εντός των εγγενών περιορισμών της δικής τους επεξεργαστικής δύναμης.
Αυτή η έννοια της περιορισμένης ορθολογικότητας έθεσε τα θεμέλια για τη συζήτηση των ευρετικών και των προκαταλήψεων ή των νοητικών συντομεύσεων της λήψης των αποφάσεων.
Οι πιο αξιοσημείωτες πρώιμες συνεισφορές σε αυτόν τον τομέα έγιναν από τους ψυχολόγους Daniel Kahneman και Amos Tversky. Οι Kahneman και Tversky (1974) αναγνώρισαν, κατηγοριοποίησαν και ανέλυσαν εμπειρικά ένα σύνολο ευρετικών που χρησιμοποιούνται σε σενάρια λήψης αποφάσεων στα οποία δεν ήταν προσβάσιμες όλες οι πληροφορίες, αλλιώς γνωστά ως σενάρια κρίσης υπό αβεβαιότητα.
Με άλλα λόγια, δεν είναι πάντα δυνατό να λαμβάνονται υπόψη με ακρίβεια όλες οι σχετικές πληροφορίες κατά τη λήψη μιας απόφασης. Σε αυτές τις περιπτώσεις, οι άνθρωποι εργάζονται με τις πληροφορίες που είναι πιο διαθέσιμες και σχετικές με αυτούς.
Πως λειτουργεί η ευρετική διαθεσιμότητα
Όταν προσπαθείτε να λάβετε μια απόφαση, μια σειρά συναφών γεγονότων ή καταστάσεων θα μπορούσε αμέσως να αναδειχθεί στην πρώτη γραμμή των σκέψεων σας. Ως αποτέλεσμα, μπορεί να κρίνετε ότι τα γεγονότα αυτά είναι συχνότερα ή πιθανόν από άλλα. Δίνετε μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση σε αυτές τις πληροφορίες και τείνετε να υπερεκτιμάτε την πιθανότητα και την πιθανότητα να συμβούν παρόμοια πράγματα στο μέλλον.
Για παράδειγμα, αφού δείτε πολλές ειδήσεις σχετικά με κλοπές αυτοκινήτων, μπορείτε να κρίνετε ότι η κλοπή οχημάτων είναι πολύ πιο κοινή από ό, τι οι άλλες κλοπές στην περιοχή σας.
Αυτός ο τύπος ευρετικής διαθεσιμότητας μπορεί να είναι χρήσιμος και σημαντικός στη λήψη αποφάσεων . Όταν αντιμετωπίζουμε μια επιλογή, συχνά δεν έχουμε το χρόνο ή τους πόρους για να την ερευνήσουμε σε βάθος. Αντιμέτωποι με την ανάγκη για μια άμεση απόφαση, η ευρετική διαθεσιμότητα επιτρέπει στους ανθρώπους να φτάσουν σύντομα σε ένα συμπέρασμα.
Σε ένα παράδειγμα οι ερευνητές έχουν διαπιστώσει ότι οι άνθρωποι που είναι πιο εύκολα σε θέση να θυμούνται μία διαφήμιση αντικαταθλιπτικών φαρμάκων, ήταν επίσης πιο πιθανό να νομίζουν ότι η κατάθλιψη επηρεάζει υψηλό ποσοστό ανθρώπων. Αυτό μπορεί μερικές φορές να οδηγήσει σε εσφαλμένες αποφάσεις
Η ευρετική διαθεσιμότητα μπορεί να είναι χρήσιμη κατά καιρούς, ωστόσο, μπορεί να οδηγήσει σε προβλήματα και σφάλματα. Οι αναφορές παιδικών απαγωγών, ατυχημάτων αεροπλάνου και εκτροχιασμών τρένων οδηγούν συχνά τους ανθρώπους να πιστεύουν ότι τέτοια γεγονότα είναι πολύ πιο συνηθισμένα από αυτά που πραγματικά είναι.
Ο όρος αυτός δημιουργήθηκε για πρώτη φορά το 1973 από τους Νομπελίστες ψυχολόγους Amos Tversky και Daniel Kahneman. Πρότειναν ότι η ευρετική διαθεσιμότητα λαμβάνει χώρα ασυνείδητα και λειτουργεί με την αρχή ότι “αν κάτι το σκεφτείτε, πρέπει να είναι σημαντικό”. Τα πράγματα που έρχονται στο μυαλό πιο εύκολα πιστεύεται ότι είναι πολύ συνηθέστερα και πιο ακριβή αντανακλάσεις του πραγματικού κόσμου.
Όπως εξήγησαν οι Tversky και Kahneman, ένα από τα πιο προφανή παραδείγματα της ευρετικής διαθεσιμότητας είναι ο αντίκτυπος των παραδειγμάτων που εύκολα σας έρχονται στο νου. Για παράδειγμα, αφού δείτε μια ταινία για μια πυρηνική καταστροφή, ίσως να είστε πεπεισμένοι ότι ένας πυρηνικός πόλεμος ή ατύχημα είναι πολύ πιθανό. Αφού δείτε ένα αυτοκίνητο αναποδογυρισμένο στην πλευρά του δρόμου, ίσως να πιστεύετε ότι η δική σας πιθανότητα να πάθετε ένα ατύχημα είναι πολύ υψηλή. Και όσο περισσότερο παραμένετε προσηλωμένοι στο φαινόμενο, τόσο περισσότερο διαθέσιμο θα είναι στο μυαλό σας και τόσο πιο πιθανό θα το πιστέψετε.
Το πρόβλημα είναι ότι ορισμένα γεγονότα τείνουν να ξεχωρίζουν στο μυαλό μας περισσότερο από άλλα.
Η υπερβολική κάλυψη των μέσων ενημέρωσης μπορεί να προκαλέσει κάτι τέτοιο, αλλά μερικές φορές η καινοτομία που περιβάλλει ένα γεγονός μπορεί να το κάνει να είναι πιο διαθέσιμο στη μνήμη σας. Και αν το γεγονός είναι πιο ασυνήθιστο, αποκτάει μεγαλύτερη σημασία, πράγμα που σας οδηγεί να υποθέσετε εσφαλμένα ότι το γεγονός είναι πολύ πιο σύνηθες από αυτό που πραγματικά είναι.
Παραδείγματα ευρετικής διαθεσιμότητας
- Αφού δείτε ειδήσεις για τους ανθρώπους που χάνουν τη δουλειά τους, ίσως αρχίσετε να πιστεύετε ότι κινδυνεύετε να μείνετε άνεργοι. Αρχίζετε να το σκέφτεστε στο κρεβάτι κάθε βράδυ, ανησυχώντας ότι πρόκειται να απολυθείτε.
- Αφού δείτε διάφορες ταινίες ή ειδήσεις με επιθέσεις καρχαρία, αρχίζετε να πιστεύετε ότι αυτά τα συμβάντα είναι σχετικά συχνά. Και όταν πηγαίνετε διακοπές, αρνείστε να κολυμπήσετε στον ωκεανό επειδή πιστεύετε ότι η πιθανότητα μιας επίθεσης καρχαρία είναι υψηλή.
- Αφού διαβάσετε ένα άρθρο σχετικά με τους νικητές των λαχειοφόρων αγορών, αρχίζετε να υπερεκτιμάτε τη δική σας πιθανότητα να κερδίσετε το τζάκποτ. Ξεκινάτε να ξοδεύετε περισσότερα χρήματα από ό, τι θα έπρεπε κάθε εβδομάδα στα λαχεία.
- Αφού δείτε ειδήσεις σχετικά με τις απαγωγές παιδιών υψηλού προφίλ, αρχίζετε να πιστεύετε ότι τέτοιες τραγωδίες είναι αρκετά συνηθισμένες. Αρνείστε να αφήσετε το παιδί σας να παίζει έξω μόνο του και ποτέ δεν το αφήνετε από το βλέμμα σας.
- Οι πολιτικοί μπορούν (και συχνά κάνουν) να χρησιμοποιήσουν την προκατάληψη της διαθεσιμότητας για δικό τους πολιτικό όφελος. Δίνοντας υπερβολική έμφαση σε ορισμένα ζητήματα, απειλές ή ακόμα και στις αρνητικές ιδιότητες ενός αντιπάλου υποψηφίου, μπορούν να κάνουν τους ανθρώπους να πιστεύουν ότι αυτά τα πράγματα που λένε συναντώνται πιο συχνά και είναι πιο σχετικά από ό,τι είναι στην πραγματικότητα.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου