Οι Επιτάφιες Στήλες του Κεραμεικού

Ο Κεραμεικός ήταν το πρώτο δημόσιο νεκροταφείο της αρχαίας Αθήνας. Οι αρχαιότεροι τάφοι χρονολογούνται στην Πρώιμη Εποχή του Χαλκού και οι νεότεροι τους παλαιοχριστιανικούς χρόνους. Από τα τέλη της μυκηναϊκής περιόδου και εξής το νεκροταφείο αναπτύσσεται συνεχώς. Κατά τη γεωμετρική και αρχαϊκή περίοδο οι τάφοι πληθαίνουν, εντάσσονται σε ταφικούς τύμβους ή σημαίνονται με επιτάφια μνημεία. Την Κλασική και την ελληνιστική περίοδο δημιουργούνται εντυπωσιακά επιτάφια μνημεία ,γνωστά ως "επιτύμβιες στήλες" που φέρνουν ανάγλυφες τις μορφές των νεκρών και των συγγενικών τους προσώπων.

Οι στήλες αυτές συνήθως είναι ναόσχημες και ο νεκρός παριστάνεται είτε σε κάποια ασχολία της καθημερινής ζωής, είτε ανάμεσα στα αγαπημένα του πρόσωπα.

Ανάμεσα στις επιτύμβιες στήλες που βρέθηκαν στον Κεραμεικό υπάρχουν ορισμένα εξαιρετικά δείγματα γλυπτικής τέχνης όπου οι δημιουργοί τους αποδίδουν τέλεια την μετάβαση από την ζωή στον θάνατο :



Η στήλη της Αμφαρέτης.
Το σχήμα ναΐσκου με αέτωμα μαρμάρινο επιτύμβιο ανάγλυφο παριστάνει την νεκρή Αμφαρέτη καθιστή να κρατάει ενα πτηνό στο δεξί της χέρι που προορίζεται για το εγγονάκι της που το κρατά με το αριστερό χέρι στα γόνατά της. Η θλίψη στο πρόσωπο της Αμφαρέτης είναι εμφανής. Το συγκινητικό θρηνητικό επίγραμμα μας πληροφορεί για τη μεταξύ τους σχέση και για τον ταυτόχρονο θάνατό τους. Γύρω στα 430-420 π.Χ.



Η στήλη της Hγησούς
Aπό τις ωραιότερες αττικές επιτύμβιες στήλες της κλασικής περιόδου. Έχει σχήμα ναΐσκου που επιστέφεται από αέτωμα με ανθεμωτά ακρωτήρια. Tο μεγαλύτερο τμήμα της στήλης καταλαμβάνει η μορφή της νεκρής Hγησούς, κόρης του Προξένου, όπως μας πληροφορεί η επιγραφή, που έχει χαραχθεί στο οριζόντιο γείσο του αετώματος. H Hγησώ καθισμένη σε κομψό κάθισμα με το δεξί της χέρι παίρνει ένα κόσμημα από την ανοιχτή κοσμηματοθήκη (πυξίδα) που της προσφέρει η νεαρή δούλη απέναντι της. Eντύπωση προκαλέι η θλίψη που αποπνέουν τα πρόσωπα των δύο γυναικών. Πρόκειται για έργο σημαντικού γλύπτη, πιθανόν του Kαλλίμαχου. 410-400 π.Χ.



Η στήλη του Δεξίλεω
Η πιο διάσημη επιτύμβια στήλη του Κεραμεικού. Ο δεκαεννιάχρονος Δεξίλεως σκοτώθηκε το 394 π.Χ. σε μια μάχη κοντά στην Κόρινθο μαζί με άλλους τέσσερις ιππείς. Σύμφωνα με τον αθηναϊκό νόμο, οι νεκροί ενταφιάστηκαν στο δημόσιον σήμα, δηλαδή στον χώρο ταφής για τους πεσόντες υπέρ πατρίδος. Οι γονείς του Δεξίλεω όμως έστησαν ένα επιτύμβιο ανάγλυφο με την εικόνα του σε ένα κενοτάφιο στο νεκροταφείο του Κεραμεικού. Ο Δεξίλεως, ντυμένος με κοντό χιτώνα και χλαμύδα, εικονίζεται να ιππεύει το ανασηκωμένο στα πίσω πόδια άλογό του και να σκοτώνει με το δόρυ του έναν γυμνό αντίπαλο, που έχει καταρρεύσει στο έδαφος δίπλα στην ασπίδα του και προσπαθεί να αμυνθεί με το ξίφος του.
Στη βάση του μνημείου αναγράφεται σε τέσσερις στίχους η αφιέρωσή του στον Δεξίλεω: «ΔΕΞΙΛΕΩΣ ΛΥΣΑΝΙΟ ΘΟΡΙΚΙΟΣ - ΕΓΕΝΕΤΟ ΕΠΙ ΤΕΙΣΑΝΔΡΟ ΑΡΧΟΝΤΟΣ - ΑΠΕΘΑΝΕΝ ΕΠ' ΕΥΒΟΥΛΙΔΟ - Ε΄Γ΄ ΚΟΡΙΝΘΩΙ ΤΩΝ ΠΕΝΤΕ ΙΠΠΕΩΝ».


Η στήλη του Αριστοναύτη
Η Ναόσχημη Επιτύμβια στήλη του Αριστοναύτη είναι έργο του 350 - 325 π.Χ και θεωρείται σταθμός στην ιστορία των επιτυμβίων μνημείων, καθώς σηματοδοτεί το τέλος της κλασικής εποχής. H χαραγμένη στο επιστύλιο επιγραφή μας πληροφορεί για το όνομα του νεκρού, το πατρικό και την καταγωγή του:Aριστοναύτης Aρχεναύτου Aλαιεύς. O νεκρός παριστάνεται σχεδόν ολόγλυφος μέσα στον ναΐσκο ως οπλίτης σε έντονο διασκελισμό, έτοιμος να επιτεθεί στον εχθρό.



Η στήλη του Προκλή
Γύρω στο 340 π.Χ., χρονολογείται το μεγάλο επιτύμβιο ανάγλυφο του Προκλή και του Προκλείδη . Η καθιστή μορφή (ο Προκλείδης, σύμφωνα με την επιγραφή) είναι ο πατέρας, που αποχαιρετά για τελευταία φορά τον γιο του (τον Προκλή, κατά την επιγραφή), ο οποίος σκοτώθηκε στον πόλεμο. Στο βάθος της εικόνας μια όρθια γυναίκα, η μητέρα του νεκρού (το όνομά της είναι Αρχίππη), κοιτάζει θλιμμένη προς το μέρος του.



Η στήλη των αδελφών Παμφίλης και Δημητρίας
Η επιτύμβια στήλη αποτελεί ένα αριστούργημα γλυπτικής του 4ου αι. π.Χ. Συνιστά χαρακτηριστικό δείγμα αττικού επιτύμβιου ανάγλυφου με ναόσχημη πλαισίωση οπου οι μορφές είναι σχεδόν ολόγλυφες. Το ανάγλυφο φέρει επιγραφή «Η Δημητρία και Παμφίλη» και εικονίζει την Παμφίλη να κάθεται σε θρόνο και την αδελφή της Δημητρία να στέκεται όρθια δίπλα της. Γύρω στο 320 π.Χ