Η κοινωνική και η συναισθηματική αποφυγή στη ζωή μας

Στην ψυχολογία, με τον όρο αποφυγή εννοούμε ένα δυσπροσαρμοστικό τρόπο διαχείρισης, ο οποίος χαρακτηρίζεται από την προσπάθεια να αποφύγουμε ή να «αποδράσουμε» από ορισμένες δυσάρεστες σκέψεις ή/και συναισθήματα. Οι συμπεριφορές αποφυγής στα πλαίσια του κοινωνικού άγχους αποσκοπούν στη μείωση του άγχους που δημιουργείται στις κοινωνικές καταστάσεις.

Σ’ αυτές τις περιπτώσεις το άτομο μπορεί ν’ αποφεύγει παντελώς την κοινωνική περίσταση η οποία το αγχώνει, όπως το να συμμετέχει σε μία συζήτηση μέσα στην παρέα, να μιλήσει μπροστά σε κοινό, να προσεγγίσει άγνωστα άτομα (πχ. για να κάνει καινούριους φίλους ή να φλερτάρει). Μία άλλη συμπεριφορά αποφυγής τέτοιου τύπου είναι η «απόδραση», όπου το άτομο δεν αποφεύγει τελείως την κατάσταση που φοβάται, αλλά προσπαθεί να «ξεφύγει», όταν βρίσκεται μέσα σε αυτή, με διάφορους τρόπους, όπως το να φύγει από ένα δείπνο ή πάρτι νωρίς, ή να απομονώνεται σε μια συνάντηση για να μην τραβήξει την προσοχή και χρειαστεί να αλληλεπιδράσει με άλλα άτομα.

Άλλες συμπεριφορές που χρησιμοποιούνται από άτομα με κοινωνικό άγχος, όταν δεν μπορούν να αποφύγουν εντελώς την κοινωνική κατάσταση που φοβούνται ή να «αποδράσουν» από αυτή, είναι οι λεγόμενες «συμπεριφορές ασφαλείας», οι οποίες αποσκοπούν στη μείωση του άγχους που προκαλούν οι εν λόγω καταστάσεις. Παραδείγματα συμπεριφορών ασφαλείας μπορεί να είναι η κατάχρηση αλκοόλ κατά την κοινωνική κατάσταση, η αποφυγή της βλεμματικής επαφής ή το σφιχτό κράτημα των χεριών για να μην είναι ορατό στους άλλους το τυχόν τρέμουλο.

Οι συμπεριφορές αποφυγής μας προασπίζουν από το λάθος;

Όλες οι παραπάνω συμπεριφορές αποφυγής αποσκοπούν αφενός στη μείωση του άγχους και αφετέρου στοχεύουν στην αποφυγή, με κάθε δυνατό τρόπο, οποιουδήποτε «λάθους», το οποίο θα είχε ως χειρότερο αποτέλεσμα την επίκριση και κατά συνέπεια την απόρριψη του ατόμου από το κοινωνικό περιβάλλον. Το άτομο με κοινωνικό άγχος είναι ιδιαίτερα ευαίσθητο στην επίκριση από τους γύρω του και φοβάται ότι δεν θα αντέξει την απόρριψη. Γι’ αυτό και προσπαθεί να αποφεύγει τις δύο αυτές παραμέτρους με κάθε τρόπο. Ωστόσο, οι αποφυγές, αν και κατευνάζουν τους παραπάνω φόβους και αποφορτίζουν το άγχος τη στιγμή που λαμβάνουν χώρα, μακροπρόθεσμα τους συντηρούν και τους αυξάνουν. Αυτό συμβαίνει, γιατί δε δίνεται στο άτομο η ευκαιρία πρώτον να αντιμετωπίσει το άγχος του, δεύτερον να τεστάρει αν στην πραγματικότητα τα αποτελέσματα των καταστάσεων που φοβάται θα είναι τόσο καταστροφικά όσο νομίζει και τρίτον αν το ίδιο είναι ικανό να αντέξει την επίκριση και την απόρριψη, αν στη χειρότερη των περιπτώσεων συμβούν.

Συναισθηματική αποφυγή και γιατί την επιστρατεύουμε

Τα αρνητικά συναισθήματα μάς είναι δυσάρεστα, καθώς, συχνά συνδέονται στο μυαλό μας με γεγονότα που ιδανικά θα αποφεύγαμε ή θα θέλαμε να ξεχάσουμε. Επιπλέον, μας είναι γνωστή η στιγμιαία ανακούφιση που βιώνουμε, όταν με οποιοδήποτε τρόπο αποφεύγουμε κάποιο αρνητικό συναίσθημα. Αν, για παράδειγμα, η σκέψη του να εκφράσουμε την αντίθεσή μας στα λεγόμενα κάποιου, για να υπερασπιστούμε τον εαυτό μας, μας προκαλεί αναστάτωση, μπορεί να προτιμήσουμε να μη μιλήσουμε, για να μην αισθανθούμε άσχημα.

Όταν προσπαθούμε να αποφύγουμε τη δυσφορία που θα προκαλούσε ένα αρνητικό συναίσθημα, μοιάζει με αυτό που νιώθει κάποιος, όταν κάτω από συνθήκες στρες αποφασίζει να πιει αλκοόλ. Αυτό τον ανακουφίζει, οπότε βλέπει ότι «δουλεύει» αυτή η μέθοδος, και την επόμενη μέρα, όταν ξανάρθουν τα αρνητικά συναισθήματα χρησιμοποιεί την ίδια λύση, για να τα αντιμετωπίσει, δηλαδή, ξαναπίνει. Όλο αυτό φαίνεται να λειτουργεί βραχυπρόθεσμα. Μακροπρόθεσμα, ωστόσο, το άτομο που πίνει για να αποφύγει τις δυσάρεστες συναισθηματικές καταστάσεις θα αναπτύξει ένα μεγαλύτερο πρόβλημα, την εξάρτηση από το αλκοόλ, το οποίο θα προστεθεί στα ανεπίλυτα προβλήματα που απέφευγε πίνοντας. Η αλήθεια είναι ότι η αποφυγή φαίνεται να είναι μία αποτελεσματική μέθοδος στην αρχή, αλλά σε βάθος χρόνου, αρχίζει να δημιουργείται ένα μεγαλύτερο το πρόβλημα, από αυτό που στην αρχή χρησιμοποιήθηκε για να «αντιμετωπίσει».

Ενδείξεις που υποδηλώνουν συναισθηματική αποφυγή

Σημάδια που μπορεί να υπονοούν ότι η συναισθηματική αποφυγή είναι παρούσα στη ζωή σας μπορεί να είναι τα εξής:

• αποφεύγετε καταστάσεις οι οποίες μπορεί να προκαλέσουν δυνατά συναισθήματα (πχ. να έρθετε σε αντιπαράθεση με το σύντροφό σας)
• γελάτε ή δείχνετε χαρούμενοι, ενώ αισθάνεστε θυμωμένοι, λυπημένοι ή φοβισμένοι
• αποφεύγετε να περάσετε χρόνο μόνοι σας
• δυσκολεύεστε να επικεντρωθείτε στο παρόν και υπεραναλύετε λάθη του παρελθόντος ή/και ενδεχόμενες δυσκολίες του μέλλοντος
• προσπαθείτε να τα έχετε όλα υπό πλήρη έλεγχο
• αλλάζετε θέμα συζήτησης, όταν νιώθετε άβολα, δεν κλαίτε ενώ έχετε την ανάγκη να το κάνετε
• δεν επιτρέπετε στον εαυτό σας να εκφράσει το θυμό του
• απομακρύνεστε από τους άλλους ανθρώπους, όταν αισθάνεστε συναισθηματικά ευάλωτοι.

 

Η συναισθηματική αποφυγή οδηγεί στη διαπροσωπική αποφυγή

Η συναισθηματική αποφυγή και ο φόβος του να βιώσει κάποιος δυνατά συναισθήματα μπορεί να οδηγήσει σε διαπροσωπική αποφυγή. Αυτό σημαίνει ότι το άτομο αποφεύγει να αλληλεπιδράσει ερωτικά ή φιλικά από φόβο να μην απορριφθεί ή βιώσει αρνητικά συναισθήματα που θα του προκαλούσαν δυσφορία. Το αποτέλεσμα μιας τέτοιας κατάστασης βραχυπρόθεσμα, πιθανόν, να είναι η απομόνωση και η απομάκρυνση του ατόμου από τη χαρά, την ικανοποίηση και όλα τα υπόλοιπα θετικά συναισθήματα που θα του προσέφεραν οι ανθρώπινες σχέσεις.

Αποφεύγοντας τα αρνητικά μας συναισθήματα και κατά συνέπεια τις καταστάσεις που μας κάνουν να αισθανόμαστε άβολα είναι σα να κρατάμε μία μπάλα κάτω από το νερό. Είναι μία διαδικασία που απαιτεί κόπο και στο τέλος θα έχει συνέπειες, καθώς πόσο θα αντέξουμε να κρατάμε τη μπάλα κάτω από το νερό; Το να αποφεύγουμε καταστάσεις ή/και συναισθήματα που μας φοβίζουν συνήθως οδηγεί στη διαιώνιση των φόβων μας, τη διόγκωση των προβλημάτων μας, αφού αυτά δεν επιλύονται, και στη στέρηση εμπειριών που χρωματίζουν τη διάθεση και τη ζωή μας. Με αυτό τον τρόπο κερδίζουμε μια γεμάτη και ενδιαφέρουσα καθημερινότητα.