Οι δύο όψεις του άγχους: Τύραννος και σύμμαχος

Όταν το άγχος χτυπάει την πόρτα και έχει φορέσει την πιο επιβλητική φορεσιά του και σχεδόν σε παρακαλεί να του δώσεις λίγη σημασία δεν μπορεί παρά να του ανοίξεις. Και είναι φορές που θέλει να μας πει κάτι στα πεταχτά και φεύγει σαν σίφουνας και άλλες που καλοκάθεται, βίζιτα αρμένικη όπως συνηθίζουμε να λέμε.

Το άγχος αναμφισβήτητα είναι συναίσθημα που βιώνεται δυσάρεστα, επώδυνα, συχνά μας ακινητοποιεί, σκοτεινιάζει το οπτικό μας πεδίο. Μπορεί να έχει πολλά πρόσωπα, πολλές μορφές: της ανησυχίας, της εμμονής, του φόβου, της ανασφάλειας, του πανικού. Με όποιο πρόσωπο και αν μας παρουσιαστεί να θυμάστε ότι η έλευση του μας δίνει μια θαυμαστή ευκαιρία να διερευνήσουμε τη χρησιμότητα του, το λόγο δηλαδή που ανοίξαμε αυτήν την πόρτα.

Το άγχος λοιπόν, στην οποιαδήποτε μορφή του, δεν ταυτίζεται με την αδυναμία του χαρακτήρα μας, δεν μπορεί να κατανοηθεί μόνο στα πλαίσια γενετικών και ενδοψυχικών προδιαθεσικών παραγόντων. Αντίθετα, καλλιεργείται και αναπτύσσεται μέσα στο πλαίσιο των στενών διαπροσωπικών μας σχέσεων και βασίζεται στη δυναμική αυτών των ίδιων των σχέσεων. Είναι μια στρατηγική να επικοινωνήσουμε, να στείλουμε μηνύματα, να συνδεθούμε, να αποφύγουμε άλλες πιο δύσκολες καταστάσεις, να απαντήσουμε στις προσδοκίες των άλλων. Όταν λοιπόν σας κατακλύζει το άγχος κάντε τις παρακάτω ερωτήσεις στον εαυτό σας:

– Πότε μου χτύπησε την πόρτα; (τι άλλο συνέβαινε στη ζωή μου εκείνη την περίοδο ή σε ποια φάση του κύκλου ζωής βρισκόταν η οικογένεια μου: ενηλικίωση παιδιού, ερχομός παιδιού, προετοιμασία για σπουδές ή στρατιωτικό, συνταξιοδότηση κ.α.)

– Σε ποιες καταστάσεις αγχώνομαι; (όταν χάνω τον έλεγχο, όταν παίρνω ευθύνες, σε συνθήκες πίεσης, όταν πρέπει να αποδείξω κάτι στους άλλους)

– Πώς έχει διαμορφωθεί η ζωή μου μέσα από το άγχος (κάνω περισσότερα πράγματα, κάνω λιγότερα πράγματα, μισοτελειώνω δουλειές)

– Το άγχος επηρεάζει τους γύρω μου; Αν ναι, ποιους επηρεάζει περισσότερο και ποιους λιγότερο; (σύζυγο, γονείς, παιδί κτλ)

– Κάθε φορά που αγχώνομαι πώς αντιδρούν οι «σημαντικοί» άλλοι, ένας προς έναν; (αδιαφορούν, με προστατεύουν, με φροντίζουν, με κριτικάρουν)

– Αν είχα απαλλαγεί οριστικά από το άγχος μου τι διαφορετικό θα έκανα από ότι κάνω τώρα; (θα άλλαζα δουλειά, θα μετακόμιζα, θα χώριζα, θα σπούδαζα κτλ)

– Σε μια ζωή χωρίς ανησυχίες και φόβους ποια θα ήταν τα ενδιαφέροντα μου, από πού θα αντλούσα ευχαρίστηση; (από τις σχέσεις μου, την ερωτική ζωή, τη δουλειά ή δεν υπάρχει καμία πηγή ευχαρίστησης)

Απαντώντας προσεκτικά μια προς μια στις παραπάνω ερωτήσεις ίσως μπορέσετε να αναδείξετε αυτό που στη συστημική σκέψη και προσέγγιση συνηθίζουμε να αποκαλούμε χρησιμότητα του συμπτώματος. Όσο παράδοξο αυτό κι αν ακούγεται, η κλινική εμπειρία και πρακτική έχει εργαστεί έξοχα και αποτελεσματικά στη βάση αυτής της χρησιμότητας.

Ενδεικτικά, οι κρίσεις πανικού ενός μετέφηβου αποκωδικοποιήθηκαν στη βάση της δυσκολίας αποχωρισμού του από την πατρική οικία, ενώ, τα ψυχοσωματικά ενός εκ των δύο συντρόφων στη βάση μιας σχέσης προβληματικής και έκρυθμης. Αν ερχόμασταν αυτόφυτοι σ’ αυτή τη ζωή, και όχι από την κοιλιά της μάνας μας, προοριζόμενοι να ζήσουμε ο καθένας σε ένα ιδιωτικό, απροσπέλαστο νησάκι, χωρίς ποτέ να σχετιστούμε με κανέναν, να μιλήσουμε με άνθρωπο, κάτι σαν την ταινία ο Ναυαγός, το σίγουρο είναι ότι δεν θα είχαμε βιώσει ποτέ ούτε άγχος ούτε κατάθλιψη.

Αφιερώστε, λοιπόν, λίγο χρόνο και διερωτηθείτε για όλα τα παραπάνω και τότε, ίσως, ανακαλύψετε ότι δεν είναι μόνο το άγχος που σας χρησιμοποιεί, σας καταδυναστεύει, αλλά, είστε και εσείς που το προσκαλείτε, το χρησιμοποιείτε και το εκμεταλλεύεστε. Τελικά, εσείς τι αποφασίσατε; Θα τον κρατήσετε ή θα τον διώξετε αυτόν τον επισκέπτη;