Καταστροφοποίηση: Το βασικό λάθος όσων έχουν πολύ άγχος

Όταν σκεφτόμαστε ότι όλα θα πάνε στραβά

Η «καταστροφοποίηση» σημαίνει να λέτε οτον εαυτό σας όχι τα πράγματα πρέπει να γίνουν όπως εσείς τα θέλετε (μια λογική πεποίθηση) και να προσθέτετε πως, αν δε γίνουν έτσι, αυτό θα ήταν «τρομερό», «απαίσιο» και «φριχτό», και ότι «δε θα μπορέσετε να το αντέξετε» (μια παράλογη πεποίθηση).

Αυτού του είδους ο καταστροφικός εσωτερικός διάλογος σας κάνει να νιώθετε ανακάτεμα στο στομάχι, να ιδρώνετε, η αδρεναλίνη σας αρχίζει να αυξάνεται, η καρδιά χτυπάει δυνατά και το αίμα απομακρύνεται από τον εγκέφαλό σας, προς τους μυς. Με αυτό τον τρόπο «χτυπάει» στον εγκέφαλό σας ένα σήμα κινδύνου ανεπτυγμένο πριν από χιλιάδες χρόνια, όταν οι πρόγονοί μας —άνθρωποι των σπηλαίων και νομάδες— χρειάζονταν άμεσα ενέργεια είτε για να μείνουν και να παλέψουν, είτε για να το βάλουν στα πόδια μπροστά σε κάποια απειλή. Παρ’ όλο που μπορεί να μη βρίσκεστε αντιμέτωποι με κάτι που αντιπροσωπεύει έναν πραγματικό κίνδυνο, όταν υιοθετείτε την καταστροφοποίηση, το σώμα σας αντιδρά έτσι ακριβώς και το υψηλό επίπεδο άγχους που προκαλείται είναι υπερβολικά δυσάρεστο.

Αν το βάλετε στα πόδια, η ανταμοιβή σας θα είναι η άμεση και σημαντικότατη πτώση του επιπέδου του άγχους σας. Αν επιμείνετε, η ένταση που νιώθετε πιθανότατα να σας κάνει να αντιδράσετε περίεργα. Η ειρωνεία είναι ότι, τις φορές που θέλουμε να πάνε καλά τα πράγματα, τότε είμαστε λιγότερο ικανοί να το επιτύχουμε. Όποτε μας ενδιαφέρει περισσότερο να μιλήσουμε καλά, τότε μπερδεύουμε τα λόγια μας. Όποτε θέλουμε να τα πάμε καλά σε κάποιο τεστ, η μνήμη μας μας εγκαταλείπει.

Θυμάμαι μια φορά που προσκάλεσα έναν καθηγητή και τη γυναίκα του στο σπίτι μου για δείπνο. Μερικές μέρες πριν το δείπνο, άρχισα να φαντάζομαι τα πράγματα που μπορούσαν να πάνε στραβά και έλεγα στον εαυτό μου πόσο απαίσιο θα ήταν αν συνέβαινε έστω και ένα από αυτά. Έγινα ράκος από την αγωνία πολύ πριν φτάσουν οι καλεσμένοι μου. 'Οταν τελικά έφτασαν, ανησυχούσα τόσο, που δεν μπορούσα να σκεφτώ τι θα έλεγα. Αποσύρθηκα στην τουαλέτα, όπου έκανα εμετό. Όταν έβγαλα ένα δίσκο γεμάτο μέχρι επάνω με κοτόπουλο, ανησύχησα τόσο μήπως πέσει, που έτρεμαν τα χέρια και τα πόδια μου. Αυτό ήταν η αιτία να αρχίσει να πέφτει ένα κομμάτι από την άκρη. Προσπαθώντας να το πιάαω, είδα με τρόμο το περισσότερο φαγητό να πέφτει και να προσγειώνεται στα πόδια του καθηγητή.

Η Αντίκρουση των πεποιθήσεων σας για καταστροφοποίηση

Οταν πιάσετε τον εαυτό σας να υιοθετεί τη στάση της καταστροφοποίησης, κάντε του την εξής ερώτηση: «Πόσο πιθανό είναι να ουμβεί αυτό που φαντάζομαι;». Αν αποφασίσετε πως δεν είναι και πολύ πιθανό, επιβεβαιώστε το στον εαυτό σας. Μπορείτε ακόμα και να γελοιοποιήσετε την τάση σας για καταστροφοποίηση. Αν νομίζετε πως είναι πιθανό να μην πάνε καλά τα πράγματα, ρωτήστε τον εαυτό σας: «Ποιο στ’ αλήθεια είναι το χειρότερο πράγμα που θα μπορούσε να μου συμβεί αν αποτυχω;». Η πραγματικότητα πιθανότατα είναι πολύ λιγότερο τρομακτική απ’ ό,τι νομίζετε.

Μια δεκαεξάχρονη μαθήτριά μου, η Άννα, έκανε μια προσωπική έρευνα για να μάθει τι πραγματικά γίνεται κατά τη διάρκεια μιας απόρριψης. Όπως πολλοί άντρες και πολλές γυναίκες που φοβούνται την απόρριψη, δεν είχε δοκιμάσει τη γεύση της ποτέ. Η Άννα άνοιγε λοιπόν συζήτηση με ανθρώπους τους οποίους συναντούσε στο δρόμο και προσκαλούσε μαθητές που μετά βίας γνώριζε να έρθουν στο πάρτι της. Να τι ανακάλυψε:

Κανείς δε μου φέρθηκε άσχημα, κανείς δε μου φώναξε ούτε με κοροΐδεψε. Το χειρότερο που μου συνέβη ήταν ότι μερικοί από τους ανθρώπους στους οποίους προσπάθησα να μιλήσω δεν ανταποκρίθηκαν και μερικοί από τους μαθητές που προσκάλε-σα μου είπαν όχι ή δέχτηκαν και μετά δεν εμφανίστηκαν. Δεν ξέρω τι έβρισκα τόσο «απαίσιο» στην απόρριψη. Συνειδητοποίησα ότι, όπως και να αντέδρασαν οι άλλοι, αισθάνθηκα αρκετά περήφανη για τον εαυτό μου επειδή προσπάθησα.

Αν σκεφτείτε τι είναι το πιο πιθανό να συμβεί αν τα πράγματα δεν πάνε όπως εσείς τα θέλετε, θα αποφύγετε τη χρήση λέξεων όπως «τρομερό», «απαίσιο» και «φριχτό» για να περιγράφετε τις συνέπειες. Αυτές οι λέξεις μπορεί να είναι κατάλληλες για να περιγράφουν συμβάντα όπως το ολοκαύτωμα χιλιάδων Εβραίων, το σεισμό του Σαν Φρανσίσκο το 1906, τη βύθιση του «Τιτανικού» και τη συντριβή του αερόπλοιου «Χίντενμπουργκ», αλλά σίγουρα όχι για την περίπτωση που κάποιος απορρίψει την πρόσκλησή σας, δε γελάσει με το ανέκδοτό σας ή δε συμφωνήσει με την άποψή σας.

Τέλος—και αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό—, «εφοδιαστείτε» με έναν εναλλακτικό εσωτερικό διάλογο. Όπως είχε κάποτε πει ο δρ Dominic LaRusso του Πανεπιστημίου του Όρεγκον: «Όπως ένα υγρό παίρνει το σχήμα του δοχείου στο οποίο βρίσκεται, έτσι και οι ιδέες και οι εμπειρίες αποκτούν τις ιδιότητες των λέξεων που χρησιμοποιούμε για να τις περιγράφουμε». Κάποια πρόσφατα πειράματα υποστηρίζουν αυτή την άποψη. Δείχνουν πως οι άνθρωποι που αρχίζουν να χρησιμοποιούν λιγότερο συναισθηματικά φορτισμένες λέξεις στον εσωτερικό τους διάλογο μπορούν συνήθως να μειώσουν σημαντικά το άγχος τους.

Λαμβάνοντας λοιπόν υπόψη τα παραπάνω, είναι λογικό να αντικαταστήσετε τις λέξεις «απαίσιο», «φριχτό» και «τρομερό» με λέξεις όπως «ατυχές» και «ενοχλητικό». Για παράδειγμα, αν ετοιμάζεστε να συστηθείτε σε μια ομάδα αγνώστων, αντί να σας πιάνει τάση καταστροφοποίησης, μπορείτε να πείτε στον εαυτό σας: «Θέλω να κουβεντιάσω μαζί τους. Αν κανένας τους δεν το θέλει, είναι κρίμα, αλλά σίγουρα θα ζήσω και χωρίς αυτούς. Εν πάση περιπτώσει, εφόσον το να ρισκάρω είναι ο μόνος τρόπος για να αποκτήσω φίλους, αυτό θα κάνω».