O Σχηματισμός των λέξεων στην Αρχαία Ελληνική γλώσσα

ΙΙ. Η αναλογία ως κινητήρια δύναμη για τον σχηματισμό λέξεων

§ 13. Η ιστορικοσυγκριτική μελέτη της γλώσσας δεν οδηγεί ποτέ στην περίοδο του πρωταρχικού σχηματισμού των γλωσσικών μορφωμάτων. Αν, λοιπόν, παρατηρούμε σε κάποια περίοδο νεόπλαστες λέξεις, πρέπει αναγκαστικά να αναρωτηθούμε πώς οι καινούριες λέξεις μπορούν να εξηγηθούν από το γλωσσικό υλικό που σε δεδομένη χρονική στιγμή ήταν γνωστό από την παράδοση· πρέπει να αναζητηθούν πρότυπα με βάση τα οποία σχηματίστηκαν καινούριες λέξεις μέσω της "αναλογίας". Στις επιμέρους περιπτώσεις πρέπει να υποτεθεί η ύπαρξη μεγάλης ποικιλίας:

1. Έτοιμες κατηγορίες λέξεων

§ 14. Ο αριθμός των πρότυπων λέξεων μπορεί να είναι μεγάλος. Από τη μια μεριά συναντούμε διαμορφωμένες έτοιμες κατηγορίες λέξεων όπου προστίθενται νεόπλαστες, χωρίς να ξεχωρίζει ως καθοριστική κάποια συγκεκριμένη· π.χ. το ουσιαστικό κάκωσις μπορούσε να σχηματιστεί από το ρήμα κακοῦν απλώς με την προσθήκη του σχηματιστικού στοιχείου -σι-ς, που σαφώς γινόταν αισθητό ως μέσο σχηματισμού λέξεων*. Από την άλλη μεριά συχνά μια μεμονωμένη λέξη προκαλούσε τη δημιουργία μιας καινούριας· για το πυρσαίνειν που σχηματίστηκε κατά το ἐρυθ(ρ)αίνειν. Φυσικά ανάμεσα στα δύο αυτά άκρα υπάρχουν αναρίθμητες ενδιάμεσες βαθμίδες. Όσο πιο απλοϊκή και ασυναίσθητη είναι η δημιουργία λέξεων, τόσο πιο στενά πρέπει να προσκολλάται στα πρότυπα. Ο εντοπισμός των πρότυπων λέξεων παρουσιάζει ασφαλώς τα μειονεκτήματα της ελλιπούς γνώσης μας για το λεξιλόγιο περασμένων εποχών.
-----------------------
* Τα περισσότερα σύνθετα ανήκουν σε αυτήν την κατηγορία· γι' αυτό στη συνέχεια θα κάνουμε λόγο μόνο για επιθήματα.

Εσύ, ο μοναδικός αντίπαλος του τυράννου

Το τελευταίο φύλλο συκής που θα μπορούσε να κρύψει τη γύμνια της ηττοπάθειας, της αδιαφορίας, της κουτοπονηριάς μας και τόσων άλλων δικαιολογιών που προβάλλουμε όταν καθόμαστε στα αυγά μας ενώ θίγονται τα δικαιώματά μας στη ζωή. Είμαστε πραγματικά “ενώπιος ενωπίω” όταν έχουμε να αντιμετωπίσουμε εμπόδια που φαίνονται ανυπέρβλητα.

 “Μπορεί η αλήθεια να ‘ναι θνητή, το ψέμα αθάνατο;” Κι εμείς, που βλέπουμε τον ένα μετά τον άλλο, παλιούς και νέους εθνοσωτήρες, να μας εξαπατούν κι αντί για την Ελπίδα που μας πουλάνε προεκλογικά να μας σερβίρουν μετεκλογικά τη μαύρη απελπισία. Ναι, απαντάμε ορθά κοφτά “έτσι δείχνουν όλα”. Το ψέμα μοιάζει αθάνατο, διότι οι παππούδες μας υποφέρανε, οι πατεράδες μας υποφέρανε κι εμείς συνεχίζουμε να υποφέρουμε ακούγοντας τις ίδιες κάλπικες υποσχέσεις, τα ίδια τροπάρια για την επερχόμενη σωτηρία.

“Που είδες, η αδικία να μη ξεμασκαρεύεται χρόνους και καιρούς;” Την αδικία εμείς πραγματικά τη νοιώθουμε στο πετσί μας. Όσοι βγάζουν το ψωμί τους με τον ιδρώτα τους είναι οι αδικημένοι ενώ μια χούφτα χαραμοφάηδες, τα μεγάλα αφεντικά, καρπώνονται τον ιδρώτα των πολλών. Οι μεγαλομέτοχοι, μεγαλοεπιχειρηματίες, μεγαλοκομπιναδόροι αυγατίζουν τα κέρδη τους πετώντας το πολύ-πολύ και κανένα ξεροκόμματο, κι αυτό μόνο αν για κάποιο λόγο τους συμφέρει. Κι έτσι και πάλι συμφωνούμε απαντώντας πως στη χώρα μας αυτή την κατάσταση τη ζούμε στο πετσί μας μέρα-νύχτα.

“Μα ξέρεις κάποιον που η βία να του ‘χει φέρει τύχη;” Αυτό πια το ερώτημα κι αν είναι οφθαλμοφανές. Τα αφεντικά έχουν την τύχη με το μέρος τους διότι προκειμένου να κλέψουν τον ιδρώτα των εργαζομένων χρησιμοποιούν “το καρότο και το μαστίγιο”. Όπου δηλαδή δεν πίπτει λόγος πίπτει ράβδος. Η βία δεν εκφράζεται μόνο με τις δυνάμεις καταστολής και τους στρατούς που επεμβαίνουν μόλις σηκώσει κανείς κεφάλι. Η άδικη νομοθεσία επιβάλλεται κι αυτή με τη βία, κι ο βιασμένος διδάσκεται να τη συνηθίζει, να την υπομένει, να την αντέχει. Καθένας μπορεί πια να δει πως η τύχη βρίσκεται διαρκώς με το μέρος των εκμεταλλευτών ενώ αυτοί που βγάζουν το ψωμί τους με τον ιδρώτα τους καταριούνται την κακή τους μοίρα.

Ναι, όλοι μας λίγο ως πολύ βλέπουμε γύρω μας το ψέμα να θριαμβεύει, την αδικία να χτυπά ξεδιάντροπα και τη βία να καταδυναστεύει όλους και ιδιαίτερα αυτούς που τολμάνε να σηκώσουν κεφάλι. Αυτό το κοινωνικό σύστημα που βιώνουμε, έχει πάρει πια την πιο αποκρουστική του μορφή, είναι ένας τύραννος που κάνει τη ζωή της πλειοψηφίας των ανθρώπων μαύρη κι άραχνη. Άνεργοι καταδικασμένοι στην πείνα ή κάποιοι που αναγκάζονται να ξενιτευτούν αναζητώντας εργασία, εργαζόμενοι με μισθούς πείνας, μισοαπασχολούμενοι με αμοιβή χαρτζιλίκι, απελπισμένοι αυτοαπασχολούμενοι, συνταξιούχοι στο έλεος της μοίρας τους, απελπισμένοι νεολαίοι, στρατιές φτωχών και εξαθλιωμένων, αυτός είναι ο κόσμος που στενάζει κάτω από τη μπότα του τύραννου, που δείχνει παντοδύναμος. Το “Εσύ” δείχνει τον ένα και μοναδικό αντίπαλο του τυράννου: Τον καθένα μας.

Το ψέμα, η αδικία και η συνεπακόλουθη βία είναι σύμφυτα με το σύστημα, στο οποίο ζούμε αλλά και γνωρίσματα όλων των ταξικών κοινωνιών που γνώρισε η ανθρωπότητα από τότε που δημιουργήθηκε πλεόνασμα παραγωγής, από τότε που μπήκε ο πρώτος πάσσαλος για να οριοθετήσει ένα κομμάτι γης, από τότε δηλαδή που έχουμε ατομική ιδιοκτησία. Όσο οι αφεντάδες, που παλιά ονομάζονταν δουλοκτήτες μετά φεουδάρχες και σήμερα καπιταλιστές ιδιοποιούνται το προϊόν της εργασίας των πολλών, όσο η εκμετάλλευση του μόχθου και του ιδρώτα παράγει κέρδος, το ψέμα, η αδικία και η βία θα καταδυναστεύουν και θα είναι οι κυρίαρχες αξίες στη ζωή μας.

Οι δυσκολίες και ο άνισος αγώνας δεν είναι δικαιολογία για ηττοπάθεια και μοιρολατρία. Αν εσύ θεωρείς ανίκητο το ψέμα την αδικία και τη βία ή αν εσύ με κουτοπονηριά περιμένεις από τον άλλον “να βγάλει το φίδι από την τρύπα” η τυραννία θα συνεχίζει το μακάβριο έργο της κι εσύ θα είσαι ο χαμένος. Εσύ που πάντα βγαίνεις γελασμένος, εσύ ο αδικημένος, εσύ που στενάζεις κάτω από τη βία του συστήματος, εσύ είσαι αυτός που πρέπει να αγωνιστεί, εσύ θα μπορείς να γίνεις ο νικητής του αύριο.

Μπορεί η αλήθεια να ‘ναι θνητή, το ψέμα αθάνατο;
– Έτσι δείχνουν όλα.

– Που είδες, η αδικία να μη ξεμασκαρεύεται χρόνους και καιρούς;
– Εδώ.

– Μα ξέρεις κάποιον που η βία να του ‘χει φέρει τύχη;
– Και ποιος δεν ξέρει;

– Τότε ποιος μπορεί, σ΄ έναν τέτοιο κόσμο,
να τσακίσει τον τύραννο;
– Εσύ.

Ο κινητήρας-θαύμα τα αλλάζει όλα -Από 125 κ.εκ. και με τετραπλάσια ισχύ

Ο κινητήρας-θαύμα τα αλλάζει όλα -Από 125 κ.εκ. και με τετραπλάσια ισχύ

Έναν επαναστατικό κινητήρα δημιούργησαν οι Ισπανοί, ο οποίος παρά το γεγονός ότι χαρακτηρίζεται για την απλότητα της κατασκευής του, αποδίδει πολλαπλάσια ισχύ σε σχέση με έναν συμβατικό.

Μολονότι έχουν περάσει 50 χρόνια από την τελευταία φορά που ένας κινητήρας εσωτερικής καύσης έφερε τη σφραγίδα μια ισπανικής εταιρείας, η κακή παράδοση των Ισπανών στον συγκεκριμένο τομέα πρόκειται σύντομα να σπάσει.

Και αυτό γιατί μια νεοφυής επιχείρηση, η οποία ιδρύθηκε το 2011 με μοναδικό σκοπό να αναδιατυπώσει τις βασικές αρχές λειτουργίας των κινητήρων εσωτερικής καύσης, βρίσκεται πλέον πολύ κοντά στο να περάσει στη γραμμή παραγωγής ένα μοτέρ ικανό να φέρει την επανάσταση στη παγκόσμια αυτοκινητοβιομηχανία.

Πρόκειται για την εταιρεία Innengine από την Γρανάδα, η οποία έχει εξελίξει ένα κινητήρα κυκλικής μορφής, η αρχιτεκτονική του οποίου θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι παραπέμπει στους αστεροειδείς κινητήρες των παλαιών αεροσκαφών.

Βέβαια στην προκειμένη περίπτωση οι θάλαμοι καύσης βρίσκονται τοποθετημένοι παράλληλα προς το έδαφος και μάλιστα σε τέσσερα αντικριστά ζεύγη.

O κύκλος καύσης είναι πολύ διαφορετικός από εκείνον ενός συμβατικού κινητήρα, ενώ στην αύξηση της αποδοτικότητάς του συμβάλλει και ο μεταβλητός λόγος συμπίεσης.

Ανάμεσα στα προσόντα του κινητήρα της Innengine είναι η απλότητα της κατασκευής του, η οποία διαμορφώνει ένα εξαιρετικά συμπαγές και ελαφρύ σύνολο.

Για του λόγου το αληθές, ο επαναστατικός κινητήρας των Ισπανών δεν ζυγίζει περισσότερα από 38 κιλά, διαθέτοντας διαστάσεις οι οποίες είναι κατά 70% μικρότερες από έναν αντίστοιχης απόδοσης συμβατικό κινητήρα.

Μιλώντας για τα χαρακτηριστικά απόδοσης, σύμφωνα με την ισπανική εταιρεία ο εν λόγω κινητήρας αποδίδει το τετραπλάσιο της ισχύς ενός συμβατικού, όντας συμβατός με την καύση εναλλακτικών καυσίμων (βλέπε υδρογόνου) και ιδιαίτερα πολιτισμένος στη λειτουργία του, μιας και οι κραδασμοί που παράγει κινούνται σε μηδενικά επίπεδα.

O επαναστατικός κινητήρας των Ισπανών διαθέτει την απαραίτητη ευελιξία ώστε να κατασκευαστεί σε τρεις τύπους και να υπηρετήσει πολλούς και διαφορετικούς ρόλους, όπως αυτόν της «γεννήτριας» σε ένα ηλεκτρικό αυτοκίνητο εκτεταμένης αυτονομίας.

Ξεκινώντας, λοιπόν, από τα 125 κ.εκ. μπορεί να φτάσει και τα 700 κ.εκ., μια διαμόρφωση η οποία αντιστοιχεί σε έναν συμβατικό-τετράχρονο κινητήρα 2,8 λίτρων.

Η παραγωγή του κινητήρα της Innengine είναι προγραμματισμένη να ξεκινήσει το τελευταίο τρίμηνο του 2023 και εντός της επόμενης χρονιάς, στο οπλοστάσιο της ισπανικής εταιρείας πρόκειται να προστεθούν και οι υπόλοιποι τύποι.

Το σχέδιο έχει δηλωθεί ως πατέντα από την εταιρεία ΙΝΝengine η οποία σκοπεύει στην εφαρμογή της σε όλων των ειδών τα οχήματα κατεβάζοντας τους ρύπους στο μηδέν.

Υπάρχουν πολλοί που πίνουν νερό στο όνομα των δίχρονων κινητήρων, η εφαρμογή των οποίων συρρικνώνεται τα τελευταία χρόνια κυρίως λόγω των αυξημένων ρύπων τους. Υπάρχουν και οι τετράχρονοι, οι οποίοι είναι πιο πολύπλοκοι από τους δίχρονους.

Όμως η ισπανική εταιρεία, INNengine από την ίδρυσή της το 2011 αποφάσισε να μετρήσει αλλιώς τους «χρόνους» των κινητήρων. Το όραμα του μηχανικού Juan Garrido Requena για κινητήρα ενός χρόνου με αντικρυστά τοποθετημένα πιστόνια. Δίνει σπινθήρα σε κάθε περιστροφή 180 μοιρών, κάτι που σημαίνει ότι δίνει διπλάσιες αναφλέξεις από τους δίχρονους και τετραπλάσιους από τους τετράχρονους. Μέχρι στιγμής η εταιρεία έχει καταθέσει πατέντα για δύο κινητήρες, ενός χρόνου, τους e-REX και REX-B. Ο e-REX είναι σχεδόν 38 κιλά και είναι ήδη αρκετά ισχυρός ώστε να μπορεί να κινήσει αυτοκίνητο η να εφαρμοστεί σε αεροπορικές μεταφορές.

Η INNengine «βλέπει» τον υβριδικό σχεδιασμό υδρογόνου - ρεύματος, ως το μελλοντικό σενάριο σε μεγάλο φάσμα οχημάτων. Είναι μικρός και ελαφρύς κάτι που αφήνει χώρο για ηλεκτρικά μοτέρ και μπαταρίες .τα σχέδια της INNengine για μηδενικές εκπομπές περιστρέφονται γύρω από το πράσινο υδρογόνο, που ακόμη όμως δεν είναι εφαρμόσιμο τεχνολογικά. Αλλά βέβαια χωρίς όραμα τίποτα δεν πάει μπροστά. Τέλος να προσθέσουμε ότι ο ενός χρόνου κινητήρας, εκτός από μηδενικές εκπομπές, έχει, όπως υποστηρίζει η εταιρεία και μηδενικούς κραδασμούς. Μία καινούρια γενιά κινητήρων θα ήταν κάτι συναρπαστικό όπως και να ‘χει.

Όταν δεν έχουμε ανάγκη τους ρόλους μας, αναγνωρίζουμε τον εαυτό μας

Είμαστε ο εαυτός μας, είμαστε όμως και οι ρόλοι μας.

Ρόλοι που μας υπαγορεύουν πως να σκεφτούμε, πως να αισθανθούμε, πως να συμπεριφερθούμε.

Κοιτάμε τον εαυτό μας σύμφωνα με αυτούς τους ρόλους. Αξιοποιούμε τη δημιουργικότητά μας με αυτή τη ματιά. Προσεγγίζουμε τους ανθρώπους με αυτούς.

Προσπαθούμε εν αγνοία μας να δικαιώσουμε τους ρόλους μας με τρόπους που υπονομεύουν την αλήθειά μας.

Αν ως παιδί είχες το ρόλο του γονιού για τους γονείς ή τα αδέλφια σου, σαν γονιός προσεγγίζεις τους άλλους.

Το να αφεθείς σε σχέσεις ισότιμης δέσμευσης, να εκφράσεις την ευαλωτότητά σου σε σχέσεις όπου υπάρχει συναισθηματική και έμπρακτη ανταπόκριση, σε κάνει να νιώθεις έξω από τα νερά σου.

Κάθε φορά που νιώθεις την επιθυμία να εκφράσεις τις ανάγκες σου στους ανθρώπους με τους οποίους συνδέεσαι ώστε να έρθετε πιο κοντά συναισθηματικά, να δεσμευτείτε πιο ουσιαστικά, αυτή η επιθυμία ταυτόχρονα σε φοβίζει.

Χάνεις το ρόλο σου, τον τρόπο που έμαθες να σχετίζεσαι.

Χάνοντας όμως το ρόλο σου έρχεσαι σε επαφή με την ευαλωτότητά σου, με τις αδυναμίες σου.

Η παντοδυναμία του ρόλου αποχωρεί και αποκαλύπτεται ένας απογυμνωμένος εαυτός. Ένας εαυτός με ανάγκες, με ατέλειες, με φόβους.

Όλα αυτά όμως πως να τα μοιραστείς όταν έχεις συνηθίσει αλλιώς;

Όταν έχεις συνηθίσει να εκτιμάσαι με αυτόν τον τρόπο;

Αυτός ο τρόπος σκέψης έγινε άμυνα και προστασία σου.

Τώρα πρέπει να ανακαλύψεις νέους τρόπους να συνδέεσαι, να μοιράζεσαι.

Πρέπει να δώσεις προτεραιότητα σε ό,τι χρειάζεσαι αληθινά σύμφωνα με αυτό που είσαι και όχι σύμφωνα με αυτό που ήταν ο ρόλος σου.

Όταν τολμάς και κάνεις την υπέρβασή σου, ανακαλύπτεις ένα καινούργιο κόσμο μέσα σου, έναν κόσμο που δεν είναι τόσο φαντασμαγορικός όσο τον δημιουργούσες στη φαντασία σου, αλλά ένας κόσμος λιτός.

Ένας κόσμος που έμαθες να τον κρίνεις αρνητικά αλλά τώρα ανακαλύπτεις τον πλούτο στην απλότητά του.

Συνειδητοποιώντας ότι την αξία τη δίνει η αλήθειά σου, η μοναδικότητά σου, αυτό το διαφορετικό που προσφέρεις σαν ύπαρξη, εκτιμάς αυτό που είσαι.

Δεν σε ενδιαφέρουν οι ρόλοι σου, δεν σε ενδιαφέρει κάτι άλλο από αυτό που είσαι.

Ανοίγεσαι στα συναισθήματά σου και ανακαλύπτεις πόσο ωραίο είναι να συνδέεσαι όπως είσαι.

Δεν κάνεις τα πάντα για τους άλλους αλλά απλά επικοινωνείς αυτό που είσαι και χαίρεσαι για την ανταπόκριση που βλέπεις.

Οι ατέλειές και οι αδυναμίες σου γίνονται αποδεκτές από σένα γιατί δεν εξαρτιέσαι από μια παντοδύναμη εικόνα για τη δύναμη, για την τελειότητα, για την γαλήνη, για την εκτίμηση, αλλά τα βρίσκεις όλα αυτά στην ηρεμία αυτού που είσαι.

Κάθε φορά που συνειδητοποιείς ότι δεν χρειάζεται να κάνεις τα πάντα, αλλά λίγα και ουσιαστικά, ανακαλύπτεις πόσο υπέροχα πράγματα μπορείς να κάνεις μόνη -ος σου.

Πόσο ελεύθερη -ος νιώθεις να ασχοληθείς με τη δημιουργικότητά σου, με ό,τι αγαπάς.

Πόσο μοναδική -ος νιώθεις όταν δίνεις την ενέργειά σου στις επιθυμίες σου.

Όταν δεν είσαι ο ρόλος σου, έχεις ανάγκη τον εαυτό σου.

Έρχεσαι σε επαφή με τις αληθινές σου ανάγκες και τις ικανοποιείς. Δεν φοβάσαι τις επιθυμίες σου, αλλά χαίρεσαι με αυτές. Σε αποδέχεσαι, σε σέβεσαι, σε εκτιμάς.

Όταν δεν έχεις ανάγκη τους ρόλους σου, δεν παίρνεις ένα ρόλο δίπλα στους άλλους προσπαθώντας να δικαιολογήσεις τους ρόλους σου αλλά σέβεσαι τις ανάγκες σου για αμοιβαιότητα και ψυχική σύνδεση και τις εκφράζεις με ειλικρίνεια.

Μοιράζεσαι με τους ανθρώπους σου, εκφράζεις τις ανάγκες σου με ειλικρίνεια.

Λες ξεκάθαρα τι θέλεις, τι χρειάζεσαι για να είστε μαζί με τρόπο που σε ικανοποιεί, κάτι που σε κάνει να νιώθεις γαλήνη μέσα σου.

Συνειδητοποιείς με εκτίμηση προς τον εαυτό σου αν αυτό που μοιράζονται μαζί σου είναι αυτό που αληθινά θέλεις για να νιώθεις καλά με τον αληθινό σου εαυτό και όχι με τους ρόλους σου.

Δεν απαιτείς, επικοινωνείς και μοιράζεσαι.

Δεν εμμένεις σε ό,τι σε κάνει να συντηρείς το ρόλο του γονιού που ανέχεται, δικαιολογεί και κάνει συμβιβασμούς, κάτι που υπονομεύει την αυτοεκτίμησή σου, αλλά επιμένεις σε ό,τι οι επιθυμίες σας για δέσμευση και συναισθηματική σύνδεση είναι κοινές.

Σέβεσαι την ανταπόκριση, εκτιμάς την αφοσίωση, τιμάς την αγάπη.

Όταν δεν είσαι ο ρόλος σου νιώθεις γενναιόδωρος με τον εαυτό σου, με τη ζωή, με τους ανθρώπους.

Δεν φοβάσαι να είσαι ο εαυτός σου.

Νιώθεις ελεύθερη -ος να δεσμευτείς με τις επιθυμίες σου και να δώσεις την ενέργειά σου εκεί.

Σέβεσαι και αγαπάς τον εαυτό σου, γνωρίζοντας πως μόνο αν σε εκτιμάς μπορείς να εκτιμήσεις αληθινά ό,τι αγαπάς όπως και τους άλλους ανθρώπους.

Νιώθεις ευγνωμοσύνη για ό,τι έχεις στη ζωή σου.

Δίνεις προτεραιότητα στις ανάγκες και επιθυμίες σου συνειδητοποιώντας πως ένας ευχαριστημένος άνθρωπος ζει, χαίρεται, μοιράζεται, αγαπά.

Στο κενό μεταξύ εφηβείας και ενηλικίωσης

Γιατί αναζητούν βοήθεια ολοένα και περισσότεροι νέοι 18 – 29 ετών, που δεν είναι ούτε έφηβοι πια αλλά και ούτε και ενήλικες ακόμα; Το φαινόμενο της «αναδυόμενης ενηλικίωσης» απασχολεί όχι μόνο τους ίδιους τους νέους, αλλά και τους γονείς τους και τους ειδικούς ψυχικής υγείας.

Αν αναλογιστεί κανείς τη ζωή των παππούδων και προπαππούδων μας στα 20 τους χρόνια, και τη συγκρίνει με τη ζωή των σημερινών νεαρών ενήλικων, θα παρατηρήσει τεράστιες αλλαγές. Πριν από 50 και πλέον χρόνια, η μέση ηλικία γάμου ήταν τα 22 έτη, και συνήθως τον πρώτο χρόνο του γάμου είχαν αποκτήσει το πρώτο τους παιδί. Οι νέοι τότε είχαν σταθερούς ρόλους ενηλίκων τόσο στην επαγγελματική ζωή τους όσο και στις ερωτικές τους σχέσεις. Στη σημερινή εποχή, τα πάντα έχουν αλλάξει.

Τι σημαίνει «αναδυόμενη ενηλικίωση»

Στην πλειονότητα των νεαρών ενηλίκων σήμερα κυριαρχεί το αίσθημα τού «βρίσκομαι κάπου ενδιάμεσα», σε μια μεταβατική φάση που δεν ορίζεται ούτε ως εφηβεία ούτε ως ενηλικίωση. Αυτό το αίσθημα οδηγεί όλο και περισσότερους να αναζητούν επιτακτικά θεραπεία, όταν αυτό πριν από μια δεκαετία θεωρούνταν απλώς αστείο.

Ο Αμερικανός καθηγητής Αναπτυξιακής Ψυχολογίας Jeffrey Jensen Arnett, το 2000 εισήγαγε τον όρο «αναδυόμενη ενηλικίωση» (emerging adulthood). Πρόκειται για μια περίοδο ανάπτυξης που εκτείνεται περίπου από την ηλικία των 18 έως τα 29 έτη, που βιώνουν οι περισσότεροι άνθρωποι στους δυτικούς κυρίως πολιτισμούς.

Γιατί αργεί τόσο η ενηλικίωση σήμερα;

Η αναδυόμενη ενηλικίωση θεωρείται ένα σχετικά νέο στάδιο ζωής, επειδή αντανακλά τις κοινωνικές αλλαγές που έχουν συμβεί τις τελευταίες δεκαετίες. Παράγοντες όπως η αυξημένη πρόσβαση στην εκπαίδευση, η καθυστερημένη ηλικία γάμου και γονεϊκότητας, οι οικονομικές προκλήσεις και η αλλαγή των κοινωνικών κανόνων έχουν συμβάλει στην παρατεταμένη μετάβαση στην ενηλικίωση.

Οι νεαροί ενήλικες σήμερα επιδιώκουν καλύτερη και πιο εξειδικευμένη εκπαίδευση, παντρεύονται και γίνονται γονείς αργότερα, και βιώνουν μια μακρύτερη μετάβαση στη σταθερή εργασία.

Οι γονείς είναι αυτοί που φροντίζουν και συντηρούν οικονομικά τα παιδιά τους, ακόμα και όταν αυτά έχουν φύγει από το σπίτι για σπουδές. Παρατηρείται, μάλιστα, ότι μετά το Πανεπιστήμιο, οι νεαροί ενήλικες επιστρέφουν ξανά στο σπίτι τους και ζουν με τους γονείς τους, πολύ συχνότερα από ό,τι στο παρελθόν. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τα άτομα σε αυτή την ηλικία να μην ανεξαρτητοποιούνται με τρόπο που θα τα όριζε ως πλήρεις ενήλικες.

Τα χαρακτηριστικά της αναδυόμενης ενηλικίωσης

Αυτό που διακρίνει την αναδυόμενη ενηλικίωση από άλλα στάδια της ζωής είναι χαρακτηριστικά όπως:

• Η περίοδος των εξερευνήσεων ταυτότητας
• Η εποχή της αστάθειας
• Η ηλικία που επικεντρώνεται στον εαυτό
• Η ηλικία της αίσθησης του feeling in -between
• Η ηλικία των δυνατοτήτων

Το να είσαι νέος στη σημερινή εποχή σημαίνει να βιώνεις ενθουσιασμό αλλά και ανησυχία, ευρέως ανοιχτές δυνατότητες αλλά και σύγχυση, νέες ελευθερίες αλλά και νέους φόβους. Αναδύονται ερωτήματα σχετικά με την εξερεύνηση της ταυτότητας όπως: «ποιος/ποια είμαι;» «πού πάω», «γιατί;» και δοκιμάζονται διάφορες επιλογές, ιδιαίτερα στο σεξ και την εργασία.

Οι λόγοι που οδηγούν τους νέους στο άγχος και την κατάθλιψη

Η διαδικασία προσδιορισμού των αξιών, των πεποιθήσεων, της επαγγελματικής πορείας και της προσωπικής ταυτότητας μπορεί να είναι συντριπτική και να οδηγήσει σε συναισθήματα σύγχυσης, άγχους και κατάθλιψης. Συγκεκριμένα οι νεαροί ενήλικες σήμερα αντιμετωπίζουν:

Ακαδημαϊκές πιέσεις και πιέσεις σταδιοδρομίας: Πολλοί νέοι ενήλικες αντιμετωπίζουν έντονες ακαδημαϊκές πιέσεις, όπως οι απαιτήσεις της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης ή το άγχος της δημιουργίας καριέρας. Οι προσδοκίες και η ανταγωνιστικότητα σε αυτούς τους τομείς μπορεί να οδηγήσουν σε άγχος, αυτο-αμφισβήτηση και εξάντληση.

Σχέσεις και κοινωνικές προκλήσεις: Η δημιουργία σχέσεων, μπορεί να είναι περίπλοκη και συναισθηματικά προκλητική για τους νεαρούς ενήλικες. Θέματα όπως τα ραντεβού, οι φιλίες, οι οικογενειακές συγκρούσεις και οι χωρισμοί μπορούν να προκαλέσουν αγωνία και συναισθηματική αναταραχή.

Τεχνολογία και μέσα κοινωνικής δικτύωσης: Η διάχυτη επιρροή της τεχνολογίας και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στη ζωή των νεαρών ενηλίκων μπορεί να έχει θετικό και αρνητικό αντίκτυπο, ανάλογα. Η υπερβολική χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, η σύγκριση με τους άλλους, ο διαδικτυακός εκφοβισμός και η διαδικτυακή παρενόχληση μπορούν να συμβάλουν σε συναισθήματα απομόνωσης, χαμηλής αυτοεκτίμησης και κακής ψυχικής υγείας.

Οικονομικό στρες: Πολλοί νέοι ενήλικες αντιμετωπίζουν οικονομικές προκλήσεις, όπως το χρέος των φοιτητικών δανείων, η ανεργία και η πίεση να γίνουν οικονομικά ανεξάρτητοι. Αυτοί οι στρεσογόνοι παράγοντες μπορούν να οδηγήσουν σε άγχος, κατάθλιψη και αισθήματα ανεπάρκειας.

Φυσικά, δεν βιώνουν όλα τα άτομα την αναδυόμενη ενηλικίωση με τον ίδιο τρόπο. Παράγοντες όπως η κουλτούρα, η κοινωνικοοικονομική κατάσταση και οι προσωπικές συνθήκες μπορούν να επηρεάσουν τη φύση και τη διάρκεια αυτής της αναπτυξιακής περιόδου.

Μερικά άτομα μπορεί να περάσουν πιο ομαλά από την εφηβεία στην ενήλικη ζωή τους. Κάποια άλλα, όμως, μπορεί να αντιμετωπίσουν μεγαλύτερες προκλήσεις ή εκτεταμένες περιόδους εξερεύνησης.

Η κτητικότητα στη φιλία

Για ορισμένους ανθρώπους η φιλία αποκτά την έννοια της αποκλειστικότητας. Ο ένας μπορεί να νιώθει πως ο φίλος του ανήκει και θεωρεί πως είναι κτήμα του. Συμπεραίνουμε, λοιπόν, πως σε τέτοιου είδους καταστάσεις είναι δυνατό να πληγεί ο ψυχισμός και των δύο ατόμων.

Αρχικά, ο φίλος ”θύμα” είναι αρκετά πιθανό να νιώθει συναισθήματα πίεσης, εκνευρισμού και αδυναμίας, ώστε να εκφράσει αυτό που πραγματικά νιώθει. Συγκεκριμένα, η δημιουργία μιας φιλικής σχέσης είναι απόφαση των μελών που τη συνιστούν (δύο ή και περισσοτέρων) και επομένως ξεκινά με τη συγκατάθεσή τους. Κανείς δεν αναγκάζεται να συναναστραφεί με άτομα, τα οποία διαφέρουν αρκετά από εκείνον. Σταδιακά είναι λογικό να δημιουργούνται συναισθήματα φροντίδας και ενδιαφέροντος. Είναι, ωστόσο, συχνό φαινόμενο, το ένας μέλος να έχει παράλογες απαιτήσεις, οι οποίες δυσκολεύουν την ομαλή, φιλική, συνύπαρξη των ατόμων. Συχνή πίεση για εξόδους, αισθήματα ζήλιας για άλλους φίλους, συναισθηματική πίεση, η οποία εκδηλώνεται μέσα από ”μούτρα” ή από καυγάδες, δυσχεραίνουν τις μεταξύ τους σχέσεις.

Σταδιακά ο φίλος “θύμα”, νιώθει την ανάγκη να απομακρυνθεί. Άγχος και εκνευρισμός κατακλύζουν την καθημερινότητά του. Προκειμένου, να μην έρθει αντιμέτωπος με αρνητικές συμπεριφορές, αναγκάζεται να λέει ψέματα και τελικά να νιώθει περισσότερο βάρος, παρά ευχαρίστηση. Ο φίλος ”θύτης” μπορούμε να πούμε πως βιώνει κι εκείνος αρνητικά συναισθήματα. Έχει επενδύσει σε μία φιλία, στην οποία ίσως έχει την ανάγκη να είναι κυρίαρχος. Προοδευτικά, παύει να νοιάζεται τόσο για τη μεταξύ τους σχέση και αντιμετωπίζει τον διπλανό του ως τρόπαιο. Παράλληλα, στους φίλους “θύτες” είναι έντονο το συναίσθημα της απόρριψης. Νιώθουν πως παραγκωνίζονται και πως αντιμετωπίζονται ως ”λύση ανάγκης”.

Οι φίλοι ”θύτες”, είναι συνήθως άτομα με χαμηλή αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση. Άτομα που ίσως έχουν βιώσει την απόρριψη σε άλλες περιστάσεις της ζωής τους. Έχουν την ανάγκη απλά και μόνο να νιώσουν πως ο άλλος νοιάζεται ειλικρινά για εκείνους και συνήθως προσπαθούν να το πετύχουν με το λάθος τρόπο. Συνήθως, οι φιλίες αυτές δεν έχουν μεγάλη διάρκεια. Ο φίλος ”θύτης” προσπαθεί, αρχικά, να δωροδοκήσει τον άλλον, μέσα από δώρα και λόγια με μεγάλη βαρύτητα, τα οποία τελικά δεν καταφέρνουν να ”νικήσουν” τη δεσποτική συμπεριφορά του.

Λάο Τσε: Ο Σοφός μένει πίσω, και γι’αυτό είναι μπροστά

“Wei Wu Wei” σημαίνει “δράση που δεν είναι δράση”, δηλαδή η δράση που γίνεται αβίαστα.

Στο Ταο Τε Τσινγκ, ο Λάο Τσε εξηγεί ότι τα όντα (ή φαινόμενα) που βρίσκονται σε πλήρη αρμονία με το Ταό (δρόμος, τρόπος της συμπαντικής ζωτικής αρχής), συμπεριφέρονται με εντελώς φυσικό, μη-σκηνοθετημένο τρόπο.

Ο στόχος της πνευματικής πρακτικής για το ανθρώπινο ον είναι, σύμφωνα με τον Λάο Τσε, η επίτευξη αυτού του καθαρού και φυσικό τρόπου συμπεριφοράς, όπως οι πλανήτες περιστρέφονται γύρω από τον ήλιο, ή όπως ανθίζει ένα λουλούδι.

Οι πλανήτες περιστρέφονται χωρίς έλεγχο, δύναμη ή προσπάθεια, αντ' αυτού, κινούνται αβίαστα και αυθόρμητα.

Μία τέτοια στάση επιτρέπει τη φυσική ροή της ζωής να εκτυλιχθεί ομαλά, χωρίς να ασκούμε συνεχώς έλεγχο – και δημιουργούμε τη λεγόμενη αντίσταση.

Παρακάτω είναι ορισμένα αποσπάσματα από το βιβλίο “Tao Te Ching, Το Βιβλίο του Λόγου και της Αρετής”.

1#

Οι υπερβολικές τιμές στους ήρωες,
Κάνει τους ανθρώπους να νιώθουν αδύναμοι.
Οι υπερβολικές τιμές στα πλούτη,
Κάνει τους ανθρώπους να γίνονται κλέφτες.
Μην επιδεικνύεις ό,τι ποθούν οι άνθρωποι,
Και οι καρδιές τους δεν θα σκανδαλίζονται.

2#

Ο Ουρανός κι η Γη είναι αιώνια.
Γιατί είναι αιώνια;
Επειδή υπάρχουν για τους άλλους.
Έτσι, κι ο Σοφός
Μένει πίσω, και γι’ αυτό είναι μπροστά.
Αποστασιοποιείται από τους ανθρώπους,
Γι’ αυτό και είναι ένα με αυτούς.
Είναι τέλεια ολοκληρωμένος,
Επειδή έχει παραμερίσει τον εγωισμό του.

3#

Η ιδανική τελειότητα είναι να είναι κάποιος σαν το νερό,
Που θρέφει τα πάντα χωρίς να απαιτεί τίποτε.
Είναι ευχαριστημένο να λιμνάζει στα χαμηλά μέρη
Που οι άνθρωποι περιφρονούν,
Και έτσι μοιάζει στο Ταό.
Να ζεις σε ένα καλό μέρος,
Να διατηρείς βαθύ το λογισμό σου,
Να φέρεσαι καλά στους άλλους,
Να τηρείς το λόγο σου,
Να κυβερνάς με δίκαιους κανόνες,
Να δουλεύεις όταν πρέπει, όσο πρέπει.
Όταν είσαι ευχαριστημένος με το να είσαι απλά ο εαυτός σου,
Και δεν τον συγκρίνεις με τους άλλους, ούτε τους ανταγωνίζεσαι,
Δεν θα κάνεις λάθος.

4#

Μπορείς να ισορροπήσεις τη ζωτική σου ενέργεια,
Και να αγκαλιάσεις αχώριστα το Ένα;
Μπορείς να ελέγξεις την ανάσα σου
Και να την κάνεις απαλή σαν του μωρού;
Μπορείς να καθαρίσεις την εσωτερική σου ματιά
Μέχρι να βλέπεις μόνο Φως;
Μπορείς να αγαπάς τους ανθρώπους
Και να τους οδηγείς χωρίς να τους επιβάλλεσαι;
Μπορείς να διεκπεραιώσεις τις σημαντικές υποθέσεις,
Αφήνοντας τα πράγματα να εξελιχθούν από μόνα τους;
Η υπέρτατη αρετή είναι
Το να γεννάς χωρίς να νιώθεις ότι σου ανήκει αυτό που γέννησες,
Να χαίρεσαι κάτι χωρίς να νιώθεις την ανάγκη να το κατέχεις,
Να δρας χωρίς να απαιτείς ανταμοιβή,
Να καθοδηγείς τους ανθρώπους, χωρίς να τους επιβάλλεσαι.

5#

Οι ακτίνες του τροχού ενώνονται στη ρόδα,
Αλλά η χρησιμότητά της έγκειται στον κενό χώρο ανάμεσά τους.
Ο πηλός φτιάχνει ένα κανάτι,
Αλλά η χρησιμότητά του έγκειται στο κενό μέσα του.
Το ξύλο χτίζει τους τοίχους του σπιτιού,
Αλλά η χρησιμότητά του έγκειται στον κενό χώρο μέσα στον οποίο ζούμε.
Έτσι, εργαζόμαστε με αυτό που Είναι,
Αλλά χρησιμοποιούμε αυτό που Δεν Είναι.

6#

Η επιτυχία είναι εξίσου επικίνδυνη με την αποτυχία.
Η ελπίδα είναι εξίσου μάταιη με το φόβο.
Τι σημαίνει ότι η επιτυχία είναι εξίσου επικίνδυνη με την αποτυχία;
Είτε ανεβαίνεις είτε κατεβαίνεις μία σκάλα,
Βρίσκεσαι σε αστάθεια.
Όταν όμως πατάς με τα δυο σου πόδια σταθερά στο έδαφος,
Δεν κινδυνεύεις να πέσεις.

7#

Έχεις την υπομονή να περιμένεις
Μέχρι να κατακάτσει η λάσπη και να καθαρίσει το νερό;
Μπορείς να παραμείνεις ήρεμος
Μέχρι η κατάλληλη δράση να εμφανιστεί από μόνη της;
Επειδή ο Σοφός δεν αναζητά την εκπλήρωση των επιθυμιών του,
Δεν ψάχνει κάτι συγκεκριμένο, και δεν περιμένει τίποτε.
Γι’ αυτό και είναι ανοιχτός σε όλα όσα έρχονται.

8#

Μη γεμίζεις το νου σου με στείρες γνώσεις,
Και θα θυμηθείς τη φυσική σου σοφία.
Μην ασχολείσαι με το τι πιστεύουν οι άλλοι ότι είναι ηθικό,
Και θα είσαι πολύ πιο ευτυχισμένος.
Μην είναι το μόνο σου μέλημα το κέρδος,
Και θα χαθούν οι κλέφτες.
Γίνε απλός και καλλιέργησε τον εαυτό σου,
Σβήνοντας μέσα σου τις επιθυμίες.

9#

Σταμάτα να σκέφτεσαι υπερβολικά,
Επειδή αυτό οδηγεί στη θλίψη.
Τι διαφορά έχει το Ναι από το Όχι;
Τι διαφορά έχει η επιτυχία από την αποτυχία;
Τι νόημα έχει να τιμάς ό,τι τιμούν κι οι άλλοι,
Και να φοβάσαι ό,τι φοβούνται;
Ανοησία!

10#

Όταν ο Σοφός έχει συνέχεια στο μυαλό του
Την εναρμόνιση με το Ταό,
Τότε εμφανίζεται η υπέρτατη Αρετή (Τε).
Το Ταό είναι άπιαστο,
Άρα πώς μπορεί το μυαλό του να εναρμονιστεί με αυτό;
Επειδή δεν προσκολλάται σε ιδέες.

11#

Το Ταό είναι ακατάληπτο.
Αν και είναι μικρότερο κι από το άτομο,
Περιέχει αναρίθμητους γαλαξίες.
Αν οι ισχυροί μπορούσαν να το κατέχουν,
Όλα τα πλάσματα θα ζούσαν αρμονικά.
Ο κόσμος θα γινόταν παράδεισος,
Και ο ουρανός θα έσταζε σε όλους γλυκές δροσοσταλίδες.
Οι άνθρωποι θα ήταν ειρηνικοί,
Και ο νόμος θα ήταν γραμμένος στις καρδιές τους.

Όλα τα πράγματα καταλήγουν στο Ταό,
Όπως τα ποτάμια περνούν από τις πεδιάδες
Και καταλήγουν στη θάλασσα.

12#

Το να γνωρίσεις τον κόσμο είναι έξυπνο,
Αλλά η πραγματική σοφία είναι το να γνωρίσεις τον εαυτό σου.
Χρειάζεται δύναμη για να κατακτήσεις τους άλλους,
Αλλά η αληθινή δύναμη είναι η κατάκτηση του εαυτού σου.
Αν μπορείς να κατανοήσεις πότε έχεις αρκετά,
Είσαι πραγματικά πλούσιος.
Αν ξέρεις πότε πρέπει να συνεχίσεις και πότε πρέπει να σταματήσεις,
Είσαι πραγματικά ισχυρός.
Αν μάθεις να παραμένεις στο κέντρο,
Και να αποδέχεσαι το θάνατο,
Θα αντέξεις για πάντα.

Όταν κάτι έχει ριζώσει, μεγαλώνει εύκολα.
Όταν κάτι είναι πρόσφατο, εύκολα διορθώνεται.
Ό,τι είναι εύθραυστο, εύκολα σπάει.
Ό,τι είναι μικρό, εύκολα σκορπίζεται.
Γι’ αυτό, πρόλαβε τους κινδύνους πριν εμφανιστούν.
Βάλε σε τάξη τα πράγματα, πριν δημιουργηθεί το πρόβλημα.
Το τεράστιο δέντρο φυτρώνει από ένα τόσο δα κλαράκι.
Ο πανύψηλος πύργος δεν ήταν παρά ένα χωμάτινο λοφάκι.
Το πιο μακρύ ταξίδι ξεκίνησε από ένα μικρό βήμα.
Αν ορμήσεις να αρπάξεις κάτι,
Θα το χάσεις μέσα από τα χέρια σου.
Αν πιέσεις τα πράγματα να ολοκληρωθούν πριν την ώρα τους,
Θα καταστρέψεις αυτό που ήταν σχεδόν έτοιμο.
Γι’ αυτό, ο Σοφός δρα αβίαστα,
Αφήνοντας τα πράγματα να ωριμάσουν από μόνα τους.
Παραμένει εξίσου ήρεμος στο τέλος όσο και στην αρχή.
Επειδή δεν έχει τίποτε,
Δεν έχει και τίποτε να χάσει.
Το μόνο που επιθυμεί,
Είναι να μην επιθυμεί.
Η μόνη γνώση που χρειάζεται
Είναι η γνώση της άγνοιας.
Απλά υπενθυμίζει στους ανθρώπους
Την πραγματική τους φύση.
Δε νοιάζεται για τίποτε πέρα από το Ταό,
Γι ’αυτό και νοιάζεται για όλα τα πλάσματα.

13#

Η εμφάνιση στη ζωή είναι και είσοδος στο θάνατο.
Γεννιόμαστε με το σώμα μας,
Το ίδιο σώμα έχουμε κι όταν πεθαίνουμε,
Με το ίδιο σώμα περνάμε και κάθε μέρα της ζωής μας.
Πώς γίνεται αυτό;
Επειδή αυτό που χαρίζει τη ζωή στο σώμα είναι το Ταό.
Ο Σοφός ξέρει πώς να συντηρεί τη ζωή.
Όταν ταξιδεύει, δεν αποφεύγει ρινόκερους και τίγρεις,
Και στη μάχη πηγαίνει άοπλος.
Κι όμως, το κέρατο του ρινόκερου δεν βρίσκει πού να βυθιστεί,
Και τα δόντια της τίγρης τι να ξεσκίσουν.
Τα όπλα δεν έχουν τι να τρυπήσουν.
Πώς γίνεται αυτό;
Επειδή ο Σοφός αφήνεται σε ό,τι φέρει η ζωή,
Χωρίς να έχει προσκολλήσεις.
Ξέρει ότι θα πεθάνει, γι’ αυτό και δεν φοβάται.
Δεν έχει ψευδαισθήσεις στο μυαλό,
Γι’ αυτό και δεν φέρει καμία αντίσταση στο σώμα.
Δεν σκέφτεται τις πράξεις του,
Αλλά τις αφήνει να ξεπηδούν αυθόρμητα από το κέντρο της ύπαρξής του.
Επειδή δεν στερεί τίποτε από τη ζωή,
Είναι έτοιμος για το θάνατο.
Σαν να είναι απλά ένας άνθρωπος που ετοιμάζεται να ξεκουραστεί,
Μετά από μία μέρας σκληρής δουλειάς.

14#

Κάθε πλάσμα στον κόσμο
Είναι έκφραση του Ταό.
Εμφανίζεται στον κόσμο,
Παίρνει το φυσικό του σώμα,
Και αφήνει τα γεγονότα να το πλάσουν και να το ολοκληρώσουν.
Γι’ αυτό, κάθε πλάσμα
Αυθόρμητα τιμάει το Ταό.

Tao Te Ching, Το Βιβλίο του Λόγου και της Αρετή

Οι πέντε ηλικίες του εγκεφάλου

Τη στιγμή που παίρνουμε την πρώτη μας ανάσα ο εγκέφαλός μας είναι ήδη περισσότερο από οκτώ μηνών. Αρχίζει να αναπτύσσεται μέσα σε τέσσερις εβδομάδες από τη σύλληψη, όταν μία από τις τρεις στιβάδες κυττάρων του εμβρύου πτυχώνεται για να σχηματίσει τον νευρικό σωλήνα. Μία εβδομάδα αργότερα το επάνω μέρος του σωλήνα λυγίζει, δημιουργώντας τη βασική δομή του πρόσθιου, μέσου και οπίσθιου εγκεφάλου. Από το σημείο αυτό η ανάπτυξη και η διαφοροποίηση του εγκεφάλου ελέγχεται κυρίως από τα γονίδια.

1.Κύηση: η προετοιμασία

Τη στιγμή που παίρνουμε την πρώτη μας ανάσα ο εγκέφαλός μας είναι ήδη περισσότερο από οκτώ μηνών. Αρχίζει να αναπτύσσεται μέσα σε τέσσερις εβδομάδες από τη σύλληψη, όταν μία από τις τρεις στιβάδες κυττάρων του εμβρύου πτυχώνεται για να σχηματίσει τον νευρικό σωλήνα. Μία εβδομάδα αργότερα το επάνω μέρος του σωλήνα λυγίζει, δημιουργώντας τη βασική δομή του πρόσθιου, μέσου και οπίσθιου εγκεφάλου.

Από το σημείο αυτό η ανάπτυξη και η διαφοροποίηση του εγκεφάλου ελέγχεται κυρίως από τα γονίδια. Παρ΄ όλα αυτά το κλειδί για την καλύτερη ανάπτυξη του εγκεφάλου σε αυτό το στάδιο είναι ένα όσο το δυνατόν καλύτερο οικογενειακό περιβάλλον. Στις πρώτες εβδομάδες της ανάπτυξης αυτό σημαίνει να έχετε μια μητέρα η οποία δεν έχει άγχος, τρώει καλά και μένει μακριά από τα τσιγάρα, το αλκοόλ και άλλες τοξίνες. Προς το τέλος της διαδικασίας του σχηματισμού του εγκεφάλου, όταν το έμβρυο αποκτά την ικανότητα να ακούει και να θυμάται, οι ήχοι και οι αισθήσεις αρχίζουν με τη σειρά τους να διαμορφώνουν τον εγκέφαλο.

Στα πρώτα δύο τρίμηνα της εγκυμοσύνης ωστόσο η ανάπτυξη περιορίζει τη δράση της στην τοποθέτηση των βασικών δομικών στοιχείων: φροντίζει δηλαδή να σχηματίσει νευρώνες και συνδέσμους και να εξασφαλίσει ότι κάθε τμήμα του εγκεφάλου αναπτύσσεται όπως πρέπει και στις σωστές περιοχές. Αυτό απαιτεί ενέργεια και μια ποικιλία θρεπτικών συστατικών στις κατάλληλες χρονικές στιγμές. Στην πραγματικότητα, αν σκεφθείτε το μέγεθος του έργου- 100 δισεκατομμύρια εγκεφαλικά κύτταρα και αρκετά εκατομμύρια υποστηρικτικά κύτταρα σε τέσσερις βασικούς λοβούς και δεκάδες ξεχωριστές περιοχές-, πρόκειται για ένα συγκλονιστικό κατόρθωμα της εξελικτικής μηχανικής.

Θρεπτικές ουσίες

Ένα θρεπτικό συστατικό το οποίο γνωρίζουμε ότι ο εγκέφαλος χρειάζεται από τα πρώτα στάδια είναι το φυλλικό οξύ, το οποίο είναι ζωτικής σημασίας για το κλείσιμο του νευρικού σωλήνα. Η έλλειψή του μπορεί να οδηγήσει σε ελαττώματα όπως η δισχιδής ράχη, στην οποία ένα τμήμα της σπονδυλικής στήλης αναπτύσσεται έξω από το σώμα, και η ανεγκεφαλία, στην οποία το μεγαλύτερο μέρος του εγκεφάλου δεν αναπτύσσεται και είναι θανατηφόρος. Υπάρχουν ορισμένα στοιχεία που δείχνουν ότι η έλλειψη βιταμίνης Β12 έχει παρόμοια αποτελέσματα.

Ο ρόλος άλλων θρεπτικών συστατικών έχει κατανοηθεί λιγότερο σε αυτές τις πρώτες εβδομάδες- σε έναν βαθμό επειδή οι ελλείψεις συχνά παρατηρούνται στο πλαίσιο γενικότερων συνθηκών είτε κακής διατροφής ή υποσιτισμού είτε φτώχειας, οι οποίες παρεμβάλλουν παραπλανητικούς παράγοντες ελλιπέστερης γενικής υγείας ή παιδείας σχετικής με την υγεία, και σε έναν βαθμό επειδή οι πρώιμες ελλείψεις είναι δύσκολο να συνδεθούν με προβλήματα τα οποία μπορεί να εμφανιστούν μήνες ή και χρόνια αργότερα.

Γνωρίζουμε ωστόσο από μελέτες σε ζώα ότι η κακή διατροφή και ο υποσιτισμός- και ιδιαίτερα η έλλειψη πρωτεϊνών- εμποδίζουν την ανάπτυξη των νευρώνων και των συνδέσμων και ότι ο σίδηρος και ο ψευδάργυρος χρειάζονται για τη μετακίνηση των νευρώνων από το σημείο του σχηματισμού τους στην τελική τους θέση. Μακρές αλυσίδες πολυακόρεστων λιπαρών οξέων απαιτούνται για την ανάπτυξη των συνάψεων και τη λειτουργία των μεμβρανών.

Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι η καλή διατροφή και η λήψη προγεννητικών βιταμινών, αν χορηγηθούν από τον γιατρό, συνήθως αρκούν για να ικανοποιήσουν τις ανάγκες του πρώτου σταδίου σχηματισμού του εγκεφάλου του εμβρύου, οι ελλείψεις που προκαλούνται από κάποια ανεπάρκεια του πλακούντα μπορεί να εμποδίσουν την ανάπτυξη. Οι παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν τον πλακούντα περιλαμβάνουν την υψηλή αρτηριακή πίεση, το στρες και το κάπνισμα. Τα πλεονάζοντα θρεπτικά συστατικά μπορεί επίσης να έχουν δυσάρεστες συνέπειες. Ο κακός έλεγχος του διαβήτη, για παράδειγμα, μπορεί να προκαλέσει ένα ενδεχομένως τοξικό πλεόνασμα γλυκόζης στον αναπτυσσόμενο εγκέφαλο.

Ευτυχώς ο εγκέφαλος διαθέτει ένα σημαντικό δίχτυ ασφαλείας, παράγοντας διπλάσιο αριθμό νευρώνων από αυτόν που τελικά θα χρειαστεί. Παρ΄ όλα αυτά κάποιες βλάβες μπορεί να μην είναι αναστρέψιμες. Η εμβρυϊκή έλλειψη σιδήρου, για παράδειγμα, επηρεάζει τη λειτουργία του εγκεφάλου ως και την ηλικία των τριών ετών, ακόμη και αν στο παιδί χορηγηθούν συμπληρώματα από τη γέννησή του.

Όσον αφορά τις τοξικές ουσίες, το ευχάριστο είναι ότι τα έμβρυα είναι καλά προστατευμένα από τον έξω κόσμο, ακόμη και από την ίδια τη μητέρα τους. Ο πλακούντας αποτελεί ένα εξαιρετικά επιλεκτικό φράγμα, διάσπαρτο με αντλίες πρωτεϊνών, το οποίο εμποδίζει τις ανεπιθύμητες ουσίες που κυκλοφορούν στο αίμα της μητέρας να φθάσουν στο έμβρυο.

Τοξικές συνέπειες

Το φράγμα ωστόσο δεν είναι τέλειο και τοξικά συστατικά όπως ο υδράργυρος, η νικοτίνη και το αλκοόλ μπορούν να το διαπεράσουν. Τα αποτελέσματα εξαρτώνται από τις δόσεις και τη χρονική στιγμή της έκθεσης, όμως μελέτες σε ζώα έχουν δείξει ότι η νικοτίνη επηρεάζει τις λειτουργίες των νευροδιαβιβαστών, ενώ ο υδράργυρος έχει συνδεθεί με την απώλεια κυττάρων στην παρεγκεφαλίδα και τμήματα του φλοιού. Το αλκοόλ είναι γνωστό ότι σκοτώνει τους νευρώνες και αλλάζει τη δράση ορισμένων νευροδιαβιβαστών παρ΄ ότι η ποσότητα που απαιτείται για να προκαλέσει τα φυσικά και γνωσιακά ελαττώματα του εμβρυϊκού αλκοολικού συνδρόμου ή περισσότερο δυσδιάκριτων μορφών βλάβης αγνοείται.

Ορισμένες τοξικές ουσίες δεν χρειάζεται να περάσουν μέσα από τον πλακούντα για να προκαλέσουν συνέπειες. Για παράδειγμα, ο καπνός του τσιγάρου περιορίζει τη ροή του αίματος προς το έμβρυο, στερώντας του οξυγόνο και θρεπτικά συστατικά. Το πώς ακριβώς αυτό επηρεάζει τον εγκέφαλο στο ανθρώπινο έμβρυο είναι άγνωστο, παρ΄ όλα αυτά υπάρχουν ορισμένες ενδείξεις ότι το μεσολόβιο, το οποίο συνδέει τα δύο ημισφαίρια, και ο κογχομετωπιαίος φλοιός, ο οποίος σχετίζεται με την κοινωνική συμπεριφορά, μπορεί να είναι μικρότερα σε εφήβους που εκτέθηκαν στον καπνό του τσιγάρου μέσα στη μήτρα. Ο μικρότερος κογχομετωπιαίος φλοιός έχει συσχετιστεί με λιγότερο «στοργική» συμπεριφορά στους εφήβους, κάτι το οποίο υποδηλώνει ότι το κάπνισμα ενδέχεται να προκαλεί συμπεριφορικά προβλήματα στους απογόνους. Παρ΄ όλα αυτά μια πρόσφατη μελέτη δεν διαπίστωσε διαφορές στη γενική γνωσιακή ικανότητα μεταξύ εκτεθειμένων και μη εκτεθειμένων στον καπνό εφήβων.

Το στρες μπορεί επίσης να είναι τοξικό. Στα ζώα η έκθεση στις ορμόνες του στρες της μητέρας μπορεί να οδηγήσει σε αγχώδη συμπεριφορά και υπερκινητικότητα των παιδιών. Μια πρόσφατη διαχρονική μελέτη περισσότερων από 7.000 μητέρων και μωρών στο Ιmperial College του Λονδίνου κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το μητρικό στρες μπορεί να ευθύνεται για ως και το 15% των διαγνώσεων της διαταραχής ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας.

Αν διαβάζετε αυτό το άρθρο ωστόσο, το πιθανότερο είναι ότι τα πήγατε μάλλον καλά στους πρώτους εννέα μήνες της ζωής σας ή ότι τα όποια προβλήματα μπορεί να δημιουργήθηκαν εξομαλύνθηκαν από τη σωστή φροντίδα των γονιών ή την εκπαίδευσή σας. Στην επόμενη ηλικία ο νεαρός εγκέφαλος αρχίζει να μαθαίνει και να θυμάται, και αυτό σημαίνει ότι αποκτούμε την πρώτη μας ευκαιρία να χρησιμοποιήσουμε πραγματικά αυτό το εκπληκτικό όργανο.

2. Παιδική ηλικία: η απορρόφηση

Στην παιδική ηλικία ο εγκέφαλος είναι περισσότερο ενεργητικός και ευέλικτος από οποιοδήποτε άλλο στάδιο της ζωής. Καθώς εξερευνούμε τον κόσμο γύρω μας αυτός εξακολουθεί να αναπτύσσεται, σχηματίζοντας και αποσυνδέοντας συνδέσεις με αστραπιαία ταχύτητα. Μπορεί να σας προκαλεί έκπληξη, όμως οι ικανότητες της μάθησης, της μνήμης και της ομιλίας ξεκινούν προτού καν γεννηθούμε.

Στην περίοδο πριν από τη γέννηση σχηματίζονται ως και 250.000 νέα κύτταρα το λεπτό, δημιουργώντας 1,8 εκατομμύρια νέους συνδέσεις το δευτερόλεπτο, παρά το γεγονός ότι τα μισά περίπου από αυτά αργότερα θα εξασθενήσουν και θα νεκρωθούν, αφήνοντας πίσω μόνο αυτά που έχουν ενισχυθεί από τη χρήση. Από τη στιγμή της γέννησής του και για μία δεκαετία το παιδί αναπτύσσεται ταχέως και η κάθε εμπειρία συνεισφέρει στην προσωπικότητα και στις ικανότητες που θα έχει στο μέλλον. Τι μπορεί λοιπόν να κάνει ένας γονιός για να μεγιστοποιήσει τις δυνατότητες του εγκεφάλου του παιδιού του; Οι εμπειρίες του τελευταίου σταδίου της προγεννητικής περιόδου είναι οπωσδήποτε σημαντικές και ίσως καθοριστικές για την ανάπτυξη του εγκεφάλου. Η μάθηση μπορεί να ανιχνευθεί για πρώτη φορά πειραματικά περίπου κατά την 22η ως 24η εβδομάδα της κύησης, όταν τα έμβρυα ανταποκρίνονται σε έναν θόρυβο ή ένα άγγιγμα αλλά αγνοούν το ίδιο ερέθισμα όταν συντελείται επαναλαμβανόμενα- ένα απλό είδος μνήμης, γνωστό στην ψυχολογία ως εθισμός ή συνήθεια. Περίπου από την 32η εβδομάδα τα έμβρυα επιδεικνύουν προσαρμογή- ένα πιο σύνθετο είδος μνήμης· το έμβρυο μπορεί να μάθει ένα αυθαίρετο ερέθισμα ως σήμα τού ότι κάτι θα συμβεί. Οι εμβρυϊκές αναμνήσεις συγκεκριμένων μουσικών κομματιών ή της φωνής και της μυρωδιάς της μητέρας έχει αποδειχθεί ότι σχηματίζονται μετά την 30ή εβδομάδα και διατηρούνται μετά τη γέννηση.

Η απόκτηση της ομιλίας αρχίζει και αυτή πριν από τη γέννηση. Ένα νεογέννητο θα απορροφήσει περισσότερο τις λέξεις αν ακούει τη μητρική του γλώσσα αντί για μια ξένη, αν και τα νεογέννητα ανταποκρίνονται στους ήχους οποιασδήποτε γλώσσας περίπου ως την ηλικία των τριών ετών. Παρ΄ όλα αυτά, ενώ το να μιλάτε σε ένα έμβρυο στο τρίτο τρίμηνο της κύησης μπορεί να βοηθήσει στο να αναγνωρίζει τη φωνή σας, δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι η έκθεσή του σε πολλές γλώσσες θα επηρεάσει τα μελλοντικά γλωσσικά ταλέντα του. Ο πιο σημαντικός παράγοντας για την ανάπτυξη της ομιλίας είναι το πόσο ο γονιός μιλάει στο παιδί μετά τη γέννησή του, το πόσο σύνθετο είναι το λεξιλόγιο που χρησιμοποιεί και το πόσο καλά εστιάζει στην προσοχή του παιδιού.

Πρώιμη μάθηση

Κατά τον ίδιο τρόπο, παρ΄ ότι ορισμένες εταιρείες που πωλούν «προγεννητικές εκπαιδευτικές μεθόδους» θα ήθελαν οι γονείς να πιστεύουν πως είναι δυνατόν να εκπαιδεύσουν το παιδί τους ενώ αυτό βρίσκεται ακόμη μέσα στην κοιλιά της μητέρας του, δεν υπάρχει απόδειξη ότι τέτοιου είδους στρατηγικές προσφέρουν κάποιο πλεονέκτημα. Στην πραγματικότητα μάλλον υπάρχει σοβαρός λόγος για τον οποίο το εμβρυϊκό περιβάλλον προσφέρει περιορισμένες αισθητικές εμπειρίες. Η υπερβολική διέγερση, η οποία μπορεί να προκληθεί αν η μητέρα παίρνει ορισμένα φάρμακα, μπορεί να θανατώσει τα νέα εγκεφαλικά κύτταρα.

Η γέννηση αλλάζει ελάχιστα την εγκεφαλική λειτουργία. Παρ΄ ότι ο ευαίσθητος στην αφή σωματοαισθητικός φλοιός είναι ενεργός πριν από τη γέννηση, η εμφάνιση άλλης δραστηριότητας στον συγκεκριμένο φλοιό, ο οποίος τελικά ελέγχει την εκούσια κίνηση, τον συλλογισμό και την αντίληψη, αρχίζει δύο ή τρεις μήνες ύστερα από αυτήν. Οι πρόσθιοι λοβοί αρχίζουν να ενεργοποιούνται ανάμεσα στους έξι μήνες και το ένα έτος, πυροδοτώντας την ανάπτυξη των συναισθημάτων, των δεσμών, του σχεδιασμού, της εν ενεργεία μνήμης και της προσοχής. Μια αίσθηση του εαυτού του αρχίζει να αναπτύσσει το παιδί καθώς τα κυκλώματα του βρεγματικού και του μετωπιαίου λοβού αρχίζουν να γίνονται πιο ολοκληρωμένα, γύρω στους 18 μήνες, ενώ μια αίσθηση ότι οι άλλοι άνθρωποι έχουν το δικό τους, ξεχωριστό πνεύμα, αναπτύσσεται στην ηλικία των τριών ως τεσσάρων ετών.

Οι εμπειρίες της ζωής σε αυτά τα πρώτα χρόνια συμβάλλουν στη διαμόρφωση της συναισθηματικής υγείας μας και η έλλειψη φροντίδας, η εγκατάλειψη ή η σκληρή συμπεριφορά των γονιών μπορεί να αλλάξουν τον εγκέφαλο σε σημαντικό βαθμό. Η μητρική απόρριψη ή ένα τραύμα στα πρώτα χρόνια, για παράδειγμα, μπορεί να επηρεάσει τις συναισθηματικές αντιδράσεις του παιδιού σε δύσκολες καταστάσεις ή γεγονότα αργότερα στη ζωή του, δημιουργώντας ενδεχομένως προδιάθεση για κατάθλιψη και αγχώδεις διαταραχές.

Πώς λοιπόν μπορεί να αντλήσει κανείς το καλύτερο από αυτό το ευαίσθητο αλλά γόνιμο στάδιο στη ζωή του εγκεφάλου; Το ευχάριστο για τους γονείς είναι ότι δεν υπάρχει λόγος να αποσπάσουν το παιδί τους από τα παιχνίδια και να το στρώσουν στη δουλειά. Μελέτες έχουν δείξει ότι ένα περιβάλλον που επιδεικνύει φροντίδα για την ανατροφή του και η απασχόληση, μαζί με τον γονιό, με παιχνίδια όπως το κρυφτό, οι κύβοι και τα τουβλάκια, τα παιδικά τραγουδάκια ή η ταξινόμηση σχημάτων είναι ό,τι που χρειάζεται ένα παιδί για να αυξήσει τον δείκτη ευφυΐας του και να αποκτήσει ενδιαφέρον για τη μάθηση.

Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι το να ακούν τα παιδιά μουσική του Μότσαρτ βελτιώνει τις επιδόσεις σε εργασίες που έχουν σχέση με την αίσθηση του χώρου και τη μάθηση στους ανθρώπους, όπως και τις επιδόσεις στο τρέξιμο σε λαβύρινθο στους ποντικούς. Η «επίδραση Μότσαρτ»- η οποία έχει γεννήσει αμέτρητα προγεννητικά και παιδικά εκπαιδευτικά προγράμματα- διχάζει ωστόσο τους επιστήμονες, έχοντας τόσους υποστηρικτές όσους και πολέμιους. Το να μάθει κάποιος να παίζει μουσική στην παιδική ηλικία είναι κάτι εντελώς διαφορετικό: έχει μακροπρόθεσμη επίδραση στον εγκέφαλο βελτιώνοντας, όπως πιστεύουν ορισμένοι, την αίσθηση του χώρου και τη μαθηματική και συλλογιστική ικανότητα.

Στην ηλικία των έξι ετών ο εγκέφαλος έχει αποκτήσει το 95% του βάρους που θα έχει στην ενήλικη ζωή και βρίσκεται στο ζενίθ της ενεργειακής κατανάλωσής του. Σε αυτό το στάδιο τα παιδιά αρχίζουν να εφαρμόζουν τη λογική και την εμπιστοσύνη και να κατανοούν τις διαδικασίες της σκέψης τους. Ο εγκέφαλός τους εξακολουθεί να αναπτύσσεται και να δημιουργεί και αποσυνδέει συνδέσεις καθώς αποκτούν εμπειρία του κόσμου ώσπου, ύστερα από μια κορύφωση του όγκου της φαιάς ουσίας στην ηλικία των 11 ετών στα κορίτσια και των 14 ετών στα αγόρια, έρχεται η εφηβεία για να τον αλλάξει και πάλι.

3. Εφηβεία: προγραμματισμός και επαναπρογραμματισμός

Οι έφηβοι είναι εγωιστές, απερίσκεπτοι, παράλογοι και ευερέθιστοι, αν όμως σκεφτεί κανείς την κακοφωνία των κατασκευαστικών εργασιών που συντελούνται στον εφηβικό εγκέφαλο, αυτό δεν είναι άξιο απορίας. Κατά την εφηβεία ο εγκέφαλός μας είναι μεν πλήρως ανεπτυγμένος, όμως η «καλωδίωση» και ο προγραμματισμός του συνεχίζονται.

Επειδή ο όγκος του εγκεφάλου των παιδιών φθάνει σχεδόν αυτόν των ενηλίκων αρκετά προτού περάσουν στο εφηβικό στάδιο, οι ψυχολόγοι παλαιότερα εξηγούσαν τα ιδιαίτερα δυσάρεστα χαρακτηριστικά της εφηβείας ως προϊόντα των αυξημένων σεξουαλικών ορμονών. Πρόσφατα ωστόσο μελέτες που έγιναν με μεθόδους απεικόνισης αποκάλυψαν μια πληθώρα δομικών αλλαγών κατά την εφηβεία και τα πρώτα χρόνια μετά την ηλικία των είκοσι ετών: οι αλλαγές αυτές μπορούν σε μεγάλο βαθμό να εξηγήσουν τη θυελλώδη αυτή περίοδο.

Ο Τζέι Γκλανττου Εθνικού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγείας της Μπεθίσντα του Μέριλαντ και οι συνάδελφοί του παρακολούθησαν την πρόοδο περίπου 400 παιδιών απεικονίζοντας τους εγκεφάλους πολλών από αυτών ανά δύο χρόνια καθώς αναπτύσσονταν. Ανακάλυψαν ότι η εφηβεία επιφέρει τη διαλογή της φαιάς ουσίας κατά κύματα και ότι οι έφηβοι χάνουν περίπου το 1% της φαιάς ουσίας τους ανά έτος ως και λίγο μετά τα 20 τους χρόνια.

Αυτή η εγκεφαλική διαλογή καταργεί τους μη χρησιμοποιημένους νευρωνικούς συνδέσμους που είχαν υπερπαραχθεί κατά την έξαρση του παιδικού σταδίου της ανάπτυξης, ξεκινώντας από τις πιο βασικές αισθητικές και κινητικές περιοχές. Αυτές ωριμάζουν πρώτες, ακολουθούμενες από τις περιοχές που σχετίζονται με την ομιλία και τον προσανατολισμό στον χώρο ενώ τελευταίες έρχονται αυτές που έχουν σχέση με υψηλότερες λειτουργίες επεξεργασίας και εκτέλεσης.

Από τις τελευταίες περιοχές που ωριμάζουν είναι ο πλαγιοραχιαίος προμετωπιαίος φλοιός ο οποίος βρίσκεται στο μπροστινό μέρος του μετωπιαίου λοβού. Η περιοχή αυτή σχετίζεται με τον έλεγχο των παρορμήσεων, την κρίση και τη λήψη αποφάσεων, κάτι το οποίο ίσως εξηγεί ορισμένες από τις όχι και τόσο λαμπρές αποφάσεις που παίρνει συχνά ο μέσος έφηβος. Η περιοχή αυτή ενεργεί επίσης για να ελέγξει και να επεξεργαστεί συναισθηματικές πληροφορίες που στέλνονται από την αμυγδαλή- το κέντρο των ενστικτωδών αντιδράσεων-, κάτι το οποίο ίσως να ευθύνεται για την άστατη ψυχική διάθεση των εφήβων.

Καθώς ωστόσο η φαιά ουσία χάνεται ο εγκέφαλος κερδίζει λευκή ουσία. Αυτός ο λιπώδης ιστός περιβάλλει τους νευρώνες και βοηθάει στην ταχύτερη μεταφορά των ηλεκτρικών ώσεων και στη σταθεροποίηση των νευρωνικών συνδέσμων που επιβίωσαν κατά τη διαδικασία διαλογής.

Οι μεταβολές αυτές έχουν τόσο οφέλη όσο και παγίδες. Σε αυτό το στάδιο της ζωής ο εγκέφαλος εξακολουθεί να είναι παιδιάστικα ευέλικτος, επομένως εξακολουθούμε να είμαστε σφουγγάρια που απορροφούν τις γνώσεις. Από την άλλη πλευρά η έλλειψη ελέγχου των παρορμήσεων μπορεί να οδηγήσει σε ριψοκίνδυνες συμπεριφορές όπως η χρήση αλκοόλ και ναρκωτικών, το κάπνισμα και το σεξ χωρίς προφυλάξεις.

Η χρήση ουσιών είναι ιδιαίτερα ανησυχητική, αφού μελέτες με απεικονίσεις του εγκεφάλου υποδηλώνουν ότι τα κυκλώματα κινητοποίησης και ανταμοιβής στους εγκεφάλους των εφήβων είναι σχεδόν σαν να τους «προγραμματίζουν» για την εξάρτηση. Σε συνδυασμό με την έλλειψη ελέγχου των παρορμήσεων, την κακή κρίση και μια αξιοθρήνητη υποτίμηση των μακροπρόθεσμων συνεπειών αυτό μπορεί να οδηγήσει σε εξαρτημένους εφήβους. Καθώς δε η χρήση ουσιών και τα οδυνηρά γεγονότα ακόμη και μια αισθηματική απογοήτευση- έχουν συνδεθεί με διαταραχές της διάθεσης σε μεγαλύτερη ηλικία, αυτή είναι η περίοδος κατά την οποία καλό είναι και οι δύο αυτοί παράγοντες να αποφεύγονται.

Στη θετική πλευρά, καθώς οι έφηβοι προχωρούν προς την ενηλικίωση και την ανεξαρτησία, έχουν συνεχώς τη δυνατότητα να διαμορφώσουν τον εγκέφαλό τους έτσι ώστε να εξελιχθεί σε μια άκρως αποτελεσματική μηχανή επεξεργασίας. Για να αντλήσει κανείς το καλύτερο από αυτή την περίοδο θα πρέπει να στρέψει όλη αυτή την ενέργεια του εφήβου προς τη μάθηση και τις νέες εμπειρίες- είτε με το διάβασμα βιβλίων είτε με το να μάθουν να εκφράζονται μέσω της μουσικής ή της τέχνης είτε με την εξερεύνηση της ζωής μέσα από τα ταξίδια. Γεγονός είναι πάντως ότι, είτε τους αρέσει είτε όχι, ενόσω τα κυκλώματα λήψης αποφάσεών τους εξακολουθούν να σχηματίζονται, οι τρυφεροί εφηβικοί εγκέφαλοι χρειάζονται ακόμη προστασία, αν όχι από τους άλλους τουλάχιστον από τον ίδιο τον εαυτό τους.

4. Ενηλικίωση: ο ολισθηρός κατήφορος

Έχετε λοιπόν περάσει τα είκοσι και ο εγκέφαλός σας έφθασε επιτέλους στην ενηλικίωση. Απολαύστε το όσο διαρκεί. Η κορύφωση των δυνάμεων του εγκεφάλου σας έρχεται γύρω στα 22 και κρατάει μόλις μισή δεκαετία. Από εκεί και πέρα αρχίζει ο κατήφορος.

Η μακρά, αργή παρακμή αρχίζει περίπου στην ηλικία των 27 ετών και συνεχίζεται σε όλη την ενήλικη ζωή, παρ΄ ότι οι διάφορες ικανότητες παρακμάζουν σε διαφορετικούς ρυθμούς. Παραδόξως αυτές που αρχίζουν να φθίνουν πρώτες- αυτές που σχετίζονται με τον εκτελεστικό έλεγχο, όπως ο σχεδιασμός και ο συντονισμός των εργασιών- είναι εκείνες που άργησαν περισσότερο να εμφανιστούν κατά τη διάρκεια της εφηβείας σας. Οι ικανότητες αυτές συνδέονται με τον προμετωπιαίο και τον κροταφικό λοβό οι οποίοι εξακολουθούν να ωριμάζουν στα πρώτα χρόνια μετά τα είκοσι.

Η επεισοδιακή μνήμη, η οποία σχετίζεται με την ανάκληση γεγονότων, παρακμάζει επίσης νωρίς ενώ η ταχύτητα επεξεργασίας του εγκεφάλου επιβραδύνεται και η εν ενεργεία μνήμη μπορεί να αποθηκεύσει λιγότερες πληροφορίες.

Πόσο γρήγορη είναι η παρακμή; Σύμφωνα με έρευνες του Αρτ Κρέιμερ , ψυχολόγου στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόι, και άλλων ερευνητών περίπου από την ηλικία των 25 ετών χάνουμε ως και έναν βαθμό ανά δεκαετία σε ένα τεστ που ονομάζεται μίνι εξέταση της διανοητικής κατάστασης. Πρόκειται για ένα τεστ 30 βαθμών στην αριθμητική, στη γλώσσα και στις βασικές κινητικές ικανότητες το οποίο χρησιμοποιείται συνήθως για να διαπιστώσει πόσο γρήγορα παρακμάζουν όσοι πάσχουν από άνοια. Μια πτώση 3 ως 4 βαθμών θεωρείται κλινικά σημαντική. Με άλλα λόγια, η παρακμή που παρουσιάζουν συνήθως οι άνθρωποι από τα 25 ως τα 65 τους έχει συνέπειες στον πραγματικό κόσμο.

Όλα αυτά ακούγονται μάλλον αποκαρδιωτικά, υπάρχει όμως και μια θετική πλευρά. Οι ικανότητες που παρακμάζουν στο ενήλικο στάδιο βασίζονται στη «ρευστή ευφυΐα» την υποκείμενη ταχύτητα επεξεργασίας του εγκεφάλου μας. Η λεγόμενη όμως «αποκρυσταλλωμένη ευφυΐα», η οποία θα μπορούσε να πει κανείς ότι ισοδυναμεί με τη σοφία, βαδίζει προς την αντίθετη κατεύθυνση. Έτσι, παρ΄ ότι η ρευστή ευφυΐα μας άγει την κατιούσα- μαζί με το πρόσωπο και τους γλουτούς μας – η αποκρυσταλλωμένη ευφυΐα μας εξακολουθεί να αυξάνεται μαζί με την περιφέρεια της μέσης μας. Οι δυο φαίνονται να αλληλοαντισταθμίζονται, τουλάχιστον ως και μετά τα 60 ή τα 70 (βλ. «Οι πέντε ηλικίες του εγκεφάλου: 5. Γηρατειά).

Υπάρχει ακόμη ένας λόγος για να διατηρήσουμε το κέφι μας. Μένοντας πνευματικά και σωματικά δραστήριοι, ακολουθώντας μια ικανοποιητική διατροφή και αποφεύγοντας το κάπνισμα, το αλκοόλ και τις ψυχοτρόπες ουσίες μπορούμε, όπως φαίνεται, να επιβραδύνουμε την αναπόφευκτη παρακμή. Αν ωστόσο είναι ήδη πολύ αργά για να αρχίσετε την καθαρή ζωή, μην πανικοβάλλεστε. Έχετε ακόμη την ευκαιρία να αναστρέψετε την κατάσταση.

5. Γηρατειά: απώλειες

Όταν πλησιάζει η στιγμή να πάρετε τη σύνταξή σας, δεν υπάρχει αμφιβολία γι΄ αυτό, ο εγκέφαλός σας δεν είναι όπως παλιά. Στα 65 οι περισσότεροι αρχίζουν να παρατηρούν τα σημάδια: ξεχνάτε ονόματα και η καφετιέρα εμφανίζεται καμιά φορά μέσα στο ψυγείο.

Υπάρχει ένας σοβαρός λόγος για τον οποίο η μνήμη μας αρχίζει να μας εγκαταλείπει. Σε αυτό το στάδιο της ζωής χάνουμε σταθερά εγκεφαλικά κύτταρα σε κρίσιμες περιοχές όπως ο ιππόκαμπος- η περιοχή όπου γίνεται η επεξεργασία των αναμνήσεων. Αυτό αρχικά δεν είναι τόσο μεγάλο πρόβλημα: ακόμη και στα γηρατειά ο εγκέφαλος είναι αρκετά ευέλικτος ώστε να εξακολουθεί να αναπληρώνει. Σε κάποιο σημείο ωστόσο οι απώλειες αρχίζουν να γίνονται αισθητές.

Φυσικά κανένας δεν γερνάει με τον ίδιο τρόπο, οπότε ποια είναι η διαφορά ανάμεσα σε έναν κεφάτο, ευφυή γεράκο και έναν ξεχασιάρη, γκρινιάρη γερογρουσούζη; Και μπορούμε να αυξήσουμε τις πιθανότητές μας να καταλήξουμε στην πρώτη εκδοχή;

Η σωματική άσκηση οπωσδήποτε μπορεί να βοηθήσει. Πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι η ήπια άσκηση τρεις φορές την εβδομάδα μπορεί να βοηθήσει τη συγκέντρωση και τον αφηρημένο συλλογισμό στους γηραιότερους ανθρώπους, ίσως ενισχύοντας την ανάπτυξη νέων εγκεφαλικών κυττάρων. Η άσκηση βοηθάει επίσης στη σταθεροποίηση της γλυκόζης στο αίμα. Καθώς γερνάμε η ρύθμιση της γλυκόζης μας χειροτερεύει, κάτι το οποίο προκαλεί ξαφνικές αυξήσεις του σακχάρου στο αίμα μας. Αυτό μπορεί να επηρεάσει την οδοντωτή έλικα, μια περιοχή μέσα στον ιππόκαμπο η οποία βοηθάει στον σχηματισμό των αναμνήσεων. Εφόσον η σωματική δραστηριότητα βοηθάει στη ρύθμιση της γλυκόζης, το να βγαίνετε και να κυκλοφορείτε μπορεί να μειώσει τις ξαφνικές ανόδους του σακχάρου και ενδεχομένως να βελτιώσει τη μνήμη σας.

Οι ασκήσεις συντονισμού μπορούν επίσης να βοηθήσουν. Μελέτες έχουν δείξει ότι η άσκηση που στοχοποιεί εξειδικευμένα τον έλεγχο των κινήσεων και της ισορροπίας βελτιώνει τη γνωσιακή λειτουργία σε ανθρώπους ηλικίας 60 ως 80 ετών. Λίγο παιχνίδι με το Νintendo Wii των εγγονών σας μπορεί να επιφέρει ανάλογα αποτελέσματα.

Αν τα ηλεκτρονικά παιχνίδια σας δυσκολεύουν, μπορείτε να δοκιμάσετε τη γνωσιακή άσκηση. Η «άσκηση του εγκεφάλου» θεωρείτο παλαιότερα αμφίβολης αξιοπιστίας, μια μελέτη όμως που δημοσιεύτηκε στην επιθεώρηση της Αμερικανικής Εταιρείας Γεροντολογίας τον Απρίλιο καταλήγει στο συμπέρασμα ότι οι «εγκεφαλικές» ασκήσεις σε ηλεκτρονικό υπολογιστή μπορούν να βελτιώσουν τη μνήμη και την προσοχή σε ανθρώπους ηλικίας άνω των 65 ετών. Οι μεταβολές αυτές ήταν μάλιστα τόσο σημαντικές ώστε οι εθελοντές ανέφεραν αισθητή βελτίωση στις καθημερινές τους δραστηριότητες, όπως στο να θυμούνται ονόματα ή να παρακολουθούν τις συζητήσεις όταν βρίσκονται μέσα σε θορυβώδη εστιατόρια.

Το να αποφύγει κανείς την κακοκεφιά και την γκρίνια είναι πιο εύκολο. Οι υποδοχείς της ντοπαμίνης οι οποίοι ευθύνονται για το αίσθημα των θετικών συναισθημάτων- βρίσκονται σε παρακμή, πράγμα το οποίο μπορεί να προκαλέσει κατάθλιψη. Μπορείτε όμως να προσφέρετε στον εαυτό σας την απαραίτητη καθημερινή δόση ντοπαμίνης τρώγοντας γιαούρτι, αμύγδαλα και σοκολάτα.

Στην πραγματικότητα ο εγκέφαλός σας κάνει ό,τι μπορεί προκειμένου να σας εξασφαλίσει μια ικανοποιητική ζωή μετά τη σύνταξη. Με τις παράτολμες περιπέτειες των 20 και των 30 και τις δοκιμές και τους πειραματισμούς της μέσης ηλικίας έχει μάθει, ενδόμυχα, να εστιάζεται στα καλά πράγματα της ζωής. Στα 65 είμαστε πολύ καλύτεροι στο να μεγεθύνουμε την εμπειρία των θετικών συναισθημάτων, λέει ο Φλορίν Ντόλκος, νευροβιολόγος στο Πανεπιστήμιο της Αλμπέρτα του Καναδά. Σε πειράματα διαπίστωσε ότι οι άνθρωποι μετά τα 60 τείνουν να θυμούνται λιγότερες συναισθηματικά αρνητικές φωτογραφίες σε σχέση με αυτές που έχουν ουδέτερο περιεχόμενο από ό,τι οι άνθρωποι νεότερης ηλικίας.

Οι μαγνητικές τομογραφίες δείχνουν γιατί. Παρ΄ ότι στους ανθρώπους άνω των 60 η δραστηριότητα της αμυγδαλής, μιας περιοχής του εγκεφάλου που επεξεργάζεται τα συναισθήματα, φαίνεται φυσιολογική, η αλληλεπίδρασή της με άλλες περιοχές του εγκεφάλου διαφέρει: αλληλεπιδρά λιγότερο με τον ιππόκαμπο από ό,τι στους νεότερους ανθρώπους και περισσότερο με τον πλαγιοραχιαίο προμετωπιαίο φλοιό, μια περιοχή που σχετίζεται με τον έλεγχο των συναισθημάτων. Αυτό μπορεί να είναι αποτέλεσμα της μεγαλύτερης εμπειρίας καταστάσεων στις οποίες οι συναισθηματικές αντιδράσεις πρέπει να βρίσκονται υπό έλεγχο. Οι πιο ηλικιωμένοι πραγματικά βλέπουν τον κόσμο μέσα από ροζ γυαλιά.

Επομένως, παρά το γεγονός ότι σε κανέναν δεν αρέσει να γερνά, η κατάσταση δεν είναι απογοητευτική. Στην πραγματικότητα μάλιστα μάλλον θα πρέπει να πάψετε να ανησυχείτε. Οι μελέτες δείχνουν ότι οι άνθρωποι που είναι πιο χαλαροί και ήρεμοι έχουν λιγότερες πιθανότητες να πάθουν άνοια από ό,τι αυτοί που ανησυχούν και στρεσάρονται περισσότερο. Σε μια μελέτη άνθρωποι οι οποίοι δεν ήταν κοινωνικά δραστήριοι αλλά ήταν ήρεμοι παρουσίασαν κατά 50% χαμηλότερο κίνδυνο να αναπτύξουν άνοια σε σύγκριση με εκείνους οι οποίοι ήταν απομονωμένοι αλλά είχαν την τάση να ανησυχούν και να στενοχωριούνται. Αυτό είναι πιθανό να οφείλεται σε υψηλότερα επίπεδα της προκαλούμενης από το στρες κορτιζόλης, η οποία ενδέχεται να προκαλεί συρρίκνωση του πρόσθιου κογχομετωπιαίου φλοιού, μιας περιοχής η οποία συνδέεται με τη νόσο του Αλτσχάιμερ και την κατάθλιψη στους πιο ηλικιωμένους.

Παρ΄ ότι λοιπόν ο εγκέφαλός μας δεν εμφανίζει ρυτίδες ούτε χαλαρώνει όπως το δέρμα μας, χρειάζεται και αυτός ανάλογη φροντίδα και προσοχή, γι΄ αυτό μην τον εγκαταλείπετε. Μόλις παρατηρήσετε τα πρώτα σημάδια της ηλικίας, αρχίστε να βγαίνετε για έναν περίπατο και να λύνετε σταυρόλεξα και προσπαθήστε να γελάτε: έτσι ίσως μπορέσετε να αντισταθμίσετε κάποιες από τις αμαρτίες της νεανικής σας ηλικίας

ΠΟΛΥΒΙΟΣ: ΠΟΛΥΒΙΟΣ, 204-122 π.Χ

ΠΟΛΥΒΙΟΣ: 204-122 π.Χ

Β’ 38
Δεν θα μπορούσε να βρει κανείς διοικητικό σύστημα ισότητας λόγου, ελευθερίας και γενικά αληθινής δημοκρατίας και διάθεση ειλικρινέστερη από αυτή που υπάρχει στους Αχαιούς. Αυτό βρήκε μερικούς Πελοποννήσιους πρόθυμα να το επιλέγουν και πολλούς τους κέρδισε με τη δύναμη να πείθει και με τον λόγο. Και μερικούς που τους εξανάγκασε, τους έκανε κι αυτούς, με το πέρασμα του καιρού, από εξαναγκασμένους αρχικά, να το στέρξουν στη συνέχεια. Διότι, χωρίς να χάνει κανένα από τα πλεονεκτήματα που εξαρχής είχε, αλλά δίνοντας τα πάντα με ισότητα σε όσους κάθε φορά έμπαιναν στη συμπολιτεία αυτή, έφτανε γρήγορα στον σκοπό που είχε θέσει χρησιμοποιώντας δύο μέσα πολύ δυνατά: την ισότητα και την ανθρωπιά.

ΣΤ’ 9
Όσο βέβαια ζουν ακόμη μερικοί από αυτούς που έχουν δοκιμάσει την υπεροψία και τη δυναστική εξουσία, ευχαριστημένοι με την κατάσταση που έχουν, δίνουν πολύ μεγάλη αξία στην ισονομία και στην ελευθερία του λόγου· όταν όμως έρθει η νέα γενιά και η δημοκρατία παραδοθεί πάλι στα παιδιά των παιδιών τους, τότε, εξαιτίας της συνήθειας, επειδή πια δεν δίνουν μεγάλη αξία στην ισονομία και στην ελευθερία του λόγου, επιδιώκουν να έχουν περισσότερα πλεονεκτήματα από τους πολλούς. Στην κατάσταση αυτή φτάνουν προπάντων όσοι υπερέχουν από άποψη περιουσιακή.

ΙΑ’ 13
Τα πλήθη που ζουν σε καθεστώς δημοκρατίας έχουν μεγαλύτερη προθυμία στους πολέμους απ’ ό,τι οι πολίτες που ζουν υπό καθεστώς τυραννίας· άλλο τόσο είναι φυσικό, οι μισθοφόροι της μοναρχίας να ξεπερνούν και να ξεχωρίζουν από τους μισθοφόρους της δημοκρατίας. Διότι, όπως στην πρώτη περίπτωση οι μεν πολεμούν για την ελευθερία τους και οι δε για τη δουλεία τους, έτσι και στην περίπτωση των μισθοφόρων, οι πρώτοι πολεμούν για αδιαμφισβήτητο πλεονέκτημα και οι δεύτεροι για ολοφάνερη βλάβη. Πραγματικά, η δημοκρατία, όταν εξοντώσει όσους την επιβουλεύτηκαν, δεν χρησιμοποιεί πια μισθοφόρους για να διατηρήσει την ελευθερία της- η τυραννία όμως, όσο περισσότερα επιθυμεί τόσο περισσότερο έχει ανάγκη από μισθοφόρους. Διότι αφού βλάπτει πολλούς, έχει και πολλούς εχθρούς.

Τα σημάδια που δείχνουν ότι σας λείπει το σεξ

Όλοι μας γνωρίζουμε πως το σεξ σε τακτική βάση μπορεί να κάνει το δέρμα σας να δείχνει πιο φωτεινό, να βελτιώσει τις ατέλειές του, να ανοίξει τους πόρους του ή ακόμη και να αποβάλει τις τοξίνες.

Όλα τα παραπάνω αφορούν το τι συμβαίνει στο σώμα μας όταν κάνουμε αρκετό σεξ και… χρειάστηκε μόλις μια σειρά (και κάτι ψιλά). Τώρα ήρθε η ώρα να μιλήσουμε για το τι συμβαίνει στο σώμα μας όταν δεν κάνουμε αρκετό σεξ.

Για τι ακρίβεια, παρακάτω θα σας μιλήσουμε για τα σημάδια που σας στέλνει το σώμα σας, τα οποία φωνάζουν «θέλω σεξ»!

Ναι καλά καταλάβατε. Μπορεί το μυαλό σας να μην το έχει καταλάβει ακόμα, όμως το σώμα σας, το έχει ήδη καταλάβει και σας έχει στείλει κα τα πρώτα προειδοποιητικά μηνύματα.

Οι φυσιολογικές και οι σεξουαλικές σας ανάγκες μπορούν να εκφραστούν στο σώμα σας μέσα από μια σειρά συμπτωμάτων που αντικατοπτρίζουν τις επιθυμίες σας για σεξουαλική επαφή και για συναρπαστικές καινούργιες εμπειρίες.

Η έλλειψη σεξ έχει σωματικές και συναισθηματικές επιδράσεις, ανεξάρτητα από το αν το συνειδητοποιείτε.

Αυτή η βασική ανθρώπινη ανάγκη αφορά κάτι πολύ βαθύτερο από την ευχαρίστηση που εξασφαλίζεται, επειδή παίζει επίσης σημαντικό ρόλο στην υγεία και στην ευημερία σας.

Τα σημάδια που δείχνουν ότι το σώμα σας θέλει σεξ

Έλλειψη ύπνου

Δυσκολεύεστε να κοιμηθείτε τελευταία; Το σεξ διεγείρει την έκκριση μιας ορμόνης που είναι γνωστή ως οξυτοκίνη, η οποία είναι σημαντική για την εξασφάλιση ενός καλού ύπνου.

Όταν κάποιο άτομο δεν επιδίδεται σε σεξουαλική δραστηριότητα για πολύ καιρό, μπορεί να προκύψει δυσκολία στον ύπνο ως αποτέλεσμα.

Ευερεθιστότητα και άγχος

Οι ανεξέλεγκτες διακυμάνσεις της διάθεσης, ειδικά στη δουλειά και με φίλους, είναι πιθανώς ένα σημάδι ότι το σώμα σας θέλει σεξ.

Προφανώς αυτή δεν είναι η μοναδική αιτία που μπορεί να είστε αγχωμένοι ή κυκλοθυμικοί. Όμως αν έχουν περάσει εβδομάδες ή μήνες από την τελευταία σας σεξουαλική συνεύρεση, αντιμετωπίζετε μεγαλύτερο κίνδυνο για αρνητικά συναισθήματα όπως ευερεθιστότητα, απαισιοδοξία και απότομες αλλαγές στη συμπεριφορά.

Είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσετε ότι το σεξ συνεισφέρει σε μια καλύτερη διάθεση και, αν και προσπαθείτε να το αγνοείτε, πρόκειται για μια σωματική και συναισθηματική ανάγκη που δεν μπορείτε να καταπιέσετε.

Αυξημένες φαντασιώσεις

Μέχρι κάποιο βαθμό όλοι έχουν σεξουαλικές φαντασιώσεις ή σεξουαλικά όνειρα, συνήθως κατά τη διάρκεια της νύχτας ή ως αποτέλεσμα κάποιου ερεθίσματος.

Όταν όμως οι φαντασιώσεις αυτού του είδους γίνονται συχνές ή προκύπτουν σε διάφορες στιγμές κατά τη διάρκεια της ημέρας, αυτό αποτελεί σαφές σημάδι ότι το σώμα σας επιθυμεί σεξουαλική επαφή και περισσότερη σεξουαλική δραστηριότητα.

Σωματική δυσφορία

Αισθάνεστε περισσότερο πόνο από ό,τι συνήθως; Η έλλειψη σεξ έχει ως αποτέλεσμα τη μειωμένη παραγωγή σεροτονίνης και ενδορφινών -των «ορμονών της χαράς» που είναι γνωστό ότι μειώνουν τα επίπεδα του πόνου.

Ανασφάλεια

Πιθανώς, όταν σταματάτε να κάνετε σεξ, ίσως αρχίσετε να αισθάνεστε ανασφάλεια για τον εαυτό σας και για όλα όσα κάνετε.

Το σεξ είναι μια δραστηριότητα που βελτιώνει την αυτοεκτίμηση, επιτρέποντας σε άντρες και γυναίκες να αισθάνονται ότι τους επιθυμούν και ότι τους νοιάζονται.

Όταν δεν έχετε αυτή την εμπειρία, προκαλείται έλλειψη ικανοποίησης από τον εαυτό, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε κατάθλιψη, ανησυχία και δυσκολία στη λήψη αποφάσεων.

Επιστροφή στους πρώην

Ναι. Αν ξαφνικά εκεί που κάθεσαι αρχίζεις να στέλνετε σε όποιον πρώην μπορείτε να θυμηθείτε, μάλλον η αιτία δεν είναι ότι θέλετε να μάθετε τα νέα τους.

Το πιθανότερο είναι ότι σας λείπει σεξ.

Το τηλεσκόπιο James Webb εντόπισε οργανικά μόρια στα 12 δισ. έτη φωτός από τη Γη

Το τηλεσκόπιο James Webb εντόπισε τα ίχνη σύνθετων οργανικών μορίων ενός γαλαξία που βρίσκεται σε απόσταση μεγαλύτερη των 12 δισεκατομμυρίων ετών φωτός από τη Γη.

Χάρη στις δυνατότητες του διαστημικού τηλεσκοπίου James Webb (JWST) που τέθηκε σε τροχιά πρόσφατα και τις λεπτομερείς αναλύσεις της υπεύθυνης επιστημονικής ομάδας, μία νέα μελέτη έρχεται να αποκαλύψει τι συνέβαινε στο αρχέγονο σύμπαν.

Η μελέτη της διεθνούς σύμπραξης επιστημόνων, υπό τη διεύθυνση του καθηγητή Αστρονομίας στο πανεπιστήμιο A&M του Texas, Justin Spilker, δημοσιεύτηκε στην έγκριτη επιθεώρηση Nature και είχε σαν αντικείμενο να κατορθώσει να διακρίνει τις διαφορές στα υπέρυθρα σήματα που παράγονται από σωματίδια σκόνης και από μόρια υδρογονανθράκων.

«Τα σωματίδια σκόνης απορροφούν και στη συνέχεια εκπέμπουν σχεδόν τη μισή αστρική ακτινοβολία που παράγεται στο σύμπαν και κατά συνέπεια το υπέρυθρο φως των μακρινών αντικειμένων φτάνει εξαιρετικά αδύναμο στα γήινα τηλεσκόπια ή δεν ανιχνεύεται καν».

Για την έρευνα, οι επιστήμονες εκμεταλλεύτηκαν το φαινόμενο του βαρυτικού φακού, γνωστό και ως ο «μεγεθυντικός φακός του διαστήματος».

Η μεγέθυνση αυτή συμβαίνει όταν δύο γαλαξίες βρίσκονται σε σχεδόν ευθεία γραμμή από την οπτική γωνία της Γης και το φως του γαλαξία στο βάθος παραμορφώνεται και μεγεθύνεται από το γαλαξία σε πρώτο πλάνο σχηματίζοντας ένα δακτύλιο, που είναι γνωστός ως δακτύλιος του Αϊνστάιν.

James Webb: Ο γαλαξίας SPT0418-47

Η ερευνητική ομάδα εστίασε το JWST στο γαλαξία με την ονομασία SPT0418-47, σε απόσταση 12 δισεκατομμυρίων ετών φωτός από τη Γη, δηλαδή μια εποχή που το Σύμπαν είχε ηλικία μόλις 1,5 δισεκατομμυρίων ετών ή το 10% της σημερινής του ηλικίας.

Τα φασματοσκοπικά δεδομένα του JWST υποδεικνύουν ότι το σκούρο διαστρικό αέριο στον SPT0418-47 είναι εμπλουτισμένο με βαρέα στοιχεία, που με τη σειρά τους υποδηλώνουν την ύπαρξη γενεών ολόκληρων άστρων που έζησαν και πέθαναν.

Ένα ιδιαίτερο στοιχείο που ανίχνευσαν οι ερευνητές ήταν ένας τύπος οργανικών μορίων, γνωστών ως πολυκυκλικοί αρωματικοί υδρογονάνθρακες. Αυτά τα οργανικά μόρια θεωρούνται βασικά στοιχεία για τις πρωταρχικές μορφές ζωής ισχυρίζονται οι επιστήμονες.

«Δεν περιμέναμε κάτι τέτοιο, αφού ο εντοπισμός σύνθετων οργανικών μορίων σε τόσο μεγάλη απόσταση αλλάζει ουσιαστικά τα δεδομένα για τις μελλοντικές μας παρατηρήσεις και είμαστε ενθουσιασμένοι για τους νέους δρόμους που ανοίγονται», δήλωσε ο επικεφαλής της έρευνας.

Ο Αριστοτέλης και η ελευθεριότητα

Ο Αριστοτέλης στο ξεκίνημα του τέταρτου βιβλίου των «Ηθικών Νικομαχείων» είναι ξεκάθαρος στο πώς αντιλαμβάνεται την ελευθεριότητα: «Η ελευθεριότητα θεωρείται ότι είναι η μεσότητα στον χώρο των χρημάτων και, γενικά, των υλικών αγαθών». (1119b 1, 22-23).

Και διευκρινίζει: «Επαινείται, πράγματι, ο ελευθέριος όχι ενσχέσει με τις πολεμικές του πράξεις, ούτε ενσχέσει με αυτά για τα οποία επαινείται ο σώφρων, ούτε, επίσης, ενσχέσει με τις δίκαιες αποφάσεις του, αλλά ενσχέσει με τη δόση και τη λήψη χρημάτων και υλικών αγαθών, και μάλιστα πιο πολύ με τη δόση». (1119b 1, 23-26). Όσο για το τι είναι τα χρήματα, το ξεκαθαρίζει επίσης: «Με τη λέξη χρήματα εννοούμε καθετί που η αξία του μετριέται με τη βοήθεια του νομίσματος». (1119b 1, 26-28).

Αντιλαμβανόμενοι ότι, όταν ο Αριστοτέλης κάνει λόγο για χρήματα, δεν εννοεί τα νομίσματα καθαυτό αλλά οποιοδήποτε στοιχείο εκπροσωπεί χρηματική αξία, γίνεται σαφές ότι ο όρος χρήμα αντιστοιχεί περισσότερο σ’ αυτό που ονομάζουμε περιουσία ή πλούτο (με την υλική έννοια) του καθενός. Θα έλεγε κανείς ότι το χρήμα εμπεριέχει οτιδήποτε υλικό μπορεί να έχει χρηστική αξία. Κι αφού γίνεται λόγος για χρήση, πρέπει να διευθετηθεί και ο τρόπος της: «Τα πράγματα που προορίζονται για χρήση μπορούν να χρησιμοποιηθούν και καλά και κακά». (1120a 1, 5-6).

Κι εδώ έγκειται ο ορισμός της ελευθεριότητας που δίνεται, αφού ο ελευθέριος άνθρωπος είναι αυτός που αντιλαμβάνεται ότι τα χρηστικά αντικείμενα είναι τα αναλώσιμα υλικά για το ζην, που, όσο αναγκαία κι αν κρίνονται, δεν πρέπει να συγχέονται με το ευ ζην. Με άλλα λόγια, ο ελευθέριος είναι ο άνθρωπος που κατέχει την αρετή να αποδίδει στα υλικά αγαθά την αξία που τους αρμόζει χωρίς να τα υπερεκτιμά: «ο πλούτος είναι ένα από τα πράγματα που είναι για χρήση· την καλύτερη, πάλι, χρήση κάθε πράγματος την κάνει εκείνος που έχει τη σχετική με το πράγμα αυτό αρετή· και τον πλούτο, επομένως, θα τον χρησιμοποιήσει με τον καλύτερο τρόπο αυτός που έχει τη σχετική με τα χρήματα και τα υλικά αγαθά αρετή· ο άνθρωπος αυτός είναι ο ελευθέριος». (1120a 1, 6-9).

Κι αυτό που πρέπει να ξεκαθαριστεί είναι ότι άλλο η χρήση κι άλλο η κτήση των χρημάτων: «“Κάνω χρήση των χρημάτων και, γενικά, των υλικών αγαθών” θα πει “τα ξοδεύω” και “τα δίνω”, ενώ με τις εκφράσεις “τα παίρνω” και “τα φυλάγω” αναφερόμαστε μάλλον στην κτήση τους». (1120a 1, 10-11).

Η εμμονή στην κτήση, που αναγκαστικά γίνεται σε βάρος της χρήσης, είναι διαστρέβλωση, καθώς ο κάτοχος του χρήματος γίνεται δέσμιος των διαδικασιών της απόκτησης, χωρίς να απολαμβάνει τις υποσχόμενες διευκολύνσεις. Η απόκτηση δίχως προοπτική ξοδέματος δεν έχει κανένα νόημα, αφού είναι παράλογο να αγωνίζεται κανείς να συγκεντρώσει αυτά που δε θα του χρειαστούν. Υπό αυτές τις συνθήκες, η συσσώρευση του πλούτου μετατρέπεται σε υποδούλωση, καθώς στερούμενη ορθολογικής διαχείρισης μετατρέπεται σε πάθος, που λειτουργεί περιοριστικά.

Η έννοια «αποκτώ» νοηματοδοτείται μόνο μέσα από την έννοια «ξοδεύω» και η ισορροπία αυτών είναι η μεσότητα που χαρακτηρίζει τον ελευθέριο άνθρωπο. Κι αυτός είναι ο λόγος που πρέπει να δίνεται μεγαλύτερη βαρύτητα στο δώσε απ’ ότι στο πάρε: «Γι’ αυτό και είναι γνώρισμα του ελευθέριου ανθρώπου πιο πολύ το να δίνει σ’ αυτούς που πρέπει παρά το να παίρνει από όπου πρέπει και να μην παίρνει από όπου δεν πρέπει». (1120a 1, 12-13).

Η βαρύτητα που τίθεται στο να δίνει κανείς δεν αφορά τη διατάραξη της μεσότητας ανάμεσα στην απόκτηση και το ξόδεμα, αλλά την κατάδειξη του κινδύνου που κρύβεται συνήθως στην αδυναμία ξοδέματος: «το να μην πάρει κανείς είναι πιο εύκολο από το να δώσει· πραγματικά, οι άνθρωποι κλίνουν σε μικρότερο βαθμό στο να στερηθούν κάτι το δικό τους παρά στο να μην πάρουν το ξένο». (1120a 1, 20-21).

Εξάλλου, η προτεραιότητα που βάζει ο Αριστοτέλης στο να δίνει κανείς με το σωστό τρόπο από το να παίρνει αφορά και την ορθότερη κατάδειξη των εννοιών: «Αυτοί που δεν παίρνουν, δεν επαινούνται για ελευθεριότητα, αλλά μάλλον για δικαιοσύνη, ενώ αυτοί που παίρνουν, δεν επαινούνται καθόλου». (1120a 1, 22-25).

Κι όταν ο Αριστοτέλης γράφει «παίρνουν» και «δεν παίρνουν» εννοεί «από όπου πρέπει» θέτοντας τα όρια στην απόκτηση, που σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να γίνεται με παράνομο ή ανήθικο τρόπο. Οι περισσότεροι άνθρωποι φαίνονται πρόθυμοι να πάρουν «από όπου πρέπει», χωρίς όμως να είναι το ίδιο πρόθυμοι να δώσουν «όπου πρέπει». Με άλλα λόγια, η δικαιοσύνη είναι πιο εύκολο να αποκτηθεί από την ελευθεριότητα: «ελευθέριοι λέγονται αυτοί που δίνουν». (1120a 1, 22).

Φυσικά, όταν κάποιος δεν εκπληρώνει τη δικαιοσύνη παίρνοντας από εκεί που δεν πρέπει είναι αδύνατο να λέγεται ελευθέριος, ακόμη κι αν ξοδεύει όλα όσα παίρνει. Η δικαιοσύνη είναι η απαραίτητη προϋπόθεση της ελευθεριότητας, αφού, αν κάποιος διατίθεται να εκμεταλλευτεί τους άλλους ή να τους αδικήσει προκειμένου να αποκτήσει περισσότερα, είναι αδύνατο να έχει ισορροπημένες σχέσεις με το χρήμα: «Ούτε θα πάρει ο ελευθέριος άνθρωπος από εκεί που δεν πρέπει· γιατί μια τέτοια λήψη δεν προσιδιάζει σ’ έναν άνθρωπο που δεν τρέφει ιδιαίτερη τιμή για τα χρήματα και για τα υλικά αγαθά». (1120a 1, 37-38).

Κι εδώ βρίσκεται η ουσία του ελευθέριου ανθρώπου, ο οποίος ξέρει να κρατά τις σωστές αποστάσεις από το χρήμα. Η φράση «δεν τρέφει ιδιαίτερη τιμή για τα χρήματα και για τα υλικά αγαθά» είναι η κατάδειξη της ισορροπίας που θα καθορίσει την ορθότητα στην αναλογία της κτήσης και της χρήσης. Αυτός που δε θεοποιεί το χρήμα είναι σε θέση να το απολαύσει ξοδεύοντάς το για τους λόγους που πρέπει και με τους ανθρώπους που πρέπει.

Η κοινωνία που αποτελείται από τέτοιους ανθρώπους έχει τεράστιο προβάδισμα στην πραγμάτωση της δικαιοσύνης από εκείνη που οι πολίτες αντιλαμβάνονται τον πλούτο ως υπέρτατη αξία. Γιατί, όταν ο πλούτος γίνεται κοινωνικό πρότυπο και αντικείμενο λατρείας, είναι βέβαιο ότι θα επισκιάσει τη δικαιοσύνη επιφέροντας όχι μόνο τη διατάραξη της συνύπαρξης, αλλά και τη στρέβλωση της ευτυχίας που γίνεται πλαστή και μετριέται με την απόκτηση. Μια τέτοια κοινωνία δεν μπορεί να προσδοκά κι πολλά. Η ανομία, η εκμετάλλευση, η ανισότητα, η αντικατάσταση της ευτυχίας με την κατανάλωση, με δυο λόγια η συλλογική δυστυχία είναι το μόνο που μπορεί να ελπίζει.

Από την άλλη, τα ανήθικα ή παράνομα κέρδη είναι πολύ δύσκολο (αν όχι αδύνατο) να ξοδευτούν και με σωστό τρόπο. Ο άμετρος πλουτισμός των «ευκαιριών», που πολλές φορές συγκαλύπτουν την παρανομία, δεν μπορεί παρά να συνοδευτεί από την άμετρη σπατάλη. Εν τέλει, το χρήμα χάνει την αξία του, καθώς ευτελίζονται οι επιθυμίες. Γιατί ο άμετρος πλούτος θα επιφέρει και τις άμετρες υλικές επιθυμίες, και οι άμετρες επιθυμίες αυτού του είδους είναι καταδικασμένες στην ευτέλεια. Γι’ αυτό ο ελευθέριος είναι δύσκολο να είναι πλούσιος. Γιατί ο πλούτος είναι η ανισορροπία ανάμεσα στην κτήση και τη χρήση.

Ο άμετρος πλούτος, ως απόλυτα ασύδοτη κτήση, το μόνο που μπορεί να γεννήσει είναι την ασυδοσία της χρήσης διαστρεβλώνοντας κάθε έννοια του μέτρου: «Να είναι και να παραμείνει πλούσιος ο ελευθέριος άνθρωπος δεν είναι εύκολο, αφού ούτε την τάση να παίρνει έχει ούτε την τάση να φυλάγει αυτά που έχει, αλλά την τάση να χαρίζει· ούτε τρέφει τιμή για τα χρήματα και, γενικά, για τα υλικά αγαθά καθεαυτά, αλλά μόνο για να μπορεί να δίνει». (1120b 1, 16-19).

Με άλλα λόγια, ο ελευθέριος θα φροντίσει για την αποκατάσταση των ισορροπιών, κι εφόσον η κτήση υπερβαίνει τη χρήση, θα αυξήσει το ξόδεμα. Με αυτή την τακτική είναι ζήτημα χρόνου το πότε θα πάψει να είναι πλούσιος. Ο ελευθέριος άνθρωπος επιδιώκοντας το μέσο δεν μπορεί παρά να οδηγηθεί στη μεσαία τάξη, την οποία ο Αριστοτέλης στα «Πολιτικά» την παρουσιάζει ως προτιμότερη και πιο κοντά στην επίτευξη της ευτυχίας. Ο άνθρωπος της μεσαίας τάξης, για τον Αριστοτέλη, απαλλαγμένος από τις στερήσεις της φτώχειας, αλλά και από τις ευθύνες και τους κινδύνους του περιττού πλούτου είναι σε θέση να απολαύσει με τον καλύτερο τρόπο τη ζωή βάζοντας τις σωστές προτεραιότητες, ώστε να ευτυχήσει.

Γι’ αυτό και η μεσαία τάξη έχει (πέρα από το οικονομικό) και ιδεολογικό υπόβαθρο. Πρέπει, δηλαδή, να θέλει κανείς να ανήκει στη μεσαία τάξη και να αντιλαμβάνεται την ανωτερότητα του επιπέδου της ζωής που εκείνη προσφέρει. Αυτός είναι ο ελευθέριος άνθρωπος. Αντίθετα, εκείνος που δεν το εκτιμά αυτό επιδιώκοντας διαρκώς τον πλούτο ή δυσφορώντας που δεν τον έχει, δεν είναι ελευθέριος, αλλά δέσμιος μιας άχρηστης επιθυμίας.

Η ελευθεριότητα δεν έχει να κάνει με τον πλούτο, αλλά με την αντίληψη που έχει κάποιος στη διαχείριση και την αξία του χρήματος: «Όταν μιλούμε για “ελευθεριότητα”, την εννοούμε πάντοτε σε αναλογία προς την πραγματική περιουσία του καθενός· γιατί η ελευθεριότητα δε βρίσκεται στο μεγάλο αριθμό των διδόμενων πραγμάτων, αλλά στην έξη του ανθρώπου ο οποίος δίνει, και αυτή τον κάνει να δίνει ανάλογα με την πραγματική του περιουσία. Τίποτε, επομένως, δεν εμποδίζει να είναι πιο ελευθέριος ο άνθρωπος που δίνει τα λιγότερα, αν τα δίνει από μια μικρότερη περιουσία». (1120b 1, 8-12).

Κι όταν τονίζεται από τον Αριστοτέλη η σημασία του να δίνει κανείς δεν εννοείται το ασύδοτο της προσφοράς σε πράγματα και ανθρώπους που δεν το αξίζουν, αλλά η τήρηση της μεσότητας που θα εκπληρώνει όλες τις προϋποθέσεις, δηλαδή στους ανθρώπους που πρέπει, για τα πράγματα που πρέπει, για τους λόγους που πρέπει, τη στιγμή που πρέπει και με τον τρόπο που πρέπει: «Και, φυσικά, ο ελευθέριος άνθρωπος δε θα δώσει σε ανθρώπους που δεν πρέπει, σε στιγμή που δεν πρέπει και τα υπόλοιπα γνωστά μας· γιατί τότε οι πράξεις του δε θα ήταν πια κατά τους κανόνες της ελευθεριότητας, και αν είχε ξοδέψει τα χρήματά του σε τέτοιες περιστάσεις, δεν είχε πια τη δυνατότητα να ξοδέψει εκεί που πρέπει. Γιατί όπως είπαμε, ελευθέριος είναι ο άνθρωπος που ξοδεύει ανάλογα με την περιουσία που διαθέτει και στις περιστάσεις που πρέπει· όποιος ξεπερνά το μέτρο αυτό, είναι άσωτος». (1120b 1, 23-28).

Και βέβαια, η ελευθεριότητα είναι ατράνταχτη απόδειξη αρετής, αφού συμβάλλει στην επίτευξη των ωραίων πράξεων: «Απόδειξη αρετής είναι, πράγματι, πιο πολύ το να κάνει κανείς το καλό παρά να το δέχεται, και πιο πολύ το να κάνει ωραίες πράξεις παρά το να μην κάνει άσχημες πράξεις· και δεν είναι δύσκολο να δει κανείς ότι το να δίνει κανείς, το να κάνει το καλό και το να κάνει ωραίες πράξεις πηγαίνουν μαζί». (1120a 1,14-15).

Κι αυτός είναι ο λόγος που ο ελευθέριος άνθρωπος νιώθει χαρά με την ορθότητα της οικονομικής του διαχείρισης και κυρίως όταν ξοδεύει για λόγους που αξίζουν. Γιατί μόνο η συναισθηματική συγκατάθεση εξασφαλίζει την αρετή. Αν ξοδεύει κανείς, αλλά λυπάται γι’ αυτό δεν είναι ελευθέριος. Γιατί δεν απολαμβάνει πραγματικά τη χρήση των χρημάτων. Και είναι θέμα χρόνου να αλλάξει τακτική: «κάνει μάλιστα ο ελευθέριος την πράξη αυτή με ευχαρίστηση, ή δίχως λύπη· καθετί, πράγματι, που γίνεται σύμφωνα με την αρετή είναι ευχάριστο ή δίχως λύπη, και πάντως σε καμία περίπτωση λυπηρό». (1120a 1, 31-33).

Ο τελικός ορισμός του ελευθέριου είναι έτοιμος: «Με την ελευθεριότητα λοιπόν να είναι η μεσότητα στη δόση και στη λήψη χρημάτων, ο ελευθέριος και θα δώσει και θα ξοδέψει για όσα πρέπει και στο ύψος που πρέπει και όλα αυτά με ευχαρίστηση. Θα πάρει, επίσης, από εκεί που πρέπει και όσα πρέπει. Αφού, πράγματι, η αρετή είναι μεσότητα και στα δύο αυτά είδη ενέργειας, ο ελευθέριος θα ενεργήσει και στις δύο περιπτώσεις με τον τρόπο που πρέπει: μια σωστή δόση ακολουθείται από μια σωστή λήψη, ενώ μια μη σωστή λήψη είναι το αντίθετό της». (1120b 1, 31-38).

Η εξισορρόπηση της σχέσης με το χρήμα καθιστά τον άνθρωπο ελευθέριο σε ατομικό επίπεδο φέρνοντάς τον πιο κοντά στην κατάκτηση της ευτυχίας. Όμως, ένας τέτοιος άνθρωπος συμβάλλει θετικά και στη συλλογική ευημερία της πόλης υπηρετώντας το δίκαιο, καθώς είναι απρόθυμος να πάρει από εκεί που δεν πρέπει, αλλά και διατηρώντας υγιείς σχέσεις με τους γύρω του. Θα έλεγε κανείς ότι η καθολική υιοθέτηση των αρχών της ελευθεριότητας θα επέφερε την ιδανική κοινωνία. Κι αυτή είναι η στιγμή που η ηθική φιλοσοφία συναντά την πολιτική φιλοσοφία, ή πιο σωστά, είναι η κατάδειξη ότι η ηθική φιλοσοφία είναι κομμάτι της πολιτικής φιλοσοφίας.

Η ηθική φιλοσοφία, ως απόπειρα προσέγγισης της ενάρετης συμπεριφοράς, αποτελεί την προετοιμασία του πολίτη σε ατομικό επίπεδο προκειμένου να ενταχθεί στο γενικότερο σύνολο της πόλης. Η ενάρετη συμπεριφορά δεν αφορά μόνο την ατομική ευτυχία, αλλά και τη συλλογική, καθώς συμβάλλει στην αρμονικότητα της συνύπαρξης. Από αυτή την άποψη, η διαμόρφωση των πολιτών στην κατεύθυνση της ελευθεριότητας γίνεται θέμα πολιτικό, αφού θα επηρεάσει την ποιότητα της πόλης.

Η πόλη που διαμορφώνει πολίτες προβάλλοντας την κατανάλωση σαν μοναδική ευτυχία μετατρέπει τη στρέβλωση σε κοινωνικό κανόνα. Σε μια τέτοια πόλη η απληστία και η επιδεικτική σπατάλη γίνονται πρότυπα. Υπό αυτές τις συνθήκες, η δικαιοσύνη κρίνεται ιδιαίτερα εύθραυστη. Ο αριστοτελικά ενάρετος άνθρωπος δεν έχει θέση εκεί, αφού μιλάμε για άλλες αρχές. Κι αυτοί δεν είναι καλοί οιωνοί για την κατάκτηση της ευτυχίας.

Αριστοτέλης, Ηθικά Νικομάχεια

Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΞΕΝΟΦΩΝ, ΙΕΡΩΝ

ΞΕΝ Ιερ 7.1–7.4

Αντίλογος του Σιμωνίδη: η τυραννίδα επιδαψιλεύει τιμές

Μολονότι ο Ιέρωνας δήλωσε ότι ως τύραννος στερούνταν όλες τις απολαύσεις ενός ιδιώτη, ενώ παράλληλα ζούσε σε διαρκή φόβο και καχυποψία για τους γύρω του, ο συνομιλητής του, ο ποιητής Σιμωνίδης από το σημείο αυτό επιμένει στη θετική θεώρηση της τυραννίδας, οδηγώντας τον τύραννο σε αδιέξοδο και προτείνοντάς του τελικά να κερδίσει την αγάπη των υπηκόων του με δίκαιη και αγαθοεργή διακυβέρνηση. Παρακάτω παρατίθεται η αρχή της επιχειρηματολογίας του ποιητή:

[7.1] Ἐπεὶ δὲ ταῦτα αὐτοῦ ἤκουσεν ὁ Σιμωνίδης, εἶπεν· Ἔοικεν,
ἔφη, ὦ Ἱέρων, μέγα τι εἶναι ἡ τιμή, ἧς ὀρεγόμενοι οἱ ἄν-
θρωποι πάντα μὲν πόνον ὑποδύονται, πάντα δὲ κίνδυνον
ὑπομένουσι. [7.2] καὶ ὑμεῖς, ὡς ἔοικε, τοσαῦτα πράγματα
ἐχούσης ὁπόσα λέγεις τῆς τυραννίδος, ὅμως προπετῶς
φέρεσθε εἰς αὐτήν, ὅπως τιμᾶσθε καὶ ὑπηρετῶσι μὲν ὑμῖν
πάντες πάντα τὰ προσταττόμενα ἀπροφασίστως, περι-
βλέπωσι δὲ πάντες, ὑπανιστῶνται δ’ ἀπὸ τῶν θάκων ὁδῶν
τε παραχωρῶσι, γεραίρωσι δὲ καὶ λόγοις καὶ ἔργοις πάντες
οἱ παρόντες ἀεὶ ὑμᾶς· τοιαῦτα γὰρ δὴ ποιοῦσι τοῖς τυράν-
νοις οἱ ἀρχόμενοι καὶ ἄλλον ὅντιν’ ἂν ἀεὶ τιμῶντες τυγχάνωσι.
[7.3] καὶ γάρ μοι δοκεῖ, ὦ Ἱέρων, τούτῳ διαφέρειν ἀνὴρ τῶν
ἄλλων ζῴων, τῷ τιμῆς ὀρέγεσθαι. ἐπεὶ σιτίοις γε καὶ
ποτοῖς καὶ ὕπνοις καὶ ἀφροδισίοις πάντα ὁμοίως ἥδεσθαι
ἔοικε τὰ ζῷα· ἡ δὲ φιλοτιμία οὔτ’ ἐν τοῖς ἀλόγοις ζῴοις
ἐμφύεται οὔτ’ ἐν ἅπασιν ἀνθρώποις· οἷς δ’ ἂν ἐμφύῃ τιμῆς
τε καὶ ἐπαίνου ἔρως, οὗτοί εἰσιν ἤδη οἱ πλεῖστον μὲν τῶν
βοσκημάτων διαφέροντες, ἄνδρες δὲ καὶ οὐκέτι ἄνθρωποι
μόνον νομιζόμενοι. [7.4] ὥστε ἐμοὶ μὲν εἰκότως δοκεῖτε ταῦτα
πάντα ὑπομένειν ἃ φέρετε ἐν τῇ τυραννίδι, ἐπείπερ τιμᾶσθε
διαφερόντως τῶν ἄλλων ἀνθρώπων. καὶ γὰρ οὐδεμία ἀνθρω-
πίνη ἡδονὴ τοῦ θείου ἐγγυτέρω δοκεῖ εἶναι ἢ ἡ περὶ τὰς
τιμὰς εὐφροσύνη.

***
Ακούγοντάς τον ο Σιμωνίδης, του αποκρίθηκε: «Φαίνεται, τότε, Ιέρων, ότι θα είναι κάτι το πολύ σπουδαίο η τιμή του να είσαι τύραννος και οι άνθρωποι καταβάλλουν προς απόκτησή της κάθε προσπάθεια και υπομένουν κάθε κίνδυνο. Και σεις οι τύραννοι, ενώ, όπως φαίνεται, η τυραννίδα έχει τόσες ενοχλήσεις, που δεν διστάζεις και συ ν' αραδιάσεις, ωστόσο την επιδιώκετε με μεγάλη τόλμη, για να δέχεστε τις τιμές και για να εκτελούν οι πάντες, προς χάρη σας, όλα όσα προστάζετε χωρίς αντίρρηση, για να σας κοιτούν με θαυμασμό οι γύρω σας, για να σηκώνονται από τις θέσεις τους, να παραμερίζουν στο πέρασμα σας και, τέλος, για να σας εγκωμιάζουν όλοι οι παρόντες και με λόγια, και με έργα για πάντα. Αυτά επιδαψιλεύουν στους τυράννους οι καταπιεζόμενοι και προς κάθε άλλο που τιμούν συνεχώς. Μου φαίνεται, Ιέρων, ότι ο άνθρωπος διαφέρει κατά τούτο από τα άλλα ζώα, κατά το ότι, δηλαδή, επιδιώκει τις τιμές. Με την τροφή, το πιοτό, τον ύπνο και τις ερωτικές απολαύσεις, όλα τα ζώα ευχαριστούνται εξ ίσου, ενώ απεναντίας η αγάπη για τις τιμές ούτε στα άλογα ζώα ενυπάρχει, ούτε σε όλους τους ανθρώπους. Σε όσους θα συνυπάρξει η αγάπη προς τις τιμές και η αγάπη προς τον έπαινο, αυτοί είναι κυρίως που διαφέρουν από τα κτήνη και που θεωρούνται, όχι απλώς άνθρωποι, αλλά πραγματικοί άντρες. Εγώ τουλάχιστον πιστεύω με το δίκιο μου, ότι όλα αυτά που υποφέρετε ως τύραννοι τα υπομένετε επειδή σας επιδαψιλεύουν τιμές περισσότερες απ' όσες στους άλλους ανθρώπους. Πραγματικά καμιά ανθρώπινη ευχαρίστηση και ικανοποίηση δεν θεωρείται πιο κοντινή προς το θεό, όσο η ευφροσύνη από τις τιμές».